Darmowy fragment publikacji:
ą
ę
ś
ł
ś
ś
ś
ł
ą
ść
ń
ą
ć
ł
(cid:268)
ść
ł
ś
ś
ą
ę
ę
Innowacyjność
i konkurencyjność
gospodarki
Stefan Marciniak
ę
ł
ł
ś
ą(cid:268)
ł
ą
(cid:268)
ą
ł
ł
ś
ę
ą(cid:268)
(cid:268)
ł ś
(cid:308)
ś
ś ą
ą
ł
ł
ł
ą
ś
(cid:268)
ł
ł
ł
ś
ć
ś
ć
E
N
Z
C
I
N
H
C
E
T
E
I
N
L
E
Z
C
U
ń
ł
ę
ę
(cid:268)
ą
ł
ł
ą
Ł
(cid:268)
ś
ł
C.H. Beck
Innowacyjność
i konkurencyjność
gospodarki
Autorzy:
Jarosław Domański
Maria Gasińska
Lech Gąsiorkiewicz
Paweł Gołąb
Bogusław Hadyniak
Ewa Komajda
Paweł Krasiński
Jan Monkiewicz
Nemezjusz Pazio
Wanda Pazio
Wanda Ronka-Chmielowiec
Tadeusz Waściński
Janusz Zawiła-Nied(cid:266)wiecki
E
N
Z
C
I
N
H
C
E
T
E
I
N
L
E
Z
C
U
Innowacyjność
i konkurencyjność
gospodarki
Stefan Marciniak
Wydawnictwo C.H. Beck
Warszawa 2010
Wydawca: Joanna Perzy(cid:276)ska
Redaktor merytoryczny: Barbara Wardein
Projekt okładki i stron tytułowych: Monika Wasilewska
Seria: Uczelnie techniczne
Recenzent: prof. zw. dr hab. Andrzej Pomykalski
© Wydawnictwo C.H. Beck 2010
Wydawnictwo C.H. Beck Sp. z o.o.
ul. Bonifraterska 17, 00- 203 Warszawa, tel. 22 33 77 600
Skład i łamanie: GRAFOS
Druk i oprawa: Elpil, Siedlce
ISBN 978-83-255-1531-7
Spis treści
Wstęp . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 7
Rozdział 1. Twórcza destrukcja a innowacje i innowacyjność . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 9
1.1. Rola „twórczej destrukcji” w gospodarce kapitalistycznej . . . . . . . . . . . . . . . . 9
1.2. J.A. Schumpeter i inni o innowacjach . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 15
1.3. Innowacje a postęp technologiczny . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 22
1.4. Innowacyjność gospodarki . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 27
Rozdział 2. Zmiana paradygmatu w teorii innowacji . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 32
2.1. Źródła poda(cid:268)owe i popytowe . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 32
2.2. Model globalny i rodzaje innowacji . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 36
2.3. Liniowy model innowacji . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 38
2.4. Nieliniowy model innowacji . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 40
Rozdział 3. Kapitał ludzki a innowacyjność gospodarki . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 47
3.1. Funkcje kapitału ludzkiego . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 47
3.2. Pomiary kapitału ludzkiego . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 51
3.3. Kapitał ludzki w Polsce . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 56
3.4. Wska(cid:266)niki oceny innowacyjności gospodarki . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 69
Rozdział 4. Innowacyjność w krajach OECD i w Polsce . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 92
4.1. Dynamika innowacyjności w OECD . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 92
4.2. Stan innowacyjności w Polsce . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 95
4.3. Przyczyny słabej innowacyjności technologicznej w polskiej gospodarce . . . 100
4.4. BIZ a innowacyjność polskich przedsiębiorstw . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 105
Rozdział 5. Innowacyjność gospodarki a konkurencyjność międzynarodowa . . . . . 118
5.1. Innowacyjność technologiczna a konkurencyjność . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 118
5.2. Konkurencyjność przedsiębiorstw . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 130
5.3. Konkurencyjność gospodarki polskiej w okresie transformacji systemowej . . 134
Rozdział 6. Małe i średnie przedsiębiorstwa a innowacyjność . . . . . . . . . . . . . . . . . . 138
6.1. Rola MSP w polskiej gospodarce . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 138
6.2. Główne przyczyny małej innowacyjności MSP . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 142
6.3. Nieadekwatna polityka gospodarcza . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 148
6.4. Polityka systemu bankowego . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 164
6.5. Polityka postępu naukowo-technologicznego . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 166
Zakończenie i wnioski . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 174
Bibliografia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 183
Indeks . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 187
Wstęp
Celem tej publikacji jest przedstawienie Czytelnikom związków innowacyj-
ności technologicznej ze zdobywaniem trwałej przewagi konkurencyjnej. Zamiar
ten został przeprowadzony poprzez porównanie wskazanych współzale(cid:268)ności
w krajach OECD, w tym i w Polsce. Pokazane zostały pozytywne i negatywne
uwarunkowania wewnętrzne i zewnętrzne dynamiki oraz poziomu innowacyj-
ności przedsiębiorstw i krajów. Główną hipotezą udowadnianą w pracy jest niski
poziom innowacyjności technologicznej w Polsce, wynikający przede wszystkim
z błędów polityki gospodarczej realizowanej po 1990 roku przez kolejne rządy
RP, m.in. w zakresie polityki innowacyjnej. Analiza dotyczy głównie innowacyj-
ności technologicznej, tzn. produktowej i procesowej, rozumianej zgodnie z zale-
ceniami Podręcznika Oslo, obowiązującego w krajach OECD i w Unii Europejskiej.
Prezentowana ksią(cid:268)ka porusza takie problemy, jak:
1) podstawowe elementy teorii innowacji, m.in. schumpeterowska „twórcza
destrukcja” oraz przedsiębiorczość, ich związek z innowacyjnością oraz tz w.
triada: wynalazek – innowacja – imitacja; aktualność teorii innowacji Josepha
Aloisa Schumpetera w kontekście długich fal cyklicznego rozwoju gospodarki
kapitalistycznej;
2) zmiana paradygmatu w teorii innowacji, (cid:266)ródła, rodzaje i modele innowacji;
3) stan i dynamika innowacji w krajach OECD oraz rola kapitału ludzkiego
w procesach innowacji;
4) stan innowacyjności technologicznej w Polsce; rzeczywiste, a nie wydu-
mane przyczyny niedorozwoju innowacyjności technologicznej w RP;
5) związki innowacyjności i międzynarodowej konkurencyjności, rankingi
konkurencyjności i główne przyczyny niezadowalających osiągnięć w tym za-
kresie w Polsce;
6) rola małych i średnich przedsiębiorstw (MSP) w gospodarce polskiej oraz
ich udział w tworzeniu i upowszechnianiu innowacji; rzeczywiste przyczyny
ich nieadekwatnej do posiadanego potencjału roli w procesie innowacyjnym.
