Darmowy fragment publikacji:
Piotr Wojciech Kotlarz
HISTORIA
DRAMATURGII
Kierunki i determinanty rozwoju dramaturgii w świecie
© Copyright by
Piotr Wojciech Kotlarz e-bookowo
Grafika na okładce: Czesław Kabala
Projekt okładki:
Czesław Kabala
ISBN 978-83-7859-717-9
Wydawca: Wydawnictwo internetowe e-bookowo
www.e-bookowo.pl
Kontakt: wydawnictwo@e-bookowo.pl
Wszelkie prawa zastrzeżone.
Kopiowanie, rozpowszechnianie części lub całości
bez zgody wydawcy zabronione
Wydanie II poszerzone 2016
Pamięci
Pani Profesor Zofii Budrewicz
e-bookowoSpis treści
Wstęp
Przegląd stanu badań
Teatr i dramat europejski
Antyczna Grecja
Rzym
Dramat Renesansu
Włochy
Ludowa komedia dell’arte we Włoszech w odrodzeniu
Renesans w Niemczech
Francja
Hiszpania
Anglia
Teatr elżbietański
Teatr szekspirowski
Renesans w Polsce
Francja XVII wieku
Dramaty Moliera
Don Juan
Oświecenie
Francja
Anglia
Niemcy
Romantyzm
Francja
Hiszpania
Niemcy
Włochy
Anglia
Realizm
Rosja
Romantyzm rosyjski
Realizm „Szkoła naturalna”
Romantyzm - Polska
8
15
20
22
84
123
123
132
134
135
138
159
160
166
192
195
202
205
215
215
225
227
231
232
240
241
259
261
265
267
268
272
275
5
e-bookowoHistoria dramaturgii
Anglia - realizm
Francja
Komedia serio i dramat realistyczny
Komediofarsa
Naturalizm
Dramat naturalistyczny
Poszukiwania tożsamości, naśladownictwo i nowatorstwo
Skandynawia
Norwegia
Szwecja
Rosja
Rosyjski dramat historyczny
Pierwsza połowa XIX wieku
Druga połowa XIX wieku
Francja (koniec wieku XIX )
Symbolizm (koniec XIX i początek XX wieku)
Neoromantyzm
Dramat impresjonistyczny
Teatr drugiej połowy XIX wieku (realizm i naturalizm) 284
285
293
294
296
296
299
301
302
302
318
324
352
352
354
357
358
362
364
368
371
Ekspresjonizm
373
Futuryzm
379
Rosja po rewolucji
384
Dramaturgia odrodzonych narodów
385
Dramat ukraiński
386
Litwa
387
Litwa - okres radziecki
389
Łotwa
392
Estonia
Finlandia
394
Na gruzach cesarsko-królewskich Austro-Węgier i Imperium Otomańskiego 396
397
Węgry
400
Czechy (Czechosłowacja)
407
Bułgaria
Rumunia
410
413
Serbia
418
Chorwacka moderna
419
Albania
Literatura polska przełomu XIX i XX wieku
423
XX wiek
6
e-bookowoHistoria dramaturgii
Teatr i dramat żydowski
Awangarda pierwszej połowy XX wieku
Dadaizm
Surrealizm
Francja
Dramaturgia Stanów Zjednoczonych Ameryki Północnej
Europa
Ekspresjonizm
Inni niemieccy twórcy dramatów tego okresu
Egzystencjalizm
Inne kierunki poszukiwań dramaturgów
429
432
433
436
454
459
501
506
515
517
europejskich drugiej połowy XX wieku
Teatr absurdu - awangarda (Genet, Ionesco, Beckett, Adamow)
Dramaturgia polska w dwudziestoleciu międzywojennym
532
538
(II Rzeczypospolita)
Teatr reżyserów
Happening
Dramaturgia Dalekiego Wschodu
Chiny
Indie
Bangladesz
Dramat japoński
Korea
Dramaturgia polska po drugiej wojnie światowej
Dramat i teatr w państwach totalitarnych
552
557
563
Teatr drugiej połowy XX i początku XXI wieku - kierunki rozwoju 568
582
583
586
587
604
626
628
648
664
664
666
673
675
680
681
Dramatu progu epoki globalizacji i uniwersalizacji kultury 694
Zakończenie
697
705
Bibliografia
Kraje arabskie
Egipt
Irak
Iran
Kraje Maghrebu
Afryka
Inne kręgi kulturowe
7
e-bookowoHistoria dramaturgiiWstęp
Prześledzenie dorobku kultury w jednej choćby dziedzinie jest
zadaniem niezwykle trudnym. W historii dramaturgii możliwym
tylko wówczas, gdy tłumacze, a następnie krytycy i teoretycy – czę-
sto pracą kilku pokoleń – doprowadzą do takiego nagromadzenia
informacji i analiz, które pozwolą na zbudowanie syntezy. Próby
takie były podejmowane oczywiście już wcześniej, jednak ich au-
torzy, dysponując zbyt szczupłym materiałem, wprowadzali wie-
le uproszczeń, często pomijając w swoich opracowaniach bardzo
ważne fakty. Tak było i w przypadku dziejów dramatu. Śledząc
rozwój wiedzy w tej jedynie dziedzinie, możemy zauważyć, jak
żmudne były poszukiwania i jak często z powodu braku informa-
cji popełniano błędy. Wyraźnym przykładem może być tu kwestia
wpływów teatru antycznej Grecji na teatr Indii, których poszuki-
wali i które próbowali udowodnić filologowie z przełomu XIX i XX
wieku.
