Darmowy fragment publikacji:
Teresa Wilkoń,
profesor nadzwyczajny w Instytucie
Bibliotekoznawstwa i Informacji
Naukowej w Uniwersytecie Śląskim,
doktor habilitowany nauk humanistycznych
w dziedzinie literaturoznawstwa.
W latach 1996–2008 wykładowca historii
literatury i języka polskiego w Universita’
degli Studi di Napoli „L’Orientale”
w Neapolu. Jest autorką kilkudziesięciu
artykułów z zakresu poezji polskiej
XIX i XX wieku, teorii literatury oraz
bibliotekoznwawstwa, a także kilku książek:
– Polska poezja socrealistyczna
w latach 1949–1955. Gliwice 1992.
– Między konwencją a arkadią. Szkice o poezji
polskiej XX wieku. Katowice 2001.
– Napoli nella poesia polacca
XIX ed inizio XX xecolo. Napoli 2005.
– Nimfy oko błękitne. Obrazy Neapolu w poezji
polskiej XIX i XX wieku. Katowice 2006.
– Poematy Konstantego Ildefonsa Gałczyńskiego.
Katowice 2010.
– Kanony sztuki postępowej i jedynie słusznej.
Socrealizm w poezji polskiej. Wyd. II,
zmienione i poszerzone. Katowice 2016.
Więcej o książce
Teresa Wilkoń
Katastrofizm
w poezji polskiej
w latach 1930–1939
Szkice literackie
T
e
r
e
s
a
W
i
l
k
o
ń
|
K
a
t
a
s
t
r
o
f
i
z
m
w
p
o
e
z
j
i
p
o
l
s
k
i
e
j
w
l
a
t
a
c
h
1
9
3
0
–
1
9
3
9
.
S
z
k
i
c
e
l
i
t
e
r
a
c
k
i
e
CENA 26 ZŁ
(+ VAT)
ISSN 0208-6336
ISBN 978-83-226-3029-7
KATOWICE 2016
Teresa Wilkoń przybliżyła znaczny
obszar polskiej rzeczywistości kulturowej,
w tym literackiej lat trzydziestych XX wieku.
Katastrofizm jest przez Nią traktowany –
co jest nowością w polskich badaniach
historycznoliterackich – jako prąd literacki
(tendencja artystyczna, nurt), mający
mnogie uwarunkowania kulturowe.
Książka znakomicie porządkuje
i objaśnia terminy. Niektóre z nich
są przez Autorkę doraźnie stworzone,
a przedstawiana ich motywacja jest
logiczna, charakteryzująca dobrze
dane zjawisko, wypełniająca reguły
naukowej gry, stosowanej przez badaczy
historii literatury. […] Badania naukowe,
których wyniki przedstawia recenzowana
rozprawa, są obszerne, merytorycznie bogate,
łączące naukowe paradygmaty badań teorii
kultury, filozofii, teorii i historii literatury,
językoznawstwa, psychologii społecznej,
wreszcie historii. Jest to głównie perfekcyjna
krytyczna analiza tekstów poetyckich
i naukowych. Analiza ta dała spójny
obraz katastrofizmu w literaturze polskiej
lat trzydziestych, pozwoliła Autorce
zbudować tezy odnoszące się do głównych
wyznaczników tego prądu. […]
Z recenzji wydawniczej
prof. zw. dr. hab. Kazimierza Ożoga
Katastrofizm
w poezji polskiej
w latach 1930–1939
Szkice literackie
nr 3531
Teresa Wilkoń
Katastrofizm
w poezji polskiej
w latach 1930–1939
Szkice literackie
Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego | Katowice 2016
Redaktor serii: Nauka o Książce i Bibliotece
Teresa Wilkoń
Recenzent
Kazimierz Ożóg
Spis treści
Część druga
Część pierwsza
Wstęp | 7
Katastrofizm w poezji polskiej
Wprowadzenie do problematyki | 17
Pokolenie 1910. Grupy literackie
w latach 1930–1935 | 43
Grupa poetycka „Wołyń” | 79
Wybitni poeci katastroficzni lat trzydziestych XX wieku
(wybrane utwory Władysława Sebyły, Józefa Czechowicza,
Mieczysława Jastruna, Jerzego Zagórskiego, Konstantego
Ildefonsa Gałczyńskiego) | 103
Motywy katastroficzne i filozoficzne
w poezji Czesława Miłosza | 165
Zakończenie | 225
Bibliografia | 229
Indeks osobowy | 243
Summary | 251
Zusammenfassung | 253
| 5 |
Wstęp
W postrzeganiu rzeczywistości już od dawna można było
zauważyć wątki katastroficzne, związane przede wszystkim
z sytuacjami destruktywnymi, okresem przełomu czy kry-
zysu itp. Tendencja do przewidywania ostatecznej zagłady
świata uwidoczniła się jednak szczególnie mocno w kulturze
przełomu XIX i XX wieku, zwłaszcza zaś po publikacji tek-
stu niemieckiego filozofa Oswalda Spenglera Der Untergang
des Abendlandes. Umrisse einer Morphologie der Weltgeschichte
(1918–1922).
Pomimo dużej różnorodności katastrofizmów, przenikają-
cych do sfery postaw, myśli i wierzeń, w Europie, lecz także
w Polsce, nastąpiło w wieku XX wyklarowanie się zasadni-
czych jego nurtów. Katastrofizm polski występował łącznie
z innymi tendencjami oraz nurtami artystycznymi i filozo-
ficznymi, jak symbolizm, ekspresjonizm, personalizm czy
egzystencjalizm. Poeci i pisarze prozą intensywnie poszu-
kiwali środków wyrazu adekwatnych do „chmur” zbierają-
cych się nad Europą. Wśród polskich twórców kształtowała
się prawdziwa elita – dość wymienić kilka postaci: Witold
Gombrowicz, Stanisław Ignacy Witkiewicz (Witkacy), Bru-
no Schulz, Czesław Miłosz, Józef Czechowicz, Konstanty
Ilde fons Gałczyński, Mieczysław Jastrun, Władysław Sebyła.
W ich twórczości widoczne jest niemal uporczywe poszuki-
wanie odmienności i oryginalności, ale też nie brakuje inte-
lektualnego ładu.
Do około 1930 roku w pracach historycznoliterackich ka-
tastrofizm był traktowany jako temat, motyw i wątek, a nie
| 7 |
jako zjawisko filozoficzno-artystyczne. Podejście takie uległo
zmianie po upowszechnieniu się katastrofizmu jako prądu
oraz jego obecności w twórczości nie tylko poetów wileń-
skich, ale także innych grup literackich bądź twórców nieza-
leżnych. Początkowo jednak zajmowano się poezją pokolenia
1910 w sposób wybiórczy, zwracając uwagę przede wszyst-
kim na żagarystów, na czele z Miłoszem i Jerzym Zagórskim.
