Darmowy fragment publikacji:
Niniejsza książka ma olbrzymie znaczenie, bo wychodzi
naprzeciw najbardziej naglącym potrzebom współczesnej
dydaktyki języka polskiego. Z jednej strony pozwala na-
uczycielom lepiej przygotować uczniów do nowej matury,
ale z drugiej – pogłębia rozeznanie w specyfice współ-
czesnej kultury, w coraz większym stopniu synkretycznej,
zacierającej granice między tradycyjnymi gatunkami i ro-
dzajami sztuk.
Mamy w tej monografii do czynienia z całym zespołem
niezwykle interesujących propozycji analityczno-inter-
pretacyjnych, przekonujących, że uniwersalne procedu-
ry interpretacyjne umożliwiają pogłębione rozumienie
różnych tekstów kultury: zarówno werbalnych, jak i wizu-
alnych.
Ikoniczne i literackie teksty w przestrzeni nowoczesnej
dydaktyki dowodzą, że nowoczesna dydaktyka nie jest
bezradna wobec wyzwań współczesności i ma bardzo
dużo do zaoferowania studentom filologii polskiej i na-
uczycielom, by ich trud wprowadzania młodego pokolenia
w kulturę narodową i ogólnoludzką, w przestrzeń edukacji
humanistycznej był jak najbardziej owocny, bo uwzględ-
niający zmianę paradygmatu kulturowego.
Z recenzji prof. dr hab. Grażyny Tomaszewskiej
„Równouprawniona” lektura tekstów literackich i ikonicz-
nych, rozumiana w wymiarze komplementarnego czyta-
nia, umiejętności interpretowania tekstu powinna otwie-
rać współczesnemu młodemu odbiorcy świata kultury,
literatury i sztuki nowe horyzonty na poszukiwanie no-
wego sensu, uruchamiać mechanizmy nowego widzenia
i nowej wrażliwości na odbiór sztuk.
Książka skupia zatem uwagę na relacjach tekst ikonicz-
ny–tekst literacki, lub raczej w szerszym rozumieniu tekst
werbalny–tekst wizualny, by uświadomić, iż temat, pro-
blem, myśl, emocję, wrażenie można zapisać i wyrazić
w różnych językach sztuki, a współczesna skłonność do
mieszania języków, czynienie odstępstw od niegdyś pa-
nujących reguł, zmusza także do redefinicji pojęć: inter-
pretacja–sens–znaczenie.
Z Wprowadzenia prof. dr hab. Anny Pilch
www.wuj.pl
I
k
o
n
i
c
z
n
e
i
l
i
t
e
r
a
c
k
i
e
t
e
k
s
t
y
w
p
r
z
e
s
t
r
z
e
n
i
n
o
w
o
c
z
e
s
n
e
j
d
y
d
a
k
t
y
k
i
Ikoniczne
i literackie teksty
w przestrzeni
nowoczesnej dydaktyki
a
E
H
Pod redakcją
Anny Pilch
Marty Rusek
I
g
b
i
W
y
d
a
w
n
c
t
w
o
U
n
w
e
r
s
y
t
e
t
u
J
a
g
e
i
i
l
l
o
ń
s
k
e
g
o
i
44- Ikoniczne i literackie teksty_Pilch_Rusek_WYBRANA.indd Wszystkie strony
44- Ikoniczne i literackie teksty_Pilch_Rusek_WYBRANA.indd Wszystkie strony
2015-07-10 09:49:41
2015-07-10 09:49:41
Ikoniczne
i literackie teksty
w przestrzeni
nowoczesnej dydaktyki
44- Ikoniczne i literackie teksty_Pilch_Rusek_strony_tytulowe.indd 1
2015-07-06 23:27:21
Seria Narracje w Edukacji prezentuje książki poświęcone
zjawiskom i tendencjom o znaczeniu zasadniczym dla
przemian w edukacji i dydaktyce.
Narracje literackie, kulturowe, antropologiczne, artystyczne,
pedagogiczne budują przestrzeń, w której paradygmat
edukacyjny ulega przekształceniom, staje się kreatywny
i nowoczesny. W publikowanych monografiach i pracach
zbiorowych interpretowanie szeroko rozumianej humanistyki
służy redefiniowaniu edukacyjnego dyskursu.
44- Ikoniczne i literackie teksty_Pilch_Rusek_strony_tytulowe.indd 2
2015-07-06 23:27:21
44- Ikoniczne i literackie teksty_Pilch_Rusek_strony_tytulowe.indd 3
Ikoniczne
i literackie teksty
w przestrzeni
nowoczesnej dydaktyki
Pod redakcją
Anny Pilch
Marty Rusek
Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego
2015-07-06 23:27:21
44- Ikoniczne i literackie teksty_Pilch_Rusek_strony_tytulowe.indd 3
2015-07-06 23:27:21
Seria: Narracje w Eduk@cji
REDAKTOR NAUKOWY SERII
prof. dr hab. Anna Pilch
RECENZENT
dr hab. Grażyna Tomaszewska, prof. UG
PROJEKT OKŁADKI
Pracownia Register
Publikacja fi nansowana przez Uniwersytet Jagielloński ze środków Wydziału Polonistyki.
© Copyright by Anna Pilch, Marta Rusek Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego
Wydanie I, Kraków 2015
All rights reserved
Niniejszy utwór ani żaden jego fragment nie może być reprodukowany, przetwarzany i rozpowszech-
niany w jakikolwiek sposób za pomocą urządzeń elektronicznych, mechanicznych, kopiujących,
nagrywających i innych oraz nie może być przechowywany w żadnym systemie informatycznym
bez uprzedniej pisemnej zgody Wydawcy.
