Darmowy fragment publikacji:
Wprowadzenie
Przez.prawo.bankowe.rozumie.się.normy.prawne.regulujące.funk-
cjonowanie.systemu.bankowego..Przedmiotem.jego.regulacji.są.przepisy.
ustrojowe.dotyczące.tworzenia,.działania,.likwidacji.i.upadłości.banków,.sto-
sunków.zobowiązaniowych.powstających.na.podstawie.umów.o.czynności.
bankowe.oraz.administracyjnego.wkraczania.w.działalność.banków.przez.
organy.nadzoru.państwowego..Swoim.obszarem.prawo.bankowe.obejmuje.
także.normy.dotyczące.ustroju,.kompetencji.oraz.działania.banku.centralne-
go.i.Bankowego.Funduszu.Gwarancyjnego.w.systemie.bankowym.
Prowadząc.rozważania.na.temat.prawa.bankowego,.należy.przyjąć,.że.
jego.istotą.jest.skonstruowanie.norm.zapewniających.bezpieczeństwo.dzia-
łalności.banków..Prawo.bankowe.zawiera.rozwiązania.gwarantujące.uczest-
nikom.rynku.bankowego.bezpieczeństwo.szczególne,.stanowiące.wzmoc-
nienie.istniejących.norm.wchodzących.w.skład.innych.dziedzin.prawa..
Dziedzinę.nauki.prawa,.którą.nazwiemy.„prawo.bankowe”,.można.
kwalifikować.na.różne.sposoby.w.zależności.od.przyjętych.kryteriów..Jed-
nakże.podstawą.rozważań.nad.sposobem.tej.kwalifikacji.i.doboru.kryteriów.
jest.ustawa.—.Prawo.bankowe.z.dnia.29.sierpnia.1997.r..(tekst.jedn.:.Dz..U..
z.2002.r..Nr.72,.poz..66.z.późn..zm.),.która.była.już.wielokrotnie.nowelizo-
wana..To.bowiem.konstrukcja.jej.przepisów.daje.właściwe.podstawy.do.do-
konania.podziału.na.prawo.bankowe.publiczne.i.prawo.bankowe.prywat-
ne..Jednakże.określając.przedmiotowy.podział,.należy.uwzględnić,.że.owa.
podstawa.rozbudowywana.jest.przez.wiele.ustaw.
Współczesna.bankowość.wykracza.poza.tradycyjne.pojęcie.banku,.ra-
chunku.bankowego,.oszczędności.czy.kredytu..Wyznaczają.ją.wymogi.pra-
wa.krajowego.i.międzynarodowego..Normy.ją.kształtujące.można.znaleźć.
w.przepisach.prawa.konstytucyjnego,.cywilnego,.karnego,.administracyj-
nego,.gospodarczego.i.handlowego..Z.tego.względu.w.tej.wyodrębnionej.
gałęzi.prawa.przeplatają.się.normy.prawa.prywatnego.i.publicznego..Dlate-
13
Wprowadzenie
go.też.słuszny.jest.pogląd1,.że.w.odniesieniu.do.prawa.bankowego.właściwe.
jest.rozróżnienie.na.prawo.bankowe.prywatne.i.publiczne.
Należy.się.zgodzić.z.C..Kosikowskim,.który.uważa,.iż.podział.pra-
wa.bankowego.ma.charakter.zabiegu.doktrynalnego.o.istotnych.walorach.
praktycznych..Na.podstawie.tego.podziału.można.bowiem.oprzeć.legislację,.
którą.łatwiej.jest.dostosować.do.odrębnie.konstruowanych.norm.publicz-
nych.i.prywatnych..Podział.ten.jest.również.istotny.dla.nauki.prawa.w.za-
kresie.specjalizacji.wiążącej.się.z.odpowiednim.przygotowaniem.badaw-
czym.i.metodologicznym,.różnym.przecież.dla.prawa.prywatnego.i.prawa.
publicznego2.
Prawo.bankowe.prywatne.zawiera.normy.szczególne.w.stosunku.do.
norm.zawartych.w.przepisach.kodeksu.cywilnego..Odnoszą.się.one.przede.
wszystkim.do.stosunków.banków.z.klientami.w.zakresie.umów.dotyczących.
czynności.bankowych..Większość.z.nich.zawarta.jest.w.ustawie.—.Prawo.
bankowe,.ale.też.znajdują.się.one.w.ustawie.o.listach.zastawnych.i.bankach.
hipotecznych.(tekst.jedn.:.Dz..U..z.2003.r..Nr.99,.poz..919.z.późn..zm.),.usta-
wie.o.niektórych.formach.popierania.budownictwa.mieszkaniowego.(tekst.
jedn.:.Dz..U..z.2000.r..Nr.98,.poz..1070.z.późn..zm.).i.ustawie.o.funkcjonowa-
niu.banków.spółdzielczych,.ich.zrzeszaniu.się.i.bankach.zrzeszających.(Dz..U..
z.2000.r..Nr.119,.poz..122.z.późn..zm.)..Przepisy.zawarte.w.tych.ustawach,.
a.dotyczące.umów.o.czynności.bankowe,.stanowią.legem specialem.dla.prze-
pisów.kodeksu.cywilnego3.i.—.co.charakterystyczne.—.dotyczą.stosunków.
poziomych,.powstających.dobrowolnie.na.podstawie.umów.zawieranych.
przez.banki.z.klientami..Umowy.te.są.uregulowane.zarówno.w.przepisach.
prawa.cywilnego,.jak.i.innych.przepisach.obejmujących.zagadnienia.form.
zabezpieczeń.dla.podstawowych.stosunków.zobowiązaniowych..Charakte-
rystyczna.jest.także.właściwość.adhezyjna.umów.zawieranych.przez.ban-
ki..Jako.umowy.przystąpienia.są.budowane.w.taki.sposób,.aby.ich.warunki.
ogólne.i.tryb.postępowania.banku.wobec.klienta.znajdowały.się.w.regula-
minach.bankowych.
Bez.wyodrębnienia.katalogu.czynności.bankowych,.będących.podsta-
wą.stosunków.banków.z.ich.klientami,.wyselekcjonowanych.w.przepisach.
wyżej.wymienionych.ustaw.z.ustawą.—.Prawo.bankowe.na.czele,.nie.można.
by.mówić.o.prawie.bankowym.prywatnym..Czynności.bankowe.są.istotą.tej.
1. C..Kosikowski.(w:).Encyklopedia prawa bankowego,.pod.red..W..Pyzioła,.Wydawnictwa.Prawnicze.
PWN,.Warszawa.2000,.s..40.
Ibidem,.s..41–42.
2.
3. Prawo bankowe. Komentarz,.pod.red..W..Góralczyka,.Twigger,.Warszawa.1999,.s..14.
14
Wprowadzenie
dziedziny.i.warunkują.jej.strukturę..Należy.przyjąć,.że.im.bardziej.rozbu-
dowany.zostanie.katalog.czynności.bankowych,.tym.większy.będzie.obszar.
prawa.bankowego.prywatnego.
Prawo.bankowe.publiczne.obejmuje.swoim.zakresem.przepisy.umoż-
liwiające.państwu.oddziaływanie.na.przedsiębiorców,.którymi.są.banki..
Oddziaływanie.to.dokonuje.się.na.podstawie.norm.regulujących.stosunki.
państwa.(działającego.poprzez.swoje.organy).z.bankami..Dotyczy.ono.tak-
że.funkcjonowania.instytucji.publicznych,.które.są.uczestnikami.tych.sto-
sunków.prawnych..