Później, szczególnie po przełomie lat 1989/1990, do grona ka-
tastrofistów zaliczono innych twórców: było ich około dwa
razy więcej, nie licząc autorów tekstów prozatorskich, dra-
maturgicznych i eseistycznych. Tworzyli oni nie tylko elitę
polskiej literatury dwudziestolecia międzywojennego, lecz
także znacząco wpłynęli na poezję lat późniejszych. Jerzy
Kwiatkowski, pisząc o dokonaniach Drugiej Rzeczypospoli-
tej, stwierdził, że był to okres „silnych indywidualności po-
etyckich”, a „katastrofiści-wizjonerzy znaleźli kontynuatorów
natychmiast: mowa o zjawiskach tak wybitnych jak twórczość
Baczyńskiego i Gajcego, Czechowicz wpłynął na poetykę Ró-
żewicza […]”1.
W proponowanych tu szkicach literackich koncentruję się
na katastrofizmie w poezji ze względu na bogactwo proble-
mów i spornych spraw oraz z uwagi na to, że poezja w rozwo-
ju tego prądu artystyczno-filozoficznego odegrała istotną rolę
w sferze odkrywczości artystycznej i intelektualnej. Wizjoner-
sko-symboliczna poezja polska po 1930 roku ciągle inspiruje
do nowych przemyśleń i refleksji, wpisując się – w świetle
aktualnych wydarzeń – w dyskusję o konsekwencjach Speng-
lerowskiej teorii cyklicznego powrotu zjawisk historycznych.
Dlatego też w części pierwszej książki podjęłam próbę upo-
rządkowania terminologii dotyczącej nurtu katastroficznego
w koncepcjach estetyczno-filozoficznych i twórczości literac-
kiej poetów dwudziestolecia międzywojennego. Omówiłam
także problematykę pokolenia literackiego i podziałów na
grupy literackie, z uwzględnieniem poetów indywidualnych,
1 J. Kwiatkowski: Literatura Dwudziestolecia. Warszawa 1990, s. 164.
| 8 |
nienależących do ugrupowań poetyckich. Osobnego potrak-
towania wymagała formacja pokoleniowa 1910. Kategoria
pokolenia, która została ukształtowana na przełomie XIX
i XX wieku, zgodnie z Heglowską wizją historii zakładała
istnienie podmiotu o wspólnym poczuciu „ideowej i kultu-
rowej wspólnoty losu”2. W badaniach historycznoliterackich
zasadniczą kwestią bowiem jest konstytuowanie i wyodręb-
nienie wspólnoty tak na podstawie przeżycia pokoleniowego3,
interpretowanego zwłaszcza w kategoriach aksjologicznych,
historycznych i politycznych4, jak i wspólnego „słownika i re-
guły wytwarzania świata”5.
Na określenie nurtu katastroficznego w latach 1930−1935
używane są nazwy pokolenie 1910, Druga Awangarda, „Trze-
ci wyraz”, a także określenia poszczególnych grup literackich
i poetyckich, jak wileńscy katastrofiści, Awangarda Lubelska,
kwadryganci (poeci Kwadrygi), katastrofiści wołyńscy. Sto-
suje się również takie sformułowania, jak poeci lat trzydzie-
stych, poeci drugiego dziesięciolecia międzywojennego, po-
eci katastrofiści, poezja katastrofizmu, katastrofiści w poezji,
w prozie. Niekiedy wykorzystuje się nazwy, które stosowali
poeci nurtu katastroficznego, czyli „pokolenie przeklęte” lub
„pokolenie idące” i „pokolenie tragiczne” (w odniesieniu do
pokolenia 1920, tj. pokolenia wojennego 1939–1945: Krzysz-
tofa Kamila Baczyńskiego czy Tadeusza Gajcego). Często
ponadto stosowano wyrażenia poetyckie (pokolenie Apoka-
lipsy) w przeciwieństwie do pokolenia Apokalipsy spełnionej.
2 T. Kunz: Pokolenie jako kategoria nowoczesna (o pragmatyce narracji po-
koleniowej). W: Formacja 1910. Świadkowie nowoczesności. Red. D. Kozicka,
T. Cieślak-Sokołowski. Kraków 2011, s. 14.
3 Zob. K. Wyka: Pokolenia literackie. Kraków 1977, s. 104–105. O „jed-
ności pokoleniowej” pisał Wyka za Karlem Mannheimem. Por. J. Peter-
sen: Die Literarischen Generationen. In: Philosophie der Literaturwissenschaft.
Hrsg. E. Ermatinger. Berlin 1930, s. 130–187.
4 D. Kozicka: „Pokolenie”. Reaktywacja?. Zob. W: Formacja 1910…,
s. 23–24.
5 L. Burska: „Pokolenie” – co to jest i jak używać?. „Teksty Drugie” 2005,
nr 6, s. 32.
| 9 |
Najczęściej używam określenia Kazimierza Wyki „pokolenie
1910” oraz Jerzego Kwiatkowskiego i Wiesława Pawła Szy-
mańskiego (za Jerzym Zagórskim) „Trzeci wyraz”, zwłasz-
cza gdy mowa jest o odrębności artystycznej i intelektualnej
poetów lat 1930–1939 (przy czym „Pierwszy wyraz” to Ska-
mander, a „Drugi wyraz” − Awangarda Krakowska). Przy-
pomnienia wymagał też stosunek pokolenia 1910 do tradycji,
zwłaszcza poezji poprzedników (twórczości poetów Skaman-
dra, Awangardy Krakowskiej oraz futurystów). Niezbędne
też stało się ustalenie terminologii w odniesieniu do wszyst-
kich grup literackich pokolenia 1910, a w szczególności do
tzw. katastrofizmu wileńskiego (grupa Żagary). W części
pierwszej książki znalazły się też szkice o twórcach należą-
cych do tzw. katastrofizmu wołyńskiego: Wacława Iwaniuka,
Zygmunta Rumla, Zuzanny Ginczanki, Jana Śpiewaka.
Część druga obejmuje analizy i interpretacje wierszy wybit-
nych poetów, których twórczość wyraźnie wpisuje się w nurt
poezji katastroficznej, choć należeli oni do różnych kategorii
i ugrupowań poetyckich. Zamieszczone tu zostały analizy
i interpretacje wybranych tekstów Sebyły, Czechowicza, Ja-
struna, Zagórskiego, Gałczyńskiego i Miłosza − niektórych
z wymienionych poetów pomijano lub nie traktowano jako
katastrofistów. Podkreślenia wymaga fakt, że np. dość licz-
na i aktywna grupa literacka „Wołyń” w opracowaniach nie
została nawet odnotowana, Stefana Flukowskiego zaliczano
tylko do Awangardy Krakowskiej, a katastrofizm Gałczyń-
skiego, autora znakomitego poematu Bal u Salomona, w ogóle
nie został zauważony.