ISBN 978-83-233-3905-2
www.wuj.pl
Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego
Redakcja: ul. Michałowskiego 9/2, 31-126 Kraków
tel. 12-663-23-81, 12-663-23-82, fax 12-663-23-83
Dystrybucja: tel. 12-631-01-97, tel./fax 12-631-01-98
tel. kom. 506-006-674, e-mail: sprzedaz@wuj.pl
Konto: PEKAO SA, nr 80 1240 4722 1111 0000 4856 3325
SPIS TREŚCI
Wprowadzenie (Anna Pilch, Marta Rusek) ................................................................
7
Anna Pilch, Zobaczyć opowiadanie obrazu ................................................................ 15
Sebastian Borowicz, Demon interpretacji. Obraz jako tekst ikoniczny w studiach
fi lologicznych .......................................................................................................... 27
Ewa Skorupa, Dziewiętnastowieczna ikonosfera a tożsamość narodowa ................ 43
Anna Czabanowska-Wróbel, „Asymetria” Adama Zagajewskiego – konteksty
malarskie ................................................................................................................ 59
Karolina Wawer, Dotknięcie bólu. Akt kobiecy w pisarstwie Wiesława
Myśliwskiego........................................................................................................... 71
Joanna Hobot-Marcinek, „Starcem w kolebce, kto łeb urwał hydrze młodości”.
Królestwo młodości – pomiędzy konstrukcją a dekonstrukcją stereotypu
w literaturze i tekstach ikonicznych ..................................................................... 85
Marta Rusek, Kulturowa zmienność przedstawień. Rozważania o motywie wiosny
w tekstach ikonicznych i literackich ..................................................................... 97
Krystyna Zabawa, „Teatr” obrazów i słów – sztuka lektury książek obrazkowych
(na przykładzie wybranych utworów Iwony Chmielewskiej) ............................ 113
Witold Bobiński, Przygody człowieka patrzącego. Ponowoczesna teoria
obrazu a szkolne praktyki interpretacyjne .......................................................... 131
Sławomir Jacek Żurek, Ikonografi a i literatura. O nowej maturze ustnej
z języka polskiego (2015) .................................................................................... 157
Ewa Nowak, Instalacje plastyczne w doskonaleniu sztuki interpretacji ................... 169
Anna Włodarczyk, Ikoniczność tekstów kultury – sposoby kształcenia
kompetencji interpretacyjnych w dydaktyce polonistycznej .............................. 179
Agnieszka Kania, Maturzysta w kontakcie z dziełem malarskim, czyli praktyka
czyni mistrza .......................................................................................................... 203
Monika Pitek, „Dziewczyna czytająca list przy otwartym oknie” Jana Vermeera
van Delft jako inspiracja dla współczesnej poezji i fotografi i. Modele
czytania tekstów ikonicznych w szkole ................................................................ 217
Dominika Sebzda, Kobieta i kobiecość – współczesne wizerunki poetyckie
i malarskie .............................................................................................................. 229
6
Spis treści
Agnieszka Kopacz, O demotywatorach, memach i innych tekstach ikonicznych
z sieci na lekcjach języka polskiego w szkole ponadgimnazjalnej .................... 247
Ewa Horwath, Rola ilustracji w kształceniu językowym. Wskazówki, przykłady,
ćwiczenia ................................................................................................................ 255
Summary ........................................................................................................................ 269
Literatura cytowana ....................................................................................................... 271
Indeks .............................................................................................................................. 277
WPROWADZENIE
Trzecia książka, która ukazuje się w serii Narracje w edukacji pod tytułem Lite-
rackie i ikoniczne teksty w przestrzeni nowoczesnej edukacji, wychodzi naprze-
ciw dzisiejszym potrzebom oraz oczekiwaniom odbiorców sztuki współczesnej
i literatury, studentów polonistyki, nauczycieli przygotowujących uczniów szkół
ponadgimnazjalnych do nowej matury 2015. Odbiorca współczesnej rzeczywi-
stości zapisanej w tekstach kultury może skonfrontować swój punkt widzenia
na wiele kontrowersyjnych, ale i zarazem niełatwych do zinterpretowania zja-
wisk literackich i artystycznych z refl eksjami autorów skupiających myślenie
o kulturze i jej dziełach w zebranych tu artykułach.
Proponowane narzędzia badawcze do komplementarnej lektury wzajemnie
oświetlających się zjawisk literackich i artystycznych, sztuki werbalnej i wizual-
nej są ważnym punktem książki.
„Równouprawniona” lektura tekstów literackich i ikonicznych, rozumiana
w wymiarze komplementarnego czytania, umiejętności interpretowania tekstu,
powinna otwierać współczesnemu młodemu odbiorcy świata kultury, literatury
i sztuki nowe horyzonty na poszukiwanie nowego sensu, uruchamiać mechani-
zmy nowego widzenia i nowej wrażliwości na odbiór sztuk.
Widzenie rozmaitych problemów, tematów i kategorii w przestrzeni integra-
cyjnej lektury umożliwia rozważanie zjawisk wyrażonych w tekstach literatury
i sztuki, w tekstach werbalnych i ikonicznych wzbogaconych o refl eksję fi lozofi cz-
ną, estetyczną, etyczną, aksjologiczną, artystyczną, prowadzącą do uniwersum.
Symultaniczne, wzajemnie oświetlające się, integracyjne interpretowanie zja-
wisk towarzyszących poznawaniu świata kultury przez współczesnego odbiorcę,
studenta, ucznia pozwala na uruchomienie badawczych narzędzi, które rozwiną
kreatywność i wyobraźnię, wiedzę, ale i świadomość, czym są teksty ikoniczne
literackie i kulturowe.
To prowadzi do lepszego zrozumienia zarówno współczesności, jak i trady-
cji, do rozbijania myślenia o sztuce w starych schematach i formach i otwiera-
nia nowego spojrzenia, nowego widzenia relacji człowieka ze światem, z Innym,
z samym sobą.
