Cyfroteka.pl

klikaj i czytaj online

Cyfro
Czytomierz
00143 002753 20870933 na godz. na dobę w sumie
wyszukaj dokładnie | pobierz wtyczkę
Kierunki doskonalenia koncepcji zarządzania organizacją publiczną. Teoria i praktyka - ebook/pdf
Kierunki doskonalenia koncepcji zarządzania organizacją publiczną. Teoria i praktyka - ebook/pdf
Autor: , , Liczba stron:
Wydawca: Wyższa Szkoła Policji w Szczytnie Język publikacji: polski
ISBN: 978-83-7462-515-9 Data wydania:
Lektor:
Kategoria: ebooki >> biznes >> zarządzanie i marketing
Porównaj ceny (książka, ebook, audiobook).
Czytaj online.
Komentuj

W pierwszej z nich zaprezentowano problematykę z pogranicza historii kształtowania się bezpieczeństwa ekonomicznego państwa w obrębie
jednostek z sektora publicznego. Niestabilność finansów państwa staje się jednym z największych wyzwań dla instytucji odpowiedzialnych za bezpieczeństwo ekonomiczne kraju. Olbrzymie straty budżetowe są wynikiem ułomności instytucji odpowiedzialnych za zwalczanie patologii
w życiu gospodarczym. Państwo powinno traktować jako swój obowiązek ograniczanie sfery nieformalnej w imię sprawiedliwości społecznej. Dlatego w dobie kryzysu finansów publicznych konieczne jest wzmacnianie instytucji odpowiedzialnych za szczelność systemu podatkowego, będącego głównym źródłem dochodów budżetowych. Część ta zawiera również odpowiedź na pytanie, czy powinna powstać strategia bezpieczeństwa gospodarczego państwa oraz co i w jakim zakresie powinna ona obejmować pod względem merytorycznych przedsięwzięć.
W drugiej części skupiono uwagę na prawno‑
finansowych aspektach funkcjonowania podmiotów publicznych. Wraz z akcesją do Unii Europejskiej
Polska została zobligowana w wielu obszarach do dostosowania istniejącego prawodawstwa do norm unijnych. Zaprezentowano tu pokrótce kilka narzędzi rachunkowości zarządczej, których stosowanie może doprowadzić do poprawy efektywności zarządzania administracją publiczną.
Przedstawiono zalety stosowania kontroli zarządczej, budżetu zadaniowego, benchmarkingu oraz rachunku odpowiedzialności. Omówiono także
trudności w stosowaniu rachunkowości zarządczej ze względu na specyfikę działalności administracji publicznej. Standardem europejskim jest też zasada dobrej administracji, wywodząca się z idei państwa prawnego, wspólna dla tradycji konstytucyjnych państw członkowskich Unii Europejskiej.
Skupiono też uwagę na tej problematyce z dziedziny prawa. W niniejszej części podjęto również próbę przedstawienia audytu wewnętrznego jako instrumentu służącego do oceny działania kontroli zarządczej w jednostkach samorządu terytorialnego.
Część trzecia dotyczy filozofii jakości w sektorze publicznym oraz zaprezentowania i oceny polityki w zakresie zarządzania jakością realizowanej
przez urzędy administracji w Polsce, a także zaprezentowania sposobu dochodzenia do wyboru tych metod i filozofii wyboru ze względu na pewne uwarunkowania społeczno‑prawne i wynikające z samej definicji jakości usługi administracyjnej. Drugim ważnym elementem podejmowanym w tej części pracy jest koncepcja zarządzania interesariuszami
w kontekście instytucji publicznych, która jest ciągle zagadnieniem innowacyjnym. Specyfika ich funkcjonowania oraz pragmatyka ich działania
pokazuje bowiem w dalszym ciągu niedocenianie metodycznego, skutecznego i dostosowanego do rzeczywistych potrzeb społecznych koncepcji
zarządzania relacjami z otoczeniem oraz znaczenia tego otoczenia dla efektywności pracy tych organizacji.
W ostatniej części pracy poruszono problematykę zaufania i współpracy pomiędzy przedsiębiorstwami i instytucjami władzy samorządowej w perspektywie tworzenia klastrów jako nośników wzrostu konkurencyjności i potencjału gospodarczego regionów.

Znajdź podobne książki Ostatnio czytane w tej kategorii

Darmowy fragment publikacji:

R E DA KC J A N AU KOWA: Barbara Lubas Dominik Hryszkiewicz Małgorzata Borowik KIERUNKI DOSKONALENIA KONCEPCJI ZARZĄDZANIA ORGANIZACJĄ PUBLICZNĄ TEORIA I PRAKTYKA Szczytno 2016 ##7#52#aSUZPUk1BVC1WaXJ0dWFsbw== Recenzent prof. dr hab. Arkadiusz Letkiewicz Redakcja Wydawcy Justyna Zaryczna Robert Ocipiński Projekt okładki Agnieszka Kamińska © Wszelkie prawa zastrzeżone — WSPol Szczytno 2016 ISBN e-ISBN 978-83-7462-514-2 978-83-7462-515-9 Druk i oprawa: Dział Wydawnictw i Poligrafii Wyższej Szkoły Policji w Szczytnie 12-100 Szczytno, ul. Marszałka Józefa Piłsudskiego 111 tel. 89 621 51 02, fax 89 621 54 48 e-mail: wwip@wspol.edu.pl Objętość: 14,23 ark. wyd. (1 ark. wyd. = 40 tys. znaków typograficznych) ##7#52#aSUZPUk1BVC1WaXJ0dWFsbw== Spis treści Barbara Lubas, Dominik Hryszkiewicz, Małgorzata Borowik Wstęp.................................................................................................................... Introduction 7 Informacje o autorach ...................................................................................... 11 Informations about authors CZĘŚĆ PIERWSZA ROLA INSTYTUCJI PUBLICZNYCH W ZAPEWNIENIU BEZPIECZEŃSTWA EKONOMICZNEGO PAŃSTWA Zbigniew Klimiuk Rozdział I Bezpieczeństwo ekonomiczne Polski na przykładzie działalności Banku Gospodarstwa Krajowego i jego roli w finansowaniu inwestycji w okresie międzywojennym (1918–1939) .................................. 15 Economic security of Poland as an example of the activity of Bank Gospodarstwa Krajowego and its role in finance investments in the interwar period (1918–1939) Dariusz Ćwikowski Rozdział II Rola kontroli skarbowej w zapewnieniu bezpieczeństwa finansów państwa w kontekście wzrostu przestępczości podatkowej w Polsce ..... 61 The role of fiscal control in ensuring the safety of State finances in the context of the increase in the tax crime in Poland CZĘŚĆ DRUGA FINANSOWO-PRAWNE ASPEKTY FUNKCJONOWANIA PODMIOTÓW PUBLICZNYCH Artur Lis Rozdział I Od transformacji do europeizacji — zasady prawa administracyjnego 79 From the Transformation to the Europeanization — rules of the administrative law ##7#52#aSUZPUk1BVC1WaXJ0dWFsbw== Dorota Tokarska Rozdział II Rachunkowość zarządcza w administracji publicznej — wybrane aspekty ................................................................................................................. 111 Management accounting in the public sector — selected aspects Piotr Sołtyk Rozdział III Audyt wewnętrzny w ocenie systemu kontroli zarządczej w jednostce samorządu terytorialnego — wybrane zagadnienia .................................. 123 Internal audit in the assessment of the system of the managerial control in the local self-government unit — chosen issues Piotr Modzelewski Rozdział IV Pomiar efektywności i interpretacja wyników w budżecie zadaniowym ....................................................................................................... 