Ważniejszą kwestią było przypisywanie niemal pełnego
katastrofizmu tylko poetom wileńskim, co niekiedy budziło
uzasadnione uwagi krytyczne (m.in. Aleksandra Fiuta w od-
niesieniu do Miłosza). Ogólną cechą, ale i niezwykle waż-
ną polskiego katastrofizmu było to, że rzadko występował
w pełnej postaci i łączył się z takimi prądami oraz tendencja-
mi, jak symbolizm, ekspresjonizm, nadrealizm (w wydaniu
francuskim), egzystencjalizm czy personalizm. Zaznaczały
| 10 |
się w nim też tendencje metafizyczne i eschatologiczne. Część
poetów b y w a ł a katastrofistami, dlatego uzasadniony wy-
daje się mój podział na:
– katastrofistów zdeklarowanych (np. Sebyła),
– katastrofistów dobitnie prezentujących niektóre cechy tego
nurtu (np. Czechowicz),
– katastrofistów zajmujących też inne postawy (jak Miłosz,
Teodor Bujnicki, Józef Łobodowski),
– twórców poruszających wątki katastroficzne stosunkowo
rzadko lub w określonym czasie, traktujących katastro-
fizm jako temat atrakcyjny i przyciągający w danym cza-
sie powszechną uwagę (np. Jerzy Putrament czy Stefan
Flukowski).
Bardzo ważna stała się też problematyka rozproszonych
motywów i toposów oraz symboli katastroficznych, takich
jak katastrofy wojenne i rewolucyjne, katastrofy profetyczne,
katastrofy w sferze wartości, katastrofy religijne. Uderzające
wręcz jest bogactwo wymienionych kataklizmów i zarazem
niemal pełny brak odniesień do katastrof geologicznych, kli-
matycznych, biologicznych czy chemicznych; tę problema-
tykę miała poruszać proza, a także sensacyjne relacje o cha-
rakterze narracyjnym i opisowym. Rzadko też w poezji lat
trzydziestych zdarzały się nawiązania do katastrof astrono-
miczno-kosmicznych, dość często natomiast powracał temat
„pustej, zniszczonej ziemi”, motywy akwaryczne, zjawiska
burzowe itp. Liczne były tu nawiązania do biblijnej tradycji
i obrazu czterech żywiołów: powietrza, ognia, wody i zie-
mi. Inną wartą odnotowania cechą polskiego katastrofizmu
w poezji lat trzydziestych było rzadkie korzystanie z moty-
wów patriotyczno-religijnych, stosowanie ujęć lewicowych
i konserwatywnych oraz eliminowanie z kręgu twórczości
wątków martyrologicznych i ideologicznych, radykalnych
i ksenofobicznych.
Ze względu na często powtarzaną złożoność zjawisk kata-
strofizmu we wszystkich niemal dziedzinach kultury i sztuki
w pierwszej połowie XX stulecia, koniecznością stało się zwró-
| 11 |
cenie uwagi na artystyczne właściwości wierszy twórców
pokolenia 1910 i sposób ich oddziaływania na odbiór oraz
wyobraźnię czytelników. Przedmiotem szczególnej uwagi
stała się poezja Miłosza (ze względu na kontrowersyjne opi-
nie o jego przedwojennych wierszach, zawartych w tomiku
Trzy zimy), Czechowicza (gdyż był katastrofistą wybitnym
i zdeklarowanym), Gałczyńskiego (z powodu dramatyczne-
go, egzystencjalnego wydźwięku Balu u Salomona), Sebyły
(z uwagi na głęboko metafizyczny charakter poematu Młyny.
Sonata nieludzka) oraz Jastruna (jako autora wierszy historio-
zoficznych, wskazujących na groźbę ewentualnego wybuchu
nowej wojny).
Zdawać by się mogło, że katastrofizm w polskiej literaturze
pierwszej połowy XX wieku należy do zagadnień dostatecz-
nie opracowanych, co mogłoby oznaczać, iż nie ma potrzeby
podejmowania tematu rozpoznanego i niemal zbanalizo-
wanego. Dla tych badaczy, którzy traktowali katastrofizm
jako postawę światopoglądową, takie stanowisko i ocena
katastrofizmu wydają się szczególnie znamienne. A jednak
liczne prace o katastrofizmie zdają się świadczyć nie tyle
o popularności „banalnego” tematu, ile właśnie o tym, że
mamy do czynienia z problematyką złożoną i niekoniecznie
opracowaną w sposób systematyczny oraz przejrzysty. Dla
jednych badaczy katastrofizm to tendencja, która „przeorała”
świadomość literacką twórców lat trzydziestych, szczególnie
żagarystów, dla innych to tendencja o znacznie szerszym za-
sięgu czasowym i przestrzennym, rozwijająca się w polskiej
literaturze od romantyzmu po poezję Andrzeja Bursy czy Sta-
nisława Czycza, a nawet poezję współczesną. Część badaczy
minimalizuje znaczenie tej tendencji, inni z kolei widzą w niej
przejaw bardzo wysokiej świadomości i samoświadomości
literatury polskiej, szczególnie poezji o możliwościach profe-
tycznych, które − zwłaszcza w latach trzydziestych – zostały
dostatecznie docenione.
Kolejną sprawą dzielącą stanowiska badaczy jest zagadnie-
nie rodzajów katastrofizmu. Wyodrębnia się różne jego reali-
| 12 |
zacje literackie i nieliterackie. Niektóre proponowane terminy,
jak „katastrofizm ocalający”, zdają się mieć charakter oksymo-
roniczny. Jakże bowiem można łączyć zagładę z ocaleniem?
Otóż samo pojęcie katastrofizmu kryć może zdecydowanie
odmienne procesy i wydarzenia, co dowodzi bogactwa se-
mantycznego tego terminu.
Jest też wiele spornych kwestii i polemicznych ujęć, usi-
łujących zmienić sposób interpretacji omawianego zjawiska.
Prace nowsze nadają katastrofizmowi rangę ważnej kategorii
filozoficznej, historiozoficznej i historycznej, znacznie wykra-
czającej poza obręb literatury pięknej. Jeśli to stanowisko jest
słuszne, powinno ono wpłynąć na interpretację katastrofizmu:
otwiera się bowiem perspektywa prądu ogarniającego różne,
szerokie nieraz dziedziny kultury.
Trudną i dyskusyjną kwestią stał się w literaturze XIX i XX
wieku status biblijnej Apokalipsy św. Jana, która w kulturze
chrześcijańskiej zadomowiła się mocno i zyskała charakter ka-
tegorii uniwersalnej: metafizycznej kategorii eschatologicznej
oraz aksjologicznej, trwającej całe wieki.