Prawo.bankowe.publiczne.jest.wyspecjalizowaną.częścią.prawa.admi-
nistracyjnego.gospodarczego..Jego.podstawą.jest.założenie.administracyjno-
prawnej.metody.oddziaływania.na.gospodarkę,.a.także.odrębność.procedur,.
form.i.środków.oddziaływania.w.porównaniu.z.klasycznym.prawem.admi-
nistracyjnym.oraz.specyfika.przedmiotu.tego.oddziaływania,.czyli.gospodar-
ki..Prawo.to.dotyczy.interwencji.państwa.w.procesy.gospodarcze,.tworząc.
zespół.norm.prawnych,.regulujących.zadania.oraz.organizację.i.funkcjono-
wanie.organów.władzy.publicznej,.a.także.środki.i.formy.prawne.działania.
stosowane.w.celu.porządkującego.i.sterującego.oddziaływania.państwa.na.
stosunki.gospodarcze.
Od.strony.materialnej.prawo.bankowe.publiczne.daje.się.zrekonstru-
ować.w.płaszczyźnie.zadań.państwa.mających.na.celu.stabilizację.systemu.
bankowego..Jego.przedmiotem.jest.całość.państwowego.oddziaływania.
na.system.bankowy.w.takim.zakresie,.w.jakim.legitymowany.przez.zasadę.
państwa.prawa.interes.publiczny.uzasadnia.wkroczenie.w.sferę.konstytucyj-
nie.chronionych.wolności.i.praw.przedsiębiorcy,.wykonywanych.w.ramach.
prowadzonej.działalności.gospodarczej..Wyodrębnienie.prawa.bankowe-
go.publicznego.jest.związane.ze.zwiększeniem.ingerencji.państwa.w.sferę.
działania.banków.w.celu.przeciwdziałania.zagrożeniom.związanym.z.nie-
kontrolowanym.prowadzeniem.działalności.bankowej..Od.strony.formalnej.
prawo.bankowe.publiczne.obejmuje.przepisy.o.organizacji.i.funkcjonowa-
niu.władzy.publicznej,.właściwej.dla.spraw.ingerencji.w.zakresie.funkcjo-
nowania.banków4.
Prawo.bankowe.publiczne.jest.więc.złożone,.a.jego.normy.pojawiają.się.
w.wielu.ustawach..Ustawa.—.Prawo.bankowe,.wyznaczając.normy.funkcjo-
nowania.banków,.zawiera.przepisy.podstawowe.i.jednocześnie.najważniejsze.
dla.wzajemnych.stosunków.pomiędzy.organem.nadzoru.a.bankami..
4.
Ibidem,.s..21–22.
1
Wprowadzenie
Dla.efektywnego.sprawowania.nadzoru.istotne.są.również.stosunki.
prawne.pomiędzy.bankami.a.bankiem.centralnym,.instytucją.gwarantującą.
depozyty,.organami.nadzorującymi.rynek.papierów.wartościowych.(w.przy-
padku.banków.—.spółek.publicznych),.rynek.ubezpieczeń.(dla.banków.ofe-
rujących.wspólne.usługi.z.instytucjami.ubezpieczeniowymi),.rynek.fundu-
szy.emerytalnych.(w.przypadku.banków.—.depozytariuszy.dla.otwartych.
funduszy.emerytalnych),.organem.ochrony.konkurencji.i.konsumentów.oraz.
innymi.organami.mającymi.wpływ.na.kształtowanie.obowiązków.banków,.
których.działalność.jest.uregulowana.w.innych.ustawach..Można.zatem.
mówić.o.prawie.bankowym.publicznym.w.wąskim.i.szerokim.znaczeniu..
W.pierwszym.znaczeniu.prawo.to.obejmuje.regulacje.dotyczące.stosunków.
pomiędzy.bankami.a.organem.nadzoru.bankowego..W.drugim.znaczeniu.
należy.uwzględnić.wszystkie.przepisy.prawa.regulujące.stosunki.pomiędzy.
organami.państwowymi.a.bankami,.z.zastrzeżeniem,.że.stosunki.te.muszą.
być.związane.z.działalnością.banków.jako.instytucji.zaufania.publicznego.
Rozumienie.pojęcia.„prawo.bankowe.publiczne”.w.wąskim.i.szerokim.
znaczeniu.znajduje.uzasadnienie.również.w.analizie.tzw..procesu.regulacji,.
który.określa.wszystkie.normatywne.interwencje.podmiotów.władzy.pub-
licznej,.dzieląc.je.na.interwencje.o.charakterze.ogólnym.i.indywidualnym.
Regulacja.bankowości.jest.rozbudowana.i.wynika.z.faktu,.iż.banki.są.
przedsiębiorcami.narażonymi.na.szczególne.ryzyko.gospodarcze,.jakościowo.
inne.niż.ryzyko.działalności.pozostałych.przedsiębiorców..Banki.prowadzą.
działalność.gospodarczą,.korzystając.z.powierzonych.pieniężnych.środków.
zwrotnych,.co.w.znaczący.sposób.odróżnia.je.od.innych.uczestników.rynku.
finansowego..W.ramach.funkcjonowania.ryzykują.więc.nie.tylko.środkami.
własnymi.(wniesionymi.przez.właścicieli).i.wypracowanym.zyskiem,.lecz.
również.środkami.powierzonymi.przez.klientów,.którzy.oczekują,.iż.uloko-
wane.przez.nich.w.banku.pieniądze.będą.całkowicie.bezpieczne..
Do.podstawowych.powodów,.ze.względu.na.które.sektor.bankowy.jest.
tak.szczegółowo.uregulowany,.można.również.zaliczyć.ryzyko.monopoliza-
cji,.niestabilności.sektora.finansowego.oraz.rozbudowane.ryzyko.kredytowe.
i.operacyjne.w.działalności.banków.
System.bankowy.jest.podstawą.stabilizacji.każdej.gospodarki,.a.im.wyż-
szy.jest.poziom.rozwoju.danej.gospodarki,.tym.większe.znaczenie.banków.
jako.jej.stabilizatora..Załamanie.systemu.bankowego.negatywnie.wpływa.na.
całość.gospodarki,.dotyka.bowiem.wszystkich.uczestników.rynku..W.oparciu.
. Z.wyjątkiem.banków.inwestycyjnych,.które.prowadzą.działalność.w.oparciu.o.środki.własne.
16
Wprowadzenie
o.operacje.bankowe.prowadzone.są.rozliczenia.płatności.transakcji,.kreowa-
ne.są.przedsięwzięcia.inwestycyjne,.gromadzone.są.oszczędności.na.cele.in-
westycyjne.i.konsumpcyjne.itd..Upadłość.banku.prowadzi.do.negatywnych.
konsekwencji.nie.tylko.dla.właścicieli.i.pracowników,.ale.także.wszystkich.
klientów.banku.
Z.tych.względów.stabilność.i.konkurencyjność.systemu.bankowego.
wpływają.pozytywnie.na.rozwój.gospodarki..Ten.logiczny.wniosek,.wyni-
kający.z.dotychczasowych.doświadczeń.funkcjonowania.gospodarek.ryn-
kowych,.przekłada.się.na.prowadzenie.aktywnej.polityki.regulacyjnej.przez.
organy.państwa..Zakres.regulacji.jest.w.poszczególnych.krajach.zróżnico-
wany.i.w.pewnej.mierze.stanowi.pochodną.polityki.gospodarczej..Co.istot-
ne,.nawet.w.liberalnych.założeniach.polityki.gospodarczej.nie.uniknięto.
procesu.regulacji6.
Istotą.prawa.bankowego.publicznego.jest.więc.przede.wszystkim.za-
pewnienie.bezpieczeństwa.działalności.bankowej..W.celu.osiągnięcia.opty-
malnego.poziomu.bezpieczeństwa.stosuje.się.instrumenty.nadzorcze,.zapew-
niające.kontrolę.ryzyka..Ryzyko.istotne.dla.podstaw.funkcjonowania.banku.
jest.objęte.regulacjami.prawa.bankowego.publicznego,.natomiast.ryzyko.
systemowe,.uwzględniające.wszystkie.aspekty.działalności.banków,.regulo-
wane.jest.przez.prawo.bankowe.publiczne.i.prywatne.