Obecnie w Polsce dostęp do utworów dramatycznych z całego
świata, zarówno w językach oryginału, jak ich przekładów na język
polski, a także opracowań teoretycznych dotyczących tych dzieł
jest na tyle łatwy, że możemy pokusić się o dość obszerną syntezę,
pogłębioną dzięki osiągnięciom światowej myśli z zakresu historii
i teorii literatury oraz teatrologii.
Podejmując się prezentacji dramaturgii światowej, miałem
świadomość, że wyczerpanie tego tematu jest rzeczą niemożliwą. Za-
miarem moim było, jednak, ukazanie głównych kierunków i tendencji
rozwoju dramaturgii, ukazanie czynników, które je stymulowały, lub
przeciwnie – przyczyniały się do regresu, oraz kierunków poszukiwań
światopoglądowych i estetycznych. Chciałem zwrócić uwagę na waż-
niejsze etapy historii teatru i dramatu, a także na twórców, którzy szcze-
gólnie przyczynili się do rozwoju tej sztuki.
8
e-bookowoHistoria dramaturgiiGłównym źródłem tej syntezy były dzieła dramatyczne po-
szczególnych twórców. W analizie niezwykle pomocne okazały się
opracowania dotyczące zarówno utworów dramatycznych oraz ich
autorów, jak i całych kierunków literackich i literatur narodowych,
zwłaszcza opisujące dzieje teatru i sztuki dramaturgicznej. Pamię-
tając o wieloaspektowości sztuki, mam oczywiście pełną świado-
mość, że nawet korzystając z prac innych autorów, mogłem zwró-
cić uwagę tylko na część z ich ocen i przemyśleń.
Przyjmując nawet tak skromne założenia, nie mogłem nie
uwzględnić własnego światopoglądu czy teorii dotyczących roz-
woju społeczeństw i kultury. Teatr jest syntezą wielu sztuk, dlate-
go też wiedza o teatrze powinna objąć także dzieje kultury. Moje
poglądy na temat kształtowania się kultury bliskie są myśli Alexi-
sa de Tocqueville1, który uważał, że kultura rozwija się przez gro-
madzenie doświadczeń, nieustanne doskonalenie. Ustabilizowane
społeczeństwa stopniowo wypracowują coraz doskonalszy system
organizacyjny i świat wartości.
Próbowałem ukazać związek między rozwojem społeczeństwa
i przemianami w nim zachodzącymi a powstawaniem dramaturgii.
Zgodnie z powiedzeniem Goethego: Wer den Dichter will verstehen,
muss in Dichters Lande gehen (Kto chce zrozumieć poetę, musi udać
się do jego kraju), nie możemy twórczości dramatycznej rozpatrywać
w oderwaniu od sytuacji gospodarczej, społecznej czy też politycznej,
w jakiej powstawała, w oderwaniu od tradycji, obyczajów i poziomu
świadomości konkretnego społeczeństwa. Przeniesiona na inny grunt,
często nabiera odmiennego znaczenia. Wykażę też, że sztuka teatralna
rozwijała się również dzięki przejmowaniu doświadczeń wypraco-
wanych przez inne społeczeństwa.