137 Efficiency measurement and interpretation of results in activity-based budget Halina Świeboda Rozdział V Zarządzanie ryzykiem jako system monitoringu poziomu mierników w budżecie zadaniowym ............................................ 165 Risk management as measures monitoring system in performance budgeting KONCEPCJE I METODY USPRAWNIENIA PROCESÓW CZĘŚĆ TRZECIA ZARZĄDZANIA Barbara Lubas Rozdział I Zarządzanie jakością w administracji publicznej ...................................... 187 The Quality Management in public administration Dominik Hryszkiewicz Rozdział II Rola interesariuszy w procesie projektowania strategii współczesnych organizacji .......................................................................................................... 203 Role of stakeholders in the process of designing the strategy of contemporary organizations ##7#52#aSUZPUk1BVC1WaXJ0dWFsbw== Beata Piasny Rozdział III Doskonalenie organizacji publicznych na podstawie Wspólnej Metody Oceny (ang. Common Assessment Framework — CAF) ............. 217 Improvement of public organizations on the basis of the Common Assessment Framework (CAF) CZĘŚĆ CZWARTA SPRAWNOŚĆ I EFEKTYWNOŚĆ ZARZĄDZANIA W ADMINISTRACJI SAMORZĄDOWEJ Anna Wasiluk Rozdział I Zaufanie a współpraca pomiędzy podmiotami gospodarczymi a instytucjami samorządowymi ..................................................................... 233 The confidence but the cooperation between business entities and self-government institutions Andrzej Daniluk Rozdział II Budowa zaufania do instytucji samorządowych w procesie poprawy ich funkcjonowania ........................................................................................... 247 Structure of trusting to local self-government institutions in the process of the improvement in their functioning Jacek Krysiak Rozdział III Kryteria doboru kandydatów do służby w Policji jako istotny czynnik w procesie rekrutacji — w świetle badań własnych..................... 261 Selection criteria of Police Recruit Candidates as the crucial factor in the Recruitment Process — in the light of own researches ##7#52#aSUZPUk1BVC1WaXJ0dWFsbw== ##7#52#aSUZPUk1BVC1WaXJ0dWFsbw== Wstęp Administracja publiczna staje się w sposób coraz bardziej widoczny dyscypliną interdyscyplinarną. Stanowi ona przedmiot badań różnych dyscyplin naukowych: teorii organizacji i zarządzania, socjologii, politolo- gii, nauk prawnych oraz nauk historycznych. Rola sektora publicznego we współczesnej gospodarce rynkowej jest niezaprzeczalna i wyraźnie zaryso- wuje się potrzeba, czy wręcz nawet konieczność opracowywania coraz to nowych metod i form nauczania administracji publicznej, szczególnie jeśli chodzi o kierunki ekonomiczne. Stąd też pomysł na książkę, która uak- tualni i pokaże w nowym świetle zmiany, które ciągle zachodzą w sekto- rze publicznym, szczególnie od momentu, kiedy do sektora publicznego zaczęły przenikać wzorce i rozwiązania wypracowane bądź wypracowy- wane cały czas w biznesie i poddawane próbom adaptacyjnym w organiza- cjach sektora publicznego. Współczesna administracja publiczna powoli odchodzi od tradycyj- nego modelu weberowskiego, tzw. biurokracji idealnej. Mowa tu o organi- zacji niemieckiej administracji opartej na legalistycznej koncepcji, wyraża- jącej się w idei państwa prawa (niem. Rechtsstaat), gdzie jej funkcjonowanie wiązano ściśle ze stworzeniem podstaw odpowiedzialności państwa przed sądami powszechnymi za szkody spowodowane przez jego funkcjonariu- szy. Administrowanie sprawami publicznymi traktowano więc głównie jako stosowanie regulacji prawnych, a nie jako racjonalne zarządzanie. Wydawać by się mogło, że racjonalizacja administracji jako proces ma jeszcze długą drogę przed sobą i bardzo wiele do osiągnięcia w naszym kraju. Jednakże, aby móc mówić o efektach, należałoby ten proces rozłożyć na czynniki i wybrać jedynie te, które mają rzeczywiście długofalowy, pozy- tywny wpływ na rozwój usług administracji publicznej. Nie wszystko to, co na pierwszy rzut oka wydaje się prawidłowym rozwiązaniem, takie jest po latach praktyki. Z nowoczesnego publicznego zarządzania (ang. New Public Management — NPM) należałoby wyciągnąć to, co jest dobre, oczywiście modyfikując pewne jego podstawowe założenia. Zwolenników wdrażania metod i technik NPM do sektora publicz- nego jest naprawdę sporo. Jest też wielu przeciwników negujących zbyt dalece posuniętą fascynację przenoszenia metod NPM na sektor publiczny. Dlaczego? Ponieważ efektywność technik i  metod zarządzania nieraz staje w  sprzeczności z  ideami i  wartościami administracji publicznej, ##7#52#aSUZPUk1BVC1WaXJ0dWFsbw== 7 tj. skutecznością i ekonomicznością. Drogie rozwiązania biznesowe, jak pokazuje już pewne doświadczenie, okazują się nieefektywne, niedostępne do spełnienia w polskich realiach pod względem finansowym oraz nieprak- tyczne. Należy próbować stosować takie rozwiązania, które dają się pogo- dzić z wartościami służby publicznej, a jednocześnie nie kolidują z jej wize- runkiem. To jest na pewno niełatwe zadanie. Nowoczesne państwo i nowoczesna administracja to pojęcia ostatnio bardzo modne, nawet nadużywane i nie do końca zdefiniowane. Bo czym jest nowoczesna administracja? Na pewno nie jest przesycona elemen- tami wiedzy prawniczej i twardymi regulacjami oraz elementami z modelu weberowskiej biurokracji. Nowoczesna administracja wyrosła na podwa- linach bezpieczeństwa publicznego połączonego z nowoczesnym spojrze- niem na procesy zarządzania. Nowa jakość, nowe formy i metody nauczania administracji to potrzeba obecnych czasów, przemian i nowego spojrzenia na gospodarkę sektora publicznego. Pozycja, którą oddajemy, składa się z czterech części. W pierwszej z nich zaprezentowano problematykę z pogranicza histo- rii kształtowania się bezpieczeństwa ekonomicznego państwa w obrębie jednostek z sektora publicznego. Niestabilność finansów państwa staje się jednym z największych wyzwań dla instytucji odpowiedzialnych za bez- pieczeństwo ekonomiczne kraju. Olbrzymie straty budżetowe są wyni- kiem ułomności instytucji odpowiedzialnych za zwalczanie patologii w życiu gospodarczym. Państwo powinno traktować jako swój obowiązek ograniczanie sfery nieformalnej w imię sprawiedliwości społecznej. Dla- tego w dobie kryzysu finansów publicznych konieczne jest wzmacnianie instytucji odpowiedzialnych za szczelność systemu podatkowego, będą- cego głównym źródłem dochodów budżetowych. Część ta zawiera rów- nież odpowiedź na pytanie, czy powinna powstać strategia bezpieczeństwa