W zakończeniu autor przedstawia wnioski, oceny syntetyczne oraz sugeruje
środki poprawy sytuacji w omawianym zakresie. Do najwa(cid:268)niejszych zalicza:
konieczność radykalnej zmiany systemu fi nansowania procesów innowacyjnych
w sektorze MSP, pobudzenie kreatywności osób zatrudnionych w tym sektorze
przez praktyczne, powszechne stosowanie koncepcji kaizen oraz lepsze wykorzy-
stanie „wiedzy ukrytej” jako (cid:266)ródła innowacji. Zwraca równie(cid:268) uwagę na aktu-
alność koncepcji cyklów koniunkturalnych Schumpetera w kontekście kryzysu
8
Wstęp
fi nansowego 2008 roku, w którym to roku – zgodnie z przewidywaniami tego
ekonomisty – miało nastąpić kolejne załamanie w 55-letnim cyklu długookreso-
wym. I nastąpiło.
Autor pragnie uprzedzić Czytelników, (cid:268)e tekst nie tylko przedstawia inno-
wacyjność technologiczną w Polsce w czarnych barwach, aczkolwiek zgodnie
z faktami, ale jest te(cid:268) niepoprawny politycznie, co jest cechą wszystkich (poza
podręcznikami) wcześniejszych publikacji autora; podejście takie nie zapewnia
piszącemu popularności, umo(cid:268)liwia jednak realizację nadrzędnej cechy badań
naukowych – wykrywanie i ukazanie prawdy.
Rozdział 1
Twórcza destrukcja a innowacje
i innowacyjność
Chcąc przedstawić diagnozę stanu innowacyjności polskiej gospodarki oraz
zaproponować środki, których u(cid:268)ycie poprawi radykalnie istniejącą nienajlepszą
sytuację w tym zakresie (jest to oczywiście określenie eufemistyczne, poniewa(cid:268)
sytuacja jest katastrofalna), nale(cid:268)y poznać nie tylko fakty, ale – jak zalecał w swych
publikacjach Arystoteles – i ich przyczyny. Sformułował on dwie kardynalne
zasady dotyczące badań naukowych: (1) Najwa(cid:268)niejszym celem poznania jest zrozu-
mienie przyczyny. (2) Pewniejsza i wcześniejsza w porównaniu z inną jest ta wiedza,
która uwzględnia zarówno fakty, jak i przyczyny, a nie same fakty bez przyczyn… [Ary-
stoteles, 1990]. Arystotelesowskie sformułowania niech będą mo(cid:308) em całości
rozwa(cid:268)ań w tej ksią(cid:268)ce. Takie podejście do omawianej problematyki jest w pełni
zasadne, gdy(cid:268) większość zajmujących się nią osób zadowala się w najlepszym
razie rzetelnym opisem faktów, pom(cid:295) ając faktyczne przyczyny. Jeszcze gorszym
przypadkiem są opowieści na ten temat zabarwione ideologicznie oraz wska-
zywanie na zjawiska i fakty, które mają odległy, pośredni, a często (cid:268)aden związek
z analizowanym zakresem. Takie podejście nie mo(cid:268)e zapewnić ani właściwej
diagnozy, ani zaproponować skutecznej terapii w zakresie poprawy innowacyj-
ności i konkurencyjności gospodarki Polski. Dlatego między innymi impas trwa
tak długo, co ilustrują rankingi renomowanych fi rm zajmujących się zawodowo
badaniem innowacyjności i konkurencyjności gospodarek, w których Polska zaj-
muje na ogół ostatnie lub przedostatnie miejsce.
1.1. Rola „twórczej destrukcji” w gospodarce
kapitalistycznej
Znawcy omawianej problematyki wiedzą, (cid:268)e wśród aktualnych koncepcji eko-
nomicznych, których twórcą był Joseph Alois Schumpeter (1883–1950), jest jego
koncepcja teorii innowacji – Teorii der Innovation [Schumpeter, 2008]. Podstawą jej
są: endogeniczna koncepcja rozwoju gospodarczego w postaci teorii cyklów
koniunkturalnych, w tym koncepcja postępu technicznego, do której ekonomia
neoklasyczna dojrzała dopiero w latach 90. XX wieku (m.in. w postaci endoge-
10
1. Twórcza destrukcja a innowacje i innowacyjność
nicznego modelu wzrostu gospodarczego Paula Romera), czy jego koncepcja
przedsiębiorczości. Ju(cid:268) w swojej ksią(cid:268)ce Teoria rozwoju gospodarczego, która po
raz pierwszy została opublikowana w 1912 roku [Schumpeter, 1960], zarysował
endogeniczną koncepcję rozwoju, którą następnie poszerzał w kolejnych dziełach,
m.in. w Business Cycles oraz Kapitalizm, socjalizm, demokracja. Ju(cid:268) wówczas Schum-
peter odró(cid:268)niał wzrost i rozwój gospodarczy, czego nie są w stanie pojąć do dzisiaj
niektórzy polscy politycy (dotyczy to tak(cid:268)e niestety znacznej części uczonych,
bezkrytycznie powielających zasadę „niewidzialnej ręki rynku” jako jedynego
regulatora rozwoju). Autor sformułował ten problem w powołanej publikacji
następująco: przez rozwój będziemy rozumieli jedynie takie zmiany w (cid:268)yciu ekono-
micznym, które nie są mu narzucone z zewnątrz, lecz powstają z jego własnej inicjatywy,
od wewnątrz. Gdyby tak nie było, nale(cid:268)ałoby stwierdzić, (cid:268)e nie ma (cid:268)adnego rozwoju
ekonomicznego. I dalej dodaje: Nie będziemy tu równie(cid:268) uwa(cid:268)ać za proces rozwoju sa-
mego tylko wzrostu gospodarki. Rozwojem gospodarczym w kapitalizmie rządzą w rze-
czywistości inne czynniki ni(cid:268) opisywana w podręcznikach ekonomii konkurencja cenowa
– napisał J.A. Schumpeter. I dalej: W rzeczywistości kapitalistycznej jednak, w od-
ró(cid:268)nieniu od jej podręcznikowego obrazu, nie ten rodzaj konkurencji się liczy, lecz kon-
kurencja nowych towarów, nowych technologii, nowych (cid:266)ródeł poda(cid:268)y, nowych typów
organizacji (…) – konkurencja, która (…) uderza nie w mar(cid:268)ę zysku i w wielkość produkcji
istniejących fi rm, lecz w same ich podstawy i samą ich egzystencję [Schumpeter, 1995].
