Redaktorzy tomu proponują spojrzenie na komizm w perspektywie historycznej, ukazującej przemiany, jakim podlegają poszczególne jego formy i gatunki oraz związana z nimi terminologia. Celem takiego ujęcia jest nie tylko rejestracja i opis stosowanych dawniej mechanizmów komicznych, omówienie zanikania jednych form i gatunków oraz związanych z nimi nazw i powstawania innych, lecz także uchwycenie głównych tendencji rozwojowych w obrębie językowo wyrażanego komizmu na podstawie analiz dokonywanych w różnych przekrojach czasowych.
Darmowy fragment publikacji:
SPIS TREŚCI
Wstęp . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Anna Kozłowska
O poważnych problemach z komizmem językowym. Wstępne uwagi
metodologiczne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Anna Krasowska
Dowcip w perspektywie historycznej . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Tomasz Korpysz
Dowcip w pismach Cypriana Norwida . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Dagmara Banasiak
Rozwój semantyczny leksemów śmiać się i śmiech . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Małgorzata B. Majewska
Jednostki żartobliwe w wileńskim Słowniku języka polskiego . . . . . . . . . .
Katarzyna Jażdżewska
Starożytni Grecy o śmiechu i śmieszności. Od początków do Arystotelesa
i tradycji perypatetyckiej . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Marian Hanusek OP
Umiejętność dobrej zabawy (iucunditas) w Summie teologii św. Tomasza
z Akwinu . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Ewa Wolnicz-Pawłowska
Komizm językowy w polskich tekstach dawnych (z problemami tłumacze-
niowymi w tle) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
7
11
23
43
59
75
99
125
135
6
Spis treści
Elżbieta Michow
Komizm etymologii potocznych nazw miejscowych oparty na dekompo-
zycji strukturalnej (na podstawie wybranych tekstów od XVI wieku do
1939 roku) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Kinga Paraskiewicz
Amanullahiada – satyra polityczna w dwudziestoleciu międzywojennym
na przykładzie tekstów okolicznościowych i relacji prasowych z wizyty
króla Afganistanu Amanullaha Chana w Warszawie w 1928 roku . . . . . .
Agata Brajerska-Mazur
Jak tłumaczyć humor Carrolla? . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Aleksandra Jackiewicz
O trudnościach w przekładzie komizmu językowego w poezji. Wiersz
Raport Juliana Tuwima w tłumaczeniu na język hiszpański . . . . . . . . . . .
149
173
191
205
WSTĘP
Od lat dziewięćdziesiątych XX wieku można w Polsce zaobserwować gwał-
towny wzrost zainteresowania badaniami nad komizmem. W ciągu minionego
ćwierćwiecza powstało wiele prac teoretycznych i materiałowych skupionych
na zagadnieniach związanych z komizmem, humorem, dowcipem, śmiechem
i śmiesznością. Zorganizowano w tym czasie także liczne konferencje ogólnopol-
skie i międzynarodowe, podczas których niejednokrotnie podkreślano koniecz-
ność interdyscyplinarnego podejścia do omawianego zjawiska.
Wśród systematycznie narastającej literatury przedmiotu, niewątpliwie skupio-
nej przede wszystkim na współczesności, znaleźć można również prace opisujące
komizm w perspektywie historycznej. Najczęściej analizie poddawano różne jego
przejawy w twórczości polskich pisarzy niewspółczesnych, m.in. Mikołaja Reja,
Jana Kochanowskiego, Wacława Potockiego, Stanisława Herakliusza Lubomir-
skiego, Jakuba Teodora Trembeckiego, Ignacego Krasickiego, Franciszka Zabło-
ckiego, Adama Mickiewicza, Juliusza Słowackiego, Cypriana Norwida, Aleksandra
Fredry, Michała Bałuckiego, Felicjana Faleńskiego, Jana Lama, Henryka Sienkie-
wicza, Bolesława Prusa czy Wiktora Gomulickiego. Osobną grupę stanowią prace
dotyczące gatunków komicznych, np. facecji, satyry, komedii czy dowcipu, ale
też żartobliwych epitafiów zwierzęcych, analizy aspektów komicznych literatury
sowizdrzalskiej, a także szerzej: dawnej prozy i poezji polskiej. Istnieją również
publikacje omawiające istotne kategorie związane z komizmem sensu largo, np.
radość i śmiech w średniowieczu lub w literaturze staropolskiej, kategorię comic
relief w XIX-wiecznej prozie czy „gest śmiechu” w literaturze początku XX wieku,
a z drugiej strony – opracowania pewnych tematycznie wyodrębnionych katego-
rii żartów czy specyficznego zjawiska kulturowego, jakim była Rzeczpospolita
Babińska. Wyodrębnić należy także ogólniejsze opracowania teoretyczne przed-
stawiające komizm jako kategorię historycznoliteracką i estetyczną.