gospodarczego państwa oraz co i w jakim zakresie powinna ona obejmo- wać pod względem merytorycznych przedsięwzięć. W drugiej części skupiono uwagę na prawno -finansowych aspektach funkcjonowania podmiotów publicznych. Wraz z akcesją do Unii Europej- skiej Polska została zobligowana w wielu obszarach do dostosowania ist- niejącego prawodawstwa do norm unijnych. Zaprezentowano tu pokrótce kilka narzędzi rachunkowości zarządczej, których stosowanie może dopro- wadzić do poprawy efektywności zarządzania administracją publiczną. Przedstawiono zalety stosowania kontroli zarządczej, budżetu zadanio- wego, benchmarkingu oraz rachunku odpowiedzialności. Omówiono także trudności w stosowaniu rachunkowości zarządczej ze względu na specy- fikę działalności administracji publicznej. Standardem europejskim jest 8 ##7#52#aSUZPUk1BVC1WaXJ0dWFsbw== też zasada dobrej administracji, wywodząca się z idei państwa prawnego, wspólna dla tradycji konstytucyjnych państw członkowskich Unii Europej- skiej. Skupiono też uwagę na tej problematyce z dziedziny prawa. W niniej- szej części podjęto również próbę przedstawienia audytu wewnętrznego jako instrumentu służącego do oceny działania kontroli zarządczej w jed- nostkach samorządu terytorialnego. Część trzecia dotyczy filozofii jakości w sektorze publicznym oraz zaprezentowania i oceny polityki w zakresie zarządzania jakością realizo- wanej przez urzędy administracji w Polsce, a także zaprezentowania spo- sobu dochodzenia do wyboru tych metod i filozofii wyboru ze względu na pewne uwarunkowania społeczno -prawne i wynikające z samej defi- nicji jakości usługi administracyjnej. Drugim ważnym elementem podej- mowanym w tej części pracy jest koncepcja zarządzania interesariuszami w kontekście instytucji publicznych, która jest ciągle zagadnieniem inno- wacyjnym. Specyfika ich funkcjonowania oraz pragmatyka ich działania pokazuje bowiem w dalszym ciągu niedocenianie metodycznego, skutecz- nego i dostosowanego do rzeczywistych potrzeb społecznych koncepcji zarządzania relacjami z otoczeniem oraz znaczenia tego otoczenia dla efek- tywności pracy tych organizacji. Zarówno w wyniku pogłębiającego się kryzysu gospodarczego i eko- nomicznego, jak i wzrostu znaczenia wiedzy, kapitału ludzkiego i zasobów informacyjnych, przedsiębiorstwa, organizacje czy też instytucje zmuszone zostały do szukania nowych rozwiązań mających na celu przezwyciężenie kryzysu. Podmioty, nawet te, które ze sobą wcześniej wyłącznie konkuro- wały, zaczęły współpracować. W ostatniej części pracy poruszono problematykę zaufania i współ- pracy pomiędzy przedsiębiorstwami i instytucjami władzy samorządowej w perspektywie tworzenia klastrów jako nośników wzrostu konkurencyj- ności i potencjału gospodarczego regionów. Mamy nadzieję, że publikacja będzie stanowić ważne i ciekawe źródło informacji dla studentów kierunków ekonomicznych i menedżerskich, wła- ścicieli firm i pracowników sektora publicznego. Barbara Lubas Dominik Hryszkiewicz Małgorzata Borowik 9 ##7#52#aSUZPUk1BVC1WaXJ0dWFsbw== ##7#52#aSUZPUk1BVC1WaXJ0dWFsbw== Informacje o autorach Małgorzata Borowik — doktor, wykładowca Nadbużańskiej Szkoły Wyższej im. Marka J. Karpia w Siemiatyczach i Warszawskiej Szkoły Za- rządzania w Warszawie. Dariusz Ćwikowski — doktor, pracownik Urzędu Kontroli Skarbowej w Białymstoku. Andrzej Daniluk — doktor inżynier, adiunkt w Katedrze Organizacji i Zarządzania Wydziału Zarządzania Politechniki Białostockiej. Dominik Hryszkiewicz — nadkomisarz, doktor, dyrektor Instytutu Nauk Społecznych Wydziału Administracji w  Wyższej Szkole Policji w Szczytnie. Zbigniew Klimiuk — doktor habilitowany, profesor nadzwyczajny w Instytucie Pracy i Spraw Socjalnych w Warszawie, wykładowca w Nad- bużańskiej Szkole Wyższej im. Marka J. Karpia w Siemiatyczach. Jacek Krysiak — magister, wykładowca w  Wyższej Szkoły Policji w Szczytnie. Artur Lis — doktor nauk prawnych i historii, adiunkt w Katedrze Histo- rii Prawa Wydziału Zamiejscowego Prawa i Nauk o Społeczeństwie Kato- lickiego Uniwersytetu Lubelskiego Jana Pawła II w Stalowej Woli, redaktor naczelny „Przeglądu Prawno-Ekonomicznego”. Barbara Lubas — doktor habilitowany nauk ekonomicznych w zakresie zarządzania, adiunkt w Katolickim Uniwersytecie Lubelskim Jana Pawła II, dziekan Nadbużańskiej Szkoły Wyższej im. Marka J. Karpia w Siemiaty- czach, menedżer projektów europejskich z ramienia Europejskiego Klubu Biznesu z siedzibą na zamku Oedheim w Niemczech. Piotr Modzelewski — doktor, adiunkt w Katedrze Bankowości, Finan- sów i Rachunkowości Wydziału Nauk Ekonomicznych Uniwersytetu War- szawskiego, kierownik studiów podyplomowych „Zarządzanie ryzykiem 11 ##7#52#aSUZPUk1BVC1WaXJ0dWFsbw== i kontrola zarządcza w sektorze publicznym” oraz „Budżet zadaniowy i efektywność administracji publicznej”. Beata Piasny — doktor, adiunkt w  Instytucie Prawa i  Ekonomii Wydziału Zamiejscowego Prawa i Nauk o Społeczeństwie Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego Jana Pawła II w Stalowej Woli. Piotr Sołtyk — doktor, adiunkt na Wydziale Finansów, Uniwersytet Ekonomiczny w Krakowie. Halina Świeboda — doktor, kierownik-adiunkt Zakładu Zarządzania Ryzykiem w Instytucie Inżynierii Systemów Bezpieczeństwa Wydziału Bezpieczeństwa Narodowego Akademii Obrony Narodowej. Dorota Tokarska — doktor, asystent w Wydziale Zamiejscowym Prawa i Nauk o Społeczeństwie Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego im. Jana Pawła II w Stalowej Woli. Anna Wasiluk — doktor, adiunkt, Wydział Zarządzania Politechniki Białostockiej. 12 ##7#52#aSUZPUk1BVC1WaXJ0dWFsbw== CZĘŚĆ PIERWSZA ROLA INSTYTUCJI PUBLICZNYCH W ZAPEWNIENIU BEZPIECZEŃSTWA EKONOMICZNEGO PAŃSTWA ##7#52#aSUZPUk1BVC1WaXJ0dWFsbw== ##7#52#aSUZPUk1BVC1WaXJ0dWFsbw== dr hab. Zbigniew Klimiuk Rozdział I Bezpieczeństwo ekonomiczne Polski na przykładzie działalności Banku Gospodarstwa Krajowego i jego roli w finansowaniu inwestycji w okresie międzywojennym (1918–1939) Streszczenie. Bank Gospodarstwa Krajowego był najwięk- szym bankiem w  Polsce międzywojennej, finansującym całość życia gospodarczego. Autor za cel obrał sobie poka- zanie przyczyn ogromnej dynamiki rozwoju operacji Banku Gospodarstwa Krajowego, w tym rozwoju operacji emisyjnych w latach dwudziestych, utrzymywania przedsiębiorstw zbroje- niowych należących do koncernu banku, poważnego udziału w akcji oddłużania rolnictwa i samorządów, współuczestnicze- nia w finansowaniu wielu projektów inwestycyjnych państwa. Wpływ na taki stan rzeczy miały cztery czynniki, które autor szczegółowo opisuje w niniejszym rozdziale. Słowa kluczowe: Bank Gospodarstwa Krajowego, Druga Rzeczpospolita, reforma