Sam kapitalizm jest z istoty formą zmiany gospodarki i nie tylko nie jest, ale nigdy
nie mo(cid:268)e być stacjonarny. I tu dochodzimy do tego, co decyduje o rozwoju spo-
łeczno-ekonomicznym w kapitalizmie, czyli do jego istoty, która się zawiera
w „twórczej destrukcji” (niem. schöpfrische Zerastörung, ang. creative destruction).
Istota twórczej destrukcji polega na ciągłym wewnętrznym rewolucjonizo-
waniu struktur gospodarczych, nieustannym niszczeniu starych struktur i nie-
przerwanym tworzeniu nowych, bardziej efektywnych. Twórca koncepcji –
Schumpeter, tak ocenia jej znaczenie dla kapitalizmu: Ten proces „twórczej de-
strukcji” jest faktem o zasadniczym znaczeniu dla kapitalizmu. W tym się ostatecznie
zawiera jego istota i to jest czynnik określający warunki funkcjonowania ka(cid:268)dego kon-
cernu kapitalistycznego [Schumpeter, 1995, s. 102]. W warunkach nieskrępowanego
działania twórczej destrukcji innowacje i postęp techniczny stają się powszechną
praktyką a gospodarka kapitalistyczna była dotychczas w stanie pokonywać
wszelkie przeszkody pojawiające się w cyklicznym rozwoju gospodarki. Najwięcej,
najbardziej szczegółowo J.A. Schumpeter zajmował się cyklicznością w swojej
ksią(cid:268)ce poświęconej cyklom koniunkturalnym, której pełny tytuł wydania
niemieckiego z 2008 roku brzmi: Koniunkturzyklen. Eine theoretis(cid:278) e, historis(cid:278) e
und statistis(cid:278) e analyse des kapitalistis(cid:278) en Prozesses. W tej to publikacji, liczącej
1132 strony, wydanej jako Business Cycles w 1939 roku w Nowym Jorku1, dowodzi, (cid:268)e
głównym motorem rozwoju kapitalizmu są innowacje. W sytuacji gdy zwolennicy
1 J.A. Schumpeter, Austriak z pochodzenia, przed wyjazdem do USA w 1932 roku na zaproszenie Harvard
University był profesorem ekonomii na uniwersytetach w Grazu oraz w Bonn.
1.1. Rola „twórczej destrukcji” w gospodarce kapitalistycznej
11
ekonomii neoklasycznej nadal traktowali proces gospodarki kapitalistycznej
jako pozbawiony cykliczności, bo przecie(cid:268) zgodnie z prawem J.B. Saya „ka(cid:268)da
poda(cid:268) spotka się ze swoim popytem”, J.A. Schumpeter ju(cid:268) w swojej ksią(cid:268)ce Teoria
rozwoju gospodarczego (opublikowanej w 1912 roku) przedstawił model cyklów
koniunkturalnych bazujący na dychotomii: równowaga i nierównowaga. Model
ten rozwinął w swoim głównym dziele Business Cycles, najpierw w postaci dwu-,
a następnie czterofazowej wersji. Wprawdzie temat cyklicznego rozwoju gospo-
darki kapitalistycznej nie jest głównym przedmiotem zainteresowania niniejszej
publikacji, to jednak z dwóch co najmniej powodów warto poświęcić tej sprawie
nieco więcej uwagi. Po pierwsze ze względu na rolę, jaką przypisał J.A. Schum-
peter innowacjom w procesie cyklicznego rozwoju gospodarki kapitalistycznej,
po drugie ze względu na aktualność prognozy wynikającej z interpretacji trójfa-
zowej funkcji fal długich w cyklach koniunkturalnych. Dlatego wydaje się celowe
krótkie przedstawienie w tym miejscu sposobu ujęcia tej problematyki przez
Schumpetera.
Swoje ujęcie cyklów koniunkturalnych zaprezentował w dziele Koniunktur-
zyklen…, jak równie(cid:268) w pó(cid:266)niejszej publikacji – Kapitalizm, socjalizm, demokracja.
Po wstępnych, defi nicyjnych ustaleniach w trzech pierwszych rozdziałach Ko-
niunkturzyklen... (czyli Business Cycles), w rozdziale IV podejmuje teoretyczne
rozwa(cid:268)ania na temat cyklów koniunkturalnych, przedstawione w Teorii rozwoju
gospodarczego. Początkiem cyklu koniunkturalnego jest stan równowagi gospo-
darczej nazywany statyką. Rozwa(cid:268)ania te poprzedza wyjaśnieniami, jak pojmuje
rozwój gospodarczy (kombinacja nowych czynników produkcji), rolę czynników
endo- i egzogennych w rozwoju itd. Ocena teorii cyklu koniunkturalnego bez
uwzględnienia faktu, (cid:268)e rozwojem jest dla Schumpetera tylko taka sytuacja,
w której następują nowe kombinacje czynników wytwórczych, i na dodatek
w sposób nieciągły, byłaby błędna. Jednak nie jest łatwo zrozumieć, dlaczego
w małozyskownej fazie równowagi, jak chce Schumpeter, mają powstawać nowe
przedsiębiorstwa wdra(cid:268)ające innowacje; dlaczego taki model ma mieć pozory
słuszności, je(cid:268)eli równowaga jest zjawiskiem rzadkim i pojawia się na końcu dłu-
giej fali Kondratiewa. Takie i tym podobne uwagi krytyczne adresowano do
koncepcji Schumpetera, chocia(cid:268) dowodził on, (cid:268)e w tej fazie cyklu następuje
oczyszczenie rynku, powstaje więc mo(cid:268)liwość tworzenia nowych przedsiębiorstw
innowacyjnych. Stwierdzenie o „oczyszczeniu rynku” sugeruje mo(cid:268)liwość skoja-
rzenia z marksowską fazą depresji, w której wysokie relatywnie koszty produkcji
uniemo(cid:268)liwiają zwiększenie poda(cid:268)y i zbytu, ze względu na niski popyt globalny,
bez obni(cid:268)enia kosztów. To z kolei jest mo(cid:268)liwe tylko wówczas, gdy zostaną wdro-
(cid:268)one obni(cid:268)ające te koszty innowacje.