Prawo.bankowe.publiczne.obejmuje.swym.zakresem.normy.prawa.
bankowego.ustrojowego.(tworzenie.banku,.organizacja,.postępowanie.na-
prawcze,.likwidacja,.upadłość).i.normy.ostrożnościowe.wpływające.na.ogra-
niczenie.ryzyka.działalności.operacyjnej.banków.(koncentracja.zaangażo-
wań,.adekwatność.kapitału,.fundusze.własne,.współczynnik.wypłacalności)..
Wszystkie.te.regulacje.pozostają.w.sferze.aktywnego.działania.nadzoru.ban-
kowego.i.należy.je.zakwalifikować.do.prawa.bankowego.publicznego..Istotą.
przepisów.tworzących.prawo.bankowe.publiczne.w.omawianym.znaczeniu.
jest.element.nadzoru..Widoczne.jest.to.przy.analizie.przepisów.ustawy.—.Pra-
wo.bankowe..Można.więc.stwierdzić,.że.chcąc.analizować.prawo.bankowe.
publiczne,.należy.skoncentrować.się.na.instytucji.nadzoru.bankowego..
Zarówno.strona.materialna.prawa.bankowego.publicznego,.jak.i.strona.
formalna.odnosi.się.do.reguł.funkcjonowania.nadzoru.bankowego..Z.tego.
względu.rozważania.na.temat.prawa.bankowego.publicznego.są.nierozer-
walnie.związane.z.instytucją.nadzoru.bankowego.określoną.przepisami.
ustawy.—.Prawo.bankowe..
6. Prawo gospodarcze. Zagadnienia administracyjnoprawne,.pod.red..M..Wierzbowskiego.i.M..Wyrzykow-
skiego,.Wydawnictwa.Prawnicze.PWN,.Warszawa.2001,.s..244.
17
Wprowadzenie
Rozwój.bankowości.jest.związany.z.procesem.standaryzacji.i.globali-
zacji..Wynikające.z.nich.zmiany,.a.przede.wszystkim.przenikanie.się.ryzyka,.
powodują,.że.normy.funkcjonowania.organów.nadzoru.bankowego.i.banków.
są.na.całym.świecie.ujednolicane..Dlatego.też.rozważając.zagadnienia.doty-
czące.prawa.bankowego.publicznego,.należy.skoncentrować.się.na.instytucji.
nadzoru.bankowego,.ale.nie.opierając.się.bezpośrednio.na.przepisach.ustawy.
—.Prawo.bankowe,.lecz.pośrednio,.tj..przyjmując.za.punkt.wyjścia.rozważań.
międzynarodowe.reguły.będące.wynikiem.przemyśleń.i.doświadczeń.nad-
zorców.bankowych.państw.wysokorozwiniętych,.tj..Podstawowe zasady efek-
tywnego nadzoru bankowego,.wydane.przez.Bazylejski.Komitet.Nadzoru.Banko-
wego..Takie.spojrzenie.na.polskie.przepisy.umożliwia.odpowiedź.na.pytanie.
o.zakres.wpływu.procesów.ekonomicznych,.a.po.części.także.i.politycznych,.
o.ponadnarodowym.charakterze.na.kształt.tych.przepisów..Pozwala.także.na.
poszukiwanie.źródła.konkretnych.rozwiązań.i.ich.pierwotnego.uzasadnienia..
W.niniejszym.opracowaniu.autor.stara.się.wykazać,.w.jaki.sposób.Podsta-
wowe zasady,.niebędące.normami.prawa.sensu stricto,.wpływają.na.tworzenie.
polskiego.prawa.bankowego.publicznego.lub.są.przez.to.prawo.uwzględnia-
ne..Niezbędnym.elementem.rozważań.jest.więc.określenie.charakteru.Pod-
stawowych zasad.i.ich.odpowiednie.umiejscowienie.wśród.źródeł.prawa.oraz.
odpowiedź.na.pytanie,.czy.należą.one.do.soft law..
Dokonanie.przedmiotowej.analizy.nie.jest.możliwe,.jeżeli.pominie.się.
zagadnienia.dotyczące.praktyki.stosowania.przepisów..Poruszana.materia.
badawcza.jest.złożona.i.wymusza.refleksję.intelektualną.na.temat.kształtu.
prawa.bankowego.publicznego..Ze.względu.na.przyjęte.założenia.metodo-
logiczne,.dla.przeprowadzenia.tej.analizy.niezbędne.jest.dokonywanie.pew-
nych.opisów,.wskazywanie.punktów.odniesienia.do.prowadzonych.rozwa-
żań,.a.w.niektórych.przypadkach.wręcz.odwoływanie.się.do.konkretnych.
przepisów.
W.przekonaniu.autora,.bez.przyjęcia.takiej.metodologii.nie.da.się.od-
powiedzieć.na.pytanie,.czy.polskie.prawo.bankowe.publiczne.i.polski.system.
bankowy.uwzględniają.szczególne.zasady.międzynarodowe,.w.jaki.sposób.
tzw..dobre.rady.wpływają.na.brzmienie.przepisów.prawa.bankowego.pub-
licznego.ani.jaki.jest.ich.charakter.
Autor.wielokrotnie.odnosi.się.do.zakresu.wprowadzenia.rozwiązań.
zawartych.w.Podstawowych zasadach efektywnego nadzoru bankowego.do.prze-
pisów.polskiego.prawa.bankowego..Celem.rozważań.jest.odpowiedź.na.py-
tanie,.czy.te.zasady.rzeczywiście.są.elementem.polskiego.prawa,.a.jeżeli.tak.
—.to.w.jakim.stopniu..
18
Wprowadzenie
Prawo.bankowe.jest.dziedziną.nauki.mającą.—.w.porównaniu.z.inny-
mi.gałęziami.prawa.—.niewielki.dorobek.doktryny..Trudno.zatem.obecnie.
mówić.o.rozbudowanej.teorii.prawa.bankowego..Przywoływane.w.niniej-
szej.pracy.rozprawy.naukowe.koncentrują.się.na.funkcjonalności.stosowania.
przepisów,.co.wynika.przede.wszystkim.stąd,.iż.prawo.bankowe.(a.w.szcze-
gólności.publiczne).ma.charakter.dyrektywny,.szczegółowo.kształtujący.sto-
sunki.pomiędzy.organem.nadzoru.a.podmiotami.nadzorowanymi..Niniejsza.
rozprawa.kontynuuje.ten.nurt.rozważań,.prezentując.zarazem.zagadnienia.
wcześniej.przez.doktrynę.nieporuszane..
Prowadząc.rozważania,.autor.postawił.sobie.zadanie.takiego.ujęcia.
przedmiotu,.aby.rozprawa.była.wartościowa.zarówno.dla.nauki.prawa,.jak.
i.praktyki.jego.stosowania.
19
20
Rozdział I
Podstawowe zasady efektywnego
nadzoru bankowego
Punktem.wyjścia.do.prowadzonej.w.opracowaniu.analizy.są.Podsta-
wowe zasady efektywnego nadzoru bankowego.opracowane.przez.Bazylejski.Ko-
mitet.Nadzoru.Bankowego..To.ich.treść.jest.podstawą.do.wysuwania.przez.
autora.argumentów.i.ocen,.a.także.konstruowania.tez..Dlatego.też.rozważa-
nia.prowadzone.w.opracowaniu.rozpoczynają.się.od.przedstawienia.autora.
i.charakteru.Podstawowych zasad..
1.1. Działalność Bazylejskiego Komitetu Nadzoru
Bankowego
Bazylejski.Komitet.Nadzoru.Bankowego.(Basel Committee on Banking
Supervision).został.utworzony.na.podstawie.umowy.prezesów.banków.cen-
tralnych.państw.wysoko.uprzemysłowionych.G–10.z.grudnia.1974.r..Umowa.
dotyczyła.utworzenia.organizacji,.której.zadaniem.byłaby.poprawa.i.wzmoc-
nienie.współpracy.pomiędzy.organami.nadzoru.bankowego.