Grabskiego, polski złoty, etatyzm, obligacje i listy zastawne, finansowanie inwestycji, Centralny Okręg Przemysłowy, sanacja przedsiębiorstw Abstract. Bank Gospodarstwa Krajowego was a  large bank in  Poland interwar, financing the  whole of  the  economic life. The author shows the main causes of intense dynam- ics of  the  development the  operation of  the  Bank in  this development of issuing transactions in the twentieth years, of supporting armaments enterprises being involved in a BGK company, the grave participation in the action of writing off the debts of the farming and self-government bodies, concur- ring in financing of many investment projects. Especially four factors described in the details by the Author lie in the centre of interests. Keywords: Bank Gospodarstwa Krajowego, Second Republic of Poland, Grabski’s reform, polish zloty, state control, bonds and mortgage bonds, financing investments, Centraly Okręg Przemysłowy, recovery of enterprises 1. Wstęp Działalność Banku Gospodarstwa Krajowego (BGK), jego rozwój i struktura były ściśle związane z charakterem gospodarki w Polsce w okre- sie międzywojennym, w tym z realizacją projektu w postaci Centralnego Okręgu Przemysłowego (COP)1. Zadaniem BGK jako instytucji publicz- nej było realizowanie polityki gospodarczej państwa. Będąc wykonawcą tej polityki, bank miał poważny wpływ na kształtowanie się stosunków gospo- darczych. Jedną z podstawowych sfer działalności BGK było sanowanie przedsiębiorstw, które znalazły się w obliczu upadku. Była to bezpośred- nia ingerencja państwa w sprawy gospodarcze. W okresie złej koniunktury państwo przeważnie właśnie poprzez BGK przychodziło firmom z pomocą 1 W. Samecki, Centralny Okręg Przemysłowy 1936–1939, Wrocław 1998. 15 ##7#52#aSUZPUk1BVC1WaXJ0dWFsbw== Zbigniew Klimiuk w formie udzielenia im kredytów lub też przez wykupywanie zagrożonych przedsiębiorstw2. Udzielając kredytów dla przedsiębiorstw, BGK stawał się początkowo wierzycielem tych przedsiębiorstw, a następnie na skutek konwersji tych kredytów na kapitał zakładowy ich udziałowcem. Angażowanie funduszy banku w udziałach odbijało się ujemnie na płynności banku. Mianowicie w warunkach kraju ubogiego w kapitały, jakim była Polska, wycofanie kapi- tałów zaangażowanych w udziałach w drodze ich sprzedaży nie było rze- czą łatwą, wobec czego przejęcie udziałów w przedsiębiorstwach oznaczało z reguły trwałe unieruchomienie kapitału. Ponadto działalność tych przed- siębiorstw była oceniania negatywnie. Świadczy o tym m.in. sprawozda- nie Najwyższej Izby Kontroli za lata 1931–1932. „Usilnie popierany przez bank dział przedsiębiorstw konsorcjonalnych przyniósł wielomilionowe straty, których w wielu wypadkach niewątpliwie dałoby się uniknąć, sto- sując większą powściągliwość w udzielaniu kredytów, a przede wszystkim roztaczając baczniejszy nadzór nad ich zużytkowaniem”3. Firmy na skutek tego żądały kredytów w coraz większych rozmiarach. Często przemysł inwestował, opierając się na  kredytach wekslo- wych czy kredytach na rachunku bieżącym związanych z wkładami płat- nymi na każde żądanie. W ten sposób zamrażano olbrzymie kapitały, które zresztą tylko teoretycznie były zamrożone, a faktycznie — stracone. Nie pozwoliło to bankowi na właściwe rozwinięcie kredytu publicznego, tj. tej gałęzi, dla której został utworzony. Wielka własność ziemska otrzy- mywała pożyczki długoterminowe lokowane we własnym portfelu banku, przy czym za podstawę brano ceny ziemi w okresie ich szczególnej wysoko- ści. Samorządy terytorialne rozwijały „inicjatywę”, nie licząc się z możliwo- ściami budżetowymi i opierając ją w pełni na liberalnie szafowanych kre- dytach na rzecz banku. W konsekwencji BGK zmuszony był dokonać wielu posunięć, jak m.in. konwersja. Tak więc subsydiowanie ze środków budżetu państwowego instytucji kredytowych, udzielających ulg dłużnikom, było przeniesieniem poniesionych strat na płatnika podatków. Bank Gospodarstwa Krajowego powinien był przejąć w pewnym stop- niu funkcję ośrodka nadrzędnego w państwowym systemie finansowym. Polityka jego potoczyła się jednak innym torem, BGK wszedł w bezpo- średnie stosunki z przemysłem i handlem. Jego działalność wyraźnie prze- biegała w interesie firm przemysłowych. Powstanie w Polsce struktury 2 Z. Landau, Bank Gospodarstwa Krajowego, Warszawa 1998. 3 T. Bernadzikiewicz, Udział państwa w przedsiębiorstwach prywatnych, „Przegląd Gospodarczy” 1936, nr 24, s. 774. 16 ##7#52#aSUZPUk1BVC1WaXJ0dWFsbw== Bezpieczeństwo ekonomiczne Polski na przykładzie działalności Banku Gospodarstwa Krajowego… gospodarczej typowej dla kapitalizmu państwowo -oligopolistycznego z dużym udziałem sektora państwowego oraz istnienie wielkiej własno- ści ziemskiej były podstawowymi przesłankami, które określały charak- ter i specyfikę działalności BGK jako instrumentu polityki kredytowej państwa4. Bank Gospodarstwa Krajowego jako instytucja kredytowa odegrał jed- nak doniosłą rolę w życiu gospodarczym kraju. Należy pamiętać, że start Polski do samoistnego bytu odbywał się w bardzo trudnych warunkach. Polska porozbiorowa była krajem o niskim zagospodarowaniu, zwłasz- cza, jeśli chodzi o poziom uprzemysłowienia oraz rozwój miast, czego dal- szym aspektem był niski stopień zamożności społeczeństwa polskiego oraz słabe tempo kapitalizacji5. Brak rynku kapitałowego w Polsce uniemożli- wiał szybką odbudowę kraju oraz przystosowanie struktury gospodarczej do potrzeb odrodzonego państwa polskiego6. Na skutek częstych kryzysów istniała obawa lokowania środków pieniężnych na rynku. Ze względu na to, że państwo zabezpieczało ludność, lokowała ona swoje środki w instytu- cjach oszczędnościowych, które następnie były kierowane do instytucji kredytowych. Bank Gospodarstwa Krajowego był właśnie największym rezerwuarem, do którego wpływały nie tylko wolne środki od ludności, ale również środki zgromadzone przez państwo (podatki, opłaty)7. Na podsta- wie zgromadzonych w ten sposób środków bank rozwijał szeroką dzia- łalność inwestycyjną na obszarze całego kraju. O roli, jaką odegrał BGK w zakresie finansowania inwestycji, świadczy udział środków przeznaczo- nych na cele długoterminowe w ogólnej sumie kredytów udzielonych przez BGK w latach 1924–1938 (tabela 1). Z zestawienia przedstawionego w tabeli 1 wynika, że w stosunkowo krótkim okresie ogólna suma kredytów BGK osiągnęła tak duże rozmiary. Kredyty długoterminowe gotówkowe i emisyjne wyłączone ze środków wła- snych banku stanowiły sumę 1,126 mld zł w ogólnej kwocie 2,360 mld zł. Duże znaczenie dla życia gospodarczego Polski miało finansowanie przez BGK inwestycji samorządowych. Dzięki temu zrealizowane zostały na obszarze całego kraju najbardziej pilne i niezbędne inwestycje, które umożliwiły przyspieszenie rozwoju gospodarczego samorządów. Doty- czy to inwestycji o charakterze gospodarczym i społecznym, np. gazownie, 4 J. Zdziechowski, Skarb i pieniądz 1919–1939, Londyn 1955. 