1 Alekxis de Tocqueville (1805–1859), francuski historyk i polityk; minister spraw zagra-
nicznych (1849); członek Akademii Francuskiej; badacz ustroju społecznego i politycznego
Stanów Zjednoczonych. Szczególne znaczenie mają jego analizy konfliktu między wolno-
ścią i równością i badania dotyczące genezy systemów demokratycznych: Ważniejsze dzieła
tego autora to: Dawny ustrój i rewolucja, Warszawa 1970; O demokracji w Ameryce, War-
szawa 1976.
9
e-bookowoHistoria dramaturgiiCzynnikami powodującymi regres kultury, a w jej ramach
i dramatu, były imperializm i rewolucje. Podboje prowadziły do
zniszczenia zarówno kultury społeczeństwa podbitego, jak i pod-
bijającego, które w wyniku agresji gubiło własny świat wartości.
Czynnikiem powodującym regres była też cenzura, wprowadzana
głównie w celu ochrony interesu wąskich elit. Czasami motywowa-
na była ona względami religijnymi (islam, purytanie, Inkwizycja),
ale przecież tak naprawdę zawsze chodziło o ochronę interesów
określonych grup społecznych, broniących własnej pozycji. Ogra-
niczały one wolność wypowiedzi, wiedząc, że kolejnym etapem bę-
dzie walka o wolność w szerszym tego słowa znaczeniu.
Na kształtowanie się sztuki dramaturgicznej (tak jak całej kul-
tury) w każdym społeczeństwie wpływa bardzo wiele czynników.
Za najważniejsze z nich uważam:
• dziedzictwo kulturowe (własne i obce),
• zapożyczenia w sferze kultury (od społeczeństw znajdujących
się zarówno na wyższym, jak i niższym poziomie rozwoju społecz-
nego, gospodarczego i kulturalnego),
• etap własnego rozwoju społecznego, gospodarczego i kultu-
rowego,
• indywidualne predyspozycje, losy i przemyślenia autorów,
• rozwój społeczeństwa (poziomu oświaty, widowni),
• sposób budowania sceny (techniki wystawiania),
• powstawanie nowych idei, zmiany stosunku względem zasta-
nych wartości,
• wydarzenia polityczne (na przykład pierwsza wojna światowa
miała wpływ na powstanie i idee dadaizmu i surrealizmu, podob-
nie wyraźny wpływ na dramaturgię miały re wolucje, konflikty na-
rodowościowe i religijne).
Ukazało się bardzo wiele książek poświęconych historii teatru.
Niektórzy autorzy szukali początków teatru w zachowaniach rytu-
alnych, a nawet we wszelkich zachowaniach zbiorowych, jednak
moim zdaniem jest to podejście zbyt ogólne. Musimy najpierw
10
e-bookowoHistoria dramaturgiizdefiniować, czym jest teatr. Odgrywanie czy odtwarzanie auten-
tycznych wydarzeń towarzyszy człowiekowi prawie od zarania
dziejów, lecz nie można tego nazwać teatrem, a tym bardziej dra-
matem, czyli świadomym przekazywaniem treści z elementami za-
rysowania konfliktów.
By móc mówić o teatrze, muszą być spełnione następujące wa-
runki: widz, aktor lub aktorzy, i treść, którą przekazują ci ostatni.
Jednak to nie wszystko: ważna jest jeszcze umowność przeka-
zu i stosunek twórców dramatu do rzeczywistości, która może być
przez aktorów odtwarzana, naśladowana, udawana, odgrywana.
Wprawdzie i w rytuałach religijnych możemy dostrzec elemen-
ty przedstawienia (teatru), lecz gdyby ktoś z zewnątrz określił je
w ten sposób, niechybnie obraziłby ich uczestników.
Jeśli trzy elementy: treści przekazywane, aktor i widz nie wy-
stępują łącznie, wówczas mamy do czynienia z wydarzeniem para-
teatralnym. Z tego też powodu do teatru zaliczymy performance,
a nie zaliczymy igrzysk, karnawału czy rytuału dworskiego. Aktor
posługuje się systemem znaków (mową, gestem, mimiką), i jego
funkcję może zastąpić lalka, a nawet cień.
Kolejnym zagadnieniem jest ustalenie zakresu terytorialnego
rozwoju teatru.