W.skład.Komitetu.wchodzą.wysocy.rangą.przedstawiciele.władz.nad-
zoru.bankowego.z.Belgii,.Kanady,.Francji,.Niemiec,.Włoch,.Japonii,.Luk-
semburga,.Holandii,.Szwecji,.Szwajcarii,.Wielkiej.Brytanii.i.Stanów.Zjed-
noczonych..Od.199.r..Komitet.w.coraz.szerszym.zakresie.włącza.w.swoje.
prace.przedstawicieli.nadzoru.bankowego.z.krajów.spoza.G–10,.podzie-
lonych.na.kilkanaście.grup.regionalnych..Należą.do.nich:.Arabski.Komi-
tet.Nadzoru.Bankowego,.Karaibska.Grupa.Nadzorów.Bankowych,.Sto-
warzyszenie.Władz.Nadzoru.Bankowego.Ameryki.Łacińskiej.i.Karaibów,.
Grupa.Nadzorców.Bankowych.z.Europy.Środkowej.i.Wschodniej,.Komitet.
21
Podstawowe zasady efektywnego nadzoru bankowego
Nadzoru.Bankowego.Rady.Współpracy.Zatoki,.Regionalna.Grupa.Nadzo-
ru.Centralnej.Azji.i.Zakaukazia,.Forum.Nadzorców.Bankowych.SEANZA,.
Komitet.Nadzorców.Bankowych.Zachodniej.i.Centralnej.Afryki.oraz.grupa.
nadzorców.regionów.specjalnych.—.off shore banking..Można.więc.przyjąć,.
że.poprzez.aktywną.współpracę.w.ramach.grup.regionalnych.w.pracach.
Komitetu.Bazylejskiego.uczestniczą.instytucje.nadzoru.bankowego.z.po-
nad.100.krajów.
Sekretariat.Komitetu.Bazylejskiego.mieści.się.w.Banku.Rozrachunków.
Międzynarodowych.w.Bazylei..Przewodniczącego.Komitetu.Bazylejskiego.
wybiera.się.na.dwuletnie.kadencje.spośród.szefów.nadzorów.bankowych.
krajów.najbardziej.rozwiniętych.
Głównym.powodem.powstania.Komitetu.była.troska.i.związane.z.nią.
rosnące.zainteresowanie.społeczności.międzynarodowej.kwestiami.stabilno-
ści.rynków.finansowych.na.świecie.(w.tym.zwłaszcza.sektora.bankowego)..
Kondycja.systemu.bankowego.danego.kraju.jest.jednym.z.kluczowych.ele-
mentów.rozwoju.całego.rynku.finansowego.zarówno.w.tym.kraju,.jak.i.za.
granicą..Wynika.to.z.narastających.tendencji.do.globalizacji.i.konsolidacji.
rynków.finansowych,.czego.wynikiem.jest.tworzenie.międzynarodowych.
grup.kapitałowych.i.holdingów.o.charakterze.mieszanym,.w.skład.których.
wchodzą.także.banki..Wobec.tak.silnych.powiązań.pomiędzy.rynkami.fi-
nansowymi.różnych.krajów.stało.się.niezbędne.stworzenie.wspólnie.wypra-
cowanych.zasad.postępowania.dla.nadzorowania.sektorów.bankowych.na.
świecie..Uznano,.że.słabość.systemu.bankowego.danego.kraju.(bez.wzglę-
du.na.to,.czy.jest.to.kraj.rozwijający.się,.czy.też.rozwinięty).może.zagrozić.
stabilności.finansów.także.w.innych.państwach..Biorąc.pod.uwagę.kryzysy.
finansowe.krajów.Azji.Południowo–Wschodniej,.Ameryki.Południowej.czy.
Rosji.i.niektórych.krajów.Europy.pod.koniec.XX.w.,.taki.sposób.myślenia.
o.zagrożeniach.dla.stabilności.rynków.finansowych.w.skali.międzynarodo-
wej.należy.uznać.za.jak.najbardziej.uzasadniony.
Rozwój.rynków.usług.finansowych.doprowadził.do.zintensyfikowania.
działań.inwestycyjnych.banków.na.obszarach,.które.były.w.połowie.XX.w..
poza.zakresem.zainteresowań..Skutki.globalizacji.zaczęły.być.odczuwane.
także.w.obszarze.ryzyka..Kryzys.zapoczątkowany.w.jednym.kraju.rozprzes-
trzeniał.się.na.regiony,.a.następnie.na.kontynenty..
Wspomniane.powyżej.kryzysy.wpłynęły.także.na.inne.rozumienie.przez.
instytucje.nadzorcze.pojęcia.„efektywność.nadzoru.bankowego”..Efektyw-
ności.tej.nie.zapewnia.tylko.profilaktyka.działań.nadzoru..Powinna.się.ona.
opierać.na.ujednoliceniu.standardów.wpływających.na.całokształt.funkcjo-
22
Działalność Bazylejskiego Komitetu Nadzoru Bankowego
nowania.banków.w.jak.największej.liczbie.krajów..Kryzysy.zmusiły.opinio-
twórcze.środowiska.nadzorcze.do.rozpoczęcia.prac.nad.opracowaniem.re-
guł,.których.przestrzeganie.powinno.zapewniać.zminimalizowanie.ryzyka..
Wiodącą.rolę.w.tym.procesie.pełnił.BKNB.
Działalność.Bazylejskiego.Komitetu.Nadzoru.Bankowego.skupia.się.na.
trzech.głównych.dziedzinach..Po.pierwsze,.Komitet.stanowi.forum.dyskusyj-
ne.w.zakresie.sposobów.rozwiązywania.specyficznych.problemów.pojawia-
jących.się.przy.wykonywaniu.nadzoru..Po.drugie,.wpływa.na.podział.obo-
wiązków.pomiędzy.nadzorami.w.odniesieniu.do.jednostek.zagranicznych.
banków.w.celu.zapewnienia.efektywnego.nadzoru.działalności.bankowej.na.
świecie..Po.trzecie,.stara.się.podwyższyć.standardy.nadzoru,.w.szczególno-
ści.dotyczące.wypłacalności.(m.in..poprzez.wprowadzenie.współczynnika.
wypłacalności.—.8 ,.zwanego.także.współczynnikiem.Cooke’a.od.nazwiska.
jednego.z.przewodniczących.Komitetu).i.limitów.zaangażowań.wierzytelno-
ści.w.celu.umocnienia.bezpieczeństwa.i.stabilności.bankowości.międzyna-
rodowej..W.okresie.istnienia.Komitetu.(od.1974.r.).wydano.wiele.raportów,.
opracowań.oraz.propozycji.o.charakterze.systemowym,.w.których.zawarte.
zostały.zalecenia.oraz.rekomendacje.dotyczące.działalności.nadzorów.ban-
kowych.na.świecie7..
Organizacja.Komitetu.Bazylejskiego.pozwala.także.na.powoływanie.te-
matycznych.grup.roboczych,.które.specjalizują.się.w.poszczególnych.zagad-
nieniach..Jednym.z.takich.zespołów.jest.Grupa.ds..Przejrzystości,.do.zadań.
której.należy.wzmocnienie.dyscypliny.rynkowej,.promowanie.stabilnych.
i.efektywnych.rynków.oraz.podniesienie.poziomu.efektywności.nadzoru.
i.rozszerzenie.metod.nadzorowania.instytucji.bankowych..Przejrzystość.
jest.tu.definiowana.jako.publiczne.ujawnianie.informacji,.na.których.moż-
na.polegać,.ponieważ.są.rzetelne.i.porównywalne..Powinny.one.umożliwić.
użytkownikowi.właściwą.ocenę.kondycji.finansowej.banku,.jego.wyników,.
działalności,.profilu.ryzyka.i.jakości.zarządzania..