5 H. Cywiński, Dziesięć wieków pieniądza polskiego, Warszawa 1987. 6 A. Pietrasik, Historia i współczesność długoterminowego kredytu hipotecznego 7 L. Barański, Uwagi nad obiegiem pieniężnym w Polsce w latach 1924–1926, War- w Polsce, Warszawa 2001. szawa 1926. ##7#52#aSUZPUk1BVC1WaXJ0dWFsbw== 17 Zbigniew Klimiuk elektrownie, wodociągi, kanalizacja itp. Dzięki wydajnej pomocy finan- sowej ze strony BGK dla działalności inwestycyjnej samorządów nastą- piło znaczne zwiększenie zatrudnienia. W rezultacie przyczyniło się to do spadku bezrobocia w 1928 r. do poziomu nienotowanego w poprzednich latach. Tabela 1. Wielkość i struktura kredytów BGK w latach 1924–1938 po uwzględnieniu amortyzacji (w mld zł) Kredyty gotówkowe Lata 1924 1925 1926 1927 1928 1929 1930 1931 1932 1933 1934 1935 1936 1937 1938 Kredyty han- dlowe* 0,094 0,138 0,171 0,279 0,361 0,395 0,426 0,442 0,405 0,387 0,449 0,470 0,443 0,544 0,561 W dziale ope- racji ze Skar- bem Państwa 0,002 0,128 0,268 0,357 0,386 0,414 0,589 0,642 0,618 0,651 0,626 0,699 0,767 0,688 0,863 Razem W sumy ogółem Kredyty emisyjne W sumy ogółem Ogółem 0,096 0,266 0,440 0,635 0,747 0,809 1,015 1,084 1,023 1,038 1,077 1,169 1,212 1,232 1,424 59 62 68 62 56 55 58 58 55 56 57 60 57 58 60 0,067 0,167 0,206 0,391 0,584 0,663 0,735 0,792 0,838 0,823 0,807 0,793 0,924 0,906 0,936 41 38 32 38 44 45 42 42 45 44 43 40 43 42 40 0,163 0,431 0,646 1,027 1,331 1,472 1,750 1,876 1,861 1,861 1,862 1,962 2,134 2,138 2,360 * Są to kredyty udzielone wyłącznie ze środków własnych BGK i mieszczą się w tych sumach kredyty krótkoterminowe, które na koniec 1938 r. wynosiły 370 mln zł. Źródło: opracowano na podstawie: Bank Gospodarstwa Krajowego, Sprawozda- nie z działalności BGK w 1936 r.; Bank Gospodarstwa Krajowego, Sprawozda- nie z działalności BGK w 1937 r.; Bank Gospodarstwa Krajowego, Sprawozdanie z działalności BGK w 1938 r. Znaczne osiągnięcia wystąpiły w dziedzinie komunikacji. Za pomocą BGK wybudowano port w Gdyni. Rozwój Gdyni był punktem wyjścia w akcji uprzemysłowienia Pomorza. Budowa portu wymagała nowej sieci komunikacji. Polski system komunikacyjny i transportowy odziedziczony 18 ##7#52#aSUZPUk1BVC1WaXJ0dWFsbw== Bezpieczeństwo ekonomiczne Polski na przykładzie działalności Banku Gospodarstwa Krajowego… po zaborach nie tylko był słabo rozwinięty, ale jego struktura nie odpo- wiadała interesom polskiej gospodarki. Drogi o  trwałej nawierzchni miały w 1924 r. 45 560 km długości. Do początku 1938 r. wybudowano 17 572 km, a więc zwiększyły się o 38,6 . Sieć kolejowa zwiększyła się o 10 . Szczególnie ważne było wybudowanie magistrali węglowej Śląsk — Gdynia. Miało to doniosłe znaczenie z punktu widzenia naszego eks- portu węgla. Doniosłą rolę odegrał BGK w dziedzinie uprzemysłowie- nia kraju8. Przy pomocy finansowej banku został stworzony cały szereg gałęzi wytwórczości, zwłaszcza w dziedzinie przemysłu przetwórczego, ale i w przemyśle metalowo -maszynowym, papierniczym, chemicznym itd. Na pierwszym miejscu należy wymienić inwestycje ściśle państwowe. Wybudowano wielką hutę stali i fabrykę armat w Stalowej Woli, fabrykę amunicji w Kraśniku, fabrykę silników lotniczych w Rzeszowie. Ponadto w budowie znajdowały się takie przedsięwzięcia, jak: huty aluminium i magnezu, metali kolorowych, fabryka obrabiarek i motorów. W dużym tempie rozwijał się przemysł włókienniczy w Łodzi i w Bielsku-Białej. Zwiększone inwestycje i produkcja przemysłowa wywarły duży wpływ na ukształtowanie się obrotów handlowych z zagranicą. Wielkie znacze- nie w ostatnich latach miała pomoc finansowa BGK na polu modernizacji zakładów przemysłowych oraz w budowie nowych fabryk w COP nasta- wionym przede wszystkim na przemysł zbrojeniowy9. Reasumując, należy stwierdzić, że w stosunkowo krótkim czasie, jakim był okres międzywo- jenny, przy pomocy finansowej BGK zdołano przeprowadzić wiele poważ- nych inwestycji, co w znacznym stopniu wpłynęło na rozwój i przebudowę strukturalną kraju, a zarazem stworzyło podstawy do dalszego rozwoju gospodarczego i przemysłowego kraju. 2. Sposoby gromadzenia środków na inwestycje przez Bank Gospodarstwa Krajowego Udzielanie kredytów długoterminowych stanowiło podstawową dzia- łalność BGK. Kredyt ten ze względu na swój długoterminowy charakter posiadał specyficzne cechy: 8 Centralne Archiwum Wojskowe (dalej: CAW), akta Sekretariatu Komitetu Obrony Rzeczypospolitej (dalej: SeKOR), Wytyczne reformy polityki przemysło- wej w Polsce, Konferencja Ministra Przemysłu i Handlu, Wiceministra Przemysłu i Handlu, II Wiceministra Spraw Wojskowych i Zastępcy Szefa Sztabu Głównego w dniu 5 listopada 1936 r., s. 7–8. 9 CAW, akta SeKOR, Analiza przygotowań do wojny Polski, Niemiec i Sowietów. 19 ##7#52#aSUZPUk1BVC1WaXJ0dWFsbw== Zbigniew Klimiuk 1) Długi okres spłacania tego kredytu wymagał zabezpieczenia rzeczowe- go na obiektach nieulegających szybkiemu zniszczeniu. Z natury rzeczy mogły to być tylko nieruchomości miejskie i ziemskie — przynoszące cały dochód — lub przedsiębiorstwa, których rentowność była oczywi- sta, np. koleje, wodociągi, elektrownie. 2) Spłata kredytu była uskuteczniona w określonych z góry terminach, w różnych ratach, zawierających spłatę na kapitał i odsetki. 3) Kredytu długoterminowego udzielały powołane do tego instytucje w papierach wartościowych o stałym oprocentowaniu: w listach zastaw- nych lub w obligacjach, tzn. biorący pożyczkę otrzymywał w zasadzie listy zastawne lub obligacje na sumę pożyczki i mógł je spieniężyć, o ile znajdzie nabywców. Często instytucje kredytu długoterminowego uła- twiały zbycie wydanych listów zastawnych lub obligacji, a nawet sku- powały je płacąc kurs giełdowy. Wynika z tego, że kapitał na pożyczkę długoterminową dostarczyła bezpośrednio nie instytucja kredytu dłu- goterminowego, lecz publiczność, która kupowała listy zastawne i obli- gacje, lokując w nich swoje oszczędności. Rola instytucji kredytowych ograniczała się tylko do pośredniczenia między poszukującym kredytu a mogącym go udzielić. Listy zastawne i obligacje znakomicie ułatwiały udzielenie takiego kredytu, gdyż posia- dacz ich nie był związany z  biorącym kredyt długoterminowy żadną umową i  mógł w  każdej chwili zbyć list zastawny, względnie obliga- cję. Listy zastawne i obligacje opiewały nie na całkowitą sumę pożyczki udzielonej przez instytucje kredytu długoterminowego, lecz na kwoty niewielkie, np. 