Kultura powstaje dzięki przekazywaniu doświadczeń pomiędzy
poszczególnymi ludźmi i społeczeństwami. Głównym czynnikiem
postępu jest gromadzenie wiedzy, jej porządkowanie i weryfikacja.
Pisząc powyższe uwagi, używam określenia: teatr, a książka ta
poświęcona jest głównie dramaturgii. Nie byłoby jednak teatru,
gdyby wcześniej nie pojawiły się treści, które ktoś chciał przekazać,
i gdyby nie wymyślono jakiejś formy tego przekazu. Przedstawie-
nie teatralne czy – dziś – film jest poza wszystkim formą opowie-
ści. Opowiada jakąś historię nie tylko za pomocą słów, ale i posłu-
gując się innymi znakami. Znaki te można zapisać w didaskaliach.
Dramat – w szerokim rozumieniu tego pojęcia – jest podstawą
każdego przedstawienia teatralnego, mnie jednak interesuje jako
11
e-bookowoHistoria dramaturgiigatunek literacki. Część teoretyków literatury, na przykład Janina
Abramowska, twierdzi, że dramat (z wyjątkiem Buchdramy, czyli
dramatu niescenicznego) nie należy do systemu rodzajów literac-
kich, ma charakter sztuki wielotworzywowej, a kształt językowy jest
tylko zapisem, formę ostateczną zaś stanowi inscenizacja2.
Dyskusję na temat tego, czy dramat jest czy też nie jest gatun-
kiem literackim, uważam za akademicką i właściwie niepotrzebną.
Na przykład Pirandello pisał swoje dramaty w formie scenariu-
sza, zostawiając wiele swobody odtwórcom, ale przecież przed-
stawiał swoje przemyślenia, dyspozycje i uwagi w formie pisanej.
Każda z inscenizacji jakiejś sztuki wnosi do niej nowe wartości,
a wystawienie tragedii, komedii, dramatów i innych sztuk może
przynieść wiele nowych interpretacji. Mnie jednak interesuje sam
rozwój dramaturgii i pierwotna myśl twórcy dramatu. Uważam
przy tym, że właśnie śledząc dzieje dramatu, możemy dotrzeć do
idei i uczuć twórców konkretnej epoki. Warto tu przytoczyć słowa
znanego polskiego krytyka teatralnego Konstantego Puzyny: (...)
pisarze naturalnym biegiem rzeczy wyrastają z tradycji literackiej, która ich
poprzedza, bo ta tradycja to książki, teksty istniejące i wciąż żywe, a nie tylko
legenda o spektaklach, których nikt już więcej nie zobaczy, jak to ma miejsce
w tradycjach teatralnych3. Uważam, że słowa te odnoszą się nie tylko
do pisarzy, ale też i do czytelników.
Aby w ramach jakiegoś państwa mogła powstać sztuka drama-
turgiczna, społeczeństwo musi wypracować sobie pewien system
wartości, wyrobić jakiś zmysł krytyczny. Zmiany formy i tematów
podejmowanych w dramaturgii, tak jak każdej innej sztuki czy
formy wypowiedzi, związane były i są z kształtowaniem się okre-
ślonego społeczeństwa, dlatego też trudno mówić o dramacie lub
teatrze europejskim. Nie istniało, bowiem coś takiego jak europej-
2 Por.: J. Abramowska, Literatura – dramat – teatr, „Dialog” 1970, nr 12 (176), s.
148-151.
3 Wypowiedź Konstantego Puzyny w Moskwie (jesień 1976 roku). [Por.: S.W. Ba-
licki, Antologia dramatu radzieckiego, [w:] Antologia dramatu radzieckiego, War-
szawa 1978, s. 6.]
12
e-bookowoHistoria dramaturgiiska twórczość dramatyczna w sensie Europy jako całego konty-
nentu, pewne zaś struktury społeczne, głównie z powodu wojen,
powstań czy rewolucji, ulegały destrukcji, co powodowało regres
kultury. Często bezpowrotnie, czasami tylko na jakiś czas tracono
pamięć o osiągnięciach przeszłości. Społeczeństwa jednak potrafią
się uczyć: sięgają do dorobku swych sąsiadów, jak też do własnej
i cudzej przeszłości. Sztuka rozwija się w ramach zamkniętych
struktur, lecz przecież nie w oderwaniu od dzieł tworzonych przez
sąsiadów. Jej zmiany wynikają z poziomu życia całego społeczeń-
stwa, lecz nie można zapominać, że dzieła sztuki zazwyczaj tworzą
jednostki lub wąskie grupy ludzi. Wpływają na nich wzajemne za-
pożyczenia, rywalizacja, ponaddwuipółtysiącletnia tradycja.