Katastrofizm w poezji polskiej szczególnego znaczenia
nabrał w latach 1918–1939. Trzeba ten – krótki skądinąd –
przedział czasowy podzielić na dwa podokresy, są bowiem
znaczne różnice między katastrofizmem lat 1918–1929/1930
a katastrofizmem lat trzydziestych: 1930–1939. Zdawano so-
bie z tego sprawę już dawno, akcent jednak niemal zawsze
padał na katastrofizm wileński i lubelski, tj. katastrofizm lat
trzydziestych.
Proponowane tu szkice o autorach wierszy katastroficz-
nych, powstałych w latach trzydziestych XX wieku, stanowią
pierwszą część większej całości, w której omówiony zostanie
katastrofizm w prozie i eseistyce oraz w wielu innych, nie-
zanalizowanych w tej książce utworach poetyckich twórców,
takich jak Józef Łobodowski czy Marian Czuchnowski (autor
poematu Powódź i śmierć). Prozatorskie realizacje katastroficz-
nych poglądów i idei były co prawda odmienne od poetyckich,
lecz równie jak w poezji bogate. Znalazły się w nich określone
| 13 |
konwencje narracyjne, w tym fabularne, występujące w dwu
odmiennych wersjach: w tekstach literatury masowej oraz
w utworach pisarzy wybitnych, takich jak Bruno Schulz czy
Jerzy Andrzejewski. Sądzę, że katastrofizm poetycki w lite-
raturze odegrał jednak dużo większą rolę, wiążąc się bardzo
silnie ze zjawiskami postmodernistycznej literatury.
Indeks osobowy
A
Andrzejewski Jerzy 14
Apollinaire Guillaume 67
Arnold Stanisław 234
Asnyk Adam 23
Augustyn z Hippony, św. 34, 35,
147, 196
Aureliusz Marek 234
B
Bach Johann Christian 153
Bachelard Gaston 234
Baczyński Krzysztof Kamil 8, 9
Baczyński Stanisław 234
Bagby Philip 234
Balcerzan Edward 64, 235
Bar Adam 235
Baranowicz Zofia 66, 229
Bartelski Lesław 235
Beckett Samuel 160
Beethoven Ludwig van 153
BerentWacław 24, 28, 30
Bereś Stanisław 63, 229, 235
Białoszewski Miron 167
Bibrowski Mieczysław 73
Bielski Konrad 75
Bieńkowski Władysław 74
Bierdiajew Nikołaj 18
Biernacki Andrzej 55, 230
Błoński Jan 19, 29, 64, 136, 178,
210–211, 216, 218, 220–223,
229, 234–235
Bobrek Janusz 40, 229, 235
Bonowicz Wojciech 104, 233
Borzym Stanisław 235
Braudel Ferdynand 235
Braun Jerzy 40, 229, 235
Brodzka Alina 69–70, 73, 103,
230–231, 233–235, 238, 242
Broniewski Władysław 27, 30,
34, 48, 53, 54, 70, 77, 229, 233
Brudnicki Jan Z. 235
Brzękowski Jan 67
Bujnicki Tadeusz 22, 62, 63, 229–
230, 235–237, 239
Bujnicki Teodor 11, 45, 48–49, 62,
65, 67–69, 71, 141, 161, 196, 214,
229, 235, 241
Bujnowski Józef 63, 229
Burkot Stanisław 235
Bursa Andrzej 12
Burska Lidia 9, 229
C
Całbecki Marcin 235
Cervantes Saavedra Miguel
de 145
Chełmoński Józef 123
| 243 |
Chlebnikow Wielemir 97
Chocimski Zenon 241
Chudak Henryk 234
Chwistek Leon 235
Cichowicz Stanisław 240
Ciesielczuk Stanisław 74
Cieślak-Sokołowski Tomasz 9,
43, 229, 231, 233, 236, 241
Czarnecka Ewa (właśc. Gor-
czyńska Renata) 199, 229
Czarnecki Zdzisław Jerzy 235
Czechowicz Józef 7–8, 10–12,
44–45, 47–49, 57, 66–67, 72–73,
75–77, 81, 94, 100, 103, 117–
123, 125–131, 141, 165, 167,
229–231, 235, 238
Czernik Stanisław 61
Czubiński Antoni 235
Czuchnowski Marian 13, 45,
48–49, 67–68, 73–74, 78, 161,
235, 238
Czycz Stanisław 12
Dulczewski Zygmunt 236
Dürer Albrecht 124, 138
Dybciak Krzysztof 51, 165–168,
190, 230, 236
E
Ermatinger Emil 9, 232
Eustachiewicz Lesław 236
Ezechiel, prorok 36
F
Fałat Julian 106
Fik Ignacy 75
Fiut Aleksander 10, 64, 178, 188,
190, 197–199, 221, 230, 236
Flukowski Stefan 10–11, 45, 48–
49, 73–74, 78
Franaszek Andrzej 236
Franciszek z Asyżu, św. 147
Frasik Józef Andrzej 61
Fryde Ludwik 28, 55, 117, 220,
230, 236
D
Danek-Wojnowska Bożena 235
Daniel, prorok 36
Dante Alighieri 133
Dąbrowski Bartosz 236
Delacroix Eugène 138
Dembiński Henryk 25, 63–64,
75, 230
Diels Hermann 236
Dłuski Stanisław 236
Dobrowolski Stanisław Ry-
szard 73–75
Domiński Henryk 67
Drawicz Andrzej 236
Dreszer Zygmunt 236
Duda Roman 241
G
Gadacz Tadeusz 236
Gaj Ryszard 236
Gajcy Tadeusz 8–9
Gałczyński Konstanty Ilde-
fons 7, 10, 12, 25, 45, 47–50, 65,
68, 72–74, 94, 100, 103, 121, 131,
141, 143–149, 151, 155–156,
160, 163, 165, 167, 196, 225, 230,
232–234, 236, 238, 241
Garewicz Jan 46, 230
Gawliński Stanisław 22, 54, 230,
236
Gawor Leszek 18, 20–22, 34–35,
37–40, 230, 241
Gazda Grzegorz 73–74, 230, 236
| 244 |
Geremek Bronisław 235
Ginczanka Zuzanna 10, 45,
48–49, 57, 78, 86–87, 90–91,
93, 231, 237
Giorello Giulio 241
Głombik Czesław 236
Głowiński Michał 214–217, 230,
232, 236, 240–241
Gmitruk Janusz 236
Goebbels Joseph 132
Gombrowicz Witold 7, 59, 77
Gorczyńska Renata (zob. Czar-
necka Ewa) 165, 199, 213, 229–
233, 236
Goszczyński Seweryn 82
Górski Ryszard 237
Gralewski Wacław 75
Grędziński Stanisław 75
H
Hadaczek Bolesław 185, 230
Hammer Seweryn 239
Hegel George Wilhelm Frie-
drich 9, 38, 135, 147
Heine Heinrich 132–133
Hejda Danuta 236