Pom(cid:295) ając dalsze szczegółowe rozwa(cid:268)ania na ten temat, poni(cid:268)ej zostanie
przedstawiony zarys koncepcji cyklów koniunkturalnych. Punktem wyjścia, na-
zwanym przez Schumpetera pierwszym przybli(cid:268)eniem, jest model dwufazowy, skła-
dający się z fazy boomu i depresji. W kolejnym przybli(cid:268)eniu autor ten dochodzi
do czterofazowego modelu cyklu koniunkturalnego, obejmującego następujące
12
1. Twórcza destrukcja a innowacje i innowacyjność
fazy: prosperity (boomu), recesji, depresji i o(cid:268)ywienia. Główną rolę w cyklu ko-
niunkturalnym odgrywają przedsiębiorcy – innowatorzy. Przy czym Schumpeter
odró(cid:268)nia innowacje od wynalazków, a imitatorów od innowatorów (o czym
więcej w dalszej części). Przedsiębiorcą jest tylko ten, kto wdra(cid:268)a rozwiązania
innowacyjne, które nie muszą być wynalazkami (technicznymi), a więc nie ka(cid:268)dy
kapitalista, właściciel przedsiębiorstwa jest „przedsiębiorcą” w sensie schumpe-
terowskim. Wynalazki powstają, zdaniem Schumpetera, poza „systemem” i są
jedną z mo(cid:268)liwości zainspirowania innowacji, które z kolei są pomysłem na
nową kombinację czynników produkcji. Jednak decydującą rolę w wahaniach cy-
klicznych odgrywa masowe wystąpienie imitatorów rozwiązań innowacyjnych. Bez nich
nie zaistniałby (cid:268)aden rozwój, wzlot i rozkwit, a więc koniunktura (kein Aufschwung
und keine Konjunktur [Schumpeter, 2008, s. 143]. Oznacza to tak(cid:268)e, (cid:268)e poda(cid:268) pierw-
szego przedsiębiorcy nie jest w stanie zmienić sytuacji gospodarczej. Je(cid:268)eli nato-
miast intensywność zmian narasta dzięki imitatorom, wywołuje to nierównowagę,
która wymusza procesy dostosowawcze, opisane następnie jako „twórcza de-
strukcja”. Poniewa(cid:268) nowe towary i metody otwierają nowe mo(cid:268)liwości, ozna-
czają one „śmierć” dla przedsiębiorców starych, ale i kontrakcję części z nich,
modernizację ich działalności, inwestowanie w nowe cele strategiczne. Wszystko
to ma charakter jakościowy, a puentą jest: „Im Aufschwung ist die einzige Ursache
für den Abschwung”, czyli: Wzlot (wzrost) jest jedyną przyczyną załamania
(upadku). W konsekwencji Schumpeter dochodzi do wniosku, (cid:268)e dla innowacyj-
nych przedsiębiorców nie istnieją optymalne warunki brzegowe do tworzenia
(wdra(cid:268)ania) nowych innowacji. Stąd trudności w planowaniu nowych przedsię-
wzięć, a ryzyko nieudanych innowacji jest bardzo du(cid:268)e. Przeprowadzenie nowej
innowacji wymaga uspokojenia, ustabilizowania sytuacji, zanim zaatakuje się
innowację [Schumpeter, 2008, s.144]. W fazie boomu słabnie działalność innowa-
cyjna przedsiębiorców, występuje te(cid:268) spadek cen nowych produktów, a(cid:268) procesy
dostosowawcze doprowadzą poprzez fazę depresji do równowagi, co staje się
punktem wyjścia nowej działalności innowacyjnej, i jak u Marksa i innych auto-
rów da capo al Fine.
Jak oceniają tę koncepcję historycy myśli ekonomicznej, mo(cid:268)emy się przekonać
na podstawie publikacji uczonych polskich, m.in. Historii rozwoju ekonomiki pro-
fesora Edwarda Taylora, ze szkoły poznańskiej [Taylor, 1958]. Autor ten choć
podkreśla oryginalność myśli i koncepcji J.A. Schumpetera, wskazuje jednocze-
śnie, (cid:268)e nawiązuje on do dorobku J.B. Clarka w omawianym zakresie (statyka
i dynamika). Taylor podkreśla równie(cid:268) przesadne, jego zdaniem, eksponowanie
przez Schumpetera roli przedsiębiorcy i innowacyjności technologicznej, które
w jego teorii cyklów koniunkturalnych odgrywają nadal pewną, ale ju(cid:268) nie tak
wielką i wyłączną rolę. Obok nich działają jeszcze – oprócz kreowania poda(cid:268)y
pieniądza (kredytu) przez banki – inne wa(cid:268)ne czynniki, wśród których szcze-
gólne znaczenie mają innowacje będące zastosowaniem inwencji technicznych.
W swoim cyklu koniunkturalnym Schumpeter wyró(cid:268)nia trzy rodzaje nakła-
dających się na siebie falowań, czyli cyklów: krótkie, około 40-miesięczne –
1.1. Rola „twórczej destrukcji” w gospodarce kapitalistycznej
13
Kitchina; średnie, trwające 7–12 lat – Juglara; długookresowe, rozw(cid:295) ające się
w ciągu 55 lat2 .
Rysunek 1.1.
Cykle koniunkturalne w procesie rozwoju gospodarczego
PKB
Trend
Objaśnienia: długie fale innowacyjne; cykle Juglara; cykle Kitchina.
Czas
Źródło: Kondratiew, 1928.
Innym uczonym, który wyodrębnił kilka długich cyklów w gospodarce świa-
towej XIX i XX wieku, był N.D. Kondratiew (rys. 1.1). Zarówno N.D. Kondratiew,
jak i J.A. Schumpeter przywiązywali wielką wagę do roli zmian technologicz-
nych w cyklach koniunkturalnych upowszechniania się wynalazków bazowych.
O popularności teorii cyklów N.D. Kondratiewa w Europie Zachodniej świadczy
fakt nazywania kolejnych cyklów w tej konwencji nazwiskiem jej autora. Poni(cid:268)ej
jeden z wielu niemieckich przykładów ujęć tego problemu.
1. Kondratiew 1780–1850 maszyna parowa, rozwój przemysłu tekstylnego.
2. Kondratiew 1850–1890 rozwój kolei (cid:268)elaznych, produkcja stali.
3. Kondratiew 1890–1940 elektrotechnika i chemia.
4. Kondratiew 1940–1990 przemysł samochodowy, petrochemia.
5. Kondratiew 1990 – 2005–2010 – 2040–2050 masowe stosowanie technologii
informacyjnych.
2 Łatwy do zrozumienia opis ró(cid:268)nych rodzajów cyklów koniunkturalnych mo(cid:268)na m.in. znale(cid:266)ć
w wydanym w 2005 roku podręczniku ekonomii Makro- i mikroekonomia. Podstawowe problemy pod
red. S. Marciniaka, rozdz. A. Tomczak Koniunktura gospodarcza.