Według jakiego kryterium uporządkować dzieje teatru w świe-
cie? Dokonałem konkretnego wyboru, i choć zdaję sobie sprawę
z jego wad, przyjąłem jednak własne kryteria, wychodząc z założe-
nia, że każdy ma prawo do własnej oceny.
Próba opisania dziejów dramatu na świecie jest jeszcze bardziej
skom plikowana niż ma to miejsce w przypadku dziejów dramatu
europejskiego, gdyż w tym przypadku znacznie trudniej śledzić za-
pożyczenia kulturowe, uchwycić wzajemne związki i ocenić wkład
poszczególnych twórców i ich dzieł w rozwój dramaturgii.
Na szczęście zamiarem moim nie jest napisanie obszernej hi-
storii dramatu, lecz jedynie przedstawienie ogólnych zarysów jego
przemian, ze szczególnym uwzględnieniem osiągnięć dramaturgii.
Jeszcze większą trudność sprawia periodyzacja dziejów. Dzieje
sie tak z dwóch powodów: po pierwsze, nie wszystkie epoki roz-
woju różnych społeczeństw pokrywają się, po drugie, podziały –
często tworzone z perspektywy czasu – zawierają błąd uproszcze-
nia. Często bywało tak, że społeczeństwa na skutek wojen traciły
część pamięci przeszłości i odzyskując ją później, przyjmowały ją
całościowo, dopiero z czasem dostrzegając, że i w przeszłości sztu-
ka ewoluowała stopniowo. Powinniśmy mieć świadomość, że idea
postępu została powszechnie przyjęta dopiero w drugiej połowie
13
e-bookowoHistoria dramaturgiiXIX wieku. Podział dziejów teatru „europejskiego” na epoki jest
praktycznie niemożliwy. Dramaturgia kształtowała się w ramach
państw będących na różnym etapie rozwoju społecznego, gospo-
darczego i politycznego. Na kształt jednej, nawet dość szerokiej
sfery kultury, duży wpływ miały też poszczególne jednostki (na
przykład Szekspir, Molier, Ibsen). Ich twórczość inspirowała na-
stępców, wytyczała kierunki poszukiwań, a później – przejmowa-
na (często wręcz kopiowana) przez inne społeczeństwa, wzbogaca-
na o nowe jakości – nadal rozkwitała. Bywało też tak, że w jednym
okresie tworzyli pisarze, których dzieła nosiły ślady różnych epok.
Ktoś był epigonem jakiegoś kierunku, inny twórca wnosił już nowe
idee, następny zaś – łączył poglądy estetyczne i społeczne swych
poprzedników.
W swojej książce przyjmuję głównie porządek chronologicz-
ny. Próbuję uchwycić najważniejsze tendencje w rozwoju drama-
tu, pamiętając o tym, że jest to sztuka wciąż żywa, że ciągle będą
powstawać nowe kierunki, tak dzięki kolejnym zmianom w życiu
społecznym, jak też dzięki odkrywaniu wciąż nowych wartości
w dziełach dawnych mistrzów.
Jak już pisałem, powstanie pracy obejmującej tak szeroki zakres
dramaturgii światowej stało się możliwe w Polsce dopiero teraz,
na początku XXI wieku. Wcześniej, niestety, liczba tłumaczeń za-
równo dzieł dramaturgicznych, jak i opracowań dotyczących tego
tematu była zbyt skromna, by móc się pokusić o tak wyczerpującą
syntezę. Oczywiście i moja praca, jedna z pierwszych na gruncie
polskim, jest niedoskonała. Dokonując pewnych uogólnień i skró-
tów, popełniłem zapewne jakieś błędy, niebacznie pominąłem ja-
kiś ważny wątek, znaczącego artystę lub niebanalne dzieło. Tylko
ten nie robi błędów, kto nic nie robi. Może zwróci mi na nie uwagę
jakiś wnikliwszy czytelnik. Zapewne powstaną kolejne syntezy, być
może głębsze, obszerniejsze, ciekawsze od zaprezentowanej, myślę
jednak, że i ta, którą obecnie przedstawiam, okaże się przydatna.