Prace takie, choć stosunkowo liczne1, mają charakter rozproszony, a część z nich
powstała na marginesie zainteresowania badaczy innymi zjawiskami literackimi
1 Ze względu na wielość tych prac rezygnujemy z podawania ich adresów bibliograficznych.
Znajdą się one w przygotowywanym przez nas artykule przeglądowym dotyczącym badań nad
komizmem historycznym w Polsce.
8
Wstęp
lub kulturowymi. Brakuje monograficznych ujęć komizmu obecnego w teks-
tach twórców niewspółczesnych, nieliczne są też opracowania, które w centrum
uwagi stawiają zagadnienia językowe. Komizm w ujęciu historycznym, zwłaszcza
widziany z perspektywy językoznawczej, jawi się zatem jako zagadnienie wciąż
niewystarczająco przeanalizowane i opisane, warte bliższego oglądu.
W niniejszym tomie proponujemy spojrzenie na komizm właśnie w perspek-
tywie historycznej, ukazującej przemiany, jakim podlegają poszczególne jego
formy i gatunki oraz związana z nimi terminologia. Celem takiego ujęcia jest
nie tylko rejestracja i opis stosowanych dawniej mechanizmów komicznych,
omówienie zanikania jednych form i gatunków oraz związanych z nimi nazw
i powstawania innych, lecz także, a nawet przede wszystkim uchwycenie głównych
tendencji rozwojowych w obrębie językowo wyrażanego komizmu na podstawie
analiz dokonywanych w różnych przekrojach czasowych. W obszarze naszego
zainteresowania znajduje się również historia refleksji nad komizmem oraz ana-
liza czynników zewnętrznych wobec niego (socjologicznych, psychologicznych,
kulturowych i in.), ale mających nań bezpośredni wpływ. W tytule prezentowa-
nego tomu proponujemy nazwę „komizm historyczny”, wyznaczając tym samym
dwa kierunki w badaniach nad komizmem (humor studies, humor research) –
współczesny, obejmujący badanie i opis zjawisk komicznych, próby klasyfikacji
i tworzenie podbudowy teoretycznej, oraz historyczny – akcentujący zachodzące
w obrębie komizmu (jego mechanizmów, form i gatunków) przemiany.
Zawartość niniejszego tomu można podzielić na kilka kręgów tematycznych.
Pierwszy z nich obejmuje zagadnienia związane z terminologią i metodologią
badań nad komizmem (Anna Kozłowska) oraz ewolucją dowcipu i poświęconej mu
refleksji teoretycznej (Anna Krasowska). Umieszczamy w nim także analizę róż-
nych znaczeń (i odmian znaczeniowych) leksemu dowcip w języku Cypriana Nor-
wida (Tomasz Korpysz), studium ukazujące rozwój semantyczny wyrazów śmiać
się i śmiech ( Dagmara Banasiak) oraz przegląd żartobliwego słownictwa dzie-
więtnastowiecznego obecnego w Słowniku wileńskim (Małgorzata B. Majewska).
Drugi krąg tematyczny wyznaczają prace poświęcone europejskiej refleksji
nad komizmem. Chronologiczny zarys starożytnych rozważań nad śmiechem
i śmiesznością prezentuje Katarzyna Jażdżewska. O. Marian Hanusek przedstawia
z kolei zagadnienia zabawy i humoru w pismach św. Tomasza z Akwinu.
Na trzeci krąg składają się prace omawiające przykłady komizmu w różnych
dawnych tekstach literackich i użytkowych oraz dowcip onomastyczny (Ewa
Wolnicz-Pawłowska), komiczne aspekty ludowych etymologii nazw miejscowych
(Elżbieta Michow), a także teksty satyryczne dotyczące wizyty króla Afganistanu,
Amanullaha (Kinga Paraskiewicz).
Wstęp
9
Na osobną uwagę zasługują kwestie tłumaczenia komizmu w tekstach nie-
współczesnych, czemu poświęcone są dwa artykuły: Agaty Brajerskiej-Mazur
oraz Aleksandry Jackiewicz.
Oddając w Państwa ręce pierwszą, jak się zdaje, książkową publikację w całości
poświęconą zagadnieniom komizmu językowego w tekstach niewspółczesnych
i związanym z nimi kwestiom przekładu, wyrażamy nadzieję, że zainspiruje ona
badaczy do głębszej refleksji nad tymi zagadnieniami.
Tomasz Korpysz, Anna Krasowska
Pobierz darmowy fragment (pdf)