Herbert Zbigniew 167
Hertz Aleksander 236
Hezjod 38
Hitler Adolf 114, 139, 146
Hoesick Ferdynand 79
Hollender Tadeusz 236
Husserl Edmund 237
Hutnikiewicz Artur 23, 231, 237,
240
I
Iwaniuk Wacław 10, 45, 79–80,
87, 231–234, 237
Iwaszkiewicz Jarosław 48, 50,
53, 59, 65, 72, 78, 207, 217, 238
Izajasz, prorok 36
J
Jacyniak Aleksander 237
Jakubowicz Jan 21, 233
Janczarski Czesław 87, 99
Jarosiński Zbigniew 237
Jarzębski Jerzy 238
Jasieński Brunon 25, 30, 77
Jastrun Mieczysław 7, 10, 12, 19,
41, 45, 47–49, 68, 73, 76, 100,
103, 112, 131–139, 165, 167–
168, 217, 231–232, 237
Jastrzębska Grażyna 237
Jastrzębski Zdzisław 237
Jaworski Roman 24, 30
Jaworski Stanisław 217, 231
Jedlicki Jerzy 234, 237
Jeremiasz, prorok 29
Jędrychowski Stefan 63, 66, 231,
237
Jodłowski Jerzy 74
Jung Carl Gustav 138, 231
K
Kaczocha Włodzimierz 237
Kamieńska Anna 85–86, 231
Karpiński Światopełk 74
Karpiński Wojciech 211, 217, 231
Kasia Andrzej 34, 237
Kasprowicz Jan 23–24, 28, 30,
44, 53
Kądziela Jerzy 239
Kiec Izolda 86–87, 91, 231, 237
Kierkegaard Søren Aabye 147
Kijowski Andrzej 189, 231
Kirchner Hanna 239
| 245 |
Kisiel Joanna 237
Kluba Agnieszka 237
Kłak Tadeusz 22, 62, 64–65, 69,
75, 117, 119, 123, 125–128, 130–
131, 229–231, 236–237, 239
Kłoczowski Piotr 165, 229–233
Kłosińska Krystyna 237
Kłosiński Krzysztof 237
Knysz-Rudzka Danuta 238
Kochanowski Jan 113, 179, 196
Kochanowski Jan Karol 240
Kołakowski Andrzej 34, 237–
238
Kołodziejczyk Ewa 238
Koneczny Feliks 238, 240
Kornblum Bronisław 73
Kornhauser Julian 240
Kossak Wojciech 123
Kotarbiński Tadeusz 240
Kotarski Edmund 238
Kott Jan 21, 238
Kowalczykowa Alina 66, 72, 231
Kozicka Dorota 9, 43, 229, 231,
Kralkowska-Gątkowska Krysty-
233, 236, 241
na 19
Krasicki Jan 238
Krasiński Zygmunt 23, 46, 52
Krasnowolska Ewa 36, 232
Krońska Irena 238
Kryszak Janusz 26, 231, 235,
237–238
Kuderowicz Zbigniew 238
Kula Witold 235
Kulawik Adam 160, 238
Kuncewicz Piotr 70, 175, 231
Kunz Tomasz 9, 231
Kupis Bogdan 238
Kurek Jalu 67
Kurkiewicz Władysław 234
Kwapisz-Osadnik Katarzyna 53,
233
Kwiatkowski Jerzy 8, 10, 121,
129–131, 165, 231, 238–239
L
Laertios Diogenes 238
Lam Andrzej 23, 231, 238
Lee Stephen Richard 238
Legowicz Jan 35, 231, 238
Leśmian Bolesław 59–60, 72, 87,
97, 105, 107, 166, 239–240
Leśniak Kazimierz 238
Liebert Jerzy 235
Litwin Jakub 237
Ł
Łobodowski Józef 11, 13, 45,
48–50, 67–68, 73, 75–77, 99, 161,
214, 232, 239
Łukasiewicz Jacek 132, 232
M
Maciejewska Irena 220, 229, 232,
239
Maciejewski Janusz 239
Majakowski Włodzimierz 67
Makowiecki Andrzej Zdzi-
sław 115, 233
Malczewski Antoni 82
Maliszewski Aleksander 74
Mannheim Karl 9
Marinetti Filippo Tommaso 67
Markiewicz Henryk 43, 232
Markowski Michał Paweł 239
Marks Karol 66, 135
Marx Jan 73, 232
Marzęcki Józef 240
| 246 |
Maśliński Józef 67
Matuszewski Ryszard 241
Mazur Elżbieta 236
Mazurek Sławomir 18, 232
Michalski Bronisław Ludwik 67,
75, 76
Michałowski Piotr 123
Miciński Bolesław 192
Miciński Tadeusz 24, 72, 74
Mickiewicz Adam 45, 55, 83,
107, 160, 166, 206, 208–209,
211–212, 232, 240
Miernowski Kazimierz 128
Mikołejko Zbigniew 239
Milczarek Władysław 239
Miłosz Czesław 7–8, 10–12, 25,
27, 41, 45–46, 48–51, 63–69,
72–74, 77, 94, 100, 104, 112,
129, 131, 141, 165–168, 171,
173–182, 184–192, 194–223,
225, 229–233, 236, 238–241
Miłosz Oskar 185
Morini Simona 241
Mounier Emmanuel 35–36, 232
Mueller John 239
N
Napierski Stefan 239
Nasiłowska Anna 239
Nietzsche Friedrich 17
Niewiadomski Andrzej 140, 232
Niklewicz Piotr 239
Norwid Cyprian Kamil 160, 221
Nycz Ryszard 238–239
Ossowski Jerzy Stefan 147, 232
Ostasz Gustaw 236
Ożóg Jan Bolesław 61
P
Pacholczyk Andrzej G. 239
Pacholski Maksymilian 239
Pascal Blaise 147
Paszek Jerzy 239
Pawlikowska-Jasnorzewska Ma-
Peiper Tadeusz 49, 66–68, 74, 77,
ria 77, 160
216–217, 226
Peter Michał 239
Petersen Julius 9, 232
Picasso Pablo 24
Piechal Marian 45, 74
Pietrzak Włodzimierz 239
Piętak Stanisław 45, 57, 61, 67,
161
Pigoń Stanisław 128, 232
Piotrowiak Jan 239
Platon, filozof 38, 232
Płomieński Jerzy Eugeniusz 240
Płużek Zenomena 237
Pokrasenowa Maria 239
Polibiusz 239
Pollak Seweryn 198
Prokop Jan 238
Przyboś Julian 66–68, 145
Przybyszewski Stanisław 24, 28
Putrament Jerzy 11, 45, 48–49,
63, 67, 161–162, 233
Pytasz Marek 19, 233
O
Olszewski Witold 238
Ortega y Gasset José 39, 41, 236,
239
R
Radliński Sławomir 240
Rawiński Marian 240
Reitner Marian 234
| 247 |
S
Saliński Stanisław Maria 74, 130,
240
Ricoeur Paul 240
Rogalski Aleksander 240
Rosiak Roman 125, 229
Rota Adalbert Maksymilian 240
Różewicz Tadeusz 8
Rumel Zygmunt Jan 10, 45, 78,
82–87, 231–233, 234, 236
Rydel Lucjan 44
Rydzewska Nina 74
Rymkiewicz Aleksander 45, 47–
49, 51, 72, 235, 240
Rymkiewicz Jarosław Marek 103
233
160, 233
Sandauer Artur 144–145, 148,
Sandino Augusto 141