14
1. Twórcza destrukcja a innowacje i innowacyjność
Podstawą takiej klasyfi kacji we wszystkich ujęciach (poza ujęciem Eliota, o czym
dalej) są tzw. inwestycje bazowe, np. w rozwój kolejnictwa, czy masowe wyko-
rzystanie maszyny parowej, a współcześnie osiągnięć w zakresie technologii in-
formacyjno-komunikacyjnych. W 5. cyklu Kondratiewa mamy po raz pierwszy
do czynienia z faktem, (cid:268)e czynnikiem napędzającym koniunkturę stały się usługi,
rozumiane sensu largo; podczas gdy w poprzednich cyklach były to innowacje
bazowe o charakterze przemysłowym. Stąd w dyskusji nad obecnym kryzysem
fi nansowym w Niemczech stawia się pytanie, czy 6. cykl Kondratiewa nie będzie
oznaczał dominującej roli zdrowia i ekologii i czy nale(cid:268)y tu równie(cid:268) zaliczyć
biotechnologię, medycynę, technologie ochrony środowiska naturalnego, tech-
nologie optyki itd.? Dla niektórych autorów niemieckich jest oczywiste, (cid:268)e je(cid:268)eli
się chce przezwycię(cid:268)yć obecny kryzys fi nansowy, trzeba szukać nowych dróg
opisu rozwoju realnej gospodarki [Land, 2008]. Nie wchodząc w dalsze szcze-
gółowe rozwa(cid:268)ania, nale(cid:268)y jedynie zaznaczyć, (cid:268)e ka(cid:268)dy cykl Kondratiewa dzieli
się jak gdyby na dwie części, z których pierwsza oznacza tendencję wzrostową,
a druga tendencję spadkową. W publikacjach niemieckich rozwa(cid:268)ających teorie
cyklów Schumpetera i Kondratiewa podkreśla się, (cid:268)e ostatni punkt zwrotny przy-
padł w 1953 roku i je(cid:268)eli przyjąć, i(cid:268) przeciętne trwanie długiej fali wynosi 55 lat,
to rok 2008 mo(cid:268)e mieć szczególne znaczenie jako początek nowego, du(cid:268)ego cyklu
koniunkturalnego. Jednocześnie Niemcy zadają pytania, czy ta data to koniec
„niekończącej się depresji” (der „endlosen Depression”), czy nastąpi odnowienie
gospodarki i czy nastąpi innowacyjny przełom, który ludzkość potrafi wykorzy-
stać? [Land, 2008].
Jak wiadomo, piszący pó(cid:266)niej do Kondratiewa na temat cyklów koniunktu-
ralnych Schumpeter stwierdził istnienie ścisłych związków między wdra(cid:268)aniem
wielkich innowacji na skalę masową a falami długimi w cyklach koniunktural-
nych, np. upowszechnienie maszyny parowej, rozwój kolejnictwa, elektrotechniki
itd. Jak ju(cid:268) wcześniej wspomniano, Schumpeter łączył falowanie w gospodarce
kapitalistycznej z masowymi imitacjami pierwszych wdro(cid:268)eń wynalazków. Ogól-
nie dowodził, (cid:268)e istnieje w tym zakresie następująca sekwencja:
wynalazek – innowacja – imitacja.
Sekwencja ta nosi w teorii innowacji nazwę triady Schumpetera. O poprawie
koniunktury decydują masowe imitacje wynalazków wdro(cid:268)onych po raz pierwszy
na skalę światową. I tyle w tej publikacji na temat cyklów koniunkturalnych w go-
spodarce kapitalistycznej. Zanim przejdziemy do najwa(cid:268)niejszej dla tej ksią(cid:268)ki
problematyki innowacji opisywanej w Koniunkturzyklen... przez J.A. Schumpetera,
kilka uwag na temat stanu innowacji technologicznych w Polsce.
Niezadowalający poziom innowacji w Polsce przed 1989 rokiem był głównie
spowodowany niedorozwojem rynku i konkurencji. Jednak nie nale(cid:268)y się zgodzić
z upowszechnianymi ocenami, (cid:268)e w tamtym okresie innowacyjność technologiczna
była ni(cid:268)sza ni(cid:268) obecnie. Twierdzenia takie są ewidentnie sprzeczne z faktami.
Głównym wska(cid:266)nikiem poziomu innowacyjności w ka(cid:268)dym kraju jest wska(cid:266)nik
inwencyjności, czyli wynalazczości. Wska(cid:266)nik ten jest ró(cid:268)nie konstruowany, m.in.
1.2. J.A. Schumpeter i inni o innowacjach
15
jako ilość patentów zgłoszonych przez rezydentów krajowych w urzędzie paten-
towym danego kraju, przypadających na 10 tys., na 100 tys. czy na milion miesz-
kańców, lub patentów zarejestrowanych w urzędach patentowych UE, USA
i Japonii. Z ogólnie dostępnych danych wynika, (cid:268)e w latach 1975–2008 mieliśmy
do czynienia ze stałym spadkiem liczby zgłoszonych patentów przez polskich
rezydentów od 1,9 patentu w 1975 roku na 10 tys. mieszkańców do 0,6 odpo-
wiednio w 2008 roku. Szczegółowe informacje o wynalazczości technologicznej
ilustruje tabela 4.1. Przyczyny takiego stanu innowacyjności w Polsce zostaną
szczegółowo omówione w rozdziale czwartym. W tym miejscu mo(cid:268)na jedynie
stwierdzić, (cid:268)e na pewno nie było to spowodowane brakiem predyspozycji Pola-
ków do wynalazczości. Świadczy o tym fakt kilkakrotnie wy(cid:268)szego wska(cid:266)nika
inwencyjności w latach 70. XX wieku ni(cid:268) po 1990 roku, a więc w warunkach
teoretycznie znacznie trudniejszych dla wynalazców ni(cid:268) obecnie. Tyle wstępnych
informacji o inwencyjności gospodarki polskiej, potrzebnych w tym miejscu do uza-
sadnienia podjęcia próby wyjaśnienia tego bezwzględnie negatywnego zjawiska
ekonomicznego, ale i społecznego, niezrozumiałego dla wielu obywateli Polski.
1.2. J.A. Schumpeter i inni o innowacjach
Zajmiemy się teraz bli(cid:268)ej teorią innowacji zaprezentowaną przez jej twórcę,
mo(cid:268)na powiedzieć jej „ojca”. Jego rola w tym zakresie jest nie do przecenienia,
choć podejmowano próby, na szczęście z reguły nieudane, jej dyskredytacji lub
pomniejszenia (np. zob. wcześniej uwagi E. Taylora). W skrócie zostaną te(cid:268) przed-
stawione poglądy współczesnych autorów na tę kwestię.