14
e-bookowoHistoria dramaturgiiPrzegląd stanu badań
Z dotychczasowych prób omówienia dramaturgii w świecie na-
jobszerniejszą i najbardziej znaną jest dwutomowa praca Allardy-
ce’a Nicolla Dzieje dramatu4, powstała jednak już dość dawno i od
samego początku zarzucano jej, że omawianie dramaturgii świato-
wej zamyka na pierwszej połowie XX wieku.
Próby całościowego omówienia dramaturgii znajdziemy też
w Dziejach teatru (również Allardyce’a Nicolla5) i w Dziejach teatru
Margot Berthold6, z tym jednak, że autorzy tych dzieł kładli na-
cisk tym razem na rozwój instytucji teatru i jego strony materialnej
(scena, kostiumy, maski i inne akcesoria), przez co zatracili – w du-
żej mierze – kontekst ideowy dramaturgii. Można uchwycić zmia-
ny materialne, a nawet postawę publiczności wobec tych zmian,
ale opis wrażenia widowiska z przeszłości będzie jednak zawsze
subiektywny i niepełny.
Jeśli chodzi o syntezy literatury światowej w nauce polskiej, to
takie próby podejmowano już w XIX wieku. Ważny wkład w ba-
danie tej sfery kultury wniósł Julian Adolf Święcicki, którego dzie-
ło do dziś jest podstawowym opracowaniem przybliżającym nam
literaturę Indii, Chin i Japonii. Praca jego jednak jest już obecnie
przestarzała tak pod względem metodologii, jak i dlatego, że nie
obejmuje wielu odkrytych później dzieł oraz opracowań dotyczą-
cych historii dramatu tych regionów, zawiera też wiele informacji
uznanych dziś za błędne. Prezentację najwybitniejszych twórców
dramatu światowego i omówienie ich głównych dzieł znajdziemy
w pracy Stanisława Marczaka Oborskiego Iskier przewodnik teatralny.
Znacznie lepiej przedstawia się sytuacja, gdy chodzi o omówie-
nie poszczególnych epok lub twórców – niestety – głównie europej-
skich. Niezwykle ważną jest wielotomowa, wręcz monumentalna
4 A. Nicoll, Dzieje dramatu, t. 1, 2, Warszawa 1983.
5 A. Nicoll, Dzieje teatru, Warszawa 1977.
6 M. Berthold, Dzieje teatru, Warszawa 1980.
15
e-bookowoHistoria dramaturgiipraca Dzieje literatur europejskich, wydana przez Państwowe Wydaw-
nictwo Naukowe. Opracowanie to powstawało pod redakcją Wła-
dysława Floryana. Dramaturgia przedstawiona jest tu równolegle
z innymi gatunkami literackimi, podobnie jak w wydanych przez
Zakład Narodowy Imienia Ossolińskich pozycjach poświęconych
poszczególnym literaturom narodowym (między innymi fińskiej,
niderlandzkiej, litewskiej). Dodatkowe informacje można znaleźć
w słownikach (na przykład w Małym słowniku pisarzy świata). Prze-
tłumaczono na język polski również wiele prac omawiających lite-
ratury poszczególnych państw, na przykład literatury francuskiej7,
niemieckiej8, hiszpańskiej9, angielskiej10, czy np. Jugosławii11. Nie-
stety, prace te, obejmując aż tak szeroki zakres tematyczny, nieja-
ko z góry skazane były na ogromne skróty i pominięcie omówień
wielu, często bardzo ważnych dramatów. Z przyczyn oczywistych
bardzo rzadko znajdziemy w nich informacje o źródłach sztuk i ich
założeniach filozoficznych, a nawet omówienia ich treści.
Podstawowym materiałem źródłowym przy pisaniu tej pracy
była twórczość dramatyczna pisarzy świata. Jak już wspominałem,
powstanie tej książki było dziś możliwe głównie dzięki wysiłkowi
setek tłumaczy, którzy w XIX i XX wieku udostępnili polskiemu
czytelnikowi ogromną ilość dzieł z dorobku światowej drama-
turgii. Tłumaczeń na język polski doczekały się prawie wszystkie
zachowane dzieła dramatyczne antycznych Greków i Rzymian.
Ich twórczość poddana została wielostronnej analizie i krytyce.