100, 500, 1000, 2000 jednostek monetarnych. Mogły więc być w miarę posiadanych środków nabywane przez bardzo szerokie rze- sze oszczędzających. Bank Gospodarstwa Krajowego emitowane przez siebie listy zastawne i obligacje plasował zarówno w kraju, jak i za gra- nicą. Z  przyczyn natury ogólnospołecznej uruchomienie na  większą skalę kredytu długoterminowego w początkowym okresie było niemoż- liwe. Zupełne zubożenie wewnętrznego rynku pieniężnego z kapitałów poszukujących trwałej lokaty uniemożliwiło wszczęcie wydatniejszej akcji w kierunku emitowania długoterminowych listów zastawnych i obligacji. Tabela 2 przedstawia ogólny stan papierów wartościowych BGK w okresie 1925–1926. Z  papierów emitowanych przez BGK w  1925  r. stosunkowo nie- wielką liczbę ośmioprocentowych listów zastawnych o nominalnej sumie 1,1 mln zł ulokowano w krajowych towarzystwach ubezpieczeniowych. Na rynkach zagranicznych uplasowano tylko część ośmioprocentowych obligacji komunalnych dolarowych w nominalnej wysokości 9,6 mln dol., 20 ##7#52#aSUZPUk1BVC1WaXJ0dWFsbw== Bezpieczeństwo ekonomiczne Polski na przykładzie działalności Banku Gospodarstwa Krajowego… część zaś w  wysokości 4  mln  zł sprzedano na  rynku szwajcarskim10. W 1927 r. objawy ogólnogospodarczej depresji zaczęły zanikać. Ogólne polepszenie sytuacji gospodarczej wywołało duży wpływ na wzrost wkła- dów w polskich instytucjach kredytowych o ponad 87 — z 612,7 mln zł w 1926 r. do 1114,8 mln zł w 1927 r.11 Tabela 2. Papiery wartościowe BGK w okresie 1925–1926 (w mln) Lata siedmio- i ośmioprocentowe listy zastawne w zł w złocie ośmioprocentowe obligacje komunalne w zł w złocie ośmioprocentowe obligacje komunalne w dolarach 1,1 7,6 26,1 27,3 1925 1926 Źródło: Bank Gospodarstwa Krajowego, Sprawozdanie z  działalności BGK w 1926 r., s. 34 9,6 12,2 Poprawa na rynku kredytu krótkoterminowego odbiła się również na kredycie długoterminowym, ponieważ w wyniku spadku stopy procen- towej od wkładów coraz większa ilość wolnej gotówki odpływała na zakup papierów o stałym oprocentowaniu, wytwarzając w ten sposób początek kredytu długoterminowego. Świadczy o tym fakt ulokowania całkowi- cie na rynku wewnętrznym listów zastawnych emitowanych przez BGK w 1927 r. Płynność ta znalazła wyraz w zwyżce papierów wartościowych na giełdzie w Warszawie. Tak np. kurs pięcioprocentowej pożyczki konwer- syjnej, którą dokonano najbardziej ożywionych obrotów, podniósł się z 32 w czerwcu 1926 r. do 47 w końcu 1926 r. i w połowie 1927 r. W związku z nabyciem przez Skarb Państwa odpowiedniej ilości obligacji komunal- nych kapitał zakładowy BGK wzrósł z 85 mln zł do sumy 120 mln zł. W ten sposób w końcu 1927 r. kapitał własny banku wynosił 149 mln zł, co umoż- liwiło rozszerzenie jego działalności kredytowej. Wobec znacznego zapo- trzebowania na długoterminowy kredyt inwestycyjny ze strony przemysłu BGK przystąpił do emisji obligacji bankowych12. Głównie więc z powodu rozszerzenia krajowego rynku na listy zastawne i obligacje działalność emi- syjna BGK wzrosła do sumy 168,2 mln zł w 1926 r., do 357 mln zł w 1927 r. oraz do 584 mln zł w 1928 r., co oznaczało wzrost w ciągu 1928 r. o 54 . 10 J. Zdziechowski, Finanse Polski w latach 1924 i 1925, Warszawa 1925. 11 Bank Gospodarstwa Krajowego, Sprawozdanie z działalności BGK w 1927 r. 12 W. Malinowski, Stabilizacja waluty w Polsce w latach 1924 i 1927 w świetle lite- ratury, Kraków 1932. 21 ##7#52#aSUZPUk1BVC1WaXJ0dWFsbw== Zbigniew Klimiuk Stan emisji listów zastawnych i obligacji w poszczególnych listach ilustruje tabela 3. Stan emisji ośmio-, siedmioipół- i siedmioprocentowych listów zastawnych i obligacji BGK 31 grudnia 1928 r. wynosił 551,179 mln zł w złocie. Stan emisji czteroipół- i czteroprocentowych listów zastawnych i obligacji ukształtował się w tym czasie na poziomie 32,596 mln zł. Ogólny stan emisji BGK 31 grudnia 1928 r. wynosił więc 583,775 mln zł. Tabela 3. Stan emisji listów zastawnych i obligacji w latach 1926–1928 (w mln) Lata Listy zastawne Obligacje komunalne e w o t n e c o r p o i m ś o e i c o ł z w   ł z w   e w o t n e c o r p o i m d e i s e i c o ł z w   ł z w   e w o t n e c o r p o i m ś o e i c o ł z w   ł z w   e w o t n e c o r p o i m d e i s e i c o ł z w   ł z w   e w o t n e c o r p o i m ś o h c a r a l o d w   e w o t n e c o r p o i m d e i s h c a r a l o d w   Obli- gacje ban- kowe - n e c o r p ł ó p i o i m d e i s e i c o ł z w     ł z w e w o t Obli- gacje budow- lane e w o t n e c o r p o i m ś o e i c o ł z w   ł z w   m e z a R — — 168,254 12,870 — 46,980 — 108,403 — 58,857 0,798 83,765 106,298 105,361 — 2,565 31 grudnia 1926 r. 31 grudnia 1927 r. 31 grudnia 1928 r. Źródło: opracowano na podstawie: Bank Gospodarstwa Krajowego, Sprawozda- nie z działalności BGK w 1926 r.; Bank Gospodarstwa Krajowego, Sprawozda- nie z działalności BGK w 1927 r.; Bank Gospodarstwa Krajowego, Sprawozdanie z działalności BGK w 1928 r. 62,231 28,795 81,613 209,284 102,637 418,958 24,531 — 357,644 551,179 0,190 Ogółem BGK sprzedał własnych emisji w 1928 r. na sumę 245,9 mln zł13. Emisje te zostały całkowicie ulokowane na rynku krajowym. Nabywcami emisji banku, podobnie jak w latach poprzednich, były przede wszyst- kim „bierne instytucje kredytowe”, takie jak: Pocztowa Kasa Oszczędności (PKO), Bank Polski S.A., Powszechny Zakład Ubezpieczeń Wzajemnych oraz Skarb Państwa, który skupił większą partię listów zastawnych i obliga- cji komunalnych. Było to w dużej mierze uzależnione od polityki lokacyjnej 13 Bank Gospodarstwa Krajowego, Sprawozdanie z działalności BGK w 1928 r. 22 ##7#52#aSUZPUk1BVC1WaXJ0dWFsbw== Bezpieczeństwo ekonomiczne Polski na przykładzie działalności Banku Gospodarstwa Krajowego… państwa. „Polityka państwa faworyzowała kapitalizację wewnętrzną w postaci wkładów w instytucjach kredytowych, a niemal zupełnie nie sta- rała się o stworzenie wolnego rynku wewnętrznego dla papierów warto- ściowych o stałym oprocentowaniu”14. Popyt na długoterminowe zobowią- zania banku ze strony ludności pozostawał minimalny. Również zagraniczne rynki pieniężne nie wykazywały większego zain- teresowania polskimi papierami wartościowymi, tym bardziej, że w drugiej połowie 1928 r. nastąpiło znaczne pogorszenie na najważniejszym rynku pieniężnym (nowojorskim). W rezultacie suma uplasowanych za granicą własnych długoterminowych papierów wartościowych była niewielka i wynosiła 17,4 mln zł (1928 r.). Niewielka chłonność krajowego rynku na papiery wartościowe o stałym oprocentowaniu przy równocześnie dość znacznym nacisku na nie ze strony instytucji kredytu długoterminowego umożliwiła bankowi polepszenie kursu swych papierów na giełdach