Sanzio (Santi) Raffaello 133
Sawicka Jadwiga 81, 98, 233, 240
Schulz Bruno 7, 14, 59, 62, 77–78,
88, 239
Sebyła Władysław 7, 10–12, 24,
41, 44–45, 47–49, 57, 68–69, 72,
74–75, 77, 82, 94, 100, 103–116,
131, 161, 165, 167, 174, 181,
187, 195, 202, 206–207, 233,
235, 237, 239
Sienkiewicz Henryk 119
Skoczyński Jan 240
Skórczewski Dariusz 240
Sławińska Irena 191, 233
Sławiński Janusz 217, 232, 238,
240–241
Słobodnik Włodzimierz 74
Słonimski Antoni 30, 48, 53, 70,
137, 141, 240
Słowacki Juliusz 45, 82
Smolarski Mieczysław 40, 229
Smuszkiewicz Antoni 240
Sokołowski zob. Cieślak-Soko-
łowski Tomasz
Speina Jerzy 18–19, 233, 240
Spengler Oswald 7–8, 18, 20, 25,
29, 38–41, 135, 229, 238, 240
Sprusiński Michał 95–96, 233
Stabro Stanisław 240
Staff Leopold 60, 77
Stala Marian 240
Stalin Józef 114, 139, 146
Stande Stanisław Ryszard 54,
Stern Anatol 77
Strawiński Igor 153–154
Szacki Jerzy 38, 233, 241
Szawerna-Dyrszka Anna 79,
233, 241
Szenwald Lucjan 74
Szopen Fryderyk 153
Szpakowska Małgorzata 18–19,
29, 233
Szymański Wiesław Paweł 10,
25, 66, 72, 143–146, 150–152,
159, 165, 233, 241
Szypowska Irena 238
Ś
Śliwiński Artur 241
Śpiewak Jan 10, 45, 48, 57, 87,
95–99, 233
Św. Jan, Ewangelista 13, 24, 26,
29, 33, 36, 54, 76, 79–81, 158,
192, 202, 218
T
Tatarkiewicz Anna 234
Tatomir Adam 234
| 248 |
Tennenbaum-Schürer Emil 74
Terlecki Tymon 241
Thom Rene 241
Trembecki Stanisław 160
Trznadel Jacek 239
Trzynadlowski Jan 239
Tubielewicz-Mattsson Dorota 46,
233
Tuwim Julian 30, 48, 53, 65, 70–
71, 85, 87, 137, 141, 160–161,
240
U
Uniłowski Zbigniew 74
Ursel Marian 40, 229
V
Vico Giovanni Battista 21, 38, 233
W
Walas Teresa 46, 233
Walicki Andrzej 235
Wandurski Witold 54
Wat Aleksander 24, 30, 77
Ważyk Adam 67, 77, 241
Werner Andrzej 241
Wernic Wiesław 73
Wesołowska Ewa 241
Wierusz-Kowalski Alfred 123
Wierzyński Kazimierz 30, 48, 53,
70, 137, 141, 166
Wilkoń Teresa 53, 145, 233, 234
Witkiewicz (Witkacy) Stanisław
Ignacy 7, 18–19, 25, 30, 59, 192,
195, 230, 233, 235, 237, 239–241
Witwicki Władysław 38, 232
Wojnowska Bożena 23–25, 241
Wolica Andrzej 74
Wolniewicz Marian 239
Wolski Jan 79, 232, 232
Woźniakowski Henryk 239
Wójcik Henryk 79, 232
Wójcik Tomasz 83–84, 234
Wroczyński Tomasz 122, 234
Wyczańska Irena 239
Wyczółkowski Leon 139
Wyka Kazimierz 9–10, 27–28,
43–44, 46, 165–166, 168, 184,
206, 208, 211, 220, 232, 234
Wyka Marta 143, 148–149, 230,
Wyspiański Stanisław 156, 160–
234, 241
161
Z
Zagórski Jerzy 8, 10, 33, 45, 48–
49, 51, 63, 66–67, 69, 71–72, 77,
94, 103, 140–142, 163, 165, 196,
206, 214, 225, 232, 234, 241
Zaleski Bohdan 82
Zaleski Marek 241
Zarych Elżbieta 236
Zawadzki Andrzej 241
Zaworska Helena 103, 231, 238,
240
Zdziechowski Marian 18, 25, 29,
39, 41, 77, 230, 238, 240–241
Zegadłowicz Emil 62
Zgorzelski Czesław 211, 232
Zgółkowa Halina 34, 36, 232
Zieniewicz Andrzej 62–64, 66,
68–70, 72, 234
Zięba Józef 79, 231
Zimand Roman 241
Znaniecki Florian 18, 25, 29, 39,
41, 234, 236, 239, 241
Zubrzycki Bolesław 241
Zyman Edward 79, 232
| 249 |
Ż
Żabicki Zbigniew 70, 231, 234–
235, 239
Żeromski Stefan 127
Żółkiewski Stefan 103, 231, 238
Żuławski Jerzy 44
Żurawski Wiesław 234
Teresa Wilkoń
Catastrophism in Polish poetry
in the years 1930–1939. Literary sketches
S u m m a r y
Poetic catastrophism constitutes only a part of its all literary gen-
res. Apart from it, numerous works emerged in Poland in the first
half of the twentieth century that distinguished among prosaic ca-
tastrophism (e.g. in the short stories by Bruno Schulz and Jerzy An-
drzejewski), dramatic catastrophism (e.g. in Szewcy [The Shoemakers],
by Stanisław Ignacy Witkiewicz), catastrophism in essay writing
(also in Witkiewicz). Each of these genres of Polish literature was
characterized by specific features, standards, and genesis. The po-
etic catastrophism, which is elaborated on in the present book, had
many individual, unique features, and at the same time as many
artistic initiations. It identified motifs, plots, and toposes, keeping
away from fabular and action narratives. It definitely rejected the
schemes of popular prose, surpassing it in terms of its artistic and
semantic creativity. It can be argued that the poetic catastrophism
played a similar role as catastrophism in art, namely, it was heading
towards high style. Gradually, it was becoming not only a literary
or artistic theme, but also an artistic movement supported by phi-
losophy, historiosophy, ethics, as well as the theory of culture and
civilization. It was also popularized by an enthusiastic response it
received from publicists and journalists, from both the press and the
radio. Catastrophic motifs developed, in a way, together with film,
ambitious painting, and graphics. Suffice it to mention Guernica, the
dramatic painting by Pablo Picasso.