Termin „innowacja” ma długą historię, bowiem ju(cid:268) w języku starołacińskim,
czyli w łacinie klasycznej, około 400 roku naszej ery, pojawia się w łacinie ko-
ścielnej jako innovatio, oznaczające odnowienie – zmianę. W XIII wieku pojawia
się w języku francuskim jako innovation, a następnie w języku włoskim, od kiedy
Dante u(cid:268)ył pojęcia innovare, a Machiavelli innovatore. Treść terminu „innowacja”
w języku współczesnym, w sensie rozwoju techniczno-ekonomicznego, została
określona przez światowej sławy ekonomistę J.A. Schumpetera. Po raz pierwszy
napisał on o innowacjach w Teorii rozwoju gospodarczego. W publikacji tej ujmuje
problem następująco: …innowacje w gospodarce nie dokonują się z reguły w taki sposób,
(cid:268)e nasamprzód u konsumentów powstają spontanicznie nowe potrzeby, a następnie, pod
ich presją, przestawiony zostaje aparat produkcyjny. Związek taki oczywiście istnieje,
jednak na ogół tym, który inicjuje zmianę ekonomiczną, jest producent. Innowacja
pojmowana jako rozwój w ujęciu Schumpetera zachodzi …jeśli nowe kombinacje
występują w sposób nieciągły, wówczas powstaje zjawisko charakterystyczne dla rozwoju
[Schumpeter, 1960, s.104]. Rozwojem w ujęciu Schumpetera jest więc przeprowa-
dzenie nowych kombinacji3.
3 Produkować według Schumpetera, tzn. kombinować materiały i siły znajdujące się w zasięgu
naszej władzy.
16
1. Twórcza destrukcja a innowacje i innowacyjność
Następnie wymienia pięć przypadków oznaczających rozwój. Są to: (1) wpro-
wadzenie nowego towaru lub nowego gatunku jakiegoś towaru (innowacje pro-
duktowe), (2) wprowadzenie nowej metody produkcji, która nie musi być oparta
na wynalazku naukowym, ale np. na nowym handlowym sposobie postępowania
z jakimś towarem (procesowe), (3) otwarcie nowego rynku, tj. rynku, na który
gałą(cid:266) przemysłu danego kraju nie była uprzednio wprowadzona, (4) zdobycie
nowego (cid:266)ródła surowców lub półfabrykatów, (5) wprowadzenie nowej organi-
zacji jakiegoś przemysłu, np. stworzenie sytuacji monopolistycznej (utworzenie
trustu) lub złamanie sytuacji monopolistycznej.
Poglądy Schumpetera zostały ugruntowane w świecie anglosaskim wraz z uka-
zaniem się w 1939 roku w USA jego dwutomowego dzieła Business Cycles, a po
wydaniu tłumaczenia niemieckiego w 1961 roku – równie(cid:268) w obszarze niemiec-
kojęzycznym. Tytuł części B rozdziału III (wyd. niem. z 2008 r.) brzmi: Die Teorie
der Innovation. Autor zapowiada zdefi niowanie pojęcia innowacji i dokonuje tego
przez nawiązanie do wcześniej określonej funkcji produkcji, która to funkcja opi-
suje sposób, w jaki się zmienia wielkość (ilość) produkcji, gdy się zmienia ilość
czynników produkcji. Je(cid:268)eli nie zmieniamy ilości czynników, natomiast zmie-
niamy formę (postać) funkcji, mamy do czynienia z innowacją [Schumpeter, 2008,
s. 94]. Aby jednak nie komplikować sprawy i nie ograniczać pojęcia innowacji,
proponujemy zdefi niować innowację jako utworzenie nowej funkcji produkcji
[Schumpeter, 2008, s. 95]. Tak sformułowane pojęcie funkcji produkcji4 obejmuje
u Schumpetera zarówno nowe towary, jak i nowe rynki oraz nową formę orga-
nizacji i przykładowo fuzję. W przypadku innowacji technologicznych mo(cid:268)na je
odnieść bezpośrednio do prawa dochodów. Je(cid:268)eli brak jest innowacji w procesie
produkcyjnym, występuje zjawisko malejącej jednostajnie produkcyjności krań-
cowej. Wdro(cid:268)enie innowacji powoduje, (cid:268)e ka(cid:268)da taka tendencja, jak napisał
Schumpeter, przełamuje ka(cid:268)dą taką krzywą i na jej miejsce wprowadza nową
krzywą, która, jeśli abstrahować od niepodzielności czynników produkcji, trwale
wykazuje wy(cid:268)sze efekty produkcyjne (a więc i wy(cid:268)sze dochody), chocia(cid:268) i one
jednostajnie maleją. Dalej autor wyjaśnia: je(cid:268)eli przyjmiemy prawo Ricarda o ma-
lejących dochodach i zało(cid:268)ymy, (cid:268)e obowiązuje ono równie(cid:268) w przemyśle, mo(cid:268)emy
powiedzieć, (cid:268)e innowacje przełamują to prawo. Mo(cid:268)na ten problem rozwa(cid:268)yć
równie(cid:268) w kontekście kosztów produkcji fi rmy. Przy braku innowacji i stałych
kosztach czynników produkcji rosną równie(cid:268) jednostajnie w funkcji produkcji
koszty ogólne fi rmy. Następnie autor zajmuje się bli(cid:268)ej analizą kosztów całko-
witych oraz przeciętnych (kosztów jednostkowych) i formułuje tzw. prawo ro-
snących kosztów. Pominiemy tu dalsze rozwa(cid:268)ania na temat kosztów stałych,
przeciętnych i krańcowych w warunkach konkurencji niedoskonałej. Na koniec
omawianego fragmentu autor stwierdza, (cid:268)e: po pierwsze, odtąd przez innowacje
będziemy rozumieć zmianę funkcji produkcji [Schumpeter, 2008, s. 101], ale
4 Funkcja produkcji jest zwykle rozumiana jako zale(cid:268)ność wielkości produkcji od ilości zu(cid:268)ytych
czynników produkcji.