Książka skupia zatem uwagę na relacjach tekst ikoniczny–tekst literacki,
lub raczej w szerszym rozumieniu tekst werbalny–tekst wizualny, by uświa-
domić, iż temat, problem, myśl, emocję, wrażenie można zapisać i wyrazić
8
Wprowadzenie
w różnych językach sztuki, a co ważne, współczesna skłonność do mieszania
języków, odstępstwa od niegdyś panujących reguł, zmusza do redefi nicji pojęć:
interpretacja–sens–znaczenie.
Postmodernistyczne porządki organizacji tekstu, i jego późniejszej lektury,
której dokonuje współczesny odbiorca (bądź ma jej dokonać!), stają się wyznacz-
nikiem czasu nowej sztuki i czasu dla nowej konieczności jej odczytania.
Jak wiadomo, czytanie obrazu, czy to literackiego, czy plastycznego, jest pro-
cesem nadawania znaczenia widzialnym znakom, symbolom, metaforom i alu-
zjom, które składają się na sens dzieła.
Plastyczne konteksty, które towarzyszyły przecież od dawna poszukiwaniu sen-
su i znaczenia odkrywanych w obrazach literatury, wspomagały zrozumienie epok
literackich, różnic kulturowych i światopoglądowych artystycznych dokonań. Tyle
tylko że w czasach nam współczesnych taka lektura tekstu staje się, a właściwie już się
stała, zasadą interpretacyjną. Do tego od dłuższego czasu zmierzały holistyczne uję-
cia dydaktyki, która dążyła do rozwijania umiejętności integrowanego czytania dzieł
zapisanych językiem różnych sztuk i nadal się w tym dążeniu doskonali.
Hans Georg Gadamer zwracał uwagę na kwestię czytania tekstu w jednej prze-
strzeni interpretacyjnej. Twierdził, sam przecież będąc interpretatorem tekstów
szczególnie trudnych, które trzeba było przełożyć z języka twórcy na język odbiorcy,
że nie wystarczy tylko „przeczytać”, trzeba jeszcze „zobaczyć”, a nawet „usłyszeć”.
Wprowadzenie takiego podejścia do tekstu i takiego rodzaju interpretacji
wymaga metodycznego, praktycznego i przede wszystkim trwałego włączenia
sztuk wizualnych w stały system kształcenia. Wtedy odbiorca otaczających go
w dzisiejszym świecie rozmaitych dzieł kultury będzie rozumiał nie tylko mowę
obrazów, znaków plastycznych, które odczytuje powierzchownie i które służą
mu do prostego komunikowania, ale otworzy się na sens, który trzeba wydobyć
z głębszych warstw literackich, z metafor i znaków. Literatura coraz bardziej od-
dala się niestety od gimnazjalisty, licealisty, maturzysty na niebezpieczną odleg-
łość. Modyfi kacje szkolnego czytania, metamorfozy systemu przyszłej matury,
modernizowanie edukacji, idące w kierunku z jednej strony swobody i samo-
dzielności lektury tekstu, z drugiej jednak logicznej, retorycznej, poprawnej języ-
kowo i zbliżonej do „prawdy dzieła”, zmierzają do lepszego rozumienia literatury
i sztuki, do wrażliwości na dokonania artystyczne, kładą nacisk na akcentowanie
wagi arcydzieła, świadomości, czym ono jest.
Niniejszy tom łączy historyczny i teoretyczny, kulturoznawczy i medialny,
warsztatowy i praktyczny sposób patrzenia na sztukę, literaturę i szerzej – zja-
wiska artystyczne.
Intertekstowe związki i relacje, kreatywne, a jednocześnie zdyscyplinowa-
ne formy patrzenia na dzieła przy jednoczesnym widzeniu tych dzieł, ostrość
spojrzenia wraz z wysublimowanym przeżyciem obrazów i wersów są materią
niezbędną do odbioru wielowymiarowych doświadczeń z przedstawieniami lite-
rackimi i ikonicznymi.
Anna Pilch
Wprowadzenie
9
***
U podłoża prezentowanych w niniejszym tomie rozważań stoją różnorodne
zjawiska określające współczesność, takie jak dominacja kultury obrazu, rozra-
stanie się ikonosfery, a także rozwój bogatej refl eksji teoretycznej po ogłosze-
niu zwrotów lingwistycznego i ikonicznego. Wszystkie one w zasadniczy sposób
wpływają na zakres, treści i sposoby polonistycznej edukacji.
Podjęte przez autorów tematy tworzą trzy komplementarne zbiory tekstów.
Pierwszy zawiera prace dotyczące zagadnień teoretycznych, przynosi także nowe
ujęcia interpretacyjne. Drugi obejmuje artykuły podporządkowane edukacyjnej
perspektywie, ale jednocześnie poświęcone interpretacji tekstów i zjawisk kul-
tury. Wreszcie trzeci skupia się wyłącznie na edukacji, proponując odpowiedzi
na pytanie, jak kształcić kompetencje odbiorcze uczniów.
Tom otwiera tekst Anny Pilch Zobaczyć opowiadanie obrazu. Zaprezentowany
w nim namysł nad praktykami lekturowymi stosowanymi przy odbiorze tekstu
ikonicznego łączy się z rozważaniem możliwości wykorzystania ich w procesie
dydaktycznym. To ważna dla całego tomu strategia opisu. Jako szczególnie istot-
ną i przydatną w dydaktyce badaczka wskazuje teorię narratologiczną, narra-
cyjne podejście, otwarte na polisemiczność tekstu, umożliwia bowiem czytanie
sztuki w sposób subiektywny, ale nie zupełnie dowolny, co więcej, ujmuje od-
biór jako proces dynamiczny. Autorka pokazuje, odwołując się do przykładów,
że u podstaw narracyjnego działania leży paradoks – świadomość możliwości
i niemożliwości tworzenia opowieści oraz akt zawłaszczenia tekstu przez nar-
ratora. Podkreśla jednak, iż akt odbioru rozumiany jako czytanie obrazu, czyli
przypisywanie mu znaczeń, zarówno niesie doświadczenie radości patrzenia, jak
i stwarza miejsce na polemikę i dystans.