Istnieją.również.inne.międzynarodowe.organizacje.monitorujące.funk-
cjonowanie.światowych.rynków.finansowych..Przedmiotem.ich.działań.są.
rynki.papierów.wartościowych.i.ubezpieczeń..W.zakresie.nadzoru.nad.ryn-
kiem.papierów.wartościowych.działa.IOSCO.(Międzynarodowa.Organizacja.
7. Do.najważniejszych.z.tych.dokumentów.należą:.Międzynarodowa konwergencja pomiarów kapitału
i standardów kapitałowych.(tzw..Umowa Kapitałowa).z.1988.r.,.Wytyczne zarządzania ryzykiem dla in-
strumentów pochodnych.z.1994.r.,.Nadzór konglomeratów finansowych.z.199.r.,.Nowelizacja Umowy Ka-
pitałowej obejmująca rynkowe rodzaje ryzyka.z.1996.r.,.Nadzór bankowości transgranicznej.z.1996.r.,.Za-
sady zarządzania ryzykiem stopy procentowej.z.1996.r.,.Ramy systemów kontroli wewnętrznej w bankach.
z.1998.r.,.W stronę większej przejrzystości banków.z.1998.r.,.Nowa Umowa Kapitałowa.z.2004.r.
23
Podstawowe zasady efektywnego nadzoru bankowego
Komisji.Papierów.Wartościowych),.natomiast.w.zakresie.ubezpieczeń.—.IAIS.
(Międzynarodowa.Organizacja.Nadzoru.nad.Instytucjami.Ubezpieczeniowy-
mi),.ale.w.przypadku.działalności.banków.najważniejszą.rolę.pełni.BKNB.
Takie.ukształtowanie.BKNB.pozwoliło.na.dokonanie.kompleksowej.oce-
ny.zjawisk.zagrażających.bezpieczeństwu.banków.na.świecie,.zdiagnozowa-
nie.przyczyn.powstawania.kryzysów.i.zaprojektowanie.reguł,.które.mogą.
wpłynąć.na.ograniczenie.ryzyka..Zbiór.tych.reguł.uznawany.jest.przez.nad-
zorców.za.jedno.z.najważniejszych.osiągnięć.Bazylejskiego.Komitetu.Nad-
zoru.Bankowego..Otrzymał.on.tytuł.Podstawowe zasady efektywnego nadzoru
bankowego.(Core Principles for Effective Banking Supervision)..Dokument.ten.zo-
stał.wydany.przez.Komitet.Bazylejski.we.wrześniu.1997.r..i.przyjęty.przez.
międzynarodową.społeczność.finansową.na.dorocznym.spotkaniu.Banku.
Światowego.i.Międzynarodowego.Funduszu.Walutowego.w.Hongkongu.
w.październiku.1997.r.,.poparty.przez.ministrów.finansów.i.szefów.banków.
centralnych.z.ponad.100.krajów..
W.raporcie.Grupy.Roboczej.ds..Stabilności.Finansowej.w.Gospodar-
kach.Rynków.Wschodzących.wysunięto.wniosek,.aby.MFW.i.BŚ.odegrały.
istotną.rolę.w.implementacji.Podstawowych zasad efektywnego nadzoru banko-
wego..W.październiku.1998.r..grupa.22.krajów.wydała.raporty.na.temat.mię-
dzynarodowej.architektury.finansowej..W.raporcie.na.temat.wzmocnienia.
systemów.finansowych.przyjęto.kilkanaście.zbiorów.akceptowanych.w.skali.
międzynarodowej.zasad,.włącznie.z.Podstawowymi zasadami,.oraz.podkreślono.
wagę.ich.wdrożenia.we.właściwym.czasie..Na.międzynarodowej.konferencji.
nadzorów.bankowych.w.Sydney.w.październiku.1998.r..przyjęto.Podstawowe
zasady.i.zobowiązano.się.aktywnie.włączać.w.ich.implementację,.jednocześ-
nie.wnosząc.o.bardziej.kompleksowe.wskazówki.z.Komitetu.Bazylejskiego,.
które.następnie.zostały.przedstawione.jako.Metodologia 25 podstawowych za-
sad efektywnego nadzoru bankowego.
Podstawowe zasady efektywnego nadzoru bankowego.powstały.w.wyniku.
wieloletnich.uzgodnień,.w.trakcie.których.Komitet.Bazylejski.blisko.współ-
pracował.również.z.nadzorami.krajów.niebędących.członkami.grupy.G–10.
(w.tym.także.z.polskim.nadzorem.bankowym)..
W.procesie.przygotowywania.tego.dokumentu.Komitet.oparł.się.na.ze-
branych.i.zunifikowanych.normach.i.zasadach.postępowania.różnych.nad-
zorów.bankowych.w.wielu.krajach..Dokonał.analizy.sposobów,.za.pomocą.
których.mógłby.najlepiej.rozszerzać.swoje.działania.zmierzające.do.wzmoc-
nienia.nadzoru.nad.bankami.we.wszystkich.krajach,.także.tych,.które.nie.
wchodzą.w.skład.Komitetu..Oprócz.Podstawowych zasad efektywnego nadzoru
24
Działalność Bazylejskiego Komitetu Nadzoru Bankowego
bankowego.Komitet.przygotował.kompendium.zaleceń,.wytycznych.i.stan-
dardów.stanowiących.ich.uzupełnienie..
Efektywne.wykonywanie.nadzoru.bankowego.jest.tylko.jednym.z.ele-
mentów.mających.zapewnić.stabilność.na.rynkach.finansowych..Pozosta-
łe.nie.odgrywają.jednak.roli.wtórnej,.lecz.uzupełniają.elementy.wcześniej.
wypracowane..Nie.sposób.odnieść.się.do.każdego.z.nich,.ale.warto.wska-
zać.znaczenie.polityki.makroekonomicznej,.która.bezpośrednio.wiąże.się.
z.procesem.tworzenia.i.przestrzegania.prawa..Nie.mniej.istotna.jest.rozwi-
nięta.infrastruktura.publiczna,.zapewniająca.właściwy.podział.kompeten-
cji.organów.państwa.i.przepływu.informacji..W.zakresie.zainteresowania.
ekonomii,.zarządzania.i.prawa.pozostaje.także.dyscyplina.rynkowa,.która.
może.być.postrzegana.jako.podstawa.stabilności.rynków.finansowych..Ist-
nienie.procedur.efektywnego.postępowania.w.razie.wystąpienia.problemów.
w.bankach.jest.zaś.związane.ze.sprawnością.organizacyjną.organu.nadzoru,.
a.także.dopasowaniem.przepisów.do.potencjalnych.sytuacji.kryzysowych..
Określenie,.czy.dany.rynek.finansowy.jest.stabilny,.czy.nie,.zależy.od.wielu.
czynników,.zaś.adekwatne.do.potrzeb.prawo.i.jego.przestrzeganie.jest.jed-
nym.z.najważniejszych.
Wykorzystanie.wszystkich.istotnych.elementów.może.być.niewystarcza-
jące.do.zapewnienia.stabilności.sektora.finansowego..Z.tego.względu.Podsta-
wowych zasad.nie.należy.traktować.jako.zbioru.wiedzy.umożliwiającej.—.przy.
pełnym.zastosowaniu.—.wyeliminowanie.kryzysu.bankowego,.jednak.ich.
stosowanie.może.ograniczyć.ryzyko.pojawienia.się.takiego.kryzysu.