For a long time, historical literary studies on catastrophism had
treated it merely as a theme, motif and plot, not as a philosophical
and artistic phenomenon. This was the case up to the year 1930, when
catastrophism spread as a movement, and up to the time when this
phenomenon gained recognition not only among Vilnian poets, but
also among other literary groups and independent artist communi-
ties. The periods preceding the catastrophism of the thirties included
| 251 |
themes that contributed to the romantic pessimism, or, later, to the
Decadent movement and the pessimism of Młoda Polska (“Young
Poland”) formation. In the thirties, a broad and strong catastrophic
movement started to develop, which heavily influenced Polish culture
and philosophy. Therefore, for the author of the present study, it se-
emed particularly interesting to discuss at least some phenomena and
motives for the development of catastrophism in Poland, which at that
time was one of the most endangered countries, not only in Europe.
Catastrophic, and catastrophizing, poets were acutely aware of
this state of affairs. It became apparent in the works of the poets of
the 1910 generation. In the first part of the literary sketches offered
here, the author has focused on the phenomenon of catastrophism
in poetry, and also discussed the problem of literary generation and
the classification into literary groups, taking into account individual
poets, not affiliated with any particular poetic formations. Also, she
has made an attempt at standardizing terminology with reference
to all literary groups of the 1910 generation, and specifically to the
so-called Vilnian catastrophism (the Żagary group). Another issue
that has become important for the author is the problem of dispersed
motifs and toposes, as well as catastrophic symbols, such as military
and revolutionary catastrophes, prophetic catastrophes, catastrophes
in the sphere of values, or religious catastrophes. Moreover, in this
part of the book, the author has discussed the works of the poets of
the “Wołyń” group (Wacław Iwaniuk, Zygmunt Jan Rumel, Zuzanna
Ginczanka, Jan Śpiewak). The second part of the present sketches
involves analyses and interpretations of poems written by eminent
poets whose works clearly fit into the movement of catastrophic
poetry, despite their belonging to different categories and poetic for-
mations: Władysław Sebyła, Józef Czechowicz, Mieczysław Jastrun,
Jerzy Zagórski, and Konstanty Ildefons Gałczyński. Special emphasis
has been placed upon catastrophic and philosophical motifs in the
poetry of Czesław Miłosz.
The works of the poets of the 1930s featured in the present work
demonstrated the variation of experiences, reflections, attitudes to-
wards the world and people, acute states of consciousness and per-
ception. All these factors had tremendous impact on the substance
and structure of poetry, and hence on the type of utterance for which
visions and mobility of thinking and subconscious associations be-
long to the most important features of poetry.
| 252 |
Teresa Wilkoń
Der Katastrophismus in polnischer Dichtkunst
in den Jahren 1930–1939. Literarische Skizzen
Z u s a m m e n f a s s u n g
Poetischer Katastrophismus ist nur eine von dessen allen literari-
schen Varianten. Neben ihm entstanden in Polen in der ersten Häl-
fte des 20.Jahrhunderts zahlreiche Werke, die einen Katastrophi-
smus in der Prosa (z.B.: in Bruno Schulzes und Jerzy Andrzejewskis
Erzählungen), in dem Drama (z.B.: in Szewcy (dt.: Die Schuster) von
Stanisław Ignacy Witkiewicz) und in Essays (auch von Witkiewicz)
hervorhoben. Jede von den Arten der polnischen Literatur wurde
durch andere Eigenschaften, Muster und Genese gekennzeichnet.
Poetischer Katastrophismus, von dem hier die Rede ist, hatte seine
eigenen, nur für sich selbst charakteristischen Merkmale, aber auch
ebenso viel künstlerische Anbahnungen. Er hob Motive, Fäden und
Topos hervor, und mied dabei erzählende und sensationelle Nar-
rationen. Sehr offensichtlich lehnte er Schemata der Massenprosa
ab; diese wurden von ihm in künstlerischer und semantischer In-
novation übertroffen. Man könnte sagen, dass der Katastrophismus
in der Dichtkunst ähnliche Rolle wie der Katastrophismus in der
Malerei spielte: er strebte nämlich den hohen Stil an. Allmählich
wurde er nicht nur zum Thema der Literatur oder Kunst, sondern
auch zu der auf Philosophie, Geschichtsphilosophie, Ethik, Kultur-u.
Zivilisationstheorie gestützten künstlerischen Strömung. Zur Ver-
breitung des poetischen Katastrophismus trug auch der lebendige
Widerhall, den er bei Publizisten und Journalisten in der Presse und
im Rundfunk fand. Katastrophische Motive entwickelten sich sozu-
sagen samt der Entwicklung von Filmkunst, Malerei und Graphik.
Es reicht an der Stelle nur das dramatische Gemälde Pablo Picassos
Guernica zu nennen.
Geschichtsliterarische Abhandlungen über den Katastrophismus
betrachteten ihn als Thema, Motiv und Faden, und nicht als ein phi-
losophisch-künstlerisches Phänomen. Das galt bis zum Jahre 1930,
als der Katastrophismus als eine Strömung, nicht nur unter den Vil-
| 253 |
niuser Dichtern, sondern auch in anderen literarischen Gruppen und
in den Kreisen von selbstständigen Autoren verbreitet wurde. Die
den Katastrophismus der 30er Jahre einleitenden Phasen umfassten
Themen, welche den romantischen Pessimismus oder später den
Dekadentismus und den Pessimismus des Jungpolens vervollstän-
digten. In den 30er Jahren entwickelte sich eine weitreichende und
starke katastrophische Strömung, die auf polnische Kultur und Phi-
losophie einen starken Einfluss geübt hatte. Deshalb schien es der
Verfasserin von dem vorliegenden Buch äußerst interessant, minde-
stens manche Erscheinungen und einige Ursachen des Katastrophi-
smus zu erörtern, der in Polen also in dem Land, das damals zu den
gefährdetsten nicht nur europäischen Ländern gehörte, auftauchte.