Znaczące prace dotyczące tego okresu ukazywały się już w drugiej
połowie XIX i na początku XX wieku. W latach 1909–1919 ukazy-
wały się kolejne tomy historii literatury rzymskiej Kazimierza Mo-
7 G. Lanson, P. Tuffrau, Historia literatury francuskiej w zarysie, Warszawa 1963;
Literatura francuska, pod redakcją A. Antoine’a, G. Larminera, É. Morot-Sir, t. 1
i 2, Warszawa 1980.
8 M. Szyrocki, Historia literatury niemieckiej, Wrocław 1963.
9 Ángel del Río, Historia literatury hiszpańskiej, t. 1-3, Warszawa 1972.
10 P. Mroczkowski, Historia literatury angielskiej, Wrocław 1986.
11 A. Barac, Literatura narodów Jugosławii, przełożyła Maria Krukowska, Wrocław
1969.
16
e-bookowoHistoria dramaturgiirawskiego, w których znajdziemy omówienie twórczości Plauta,
Terencjusza i Seneki12.
Z badań poświęconych literaturze antycznej po drugiej wojnie
światowej warto wspomnieć o pracach Stefana Srebrnego, wy-
bitnego znawcy antyku i tłumacza dzieł Ajschylosa, Arystofane-
sa oraz tragedii Sofoklesa Król Edyp. Srebrny pisał też przedmowy
do dramatów greckich tłumaczonych przez innych translatorów;
jego praca Teatr grecki i polski13 znacząco wzbogaca naszą wiedzę
o twórczości dramaturgicznej Greków. Wielkim znawcą kultury,
a zwłaszcza literatury Greków i Rzymian, był też Kazimierz Ku-
maniecki14. Istotne informacje wnoszą też prace Marii Cytowskiej
i Hanny Szelest15 oraz Mieczysława Brożka16.
Ogromny wkład w rozwój polskiej wiedzy na temat literatury
starożytnej Grecji i Rzymu wniosły pisma „Meander” i „Eos”.
Przetłumaczono na język polski i wydano również wiele dzieł
powstałych w okresie średniowiecza, choć już w XV wieku oraz
w okresie Odrodzenia ukazywały się pierwsze przekłady. Bardzo
wielu opracowań doczekały się teatr i dramat średniowiecza, to
samo można powiedzieć o dramaturgii elżbietańskiej – na język
polski przetłumaczono większość dzieł najważniejszych pisarzy
tworzących w tym okresie.
Tłumaczenia dzieł Szekspira wciąż podejmowali i podejmują
się kolejni poeci i pisarze polscy (między innymi Maciej Słom-
czyński, Stanisław Barańczak).
12 K. Morawski, Historia literatury rzymskiej za cesarstwa. Od Augusta do czasów
Hadriana, Kraków 1919; K. Morawski, Historia literatury rzymskiej za Rzeczypo-
spolitej, Kraków 1909.
13 S. Srebrny, Teatr grecki i polski, Warszawa 1984.
14 K. Kumaniecki, Historia kultury starożytnej Grecji i Rzymu, Warszawa 1964; K.
Kumaniecki, Literatura rzymska. Okres cyceroński, Warszawa 1977.
15 M. Cytowska i H. Szelest, Literatura rzymska. Okres augustowski, Warszawa
1990; M. Cytowska i H. Szelest, Literatura grecka i rzymska w zarysie, Warszawa
1981.
16 M. Brożek, Historia literatury łacińskiej w starożytności, Wrocław 1969; M. Bro-
żek, Terencjusz i jego komedie, Wrocław 1960.
17
e-bookowoHistoria dramaturgiiBardzo cenna dla wzbogacenia naszej wiedzy o dramaturgii
elżbietańskiej jest „Seria dawnej literatury angielskiej”, wydawana
w drugiej połowie dwudziestego wieku przez Wydawnictwo Li-
terackie w Krakowie. Juliusz Kydryński tłumaczył i omawiał dra-
maty Bena Jonsona, Thomasa Dekkera czy spółki pisarzy Francisa
Beaumonta i Johna Fletchera.
Wiele informacji na temat dramaturgii angielskiej znajdziemy
w pracy Przemysława Mroczkowskiego Historia literatury angiel-
skiej17. Interesujące są wskazywane przez autora przyczyny rozwoju
lub regresu tej literatury, a także jego interpretacje twórczości an-
gielskich dramaturgów.