Relację między obrazem a tekstem, wizualnością a tekstualnością rozważa
Sebastian Borowicz w artykule Demon interpretacji. Obraz jako tekst ikoniczny
w studiach fi lologicznych, zwracając uwagę na fenomen istnienia i oddziaływania
obrazu oraz na funkcjonowanie w dyskursie fi lologicznym i pedagogice kultury
terminu „tekst ikoniczny”. Termin ten staje się powodem do namysłu nad kul-
turową praktyką „utekstowienia obrazu” (ale i źródłem kontrowersji) oraz nad
agonicznym napięciem między obrazem a słowem. Autor pokazuje, że kultura
klasyczna ukształtowała semiotyczną perspektywę odbioru obrazów, waloryzu-
jąc pragnienie rozpoznania sensu obrazu przez dochodzenie do jego skrywanego
znaczenia za pomocą słów. Upomina się także o docenienie niezapośredniczo-
nego przez słowo doświadczenia odbioru, bo – jak przypomina – obraz (w jego
materialnym, fi zycznym wymiarze) pojawił się przed tekstem i był sposobem
ekspresji doznania zmysłowego, problematyzowania świata bez używania abs-
trakcyjnych pojęć.
10
Wprowadzenie
Problem roli obrazu i kodu wizualnego w procesach identyfi kacji i kształto-
wania samoświadomości rozważa Ewa Skorupa w tekście Dziewiętnastowieczna
ikonosfera a tożsamość narodowa. Analiza szczególnego przypadku – funkcjo-
nowania polskich pocztówek o treściach alegorycznych i historycznych na zie-
miach zaboru pruskiego pod koniec XIX wieku – prowadzi do ujawnienia spo-
sobów odbioru i siły oddziaływania tekstów ikonicznych tworzonych w celach
edukacyjnych. Autorka, przywołując bogaty materiał przykładowy, opisuje dzia-
łania cenzury i sądów oraz pokazuje, jak karta pocztowa – niosąca jednoznaczny
komunikat o silnym ładunku emocjonalnym – stała się narzędziem walki o toż-
samość narodową, jak kształtowała wyobraźnię zbiorową i współuczestniczyła
w walce o symbole w ikonosferze.
Związkom konkretnych utworów poetyckich i prozatorskich ze sztukami
plastycznymi poświęcone są dwa kolejne studia. Anna Czabanowska-Wróbel
w szkicu „Asymetria” Adama Zagajewskiego – konteksty malarskie interpretuje
najnowszy tomik wierszy poety, wydobywając wpisane weń liczne i wielokie-
runkowe odniesienia dotyczące procesu twórczego, postawy i roli artysty, kore-
spondencji sztuk, konkretnych obrazów. Zatrzymuje się zwłaszcza przy jedynej
w zbiorku Zagajewskiego poetyckiej ekfrazie, czyli wierszu Manet. Podstawo-
wą kategorią interpretacyjną czyni tytułową asymetrię, pojęcie przynależące
do słownika estetyki. Wskazuje, że odczytywanie w wierszach Zagajewskiego
różnych wymiarów i pól semantycznych tego terminu prowadzi do istotnych
rozpoznań, które odnoszą się do rozumienia sztuki oraz pojmowania egzysten-
cji, a zarazem określają postawę poety.
Z kolei Karolina Wawer w tekście Dotknięcie bólu. Akt kobiecy w pisarstwie
Wiesława Myśliwskiego interpretuje przedstawione w powieściach autora Wid-
nokręgu literackie próby szkicowania kobiecego aktu i sytuuje je w kontekście
malarskiej tradycji i współczesnych sposobów przedstawiania ciała. Rozważania
o estetyce nagości, ikonicznych konwencjach, feministycznej recepcji kobiecych
aktów, ale także o doświadczeniu ciała oraz doświadczeniu zapisanym w ciele
podczas wojny oraz w obozach koncentracyjnych pozwalają autorce wskazać,
w jaki sposób Myśliwski redefi niuje w swoim pisarstwie męską rolę i jak wpro-
wadza dystans do patriarchalnych wzorów, z których sam wyrasta i które konsty-
tuują świat jego powieści.
Kształtowanie stereotypowych ujęć w edukacyjnej, a zwłaszcza w podręczni-
kowej narracji jest przedmiotem analizy dokonanej przez Joannę Hobot-Mar-
cinek w tekście „Starcem w kolebce, kto łeb urwał hydrze młodości”. Królestwo
młodości – pomiędzy konstrukcją a dekonstrukcją stereotypu w literaturze i teks-
tach ikonicznych. Autorka, odnosząc się do wprowadzonych w podręcznikach
do języka polskiego utworów, ich doboru oraz przywoływanych kontekstów,
rozważa problem tworzenia, podtrzymywania i destabilizacji schematów po-
znawczych na temat młodości. Interesujący ją problem ujmuje wieloaspektowo
– ujawnia ważną dla procesów poznawczych rolę schematów w procesie koncep-
tualizacji i kategoryzacji świata. Jednocześnie pokazuje, jak interpretacja tekstów
Wprowadzenie
11
literackich i ikonicznych może zapobiegać utrwalaniu stereotypów, oraz daje na-
uczycielom wskazówki, jakie działania powinni podejmować, by przełamywać
negatywne zjawiska.