Komitet.Bazylejski.uznał,.że.zarówno.reformy.finansowe,.jak.i.poprawa.
efektywności.nadzoru.bankowego.wymagają.intensywnych,.długofalowych.
prac..Jednocześnie.wskazywał,.iż.sprawą.najwyższej.wagi.jest.podjęcie.przez.
narodowe.instytucje.nadzorcze.natychmiastowych.działań.w.celu:
1). identyfikacji.słabych.punktów.w.systemie.nadzoru.bankowego,
2). identyfikacji.i.likwidacji.słabości.działania.organów.nadzoru.bankowego,
3). oddziaływania.na.władze.publiczne.(rząd),.aby.w.pełni.poparły.każdą.
niezbędną.aktywność.mającą.na.celu.wzmocnienie.stabilności.sektora.
finansowego,.włączając.w.to.wdrożenie.Podstawowych zasad..
Jako.instytucja.tworząca.standardy.Komitet.Bazylejski.dokonuje.inter-
pretacji.Podstawowych zasad..Organizuje.szkolenia.nadzorców.z.całego.świata.
oraz.rozpowszechnia.normy.i.zasady.dobrej.praktyki..Komitet.współpracuje.
z.krajami.spoza.G–10,.jak.również.z.MFW.oraz.BŚ,.w.ramach.Grupy.Kontak-
towej.ds..Podstawowych.zasad..
2
Podstawowe zasady efektywnego nadzoru bankowego
Aktywną.rolę.w.procesie.implementacji.Podstawowych zasad.zgodnie.
z.przyjętymi.założeniami.spełniają.MFW.i.BŚ..W.ramach.swych.uprawnień.
MFW.promuje.ideę.przestrzegania.Podstawowych zasad.i.współuczestniczy.
w.procesie.oceny.ich.zgodności,.kierując.się.koncepcją.indywidualnego.podej-
ścia.(„każdy.przypadek.indywidualnie”).i.priorytetu..Natomiast.BŚ.w.swojej.
bieżącej.działalności.zachęca.kraje.będące.jego.klientami.do.przyjęcia.Podsta-
wowych zasad.oraz.współdziała.w.ocenie.ich.systemu.nadzorczego.poprzez.
odniesienie.go.do.Podstawowych zasad..
Zarówno.MFW,.jak.i.BŚ.prowadzą.działania.zmierzające.do.tego,.aby.
kraje.dokonały.naprawy.zidentyfikowanych.słabych.punktów,.a.także.udzie-
lają.pomocy.technicznej.i.prowadzą.szkolenia.w.celu.oceny.i.eliminacji.tych.
słabych.punktów..
Komitet.Bazylejski,.Grupa.Kontaktowa.ds..Podstawowych.zasad,.MFW.
oraz.BŚ.stale.współpracują.w.zakresie:
1). koordynacji.inicjatyw,.tak.aby.możliwe.było.osiągnięcie.wspólnych.ce-
lów.w.obszarze.nadzoru.bankowego;
2). spowodowania,.by.niewystarczająca.liczba.ekspertów.była.wykorzy-
stywana.w.jak.najlepszy.sposób.
Warto.podkreślić,.że.wszystkie.współpracujące.organizacje.i.grupy.ko-
rzystają.z.zasobów.udostępnionych.przez.instytucje.nadzoru.bankowego.
w.skali.globalnej,.jako.sposobów.wspierania.krajów,.które.proszą.o.pomoc.
techniczną.z.zamiarem.oceny.własnych.systemów.nadzoru.bankowego.po-
przez.odniesienie.do.Podstawowych zasad.
1.2. Charakter Podstawowych zasad
Bazylejskiego Komitetu Nadzoru Bankowego
1.2.1. Reguła
Zdefiniowanie.pojęcia.„prawo”.jest.jednym.z.podstawowych.proble-
mów.teoretycznoprawnych..W.ramach.niniejszych.rozważań.nie.zostanie.
jednak.podjęta.próba.wejścia.w.nurt.dyskusji.prowadzonej.na.temat.poję-
cia.prawa,.a.jedynie.zostaną.przedstawione.poglądy.i.odniesienia.do.pojęć.
mających.znaczenie.dla.oceny.charakteru.Podstawowych zasad..
Zgodnie.z.definicją.S..Wronkowskiej.„prawo.jest.zbiorem.norm.postę-
powania..Zbiór.ten.nie.jest.jednak.zbiorem.chaotycznym,.składającym.się.
26
Charakter Podstawowych zasad Bazylejskiego Komitetu Nadzoru Bankowego
z.przypadkowo.zestawionych.elementów,.ale.jego.elementy.wykazują.ja-
kieś.cechy.wspólne,.są.odpowiednio.uporządkowane,.a.przy.tym.są.ze.sobą.
powiązane”8..Z.kolei.K..Działocha.twierdzi,.że.pomimo.iż.pojęcie.prawa.nie.
zostało.zdefiniowane.w.Konstytucji.wprost,.to.jej.przepisy.pozwalają.ustalić,.
jakie.normy.są.prawem.obowiązującym..Zdaniem.tego.autora.z.przepisów.
Konstytucji.traktujących.o.prawie.jako.o.normach.obowiązujących.w.Rzecz-
pospolitej,.o.obowiązku.przestrzegania.prawa.i.poszczególnych,.wymienio-
nych.w.Konstytucji,.źródłach.prawa,.a.także.o.prawach.obywateli.wynika,.
że.prawem.są.normy.postępowania.o.charakterze.ogólnym.i.o.abstrakcyj-
nym.znaczeniu9..Podobny.pogląd.jest.przedstawiany.w.orzecznictwie.TK,.
odwołującym.się.do.cech.prawa.jako.norm.o.charakterze.generalnym.i.abs-
trakcyjnym10.
Z.kolei.według.J..Wróblewskiego11.pojęcie.„prawo”.ma.charakter.filo-
zoficzny.i.jest.związane.z.pewną.kategorią.bytu.wyróżnianego.w.przyjętej.
ontologii..W.aspekcie.logiczno–językowym.prawo.obowiązujące.składa.się.
z.reguł.zachowania.będących.znaczącymi.zwrotami.języka..
Doktryna.prezentuje.więc.podobne.poglądy.w.zakresie.definiowania.
prawa.i.wskazuje.jako.podstawę.rozumienia.znaczenia.tego.pojęcia.odwo-
łanie.się.do.terminu.„norma”.lub.„reguła”..
Norma.prawna.jest.definiowana.jako.norma.postępowania,.która.zo-
stała.ustanowiona.albo.uznana.przez.upoważniony.organ.państwa..Inne.
znaczenie.normy.(bez.dodania.słowa.„prawna”).to.określony.wzorzec.prze-
widziany.w.danej.dziedzinie..
Za.nieprzestrzeganie.normy.prawnej,.co.do.zasady,.grozi.zastosowanie.
sankcji.przez.normodawcę..Nie.wszystkie.normy.przewidują.jednak.sank-
cje.za.ich.niestosowanie..Powoduje.to,.że.mamy.do.czynienia.z.podziałem.
na.normy.niedoskonałe.(lex imperfecta.—.brak.sankcji.za.ich.niestosowanie).
oraz.normy.sankcjonowane.i.sankcjonujące.(normy.sprzężone.—.sankcja.za.
niezastosowanie.nakazu.lub.zakazu)12..
Przykładem.wspólnego.zastosowania.pojęć.„norma”.i.„reguła”.jest.
zaproponowana.przez.K..Działochę.definicja.konstytucyjnych.źródeł.pra-
wa13.(warto.odwołać.się.w.tym.miejscu.także.do.poglądów.S..Wronkowskiej.
8. S..Wronkowska,.Podstawowe pojęcia prawa i prawoznawstwa,.Poznań.200,.s..98.
9. K..Działocha,.Konstytucja Rzeczpospolitej Polskiej..Komentarz,.Warszawa.1999,.s..3–4..
10. J..Oniszczuk,.Orzecznictwo Trybunału Konstytucyjnego w latach 1986–1996,.Warszawa.1998,.s..22–28.
11. J..Wróblewski,.Zasady tworzenia prawa,.PWN,.Warszawa.1989,.s..7.
12. S..Wronkowska,.Podstawowe pojęcia...,.s..18–20.
13. K..Działocha,.Źródła prawa powszechnie obowiązującego wobec praktyki konstytucyjnej (w:) System źródeł
prawa w Konstytucji RP,.Lublin.2000,.s..27.