1.2. J.A. Schumpeter i inni o innowacjach
17
dodaje, (cid:268)e chodzi o zmianę pierwszej wielkości, a nie drugiej, np. przebudowę
konstrukcji przedsiębiorstwa, nie ka(cid:268)dy bowiem nowy obiekt produkcyjny jest
spełnieniem innowacji, mo(cid:268)e to być przykładowo odpowied(cid:266) na wzrost popytu;
po drugie, ka(cid:268)de nowe przedsięwzięcie, z nielicznymi wyjątkami, ucieleśnia jakąś
nową ideę i jest tworzone w określonym celu; po trzecie zakłada, (cid:268)e ka(cid:268)da inno-
wacja jest związana z wyniesieniem (zwiększeniem) pozycji ludzi do warstwy
zarządzającej, dziś powiedzielibyśmy pewno: mened(cid:268)erskiej. Ponadto nasz zdrowy
rozsądek (gesunder Menschenverstand) podpowiada, i(cid:268) bez trzeciego zało(cid:268)enia
trudno zrozumieć „nowości” innowacji. Wniosek, gdy nowa funkcja produkcji
została wdro(cid:268)ona z powodzeniem, a świat biznesu widzi ją gotową, rozwiązu-
jącą podstawowe problemy. Wielu innych uznaje to za ułatwienie w rozwiązaniu
ich problemów i są skłonni ją wdro(cid:268)yć, tzn. dokonać jej imitacji, a nawet udosko-
nalić [Schumpeter, 2008, s.108]. Nale(cid:268)y dodać, (cid:268)e innowacje w (cid:268)adnym okresie,
bez wyjątku, nie są upowszechniane równomiernie w całej gospodarce; raczej
widoczna jest tendencja do koncentracji w określonych sektorach i ich otoczeniu.
Poza tym nale(cid:268)y stwierdzić, (cid:268)e zakłócenia równowagi, których (cid:266)ródło stanowią
innowacje, nie mogą być łatwo, na bie(cid:268)ąco i bez trudności absorbowane. W istocie
staje się jasne, (cid:268)e zaburzenia są warunkiem koniecznym „rozerwania” systemu
i wymuszenia specjalnego procesu dostosowawczego. Ponadto zmiany przemy-
słowe nigdy nie przebiegają równomiernie, zawsze pewne gałęzie rozw(cid:295) ają się
szybciej, inne wolniej, powodując określone zmiany strukturalne, postęp więc
odbywa się zarówno szarpnięciami, skokami, jak i pojedynczymi pchnięciami.
Musimy te(cid:268) przyjąć do wiadomości, (cid:268)e postęp nie odbywa się harmon(cid:295) nie i bez
zahamowań. Przeciwnie, nale(cid:268)y zrozumieć, (cid:268)e rozwój z natury rzeczy jest nie-
harmon(cid:295) ny, przerywany błędami, (cid:268)e dysharmonia jest z zało(cid:268)enia sposobem
działania czynników rozwoju, czego dowodzi cała historia kapitalizmu usiana
ró(cid:268)nego rodzaju załamaniami, katastrofami itd. Rozwój polega na niszczeniu
istniejących struktur i przypomina raczej szereg eksplozji ni(cid:268) spokojne, ciągłe,
ustawiczne przekształcenia [ibidem, s. 110].
Na tym nie koniec rozwa(cid:268)ań Schumpetera o istocie, formach i roli innowacji
w gospodarce kapitalistycznej, ściślej, w systemie kapitalistycznym. Całe dzieło
poświęcone cyklom koniunkturalnym, w poszczególnych rozdziałach rozpatry-
wane jest w kontekście innowacji i postępu technicznego. Dzieje się tak dlatego,
(cid:268)e autor słusznie uwa(cid:268)a, i(cid:268) twórcza destrukcja wywołana innowacjami to pod-
stawowy fakt decydujący o rozwoju kapitalizmu i zarazem czynnik umo(cid:268)liwiający
pokonywanie wszelkiego rodzaju trudności, jakie w tym rozwoju się ujawniają.
Realizując swój plan wszechstronnej analizy związków innowacji z poszcze-
gólnymi segmentami rozwoju, w kolejnej części C rozdziału III, zatytułowanej
Przedsiębiorca i jego zysk [ibidem, s. 110], przypomina, (cid:268)e działania, w wyniku
których powstają innowacje, nazywa przedsiębiorczością. Osobą je realizującą
jest przedsiębiorca, którego odró(cid:268)nia od mened(cid:268)era czy innego przedstawiciela
fi rmy. Niełatwo ustalić w ka(cid:268)dym przypadku, kto jest przedsiębiorcą. Nikt nie
jest wiecznie przedsiębiorcą (w ujęciu Schumpetera), co wynika z funkcji przed-
18
1. Twórcza destrukcja a innowacje i innowacyjność
siębiorcy, która zawsze jest połączona z innymi funkcjami. Niełatwo tę funkcję
odró(cid:268)nić od innych, np. przedsiębiorca mo(cid:268)e być wynalazcą wdra(cid:268)anego przez
siebie wynalazku, ale nie musi. Następnie rozwa(cid:268)a przypadek wdro(cid:268)enia wyna-
lazku obni(cid:268)ającego radykalnie koszty produktu ju(cid:268) wytwarzanego. Sprzedając
go po cenie rynkowej, przedsiębiorca osiągnie nadzwyczajny zysk. Ten zysk
jest w społeczeństwie kapitalistycznym zapłatą za skutecznie zrealizowaną inno-
wację [Schumpeter, 2008, s. 113]. Zysk ten jest czasowo ograniczony przez upo-
wszechnienie innowacji, obni(cid:268)enie kosztów u konkurentów itd. Zysk ten jest
funkcjonalnym dochodem, jego cechy, zwłaszcza czasowe ograniczenia, stanowią
podstawę wątpliwości, czy mo(cid:268)na nazwać go dochodem. Chocia(cid:268) nale(cid:268)y te(cid:268) sobie
uświadomić, (cid:268)e innowacje są nie tylko najwa(cid:268)niejszym bezpośrednim (cid:266)ródłem
zysków, ale tak(cid:268)e stanowią pośrednio większość sytuacji, które kreują zyski i straty
powstające na rynkach, w których spekulacje odgrywają znaczącą rolę. Z tego
zdaniem Schumpetera wynika w konsekwencji, (cid:268)e w społeczeństwie kapitali-
stycznym większość prywatnych dochodów (majątków), bezpośrednio lub po-
średnio, jest efektem procesu uruchomionego wcześniej przez innowacje. Czy zysk
ten przypadnie przedsiębiorcy (czyli wdra(cid:268)ającemu innowacje), zale(cid:268)y od typu
działalności gospodarczej. Najprościej sprawa ma się w fi rmach famil(cid:295) nych (ro-
dzinnych, osób fi zycznych). W tym przypadku zyski z innowacji, łącznie z do-
chodami ze spekulacji oraz pozycji submonopolistycznej, są bazą powstawania
dynastii przemysłowych, które oszczędzały5 konsekwentnie poprzez pokolenia
i w ten sposób gromadziły swoje fortuny, majątki. Trzeba jednak uwzględnić, (cid:268)e
oszczędności te nie byłyby w przybli(cid:268)eniu tak skuteczne, gdyby nie nadwy(cid:268)ki
pochodzące z innowacji.