krajo- wych. Kurs ośmioprocentowych listów zastawnych i ośmioprocentowych obligacji komunalnych utrzymywał się do końca 1928 r. na niezmienio- nym poziomie i wynosił 94 wartości nominalnej, dla siedmioprocento- wych listów zastawnych i obligacji komunalnych wynosił 83 . W związku z  podwyższeniem kapitału zakładowego do sumy 150  mln  zł kapitały własne BGK osiągnęły sumę 201 mln zł15. Ogólna sytuacja gospodarcza kraju w 1929 r. wpłynęła hamująco na tempo rozwoju działalności emi- syjnej BGK, które było ściśle uzależnione od możliwości plasowania emi- sji. Emisja papierów wartościowych w 1929 r. została zmniejszona w sto- sunku do dwóch lat ubiegłych, osiągając sumę 663 mln zł. Sprzedaż netto własnych emisji banku wynosiła w 1929 r. 126,1 mln zł według wartości nominalnej. Suma ta stanowiła zaledwie połowę wartości sprzedanych emi- sji w roku poprzednim. Odbiciem trudności panujących na rynku pienięż- nym był przede wszystkim spadek obrotów i zniżka kursów na giełdach papierów wartościowych. Wskaźnik kursów akcji przemysłowych obniżył się dość znacznie z 99,6 w końcu 1928 r. do 65,3 w końcu 1929 r., wskaź- nik listów zastawnych natomiast — z 86,4 do 84,6 . W gromadzeniu środ- ków na inwestycje BGK kierował się nadal wytycznymi Skarbu Państwa. Państwo było w szerokim zakresie kierownikiem polityki gospodar- czej. Polityka państwowa prowadziła usilną propagandę w kierunku gro- madzenia oszczędności w instytucjach oszczędnościowych. Wszystkie środki zgromadzone w ten sposób w myśl państwowej polityki lokacyjnej 14 H. Tennenbaum, Struktura gospodarstwa polskiego, t. 2: Kredyt, Warszawa 1935, 15 Bank Gospodarstwa Krajowego, Sprawozdanie z działalności BGK w 1928 r. s. 250. ##7#52#aSUZPUk1BVC1WaXJ0dWFsbw== 23 Zbigniew Klimiuk kierowano do BGK, który z kolei pewną ich część rozprowadzał przy pomocy lokalnych instytucji kredytowych na określone cele. Dla zobrazo- wania kierunków i proporcji nabywania papierów wartościowych emito- wanych przez BGK podano zestawienie przedstawione w tabeli 4. Ogólna suma emisji BGK wynosiła w końcu 1932 r. 837 mln zł16. Tabela 4. Uplasowanie papierów wartościowych przez BGK w 1932 r. (w mln zł) Instytucje Ministerstwo Skarbu w tym: depozyt państwa, fundusz budowlany PKO zakłady ubezpieczeniowe Bank Polski S.A. instytucje społeczne i komunalne pożyczki wydane w afektach inne (osoby prywatne) zagranica Pozostało według stanu na 31 grudnia 1932 r. w portfelu BGK Razem Źródło: opracowano na podstawie Bank Gospodarstwa Krajowego, Spra- wozdanie z działalności BGK w 1932 r. Kwota 196 26 180 138 38 11 8 60 155 785 50 837 Z ogólnej sumy emisji papierów wartościowych BGK (837 mln zł) w posiadaniu „biernych instytucji kredytowych” znajdowało się papie- rów wartościowych banku na sumę 563 mln zł, co stanowiło 67,3 ogól- nej sumy kredytów. Za granicą ulokowano 155 mln zł, tj. 18,2 . Reszta emisji była w posiadaniu innych instytucji oraz inwestorów prywatnych — 14,8 . Podobny stan emisji papierów wartościowych BGK ukształto- wał się w 1938 r. i wynosił 936 mln zł, z czego w posiadaniu „biernych instytucji kredytowych” znajdowało się papierów na sumę 660 mln zł17. Dużą rolę w nabywaniu papierów wartościowych odegrał Skarb Państwa. W okresie dobrej koniunktury gospodarczej Skarb Państwa zakupił papiery 16 H. Tennenbaum, Struktura…, wyd. cyt., s. 353. 17 Bank Gospodarstwa Krajowego, Sprawozdanie z działalności BGK w 1938 r. 24 ##7#52#aSUZPUk1BVC1WaXJ0dWFsbw== Bezpieczeństwo ekonomiczne Polski na przykładzie działalności Banku Gospodarstwa Krajowego… wartościowe BGK, lokując tam wolne środki lub też w PKO, która z kolei mogła ulokować złożone w niej przez Skarb Państwa środki w bankach państwowych. Z chwilą, gdy pojawił się deficyt, fundusze obrotowe Skarbu Państwa odsprzedawały instytucjom ubezpieczeń społecznych oraz PKO poprzednio nabyte papiery wartościowe. Na skutek tego wzrastał należący do biernych instytucji kredytowych portfel emitowanych przez banki państwowe listów zastawnych i obliga- cji, chociaż banki państwowe nie zwiększały emisji papierów wartościo- wych. W ten sposób Skarb Państwa upłynniał swoje rezerwy ulokowane w papierach wartościowych. W okresie deficytu budżetowego Skarb Pań- stwa emitował bony skarbowe i część tych walorów była ulokowana w róż- nych instytucjach kredytowych18. Dla zobrazowania tych tendencji warto zwrócić uwagę na ciekawą dynamikę przyrostu w portfelu PKO poszcze- gólnych kategorii papierów wartościowych. Tabela 5. Dynamika papierów wartościowych w posiadaniu PKO (na koniec roku w mln zł) Papier wartościowy 1930 30,3 — 208,1 pożyczki państwowe bony skarbowe listy zastawne i obligacje emitowane przez BGK i PBR* * Państwowy Bank Rolny Źródło: H. Tennenbaum, Struktura gospodarstwa polskiego, t. 2: Kredyt, Warszawa 1935, s. 328 300,3 243,8 1931 42,9 — 1932 40,7 — 1933 54,3 20,3 314,0 Z danych przedstawionych w tabeli 5 wynika, że w 1933 r. portfel pożyczek państwowych i bonów skarbowych wzrósł o 34 mln zł, a portfel emitowanych przez banki państwowe listów zastawnych i obligacji tylko o 14 mln zł. Pewna część powstających w okresie deficytu budżetowego wkładów i składek ubezpieczeniowych wypełniała w budżecie państwo- wym rolę, którą spełniały w okresie równowagi budżetowej wpływy podat- kowe. Niedobór wpływów państwowych w okresie deficytu budżetowego był kompensowany przez przeznaczenie narastających w instytucjach kre- dytowych wkładów i składek ubezpieczeniowych na nabywanie pożyczek 18 J.  Czadankiewicz, Dwudziestolecie Pocztowej Kasy Oszczędności, „Polska Gospodarcza” 1939, nr 14, s. 599. 25 ##7#52#aSUZPUk1BVC1WaXJ0dWFsbw== Zbigniew Klimiuk państwowych i bonów skarbowych. Z tego powodu BGK nie mógł emito- wać swoich papierów wartościowych w okresie złej koniunktury gospodar- czej. Działalność emisyjna BGK w 1933 r. została prawie całkowicie wstrzy- mana w związku z konwersją19. Od 1936 r. BGK zaczął ponownie emitować listy zastawne i obligacje na podstawie pożyczek udzielonych w ostatnich latach w formie pożyczek emitowanych w gotówce. Nowe emisje objęły następujące papiery: 1) pięcioipółprocentowe obligacje komunalne IV emisji na  sumę 18,4 mln zł; 2) sześcioprocentowe listy zastawne VIII emisji na sumę 94,3 mln zł; 3) sześcioprocentowe obligacje budowlane IV emisji na sumę 56,9 mln zł. W związku z tym ogólna suma emisji BGK w obiegu zwiększyła się w ciągu 1936 r. o kwotę 131,2 mln zł do sumy 898,1 mln zł. Łącznie z emi- sjami byłego Polskiego Banku Krajowego w wysokości 25,4 mln zł ogólny stan emisji osiągnął w końcu 1936 r. kwotę 923,5 mln zł20. Mimo mniejszej niż w 1937 r. płynności rynku pieniężnego stan rynku lokacyjnego przed- stawiał