27
Podstawowe zasady efektywnego nadzoru bankowego
i.Z..Ziembińskiego14)..Zdaniem.przywołanego.autora.konstytucyjna.koncep-
cja.źródeł.prawa.wskazuje,.że.są.one.„zespołem.reguł.nakazującym.uznawać.
jakieś.fakty.za.fakty.prawotwórcze.oraz.reguł.dotyczących.wiązania.z.tymi.
faktami.obowiązywania.określonych.norm.prawnych”..Natomiast.„reguły”,.
nawiązując.do.poglądów.J..Wróblewskiego,.z.semiotycznego.punktu.widze-
nia.są.normami,.które.stanowią.wzór.powinnego.zachowania..Zgadzając.
się.z.przytoczonymi.poglądami,.należy.zauważyć,.że.pojęcie.„reguła”.jest.
szersze.od.pojęcia.„norma.prawna”.
Teoretycznie.sporna.jest.charakterystyka.reguł,.które.nie.wyznaczają.
bezpośrednio.zachowania,.lecz.konstytuują.pewne.rzeczy..Reguła,.jako.ter-
min.językowy,.jest.ujmowana.także.jako.fakt.społeczny.w.tym.sensie,.że.zo-
staje.ustanowiona.celowo.przez.ludzi,.którzy.dążą.do.pewnych.społecznie.
zdeterminowanych.celów..Ich.dążenia.są.uwarunkowane.czynnikami.eko-
nomicznymi,.społecznymi,.kulturowymi,.religijnymi.itd..Natomiast.„reguła.
prawna”,.pojęcie.które.zdaniem.autora.należy.utożsamiać.z.pojęciem.„nor-
ma.prawna”,.funkcjonuje.w.społeczeństwie.przez.wyznaczenie.wzorów.
pewnego.zachowania,.wskazywanie,.jak.określone.grupy.osób.powinny.się.
zachować.w.określonych.sytuacjach,.klasyfikując.jednocześnie.różnorodne.
sytuacje.i.wiążąc.z.ich.wystąpieniem.powinność.reakcji,.co.do.zasady,.apa-
ratu.państwowego..To.funkcjonowanie.reguły.zakłada.co.najmniej.jej.zro-
zumienie.przez.konkretne.grupy.osób.i.uwzględnienie.jej.treści.w.procesach.
psychicznych..
Zdaniem.J..Wróblewskiego.prawo.ma.charakter.normatywy,.instrumen-
talny,.aksjologiczny.i.społeczny..Jego.normatywność.jest.związana.z.tworze-
niem.wzorów.zachowania,.zaś.instrumentalność.z.celowym.wpływaniem.
na.zachowanie.jego.adresatów.oraz.zmianę.lub.utrzymanie.określonych.
stosunków.społecznych.w.szerokim.ich.rozumieniu..Aksjologiczność.wyni-
ka.z.oparcia.prawa.na.założeniach,.jakim.służy..Społeczny.charakter.prawa.
jest.zaś.związany.ze.stopniem.rozwoju.cywilizacyjnego.społeczeństwa.glo-
balnego,.które.jest.zorganizowane.przez.państwo1.
Analizując.charakter.Podstawowych zasad,.można.wskazać,.iż.wyczerpują.
one.niektóre.znamiona.reguł.prawa,.są.bowiem.stworzonym.przez.konkret-
nych.ludzi.dla.konkretnych.celów.wzorem.powinnego.zachowania,.który.
jest.zrozumiały.dla.ich.twórców.i.adresatów..Mają.one.charakter.normatyw-
ny..Można.także.próbować.wykazywać,.że.mają.charakter.instrumentalny,.
jednakże.jest.to.instrumentalność.pośrednia.związana.z.przytoczonymi.dzia-
14. S..Wronkowska,.Z..Ziembiński, Zarys teorii prawa,.Poznań.1997,.s..142.
1. J..Wróblewski,.Zasady tworzenia prawa...,.s..8.
28
Charakter Podstawowych zasad Bazylejskiego Komitetu Nadzoru Bankowego
łaniami.MFW.i.BŚ.oraz.oddziaływaniem.tych.organizacji.na.poszczególne.
państwa.i.postrzeganiem.ich.opinii,.ekspertyz.i.raportów.przez.globalnych.
inwestorów..Mają.charakter.aksjologiczny,.ponieważ.opierają.się.na.założe-
niu.określonych.wartości,.którym.służą,.a.także.społeczny,.gdyż.wpływają.
na.zjawiska.społeczne..Ich.niestosowanie,.przeciwnie.niż.w.przypadku.nie-
stosowania.norm.prawnych,.nie.wiąże.się.z.możliwością.użycia.jakichkol-
wiek.sankcji.przez.ich.twórcę..Spełnianie.przez.Podstawowe zasady.niektórych.
elementów.normy.prawnej.nie.uzasadnia.stwierdzenia,.że.reguły.w.nich.za-
warte.są.regułami.prawa..
Podstawowe zasady.nie.są.prawem,.a.zawarte.w.nich.reguły.nie.są.nor-
mami.prawa..Są.natomiast.regułami,.powstałymi.na.skutek.dążenia.pew-
nych.ludzi.do.osiągnięcia.określonego.celu.i.wywołującymi.określone.fakty.
społeczne..Fakty.te.polegają.na.tym,.że.ludzie,.do.których.kieruje.się.reguły,.
są.zdeterminowani.w.doprowadzeniu.do.ich.stosowania.w.praktyce,.a.aby.
praktyka.ta.była.skuteczna,.muszą.doprowadzić.do.sytuacji,.w.której.reguły,.
w.szczególności.zezwalające.na.władczy.wpływ.na.podmioty.trzecie,.są.moż-
liwe.do.zastosowania..W.systemach.prawa.stanowionego.jest.to.możliwe.tylko.
wtedy,.gdy.reguły.zamienią.się.w.normy.prawne.ustanowione.przez.normo-
dawcę..Determinacja.tych.ludzi.w.konsekwencji.jest.nakierowana.na.proces.
tworzenia.lub.zmiany.prawa.w.taki.sposób,.aby.wspomniane.reguły.były.
wdrożone.do.krajowego.porządku.prawnego.i.zmieniły.się.w.normy.prawa..
.Bazylejski.Komitet.Nadzoru.Bankowego.nie.jest.prawodawcą,.nie.two-
rzy.reguł.prawnych.i.nie.stanowi.prawa.rozumianego.jako.jednostronne.wy-
danie.aktu.prawotwórczego,.formułuje.natomiast.reguły.mające.wpływ.na.
tworzenie.prawa.przez.prawodawców.
Prawodawca.tworzy.prawo.w.rozumieniu.normodawczym,.przesądza.
też.o.zakresie.źródeł.prawa.w.rozumieniu.decyzyjnym.i.informacyjnym..
Należy.tutaj.podkreślić,.że.proces.tworzenia.prawa.jest.działalnością,.
w.której.co.do.zasady,.pośrednio.lub.bezpośrednio,.uczestniczy.państwo.i.to.
zarówno.w.systemach.prawa.stanowionego,.jak.i.prawa.zwyczajowego..Taka.
teza.nie.wyłącza.możliwości.spojrzenia.na.proces.tworzenia.prawa.z.perspek-
tywy.otwartego.systemu.źródeł.prawa.z.uwzględnieniem.obowiązywania.
czynników.kulturowych,.społecznych16.i.czynników.związanych.z.procesem.
globalizacji.oraz.zagadnień.dotyczących.soft law.
16. T..Stawecki,.P..Winczorek,.Wstęp do prawoznawstwa,.wyd..II,.Wydawnictwo.C.H..Beck,.Warszawa.
1998,.s..101.