Dramaturgię francuską przybliżył polskiemu czytelnikowi Ta-
deusz Żeleński (Boy), będący nie tylko wybitnym tłumaczem i pu-
blicystą, ale też znawcą i krytykiem literatury.
Marian Szyrocki, znany badacz literatury niemieckiej, autor Hi-
storii literatury niemieckiej, jest autorem biografii Johanna Wolfganga
Goethego18, w której omawiając twórczość dramaturgiczną tego
poety, przedstawia szeroki kontekst powstania jego dramatów,
omawia ich treść i przedstawia ich interpretacje.
Na język polski zostały przełożone prawie wszystkie dramaty
rosyjskie i znaczna część literatury dramatycznej okresu sowiec-
kiego. Ukazało się też wiele opracowań poświęconych analizie
rosyjskiego dorobku w tej dziedzinie sztuki. Jednym z wybitniej-
szych znawców literatury rosyjskiej był René Śliwowski; w pracy
korzystałem głównie z jego biografii Antoniego Czechowa oraz19
oraz opracowania Od Turgieniewa do Czechowa20. W poznawaniu
twórczości dramatycznej w Rosji pomocne okazały się biografie
najważniejszych pisarzy tego kraju, zwłaszcza Lermontowa, Tur-
gieniewa i Tołstoja, autorstwa Antoniego Semczuka.
17 P. Mroczkowski, Historia literatury angielskiej, Wrocław 1986.
18 M. Szyrocki, Johann Wolfgang Goethe, Warszawa 1981.
19 R. Śliwowski Antoni Czechow, Warszawa 1965.
20 R. Śliwowski, Od Turgieniewa do Czechowa, Warszawa 1970.
18
e-bookowoHistoria dramaturgiiLiczne biografie dramaturgów z różnych państw zawierają wie-
le znaczących informacji oraz ciekawe próby interpretacji poszcze-
gólnych dzieł. Są one o tyle ciekawe, że autorzy tych opracowań
często ukazują kontekst powstawania utworów.
Dramaturgia Ibsena omawiana była już za jego życia. Bardzo
ważna dla poznania jego twórczości jest praca Bernarda Shawa
Kwintesencja ibsenizmu21.
Dramaturgia Dalekiego Wschodu ukazana jest we wspomnia-
nych wyżej pracach Allardyce’a Nicolla i Margot Berthold oraz
Juliana Adolfa Święcickiego. W drugiej połowie XX wieku kilka
dramatów hinduskich przetłumaczył z sanskrytu na język polski
Maria Krzysztof Byrski, wybitny znawca literatury hinduskiej.
Autorytetem w zakresie współczesnej dramaturgii japońskiej,
(na którą patrzy z perspektywy rozwoju teatru) jest Mikołaj Mela-
nowicz, autor trzytomowej monografii Literatura japońska22.
Wiele analiz, omówień wypowiedzi i dyskusji, dotyczących
współczesnej dramaturgii, możemy znaleźć w piśmie „Dialog”,
które zamieszcza również tłumaczenia dzieł współczesnych twór-
ców, jak też w pismach dotyczących teatru: „Teatr” i „Scena”.
Czytelnik polski może odczuć niedosyt informacji dotyczą-
cych dramaturgii polskiej, pragnąłem jednak zachować właści-
we proporcje i zwróciłem uwagę głównie na te wydarzenia, które
w sposób oczywisty wiążą naszą twórczość teatralną z dramaturgią
światową. Pewnym wytłumaczeniem może być też fakt, że wkrót-
ce ukaże się moja praca poświęcona wyłącznie dziejom dramatu
polskiego.
Na końcu mojej książki Czytelnik znajdzie dosyć obszerną bi-
bliografię dotyczącą zagadnień dramaturgii. Myślę, że pomocne
mu też będą przypisy, w których przytaczam tytuły i autorów dzieł
będących dla mnie nie tylko źródłem informacji, ale też i stano-
wiących inspirację do własnych przemyśleń.
21 B. Shaw, Kwintesencja ibsenizmu, Warszawa 1960.
22 M. Melanowicz, Literatura japońska. Poezja XX wieku. Teatr XX wieku, Warsza-
wa 1966.
19
e-bookowoHistoria dramaturgii
Pobierz darmowy fragment (pdf)