Die katastrophischen und die katastrophisierenden Dichter waren
sich darüber ganz im Klaren. Das kam in den Werken der Dichter der
Generation 1910 zum Vorschein. In dem ersten Teil der hier präsen-
tierten Skizzen konzentrierte sich die Verfasserin auf das Phänomen
des Katastrophismus in der Dichtkunst; sie schilderte auch damalige
literarische Generation, die einzelnen literarischen Gruppen und be-
rücksichtigte dabei auch die keiner literarischen Gruppe angehören-
den Dichter. Sie wagte außerdem den Versuch, die Terminologie
in Bezug auf alle literarischen Gruppen der Generation 1910, und
insbesondere des sog. Vilniuser Katastrophismus (Żagary-Gruppe)
vorzubringen. Sehr wichtig war für sie auch die mit diffusen Motiven,
Topos und katastrophischen Symbolen verbundene Problematik,
wie: Kriegskatastrophen, revolutionäre, prophetische, religiöse Ka-
tastrophen und Katastrophen im Wertesystem. In dem Teil wurden
ebenfalls die Werke von den Mitgliedern der poetischen Gruppe
„Wołyń“, den Dichtern: Wacław Iwaniuk, Zygmunt Jan Rumel, Zu-
zanna Ginczanka und Jan Śpiewak geschildert. Der zweite Teil der
Skizzen umfasst Analysen und Interpretationen von Gedichten der
hervorragenden Dichter, deren Werke in die katastrophische Dicht-
kunst hineinpassen, obwohl diese Autoren verschiedenen Katego-
rien und poetischen Gruppen angehörten: Władysław Sebyła, Józef
Czechowicz, Mieczysław Jastrun, Jerzy Zagórski und Konstanty
Ildefons Gałczyński. Mit Nachdruck wurden dabei katastrophische
und philosophische Motive in Czesław Miłosz Gedichten betont.
Die in vorliegender Arbeit angesprochenen Werke von den in den
30er Jahren des 20.Jahrhunderts schaffenden Dichtern spiegelt die
ganze Wechselhaftigkeit von Erlebnissen, Reflexionen, Einstellungen
| 254 |
zur Welt und zu anderen Menschen, verschärfte Bewusstseins- und
Perzeptionszustände wider. All das übte einen starken Einfluss auf
Materie und Aufbau des Gedichts aus, also auch auf den Typ des
künstlerischen Ausdrucks, für den die wichtigsten Merkmale in der
Dichtkunst: Vorstellungen, Mobilität des Denkprozesses und unter-
bewusste Assoziationen sind.
Na okładce i stronach działowych użyto fragmentu drzeworytu
Albrechta Dürera Apokalipsa (The Opening of the Fifth and Sixth Seals)
Redaktor Małgorzata Pogłódek
Projekt typograficzny Tomasz Gut
Korektor Anna Sońta
Opracowanie dtp Beata Klyta
Copyright © 2016 by
Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego
Wszelkie prawa zastrzeżone
ISSN 0208-6336
ISBN 978-83-226-3028-0 (wersja drukowana)
ISBN 978-83-226-3029-7 (wersja elektroniczna)
Wydawca
Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego
ul. Bankowa 12B, 40-007 Katowice
www.wydawnictwo.us.edu.pl
e-mail: wydawus@us.edu.pl
Wydanie I. Liczba arkuszy drukarskich: 16,0. Liczba arkuszy wydawniczych: 12,5.
Cena 26 zł (+ vat). Publikację wydrukowano na papierze Munken Lynx 100 g, vol. 1.13.
Do składu użyto krojów pism: Palatino Linotype oraz Cambria. Druk i oprawę wykona-
no w drukarni „Pphu Totem.com.pl Sp. z o.o.”, Sp. K., ul. Jacewska 89, 88-100 Inowrocław.
Teresa Wilkoń,
profesor nadzwyczajny w Instytucie
Bibliotekoznawstwa i Informacji
Naukowej w Uniwersytecie Śląskim,
doktor habilitowany nauk humanistycznych
w dziedzinie literaturoznawstwa.
W latach 1996–2008 wykładowca historii
literatury i języka polskiego w Universita’
degli Studi di Napoli „L’Orientale”
w Neapolu. Jest autorką kilkudziesięciu
artykułów z zakresu poezji polskiej
XIX i XX wieku, teorii literatury oraz
bibliotekoznwawstwa, a także kilku książek:
– Polska poezja socrealistyczna
w latach 1949–1955. Gliwice 1992.
– Między konwencją a arkadią. Szkice o poezji
polskiej XX wieku. Katowice 2001.
– Napoli nella poesia polacca
XIX ed inizio XX xecolo. Napoli 2005.
– Nimfy oko błękitne. Obrazy Neapolu w poezji
polskiej XIX i XX wieku. Katowice 2006.
– Poematy Konstantego Ildefonsa Gałczyńskiego.
Katowice 2010.
– Kanony sztuki postępowej i jedynie słusznej.
Socrealizm w poezji polskiej. Wyd. II,
zmienione i poszerzone. Katowice 2016.
Więcej o książce
Teresa Wilkoń
Katastrofizm
w poezji polskiej
w latach 1930–1939
Szkice literackie
T
e
r
e
s
a
W
i
l
k
o
ń
|
K
a
t
a
s
t
r
o
f
i
z
m
w
p
o
e
z
j
i
p
o
l
s
k
i
e
j
w
l
a
t
a
c
h
1
9
3
0
–
1
9
3
9
.
S
z
k
i
c
e
l
i
t
e
r
a
c
k
i
e
CENA 26 ZŁ
(+ VAT)
ISSN 0208-6336
ISBN 978-83-226-3029-7
KATOWICE 2016
Teresa Wilkoń przybliżyła znaczny
obszar polskiej rzeczywistości kulturowej,
w tym literackiej lat trzydziestych XX wieku.
Katastrofizm jest przez Nią traktowany –
co jest nowością w polskich badaniach
historycznoliterackich – jako prąd literacki
(tendencja artystyczna, nurt), mający
mnogie uwarunkowania kulturowe.
Książka znakomicie porządkuje
i objaśnia terminy. Niektóre z nich
są przez Autorkę doraźnie stworzone,
a przedstawiana ich motywacja jest
logiczna, charakteryzująca dobrze
dane zjawisko, wypełniająca reguły
naukowej gry, stosowanej przez badaczy
historii literatury. […] Badania naukowe,
których wyniki przedstawia recenzowana
rozprawa, są obszerne, merytorycznie bogate,
łączące naukowe paradygmaty badań teorii
kultury, filozofii, teorii i historii literatury,
językoznawstwa, psychologii społecznej,
wreszcie historii. Jest to głównie perfekcyjna
krytyczna analiza tekstów poetyckich
i naukowych. Analiza ta dała spójny
obraz katastrofizmu w literaturze polskiej
lat trzydziestych, pozwoliła Autorce
zbudować tezy odnoszące się do głównych
wyznaczników tego prądu. […]
Z recenzji wydawniczej
prof. zw. dr. hab. Kazimierza Ożoga
Pobierz darmowy fragment (pdf)