29
Podstawowe zasady efektywnego nadzoru bankowego
1.2.2. Funkcjonalne źródło prawa
Nauka,.nawiązując.tradycyjnie.do.tworzenia.prawa,.odnosi.się.do.tzw..
źródeł.prawa..S..Wronkowska.stwierdza,.że:.„Prawo.jako.zbiór.norm.postępo-
wania.może.powstać.w.wielu.formach..Inaczej.mówiąc,.może.być.rezultatem.
różnych.faktów.prawotwórczych”..Zdaniem.tej.autorki.do.faktów.prawo-
twórczych.należy.stanowienie,.umowa,.kształtowanie.się.prawa.zwyczajo-
wego,.precedens.prawotwórczy,.a.wszystkie.one.są.źródłami.prawa,.które.
dzieli.się.na.fakty.prawo.tworzące.(np..stanowienie.ustawy),.jak.i.rezultaty.
tych.faktów.(np..ustawy)..Zgodnie.z.kolejnym.znaczeniem.pojęcia.źródła.
prawa.(według.S..Wronkowskiej).to.każdy.dokument.lub.inna.forma.prze-
kazu,.z.których.czerpie.się.informacje.o.prawie..Są.to.tzw..źródła.poznania.
prawa.(np..komentarz.do.ustawy)17.
Pojęcie.„źródło.prawa”.nie.jest.jednak.przez.doktrynę.jednoznacznie.
określone18,.a.wymienione.powyżej.definicje.można.w.odczuciu.autora.okreś-
lić.jako.dające.podstawę.do.dalszej.kategoryzacji..
Konstytucja.RP.także.nie.zawiera.pełnego.uregulowania.problematyki.
źródeł.prawa19..Konstytucyjna.koncepcja.źródeł,.określona.przepisami.usta-
wy.zasadniczej,.jest.węższa.od.całościowej.normatywnej.koncepcji.źródeł.
prawa..„Podstawowymi.założeniami.konstytucyjnej.koncepcji.źródeł.prawa.
według.Konstytucji.RP.są:.1).uznanie.za.źródła.prawa.(...).tych.faktów.pra-
wotwórczych,.które.mają.postać.aktów.normatywnych,.stanowionych.jed-
nostronną.decyzją.organu.władzy.publicznej.lub.powstających.w.drodze.
konsensualnej.(umowy.określonych.podmiotów.władzy,.umowy.międzyna-
rodowe),.2).podział.źródeł.prawa.na.źródła.prawa.powszechnie.obowiązu-
jącego.i.źródła.prawa.wewnętrznie.obowiązującego,.z.wyraźną.preferencją.
dla.źródeł.pierwszego.rodzaju,.oraz.3).»zamknięcie«.systemu.źródeł.prawa.
powszechnie.obowiązującego”20..
Konstytucja.ogranicza.katalog.źródeł.prawa.i.„zamyka”.system.źródeł.
prawa.powszechnie.obowiązującego,.zarówno.doprecyzowując.ich.formę,.
jak.i.wskazując.podmioty.uprawnione.do.ich.wydania..W.zamkniętym.syste-
mie.źródeł.prawa,.źródłami.tymi.są:.1).akty.prawa.stanowionego.—.wydane.
jednostronną.decyzją.organów.władzy.publicznej.lub.powstałych.w.drodze.
17. S..Wronkowska,.Podstawowe pojęcia...,.s..21–22.
18. Por..S..Wronkowska,.Problemy racjonalnego tworzenia prawa,.Poznań.1982;.Z..Ziembiński,.Problemy
podstawowe prawoznawstwa,.Warszawa.1980.
19. K..Działocha,.Konstytucja...,.s..2.
20. Idem,.Źródła prawa...,.s..27.
30
Charakter Podstawowych zasad Bazylejskiego Komitetu Nadzoru Bankowego
konsensualnej,.na.przykład.umowy.międzynarodowe.wprowadzone.do.kra-
jowego.porządku.prawnego.za.zgodą.organów.RP,.w.sposób.określony.pra-
wem;.2).akty.prawa.UE,.jako.konsekwencja.akcesji.Polski.do.UE..Zamknięcie.
systemu.źródeł.prawa.powszechnie.obowiązującego.ogranicza.się.zatem.do.
aktów.prawa.pisanego,.nie.wyklucza.jednak.prawa.zwyczajowego..Zgodnie.
bowiem.z.art..9.Konstytucji.międzynarodowe.prawo.zwyczajowe.wiąże.RP.
podobnie.jak.całe.prawo.międzynarodowe21..
Doktryna.zauważa.jednak,.że.Konstytucja.odwołuje.się.w.swej.treści.
do.wartości.i.norm.pozaprawnych,.a.to.powoduje,.że.cały.system.źródeł.pra-
wa.otwiera.się.na.te.wartości.i.normy.w.procesie.tworzenia.i.stosowania.pra-
wa22..Niektórzy.autorzy.podkreślają,.że.„pojęcia.Konstytucji.w.art..8.ust..1.nie.
można.utożsamiać.ze.zbiorem.złożonym.ze.skończonej.liczby.reguł.praw-
nych”23..Autor.przychyla.się.do.tego.poglądu,.zgadzając.się.jednocześnie,.że.
Konstytucja.zawiera.zamknięty.zbiór.źródeł.prawa.powszechnie.obowiązu-
jącego.w.Polsce..Pojęcie.źródeł.prawa.jest.szersze.niż.pojęcie.źródeł.prawa.
powszechnie.obowiązującego.i.wewnętrznie.obowiązującego.
W.kontekście.toczącej.się.w.literaturze.dyskusji.należy.odnieść.się.do.
analizy.pojęcia.źródła.prawa.przedstawionej.przez.J..Wróblewskiego..We-
dług.niego.pojęcie.„źródło.prawa”.ma.pięć.znaczeń..Opisując.te.znaczenia,.
autor.nie.przesądza,.czy.dają.się.one.sprowadzić.do.„wspólnego.mianowni-
ka”.ani.też,.które.z.tych.znaczeń.można.uznać.za.„właściwe”..Pierwsze.zna-
czenie.wskazuje,.że.źródło.prawa.ustanawia.reguły.prawa.obowiązującego.
—.jest.to.ujęcie.normodawcze,.drugie.natomiast,.że.źródło.prawa.wpływa.
na.treść.reguł.obowiązujących.—.jest.to.ujęcie.funkcjonalne..Trzecie.znacze-
nie.wskazuje,.że.źródło.prawa.stanowi.podstawę.obowiązywania.reguły.
prawnej.—.jest.to.ujęcie.walidacyjne..Czwarte.określa,.że.źródło.prawa.jest.
powoływane.w.uzasadnieniach.decyzji.prawotwórczych.lub.decyzji.stoso-
wania.prawa.—.jest.to.ujęcie.decyzyjne..Piąte.natomiast.wskazuje,.że.źródło.
prawa.zawiera.informacje.o.prawie.obowiązującym.
Każde.z.przedstawionych.znaczeń.może.być.rozpatrywane.z.kilku.
punktów.widzenia,.które.powinny.być.od.siebie.maksymalnie.odgraniczo-
ne,.dzięki.czemu.można.uniknąć.wielu.nieporozumień24.
21. K..Działocha,.Zamknięty system źródeł prawa powszechnie obowiązującego w konstytucji i praktyce (w:).Kon-
stytucyjny system źródeł prawa w praktyce,.pod.red..A..Szmyta,.Wydawnictwo.Sejmowe,.Warszawa.
200,.s..9–12.
22. Ibidem,.s..12.
23. K..Wojtyczek.(w:).System źródeł prawa w Konstytucji Rzeczpospolitej Polskiej,.pod.red..M..Granta,.Lub-
lin.2000,.s..237.
24. J..Wróblewski,.Zasady tworzenia prawa...,.s..23–24.
31
Pobierz darmowy fragment (pdf)