Problem przekształcania wzorców z przeszłości oraz zachodzącej we współ-
czesnej sztuce i kulturze dekonstrukcji tradycyjnych wyobrażeń oraz wynikają-
cych z tego edukacyjnych wyzwań podejmuje Marta Rusek w szkicu Kulturowa
zmienność przedstawień. Rozważania o motywie wiosny w tekstach ikonicznych
i literackich. Autorka, interpretując dzieła werbalne i ikoniczne, zadaje pytania
o to, jaką wiedzę o człowieku i o jego czasach przynosi obserwacja zmian w to-
poi. Zastanawia się także nad tym, ile może wnieść do odbioru współczesnych
tekstów kultury znajomość dzieł z przeszłości, i bada, jak wskazane konteksty
aktywizują różne sensy w wybranej do analizy pracy Katarzyny Kozyry. Ten
ostatni wątek wiedzie ku poszukiwaniom nowych dydaktycznych rozwiązań.
Z obserwacji współczesnych tendencji artystycznych wyrasta także rozprawa
Krystyny Zabawy „Teatr” obrazów i słów – sztuka lektury książek obrazkowych
(na przykładzie wybranych utworów Iwony Chmielewskiej. Badaczka, interpretując
prace Chmielewskiej, charakteryzuje ten coraz bardziej popularny (nie tylko zresz-
tą jeśli chodzi o literaturę dla dzieci) typ twórczości. Podkreśla, że książka obraz-
kowa to dzieło zintegrowane, które zmienia status znaków wizualnych w komuni-
kacji literackiej, a trudność jego odbioru wynika z konieczności symultanicznego
czytania dwóch kodów: werbalnego i ikonicznego. W swoim artykule przedstawia
szereg wskazówek, sugestii i podpowiedzi, jak na wszystkich poziomach eduka-
cyjnych, od przedszkolnego po uniwersytecki, uczyć sztuki lektury takich książek.
Papierkiem lakmusowym do rozpoznania i opisania zmian w edukacji polo-
nistycznej i stojących przed nią wyzwań stała się nowa formuła egzaminu ma-
turalnego. Podnosi tę kwestię wielu autorów, między innymi Witold Bobiński
w artykule Przygody człowieka patrzącego. Ponowoczesna teoria obrazu a szkolne
praktyki interpretacyjne. Autor zadaje – ponawiane także w innych tekstach –
pytanie, jak należy kształcić umiejętności analizy i interpretacji tekstów ikonicz-
nych. Odpowiedzi szuka w tradycji dydaktycznej (tutaj szczególnie ważna staje
się koncepcja Kazimierza Wóycickiego), ale przede wszystkim we współczesnej
teorii i antropologii obrazu. Odwołując się do nich, badacz proponuje taki mo-
del działań edukacyjnych, który przyczynia się do kształtowania wrażliwości wi-
zualnej odbiorcy i nie powoduje utraty ikonicznej tożsamości dzieła.
Opis wymagań maturalnych i odpowiedzi na pytanie, jak pracować z teksta-
mi ikonicznymi na lekcjach języka polskiego, przynoszą kolejne teksty. Sławo-
mir Jacek Żurek w artykule Ikonografi a i literatura. O nowej maturze ustnej z ję-
zyka polskiego (2015) wyjaśnia, dlaczego na egzaminie dojrzałości wprowadzono
nowy typ zadań, w których pojawiają się teksty ikonicznie, oraz omawia wyma-
gania, jakie stawiane są zdającym. Prezentuje także – odwołując się do przykła-
dów – różne typy tekstów ikonicznych i wskazuje, na co nauczyciel powinien
zwracać uwagę (np. umiejętność łączenia porządku werbalnego i ikonicznego
w przypadku plakatu) podczas prowadzenia lekcji.
12
Wprowadzenie
Zagadnienie kompetencji odbiorczych, ale i tekstotwórczych uczniów pod-
noszone jest przez wielu autorów, między innymi przez Ewę Nowak. W szkicu
Instalacje plastyczne w doskonaleniu sztuki interpretacji zajęła się ona stosunko-
wo nowym i ważnym współcześnie rodzajem dzieł. Omawiając ich specyfi kę,
podkreśla nie tylko ich wymiar estetyczny, lecz także społeczne oddziaływanie
wynikające z umieszczania instalacji tam, gdzie prace plastyczne zazwyczaj nie
są eksponowane. Dydaktyczne wskazówki i podpowiedzi czynione są na przy-
kładzie instalacji Jerzego Kaliny, Katarzyny Kozyry i Julity Wójcik.
Panoramiczne ujęcie różnych wątków związanych z zagadnieniem ikonicz-
ności oraz semiotycznie pojętą kategorią tekstu kultury, a przede wszystkim
z kształceniem umiejętności odbiorczych przynosi rozprawa Anny Włodarczyk
Ikoniczność tekstów kultury – sposoby kształcenia kompetencji interpretacyjnych
w dydaktyce polonistycznej. Bogaty i zróżnicowany materiał przykładowy służy
pokazaniu, jak budować sytuacje lekcyjne, które sprzyjają pogłębionemu odczy-
tywaniu dzieł sztuki i utworów literackich, fi lmów, rozwijaniu świadomości języ-
kowej i kulturowej uczniów.
Podobnie praktyczny charakter ma praca Agnieszki Kani Maturzysta w kon-
takcie z dziełem malarskim, czyli praktyka czyni mistrza. Zawarte zostały w niej
wskazówki przydatne do analizy i interpretacji dzieł sztuki, a także przykładowe
projekty lekcji. Stanowią one taką propozycję dydaktyczną, w której sukcesyw-
nie powtarzane ćwiczenia mają prowadzić do kształtowania postawy czynnego
uczestnictwa w kulturze.
Artykuł Moniki Pitek „Dziewczyna czytająca list przy otwartym oknie” Jana
Vermeera van Delft jako inspiracja dla współczesnej poezji i fotografi i. Modele
czytania tekstów ikonicznych w szkole wpisuje się w nurt publikacji związanych
z nową formułą maturalną, przynosi przykładowe analizy i interpretacje tekstów
ikonicznych oraz literackich. Opis procesu interpretacji jest zarazem prezentacją
modelu działań metodycznych.
Badaniem tekstów malarskich oraz ikonicznych zajmuje się również w swo-
ich rozważaniach Dominika Sebzda. W artykule Kobieta i kobiecość – współ-
czesne wizerunki poetyckie i malarskie autorka pokazuje całą kolekcję kobiecych
portretów, a w mikroanalizach czy interpretacjach odsłania podmiotowy, su-
biektywny charakter tych działań odbiorczych i upomina się o zaistnienie tego
wymiaru w szkolnej, zespołowej interpretacji.
Nowoczesna dydaktyka nie może pomijać cyberprzestrzeni – tej dynamicz-
nie rozwijającej się sferze kultury poświęcony jest szkic Agnieszki Kopacz O de-
motywatorach, memach i innych tekstach ikonicznych z sieci na lekcjach języka
polskiego w szkole ponadgimnazjalnej. Autorka, opisując wybrane zjawiska kul-
tury sieci, odpowiada na pytanie, dlaczego należy wprowadzać je na lekcje pol-
skiego. Przedstawia sposoby ich funkcjonownia zarówno jako kontekstu pomoc-
niczego lub interpretacyjnego podczas pracy z tekstami kanonicznymi, jak i jako
obiektu badań czy analizy.
Wprowadzenie
13
O wykorzystywanie obrazów, rysunków i schematów w kształceniu języko-
wym, a tym samym o zmianę praktyki edukacyjnej upomina się Ewa Horwath
w tekście Rola ilustracji w kształceniu językowym. Wskazówki, przykłady, ćwi-
czenia. Bogaty materiał przykładowy służy autorce do opisania zróżnicowanych
ćwiczeń, zadań i celów ich stosowania.
Zebrane w tomie studia i artykuły tworzą wieloaspektowe ujęcie zapowie-
dzianej w tytule problematyki, nie wyczerpują jej jednak. Prezentując wielobarw-
ny pejzaż kulturowej i metodycznej refl eksji, otwierają kolejne perspektywy
i przynoszą nowe pytania.
Marta Rusek
INDEKS
Abraham Nicolas 36
Abramović Marina 80
Adamczuk-Stęplewska Anna 169
Adamczyk Angelika 198
Agamben Giorgio 32
Ajschylos 39
Aleksy, św. 166
Alpers Svetlana 149
Andersen Hans Christian 70
Andrzejewska Halina 219
Annunzio Gabriele de 239
Appiani Semiramida 103
Arasse Daniel 15
Arcimboldo Giuseppe 118, 128
Arikha Avigdor 59, 60
Arno Anna 15
Arystoteles 34, 36, 38
Asnyk Adam 33
Bachórz Józef 85
Baczyński Krzysztof Kamil 161, 162, 192
Bader Barbara 116, 118
Badysiak Patrycja 199
Bagiński Tomasz 186, 194
Bal Mieke 15–18, 25, 28, 29, 137
Balbus Stanisław 136, 224
Balcerzan Edward 28, 137
Balon Anna 183
Bałus Wojciech 27, 42
Banasiak Mirosław 240–242
Barnat Joanna 198
Barska Anna 241
Barthes Roland 19, 31, 128, 150, 151, 153, 226, 228
Bartmiński Jerzy 198
Bartol Krystyna 30
Bartosz-Głowacki Wojciech 49
Baschet Jérôme 35
Batorowicz-Wołowiec Katarzyna 244
Beaumarchais Pierre 68
Beauvais Clementine 129
Beckett Samuel 59
Beekes Robert 40
Beksiński Zdzisław 186
Beliniak Katarzyna 237
Bellini Giovanni 195
Belting Hans 28, 97, 111, 139
Benjamin Walter 34, 201
Benn Gotfried 62, 63
Bereś Stanisław 244
Berger John 74, 77
Bergman Ingmar 190
Beylin Stefania 70
Białostocki Jan 29
Białoszewski Miron 199
Biedrzycki Krzysztof 169, 170, 204
Bieńko Agnieszka 249, 251
Bieszczad Lilianna 41
Birch Dinah 129
Biskupska Kamila 241
Blanchot Maurice 36
Błachowicz Elżbieta 157
Bobiński Witold 11, 139, 151, 190, 204, 249, 250
Boehm Gottfried 139–142, 145, 146, 149, 151
Bohdanowicz Julian 161
Bomba Jacek 71
Boniecka Barbara 28
Bonnard Pierre 23
Bono Edward de 146
Bonsiepe Gui 128
Borkowski Igor 231
278
Indeks
Borowicz Sebastian 9, 30
Borowski Tadeusz 161
Bortnowski Stanisław 172, 204, 249
Borzello Frances 80, 81
Botero Angulo Fernando 229, 237, 240–242
Botticelli Sandro 74, 101, 102, 105, 152
Bourdieu Pierre 68
Brown Dan 189
Brożek Adam 157
Bruegel Pieter st. 143, 144, 188
Bryl Mariusz 28, 42, 97
Buchholz Quint 163
Bułczyńska-Zgółka Halina 157
Bułhakow Michaił 165
Burke Edmund 72
Burkert Walter 39
Cackowska Małgorzata 114, 129
Caillois Roger 31, 36, 41
Camus Albert 165
Cassirer Ernst 94
Celan Paul 60
Celichowski Witold 51
Celiński Piotr 252
Cezanne Paul 261
Chaciński Stanisław 234
Chagall Marc 162
Chardin Jean-Baptiste 22, 23
Charewicz Karolina 29
Chełmoński Józef 49, 163
Chicago Judy 81
Chmielewska Iwona 11, 115–119, 121–127
Chmielowski Adam 41
Chmielowski Adam, św. 11, 212, 213
Cholewiński Alfred 164
Chopin Fryderyk 62, 63
Chrzanowska Zofi a 53
Chrzanowski Bernard 53–55
Chwistek Leon 256
Cichowicz Stanisław 83
Claridge Laura 237–240, 246
Clark Kenneth 71, 72, 74, 77, 80, 81
Cranach Lucas st. 108
Csernak Kamila 94
Cudak Romuald 234, 235
Czabanowska-Wróbel Anna 10, 224, 225
Czapliński Przemysław 93
Czapski Józef 60
Czerwińska Małgorzata 246
Czyżak Agnieszka 88
Dalewska Apolonia, zob. Sierakowska z Dalew-
skich Apolonia
Damisch Hubert 27
Dancygier Józef 186
Danto Arthur 149
Da Ponte Lorenzo 68
Dąbrowska Dorota 157
Delacroix Eugène 62–65, 184, 192, 193
Deleuze Gilles 17–19
Dembińska-Pawelec Joanna 121
Derlatka Piotr 232
Derrida Jacques 36, 90
Dewey John 41
Diderot Denis 23
Didi-Huberman Georges 36, 143–147, 149, 151
Diekhans Johannes 251
Długosz Jan 193
Dobkowska Joanna 157
Dobosz Marzena 237
Domańska Ewa 41
Dominikos Th eotokopulos, zob. Greco El 195
Donatello 139
Donne John 34, 184
Dostojewski Fiodor 235
Dróżdż Stanisław 268
Duchamp Marcel 136
Dumas Marlene 80
Dürer Albrecht 72
Dyduch Barbara 124, 126, 128, 201
Dyjas Karolina 103
Dziadek Adam 127, 255
Dziechcińska Hanna 37
Eco Umberto 128, 137, 189
Eliade Mircea 87
Eliasz Walery 53
Elżbieta II, królowa Wielkiej Brytanii 59
Epiktet 94
Eyck Jan van 245
Fajfer Zenon 114
Fedewicz Maria Bożena 128
Ficino Marsilio 31, 103
Fiedler Antoni 50, 56
Filip Halina 115
Finder Leonard 235
Fiorato Marina 102
Fischer Olga 181
Fiut Aleksander 92
Flaubert Gustave 19
Ford Aleksander 193
Fragonard Jean Honoré 16, 19–25
Franic Feliks 53
Franus Ewa 72
Freedberg David 139
Frenkel Stanisław 23
Freud Lucian 80
Friedrich Caspar David 250
Fuchs Michael 251
Gadamer Hans Georg 8, 16, 140–142, 145,
149
Gaugin Paul 73
Gibson Mel 192
Giddens Anthony 78, 79
Gierszewski Maciej 129
Gierymski Aleksander 89, 90
Ginsburg Nancy 117
Ginsburg Roy 117
Giorgione 73
Glajc Edyta 127
Gleń Adrian 108
Głowiński Michał 30, 42
Godyń Magdalena 186
Goethe Johann Wolfgang von 93, 94, 106
Gombrich Ernst Hans 94
Gombrowicz Witold 86, 87, 161
Goya Francisco 65, 73
Graff Piotr 72
Greco El, właśc. Dominikos Th eotokopulos 195
Greenblatt Steven 137
Greyerz Otto von 135
Grimm, bracia (Wilhelm Karl Grimm, Jacob
Ludwig Karl Grimm) 177
Grochowiak Stanisław 88, 90, 91
Grochowski Grzegorz 127–129
Grottger Artur 53–56
Gumowski Marian 52, 53
Guriewicz Aron 186
Gurwik Borys 239
Indeks 279
Gutenberg Jan 139
Gwóźdź Andrzej 190
Hafez, poeta 94
Hals Frans 65
Hamann Johann Georg 30
Handler Spitz E. 117
Hartwich Dorota 119
Hartwig Julia 37
Haumann Heiko 52
Heidegger Martin 179, 181
Hejmej Andrzej 136, 224
Herbert George 34
Herbert Zbigniew 37
Hermeidinger Timo 137
Hertz Jan Adolf 109
Hobot-Marcinek Joanna 10, 108, 110
Hodder Ian 28
Hoek Leo H. 127
Holmes Oliver Wendell 133
Hooch Pieter de 219, 223
Hopfi nger Maryla 252
Horacy, właśc. Kwintus Horacjusz Flakkus 106,
107, 181
Hornowska Ewa 237
Horst Teresa 43
Horwath Ewa 13, 256
Hunter Tom 225–228
Hurnik Janusz 246
Husserl Edmund 16, 142
Ingres Jean Auguste 73, 74
Iwaszkiewicz Jarosław 70
Jakobson Roman 198
Jakubowicz Tadeusz 42
Jamroziakowa Anna 124
Jan III Sobieski, król Polski 49
Janion Maria 233
Janke Igor 199
Jankélévitch Vladimir 29
Jankowski Andrzej 117
Janowska Katarzyna 86, 87
Janus-Sitarz Anna 124, 172, 185, 190, 204, 245,
249
Jarocki Jerzy 86, 87
Jarosz Walenty 49
280
Indeks
Jaskuła Jolanta 193
Jędrychowska Maria 207
Jokiel Irena 108
Jonas Hans 229
Joseph M. Charles 100
Jóźwiak Jan 50
Jung Carl Gustav 41
Jureczko Anna 189
Juszczak Wiesław 104, 105
Kalbarczyk Adam 157
Kalina Jerzy 12, 173, 174
Kaliszewski Andrzej 256
Kamiński Aleksander 184
Kania Agnieszka 12, 204
Kania Ireneusz 101
Kapela-Bagińska Beata 157
Karpow Filip 114
Karwowska Bożena 79
Kasperowicz Ryszard 102
Kazimierz Jagiellończyk, św. 47
Keyes Marian Th érèse 129
Kiec Izolda 231–233
Kiefer Barbara 116
Kierc Bogusław 244
Kiernikowski Zbigniew 164
Klee Paul 27
Klus-Stańska Dorota 125, 129
Kłakówna Zofi a Agnieszka 246
Kochanowski Jan 106, 159, 165, 166, 184, 189,
193
Kołacka Daria 139, 141
Kołowiecki Wiktor 248
Konarska Katarzyna 27
Konfucjusz 245
Konopnicka Maria 199
Konstanty, wielki książę rosyjski 52
Koons Jeff 80
Kopacz Agnieszka 12
Kopaliński Władysław 177
Korab-Brzozowski Wincenty 214
Korczak Janusz 118, 119, 125
Korwin-Piotrowska Dorota 122
Kossak Juliusz 53
Kossak Wojciech 53, 162
Kossowski Łukasz 105
Kościuszko Tadeusz 49, 50, 52–54
Kowalczykowa Alina 85
Kowalska Małgorzata 82
Kozak Wioletta 157
Kozłowska Katarzyna 157
Kozyra Katarzyna 11, 12, 97–101, 110, 173,
175–177, 216
Kraskowska Ewa 15
Krall Hanna 161
Krawczyk Jerzy 163
Kristeva Julia 28
Krókowski Jerzy 107
Król Zofi a 199
Kruszyński Zbigniew 128
Krynicka Krystyna 60
Krynicki Ryszard 60
Krypczyk Aleksandra 211
Krzesz-Męcina Józef 53
Kubiak Zygmunt 107
Kuff ner Raoul 239
Kuncewiczowa Maria 91
Kunz Stanisław 54
Kur Elżbieta M. 135
Kwaterko Mateusz 29
Kydryński Juliusz 100
Lack Stanisław 104
Lacroix Jacques 38
Lambryczak Anna 232
Laskowski Aleksander 100
Laszczka Konstanty 166, 167
Latour Bruno 32, 33
Laysiepen Uwe (Ulay) 80
Leenhoff Leon 65, 68
Lehmann Hans-Th ies 122
Leonardo da Vinci 72, 118, 128, 188, 189, 248
Leszczyński Grzegorz 117, 120
Leśmian Bolesław 30
Leśniak Andrzej 28, 32, 143, 144, 146, 149
Leśniak Anka 73–75
Leśniak Estera 192
Levinas Emmanuel 82, 83
Lewandowski Tomasz 50, 51
Leworski Witold 50
Libera Zdzisław 173
Linke Bronisław Wojciech 163
Lipowska Maria, zob. Sztechmanówna z Lipow-
skich Maria
Niniejsza książka ma olbrzymie znaczenie, bo wychodzi
naprzeciw najbardziej naglącym potrzebom współczesnej
dydaktyki języka polskiego. Z jednej strony pozwala na-
uczycielom lepiej przygotować uczniów do nowej matury,
ale z drugiej – pogłębia rozeznanie w specyfice współ-
czesnej kultury, w coraz większym stopniu synkretycznej,
zacierającej granice między tradycyjnymi gatunkami i ro-
dzajami sztuk.
Mamy w tej monografii do czynienia z całym zespołem
niezwykle interesujących propozycji analityczno-inter-
pretacyjnych, przekonujących, że uniwersalne procedu-
ry interpretacyjne umożliwiają pogłębione rozumienie
różnych tekstów kultury: zarówno werbalnych, jak i wizu-
alnych.
Ikoniczne i literackie teksty w przestrzeni nowoczesnej
dydaktyki dowodzą, że nowoczesna dydaktyka nie jest
bezradna wobec wyzwań współczesności i ma bardzo
dużo do zaoferowania studentom filologii polskiej i na-
uczycielom, by ich trud wprowadzania młodego pokolenia
w kulturę narodową i ogólnoludzką, w przestrzeń edukacji
humanistycznej był jak najbardziej owocny, bo uwzględ-
niający zmianę paradygmatu kulturowego.
Z recenzji prof. dr hab. Grażyny Tomaszewskiej
„Równouprawniona” lektura tekstów literackich i ikonicz-
nych, rozumiana w wymiarze komplementarnego czyta-
nia, umiejętności interpretowania tekstu powinna otwie-
rać współczesnemu młodemu odbiorcy świata kultury,
literatury i sztuki nowe horyzonty na poszukiwanie no-
wego sensu, uruchamiać mechanizmy nowego widzenia
i nowej wrażliwości na odbiór sztuk.
Książka skupia zatem uwagę na relacjach tekst ikonicz-
ny–tekst literacki, lub raczej w szerszym rozumieniu tekst
werbalny–tekst wizualny, by uświadomić, iż temat, pro-
blem, myśl, emocję, wrażenie można zapisać i wyrazić
w różnych językach sztuki, a współczesna skłonność do
mieszania języków, czynienie odstępstw od niegdyś pa-
nujących reguł, zmusza także do redefinicji pojęć: inter-
pretacja–sens–znaczenie.
Z Wprowadzenia prof. dr hab. Anny Pilch
www.wuj.pl
I
k
o
n
i
c
z
n
e
i
l
i
t
e
r
a
c
k
i
e
t
e
k
s
t
y
w
p
r
z
e
s
t
r
z
e
n
i
n
o
w
o
c
z
e
s
n
e
j
d
y
d
a
k
t
y
k
i
Ikoniczne
i literackie teksty
w przestrzeni
nowoczesnej dydaktyki
a
E
H
Pod redakcją
Anny Pilch
Marty Rusek
I
g
b
i
W
y
d
a
w
n
c
t
w
o
U
n
w
e
r
s
y
t
e
t
u
J
a
g
e
i
i
l
l
o
ń
s
k
e
g
o
i
44- Ikoniczne i literackie teksty_Pilch_Rusek_WYBRANA.indd Wszystkie strony
44- Ikoniczne i literackie teksty_Pilch_Rusek_WYBRANA.indd Wszystkie strony
2015-07-10 09:49:41
2015-07-10 09:49:41
Pobierz darmowy fragment (pdf)