Równie(cid:268) w części D rozdziału III, zatytułowanej Rola pieniądza i banków w pro-
cesie rozwoju, Schumpeter zajmuje się nadal podstawową dla niego (i dla niniejszej
pracy) problematyką innowacji, a ściślej, logiką związku kredytu i boomu. Szcze-
gółowym opisem historycznym problemu zajmuje się w rozdziałach VI oraz
XI(cid:442)XV. Niełatwo w ka(cid:268)dym przypadku wykazać, w jaki sposób innowacja wy-
wołuje masowe zjawiska, szczególnie w zakresie pieniądza i kredytu. Przyjmuje
się, (cid:268)e fi nansowanie innowacji ze środków zaoszczędzonych czy zakumulowa-
nych zakłada poprzedzające zyski oraz fale rozwoju, co nie bardzo odpowiada
zało(cid:268)eniom modelu Schumpetera, jednak uwa(cid:268)a on, (cid:268)e (cid:266)ródła te mają małe zna-
czenie dla procesu innowacji. Istnieje natomiast logiczna relacja między kreacją
kredytów bankowych i wdro(cid:268)eniami innowacji. Relacja ta ma podstawowe zna-
czenie dla zrozumienia mechanizmu kapitalistycznej gospodarki rynkowej (co
najmniej w zakresie pieniądza i kredytu), a nie są to problemy fi nansów publicz-
nych6. Następnie porównuje sens kreacji kredytów w celu wdro(cid:268)enia innowacji
5 K. Marks nazwał takie opowieści ein Kinderfabel, czyli bajkami dla dzieci. I tak rzeczywiście jest,
je(cid:268)eli się próbuje uznać to za ogólną teorię prywatnego bogactwa (cid:442) przypis dokonany przez
J.A. Schumpetera do s. 114 powołanej ksią(cid:268)ki.
6 Rozumowanie Schumpetera potwierdzają doświadczenia MSP w UE: 80 środków na działalność
innowacyjną tej grupy przedsiębiorstw na przełomie XX i XXI wieku pochodziło w UE-15 z kredytów
bankowych. W tym samym okresie w Polsce jedynie 20 .
1.2. J.A. Schumpeter i inni o innowacjach
19
w zestawieniu z hipotetyczną gospodarką socjalistyczną. W obu przypadkach
(cid:442) stwierdza (cid:442) zrealizowanie innowacji nie wymaga najpierw zwiększenia po-
siadanych czynników produkcji, ale ich przekierowania na nowe cele. Istnieją
oczywiście ró(cid:268)nice, które powodują, (cid:268)e kreacja kredytów w kapitalizmie inicjuje
procesy rozwoju, a nie ograniczania czynników produkcji w starych dziedzinach
na rzecz nowych, jak to się działo w socjalizmie.
Rozdział IV Podstawy rozwoju gospodarczego Schumpeter zaczyna od stwier-
dzenia, (cid:268)e innowacja jest wystarczającym elementem logicznego wyjaśnienia
następstw prosperity (boomu) i depresji w cyklu dwufazowym, (cid:268)e wytrąca go-
spodarkę ze stanu równowagi [Schumpeter, 2008, s. 146]. Postęp w sensie zdro-
wego rozsądku jest czymś, co przebiega gładko, bez trudności, podczas gdy
zahamowania (wahania) są mu wrogie. Jednak wystarczy, (cid:268)e zaistnieje innowacja,
aby na zmianę występowały fazy rozwoju i depresji [ibidem, 148]. Dodaje, i(cid:268) ze
stwierdzenia Juglara wynika, (cid:268)e rozwój jest cause unique depresji. Zgadzają się
z tym prawie wszyscy teoretycy, ale wskazują te(cid:268) na tani pieniądz, słabe kursy
giełdowe, tanią siłę roboczą i tanie surowce. Autor wśród badaczy zajmujących
się problematyką koniunktury oraz rolą innowacji w tym zakresie wymienia
Michała Kaleckiego [ibidem, s. 195(cid:442)209].
Istotne znaczenie dla zrozumienia nie tylko teorii cyklów koniunkturalnych
Schumpetera, ale i współczesnego kryzysu mają kwestie omawiane w rozdziałach
VI i XV (ostatnim). W części B rozdziału VI autor zajmuje się podstawowymi
pytaniami, których ka(cid:268)dy dobry ekonomista próbuje uniknąć (cid:442) tak twierdzi. Sam
defi niuje więc ustrój następująco: Kapitalizm (…) to taka forma prywatnej gospodarki
(własności), w której innowacje są wdra(cid:268)ane za pośrednictwem po(cid:268)yczonych środków
fi nansowych; co ogólnie rzecz biorąc zakłada kreowanie kredytów [ibidem, s. 234]. Na-
stępnie przystępuje do szczegółowej analizy historycznej długich cyklów ko-
niunkturalnych. Jako pierwszym długim cyklem, który nazywa te(cid:268) cyklem
Kondratiewa, zajmuje się długą falą z lat 1787–1842, przy czym podkreśla, (cid:268)e
nie jest to wcale pierwsza długa fala w historii; kolejnymi falami są 1843–1897,
1898–1953–2008. W tej pracy pom(cid:295) amy dokonany przez Schumpetera opis hi-
storyczny wymienionego i następnych długich cyklów Kondratiewa, natomiast
skupiamy się na czymś, co mo(cid:268)na uznać za formę podsumowania omawianej
w cyklach koniunkturalnych problematyki.
Kapitalizm (cid:442) co do swej istoty (cid:442) jest endogenicznym procesem zmian gospo-
darczych, które Schumpeter nazywa rozwojem; społeczeństwo kapitalistyczne
nie mo(cid:268)e bez nich istnieć. Jest tak, poniewa(cid:268) funkcje gospodarcze, a wraz z nimi
podstawy gospodarcze jego wiodących warstw, które obsługują aparat gospo-
darczy, musiałyby się rozpaść, gdyby wymienione zmiany zostały zahamowane.
Bez innowacji, które inicjują te zmiany, nie byłoby przedsiębiorców, bez przed-
siębiorców nie byłoby zysków, nie byłoby bod(cid:266)ców do rozwoju kapitalizmu.
Atmosfera ciągłej przemysłowej rewolucji – postępu (cid:442) jest jedyną, w której kapi-
talizm mo(cid:268)e przetrwać. Dlatego organizm kapitalizmu nie mo(cid:268)e w przypadku
zaniku innowacyjnych mo(cid:268)liwości przejść w stadium stacjonarne. W tym miejscu
Pobierz darmowy fragment (pdf)