się w 1938 r. korzystniej, co znalazło swój wyraz przede wszyst- kim w zwyżce kursów giełdowych papierów wartościowych. Kursy pięcio- ipółprocentowych listów zastawnych i obligacji BGK miały w ciągu całego 1927 r. stały kurs 81 za 100. Wprowadzone na giełdę w drugiej połowie 1938 r. sześcioprocentowe obligacje bankowe BGK były obracane po kursie 97 za 100. Emisja papierów wartościowych BGK w 1958 r. była większa niż w roku poprzednim. Bank wprowadził na rynek siedmioipółletnie sześcio- procentowe obligacje bankowe na sumę 7,9 mln zł. W ten sposób ogólny stan emisji BGK na koniec 1938 r. osiągnął sumę 936 mln zł. Koszty własne na koniec tegoż roku wynosiły 201 mln zł21. Oprócz środków otrzymywanych ze  sprzedaży listów zastawnych i obligacji źródłem kredytu długoterminowego BGK były dotacje otrzy- mane ze  Skarbu Państwa. Skarb Państwa z  różnych źródeł dochodo- wych w postaci nadwyżek budżetowych, podatków, wpływów z pożyczek zagranicznych tworzył fundusze, których administrację powierzał ban- kom państwowym. Do funduszy administrowanych przez BGK należały 19 Konwersja — zamiana dotychczasowego długu na inny dług połączona zazwy- czaj ze zmianą warunków spłaty (obniżenie oprocentowania, przedłużenie ter- minu spłaty). 20 Bank Gospodarstwa Krajowego, Sprawozdanie z działalności BGK w 1936 r.; Bank Gospodarstwa Krajowego, Sprawozdanie z działalności BGK w 1937 r. 21 Bank Gospodarstwa Krajowego, Sprawozdanie z działalności BGK za 1938 r.…, wyd. cyt. 26 ##7#52#aSUZPUk1BVC1WaXJ0dWFsbw== Bezpieczeństwo ekonomiczne Polski na przykładzie działalności Banku Gospodarstwa Krajowego… m.in. Państwowy Fundusz Budowlany, Fundusz Pracy, Fundusz Pomocy Instytucjom Kredytowym. Ten ostatni powstał w 1926 r., kiedy to pań- stwo uratowało od bankructwa wiele banków prywatnych, udzielając im z tego funduszu pożyczek w wysokości 55 mln zł. Fundusz ten utrzymy- wał się i w latach trzydziestych XX w. Zadania funduszy, które tworzono, były określone niejasno i dowolnie, co prowadziło do powstawania nad- miernej ich liczby, często pokrewnych sobie. W rezultacie następowało przesuwanie wolnych środków z jednych funduszy do drugich. Udzielanie gospodarstwom pożyczek z funduszy, których środki były zebrane z dotacji budżetowych i nadwyżek skarbowych, oznaczało doprowadzenie w postaci kredytów pewnym warstwom społecznym środków ściągniętych z gospo- darki w postaci podatków i opłat. Oprócz funduszy administrowanych przez BGK poważne źródło kredytów długoterminowych stanowiły lokaty Skarbu Państwa (tabela 6). Tabela 6. Środki znajdujące się w posiadaniu BGK na 31 grudnia 1933 r. (w mln zł) Środki lokaty Skarbu Państwa i fundusze administracyjne oraz rachunki specjalne* emisja listów zastawnych i obligacji BGK w obiegu emisja listów zastawnych i obligacji byłego Polskiego Banku Krajowego w obiegu Suma 651,2 794,9 28,3 * Na rachunkach specjalnych umieszczane były transakcje stojące w związku ze spe- cjalną pomocą dla przemysłu włókienniczego i instytucji finansowych oraz gwarancje Skarbu Państwa udzielone BGK. Źródło: opracowano na podstawie Mały Rocznik Statystyczny, 1939 Cała działalność BGK w zakresie gromadzenia środków doskonale odzwierciedlała politykę gospodarczą Polski w okresie międzywojennym, którą charakteryzowała poważna ingerencja państwa w sprawy gospodar- cze kraju. Zarówno środki uzyskane ze sprzedaży papierów wartościowych, jak i środki dostarczone przez Skarb Państwa oznaczały, że źródłem kredy- tów w obu przypadkach były odsetki i oszczędności ludności. Wyciągając z rynku środki obrotowe, osłabiano życie gospodarcze przez nacisk śruby podatkowej w tym celu, aby uzyskane w ten sposób środki przeznaczyć na finansowanie określonych grup kapitałowych, względnie tych obszarów życia gospodarczego, których rozwojem ze względu na słabą ich rentow- ność grupy te nie były zainteresowane. 27 ##7#52#aSUZPUk1BVC1WaXJ0dWFsbw== Zbigniew Klimiuk 3. Kredytowanie działalności inwestycyjnej przez Bank Gospodarstwa Krajowego W  całej działalności BGK, ze  względu na  zmianę polityki kredy- towej i kierownictwa banku, można wyróżnić dwa okresy: 1924–1927 i 1927–1939. Zarówno pierwszy, jak i drugi okres cechowała silna ekspan- sja kredytowa, z tym że w drugim okresie tempo operacji było znacznie wyższe. Ze względu na czas, na jaki kredyt był udzielany, można wyróżnić dwie zasadnicze kategorie kredytów: kredyt krótkoterminowy i kredyt dłu- goterminowy. Te zasadnicze rodzaje kredytów uległy dalszemu zróżnico- waniu w zależności od formy kredytu, jego celu, sposobu refinansowania, rodzaju zabezpieczenia itd. Pożyczki długoterminowe dzielono więc przede wszystkim na emisyjne, tj. wypłacane w listach zastawnych i obligacjach, oraz na gotówkowe. Pewną odmianę długoterminowych pożyczek emisyjnych stano- wiły pożyczki wypłacane w gotówce z zastrzeżeniem prawa ich emitowa- nia na podstawie obligacji bankowych. W pierwszym okresie działalno- ści BGK, dysponując wyłącznie kapitałem rodzimym dostarczonym przede wszystkim w formie lokat przez Skarb Państwa, zmuszony był do akcji kre- dytowej o charakterze przeważnie krótkoterminowym. Sytuacja na krajo- wym rynku pieniężnym spowodowała, że działalność BGK w dziedzinie kredytu długoterminowego mogła rozwijać się jedynie w ograniczonym zakresie. W początkowym okresie BGK udzielał kredytów długotermino- wych w papierach emisyjnych, głównie w obligacjach komunalnych, kole- jowych, bankowych i w listach zastawnych22. Pożyczki długoterminowe w obligacjach komunalnych udzielane były: 1) samorządom i związkom samorządowym na spłaty, względnie na uła- twienie spłaty długów wysokoprocentowych, na inwestycje i przedsię- biorstwa produkcyjne lub przeznaczone na cele użyteczności publicznej; 2) spółkom wodnym, przy czym pożyczka nie mogła przekroczyć wysoko- ści kosztów przeprowadzonych robót; 3) wszelkim innym instytucjom prawno -publicznym posiadającym prawo wymierzania danin na pokrycie ich potrzeb. Pożyczki w obligacjach kolejowych BGK udzielał: 1) samorządom i związkom samorządowym na uzupełnienie funduszy potrzebnych dla kolei, które miały być wybudowane i  prowadzone przez powyższe związki; 2) prywatnym przedsiębiorstwom linii kolejowych. 22 F. Młynarski, Międzynarodowe znaczenie spadku złotego, Warszawa 1926. 28 ##7#52#aSUZPUk1BVC1WaXJ0dWFsbw==
Pobierz darmowy fragment (pdf)

Gdzie kupić całą publikację:

Kierunki doskonalenia koncepcji zarządzania organizacją publiczną. Teoria i praktyka
Autor: , ,
Sklep
Format
Cena

Opinie na temat publikacji:

Inne popularne pozycje z tej kategorii:

Czytaj również:

Prowadzisz stronę lub blog? Wstaw link do fragmentu tej książki i współpracuj z Cyfroteką: