Darmowy fragment publikacji:
SPIS TREŚCI
Wprowadzenie .................................................................................................
Konwencja konstytucyjna ..............................................................................
7
11
Konstytucja Stanów Zjednoczonych Ameryki
Preambuła .........................................................................................................
Artykuł I ...........................................................................................................
Artykuł II ..........................................................................................................
Artykuł III ........................................................................................................
Artykuł IV ........................................................................................................
Artykuł V ..........................................................................................................
Artykuł VI ........................................................................................................
Artykuł VII .......................................................................................................
Karta Praw ........................................................................................................
Poprawka I ........................................................................................................
Poprawka II ......................................................................................................
Poprawka III .....................................................................................................
Poprawka IV .....................................................................................................
Poprawka V ......................................................................................................
Poprawka VI .....................................................................................................
Poprawka VII ...................................................................................................
Poprawka VIII ..................................................................................................
Poprawka IX .....................................................................................................
Poprawka X ......................................................................................................
Pozostałe poprawki .........................................................................................
Poprawka XI .....................................................................................................
Poprawka XII ...................................................................................................
Poprawka XIII ..................................................................................................
Poprawka XIV ..................................................................................................
Poprawka XV ...................................................................................................
Poprawka XVI ..................................................................................................
17
19
72
89
96
102
104
106
108
109
117
119
119
122
127
129
131
132
134
136
136
137
140
141
148
149
6 •
SPIS TREŚCI
Poprawka XVII ................................................................................................
Poprawka XVIII ...............................................................................................
Poprawka XIX ..................................................................................................
Poprawka XX ...................................................................................................
Poprawka XXI ..................................................................................................
Poprawka XXII ................................................................................................
Poprawka XXIII ...............................................................................................
Poprawka XXIV ...............................................................................................
Poprawka XXV ................................................................................................
Poprawka XXVI ...............................................................................................
Poprawka XXVII .............................................................................................
Tabela nr 1: Konstytucja federalna z 1787 roku wraz z poprawkami .......
Tabela nr 2: Sygnatariusze konstytucji federalnej (17 września 1787) .....
Tabela nr 3: System kontroli i równowagi (od 1803 roku) .........................
Tabela nr 4: Źródła prawa amerykańskiego .................................................
Tabela nr 5: Proces legislacyjny w Kongresie – ustawa zwykła .................
Tabela nr 6: Prezydenci i wiceprezydenci Stanów Zjednoczonych
(1789–2007) ...............................................................................................
Tabela nr 7: Sukcesja państwowa ...................................................................
Tabela nr 8: Departamenty wykonawcze rządu federalnego .....................
Tabela nr 9: Przewodniczący Sądu Najwyższego Stanów
Zjednoczonych ..........................................................................................
Tabela nr 10: Struktura sądownictwa federalnego ......................................
Tabela nr 11: Zastosowanie procedury impeachment w historii ...............
Tabela nr 12: Amerykańskie stany – ratyfi kacja konstytucji
i reprezentacja w Kongresie .....................................................................
Literatura ..........................................................................................................
Orzecznictwo Sądu Najwyższego USA .........................................................
Publikacje pracowników Katedry Amerykanistyki IAiSP UJ, które
ukazały się nakładem Wydawnictwa Uniwersytetu Jagiellońskiego ..
150
152
153
155
158
159
160
161
163
165
166
167
169
171
172
173
174
176
177
178
179
180
181
183
189
192
WPROWADZENIE
Współcześnie konstytucje odgrywają rolę najważniejszych doku-
mentów prawnych w państwach demokratycznych. Będąc najwyższym
źródłem prawa, wpływają bezpośrednio na kształt, charakter i treść
wszystkich norm prawa wewnętrznego wchodzących w skład systemu
prawnego danego państwa. Wszystkie inne akty prawne muszą być
zgodne z konstytucją w tym sensie, że nie mogą naruszać zasad i war-
tości, jakie ona wprowadza i chroni, i dlatego w razie konfl iktu norm
prawnych prawa wewnętrznego z konstytucją, zwycięża ta ostatnia.
Choć zdarza się, że w danym państwie nie występuje jeden zbiór norm
o charakterze konstytucyjnym (np. Wielka Brytania), to jednak zdecy-
dowana większość państw posiada jeden pisany dokument określany
mianem „ustawy zasadniczej”. Konstytucje normują fundamentalne
kwestie związane z funkcjonowaniem państwa, określają podstawowe
zasady ustroju politycznego, społecznego i gospodarczego oraz wyzna-
czają pozycję jednostki w państwie. Ich szczególny charakter wynika
również z faktu, że uchwala się je i zmienia w specjalnym trybie, od-
miennym niż w wypadku pozostałych aktów prawnych. Każdy badacz
systemu polityczno-prawnego na świecie powinien zatem rozpocząć
swoją analizę od sięgnięcia do treści ustawy zasadniczej danego pań-
stwa, będącej niejako elementarzem w kwestiach ustrojowych.
Wzrastające z roku na rok zainteresowanie społeczeństwa polskiego
Stanami Zjednoczonymi przekłada się również na szczebel edukacyjny.
Coraz więcej jest w Polsce studiów o profi lu amerykanistycznym, które
stanowią odrębny kierunek studiów lub specjalizację w ramach stosun-
ków międzynarodowych. Bez względu na to, czy profi l studiów ame-
rykanistycznych jest bardziej kulturoznawczy czy politologiczny, każdy
student powinien zacząć poznawanie Ameryki od lektury Konstytucji
Stanów Zjednoczonych. Jest to bowiem dokument, który wyraźnie wy-
znacza charakter państwa, pośrednio wpływając również na sferę relacji
8 •
WPROWADZENIE
społecznych, gospodarczych i kulturowych, nie wspominając o kwe-
stiach polityczno-prawnych.
Choć na pierwszy rzut oka wydaje się, że nauka podstawowych zasad
i przepisów Konstytucji Stanów Zjednoczonych nie powinna stanowić
dużego problemu, ze względu na zwięzłą formę dokumentu, to jednak
jego głębsza analiza pokazuje, że jest inaczej. Mimo iż amerykańska
ustawa zasadnicza składa się „jedynie” z siedmiu artykułów i dwudzie-
stu siedmiu poprawek, to żeby zrozumieć poszczególne jej fragmen-
ty, należałoby zagłębić się w przepisy prawa konstytucyjnego Stanów
Zjednoczonych składającego się przede wszystkim z ogromnej liczby
precedensów Sądu Najwyższego – instytucji odpowiedzialnej za inter-
pretowanie i wykładnię norm o charakterze konstytucyjnym. To właśnie
Sąd Najwyższy, dzięki własnej decyzji z roku 1803 (Marbury v. Madison),
uzyskał kompetencję kontroli zgodności z konstytucją aktów prawnych
wydawanych przez władzę wykonawczą i ustawodawczą. W rezultacie
w ciągu kolejnych dwustu lat władza sądownicza wielokrotnie dokonała
interpretacji różnych klauzul ustawy zasadniczej. Dlatego też całkowite
poznanie znaczenia zapisów Konstytucji Stanów Zjednoczonych wyma-
gałoby od badaczy sięgnięcia do konkretnych decyzji Sądu Najwyższego,
których na szczeblu konstytucyjnym jest przynajmniej kilkaset... Żeby
jednak nie zniechęcać nikogo do lektury amerykańskiej ustawy zasad-
niczej, warto na początek poznać jej rzeczywisty charakter dzięki anali-
zie podstawowych zasad i norm zapisanych w dokumencie przez Ojców
Założycieli (Founding Fathers) i ich potomków.
Celem niniejszego opracowania jest zatem przedstawienie treści
Konstytucji Stanów Zjednoczonych na podstawie analizy konkretnych
jej artykułów, sekcji i klauzul, co oznacza konieczność krótkiego komen-
tarza do poszczególnych fragmentów ustawy zasadniczej. Dostosowując
się jednak do zwięzłego charakteru dokumentu, pozwalam sobie jedynie
na zaznaczenie problematyki poruszanej przez daną klauzulę konsty-
tucyjną (zarówno pod kątem teorii, jak i praktyki), bez szczegółowego
charakteryzowania problemu. Wszystkie wyjaśnienia zawarte w analizie
sumują dotychczasową wiedzę konstytucyjną, przetwarzając ją w spo-
sób właściwy dla niniejszego opracowania. W zamierzeniu chciałbym
zaprezentować tekst Konstytucji Stanów Zjednoczonych wraz z prze-
wodnikiem mającym na celu ułatwienie zrozumienia podstawowych
zasad i reguł, jakimi kieruje się system polityczno-prawny tego państwa,
WPROWADZENIE
• 9
oraz objaśnienie niektórych pojęć i zwrotów, jakimi konstytucja się po-
sługuje, a których znajomość jest dla amerykanistów konieczna. Innymi
słowy: zrozumieć konstytucję, znaczy zrozumieć Amerykę.
Niniejsze opracowanie przeznaczone jest głównie dla studentów,
którzy w toku studiów podejmują tematykę amerykanistyczną, ale
również dla wszystkich osób zainteresowanych problematyką związa-
ną ze Stanami Zjednoczonymi. Pomimo wielu opracowań historyczno-
-politologicz nych zajmujących się konkretnymi zagadnieniami funkcjo-
nowania państwa amerykańskiego, nieliczne polskie opracowania nie
poświęcają uwagi wszystkim sekcjom i klauzulom amerykańskiej usta-
wy zasadniczej. Stąd pomysł „rozłożenia na czynniki pierwsze” zasad
i norm Konstytucji Stanów Zjednoczonych, które mogą w przyszłości
stać się podstawą bardziej szczegółowej analizy. O konieczności opraco-
wania takiego przewodnika przekonały mnie doświadczenia dydaktycz-
ne w Instytucie Amerykanistyki i Studiów Polonijnych Uniwersytetu
Jagiellońskiego, a szczególnie zajęcia z przedmiotu „System prawa ame-
rykańskiego”.
Będąc świadomym bogatej literatury anglojęzycznej poświęconej
amerykańskiemu konstytucjonalizmowi, jak również kilku cennych
pozycji na rynku polskim, pozwalam sobie na odesłanie osób zain-
teresowanych do konkretnych monografi i i artykułów, które zostały
wymienione na końcu opracowania. Tam również znajduje się kilka-
naście tabel porządkujących, a niekiedy rozwijających kwestie zwią-
zane z działalnością określonych instytucji i urzędów, których funk-
cjonowanie wynika z dokumentu. Wszystkie klauzule, sekcje lub inne
fragmenty dokumentu, które przestały obowiązywać, zostały zazna-
czone przez ich podkreślenie. Jeżeli analizowane zjawisko, pojęcie czy
instytucja występuje w konstytucji więcej niż jeden raz, w tekście znaj-
duje się odesłanie do odpowiedniego fragmentu ustawy zasadniczej.
Natomiast te pojęcia, które wymagały wprowadzenia ich oryginalnego
brzmienia, zostały przywołane w języku angielskim i polskim równo-
cześnie.
Chciałbym w tym miejscu podziękować Panu Profesorowi Andrze-
jowi Mani oraz wszystkim pracownikom Instytutu Amerykanistyki
i Studiów Polonijnych za życzliwą pomoc i cenne wskazówki, bez któ-
rych nie udałoby się stworzyć niniejszego opracowania.
10 •
WPROWADZENIE
*
W tym roku mija 220 lat od podpisania dokumentu konstytucyjnego
przez Ojców Założycieli. Konstytucja Stanów Zjednoczonych jest z jed-
nej strony pierwszą pisaną ustawą zasadniczą na świecie, a z drugiej jest
najstarszym dokumentem o tej randze współcześnie obowiązującym.
O jej wyjątkowym charakterze świadczy również jej niewielka objętość
(tylko cztery tysiące czterysta słów) i fakt, że od ponad dwustu lat liczba
jej adresatów zwiększyła się siedemdziesięciopięciokrotnie (od prawie
czterech milionów obywateli do około trzystu milionów). Co ciekawe,
większość Ojców Założycieli nie dawała konstytucji dużych szans na
przetrwanie (jak choćby George Washington czy Alexander Hamilton),
jednak po wprowadzeniu stosunkowo niewielu poprawek (dwadzieścia
siedem z ponad dziesięciu tysięcy zaproponowanych w historii), okaza-
ło się, że ten sam dokument może służyć społeczeństwu amerykańskie-
mu nawet w XXI wieku. Jeżeliby spróbować pokusić się o znalezienie
jednego słowa mogącego w pełni oddać charakter Konstytucji Stanów
Zjednoczonych, to byłoby to pojęcie wolności (freedom). Nie tylko dla-
tego, że występuje dosyć często w treści dokumentu (przede wszystkim
w Karcie Praw), ale dlatego, że wolność była podstawowym dążeniem
Ojców Założycieli, chcących stworzyć konstytucję w hołdzie najwyż-
szych wartości państwa demokratycznego. Zobaczmy zatem, w jaki
sposób przełożyło się to na treść amerykańskiej ustawy zasadniczej i czy
rzeczywiście pojęcie wolności od samego początku towarzyszyło suwe-
renowi, czyli narodowi amerykańskiemu.
Paweł Laidler
Kraków, 17 września 2007 r.
KONWENCJA KONSTYTUCYJNA
• 11
KONWENCJA KONSTYTUCYJNA
Konstytucja Stanów Zjednoczonych była rezultatem decyzji podję-
tych podczas konwencji, jaka odbyła się w Filadelfi i w 1787 roku z udzia-
łem pięćdziesięciu pięciu delegatów dwunastu ówczesnych amerykań-
skich stanów (z wyjątkiem stanu Rhode Island). Konwencja konstytu-
cyjna miała być reakcją na Artykuły Konfederacji, pierwszą nieudaną
próbę sformułowania zasad ustrojowych dla nowego tworu państwowe-
go. Po zwycięstwie w wojnie o niepodległość spod zależności Wielkiej
Brytanii i ogłoszeniu Deklaracji Niepodległości w roku 1776, zdecydo-
wano się na stworzenie konfederacji stanów, oddając niewielkie upraw-
nienia w ręce nowo utworzonego Kongresu Kontynentalnego. Słabość
obowiązujących od 1781 roku Artykułów Konfederacji wynikała przede
wszystkim właśnie z niewłaściwego rozłożenia kompetencji (jedyna in-
stytucja centralna, Kongres, nie miała możliwości egzekwowania two-
rzonego przez siebie prawa; co więcej, stany mogły wpływać na treść
tworzonego ustawodawstwa centralnego), ale również ze złej sytuacji
ekonomicznej państwa (ogromne zadłużenie, brak możliwości prowa-
dzenia polityki podatkowej przez Kongres) oraz z konfl iktów pomiędzy
stanami (dominacja stanów większych nad mniejszymi i brak jedno-
litej władzy sądowniczej mogącej rozstrzygać spory między stanami).
Można zatem stwierdzić, że uczestnicy konwencji konstytucyjnej stanęli
przed zadaniem ułożenia nowych zasad funkcjonowania państwa, bio-
rąc za podstawę istniejące stany. Negatywne doświadczenia Artykułów
Konfederacji miały im tylko pomóc w kształtowaniu relacji między wła-
dzą centralną a władzami stanowymi.
Podczas obrad w Filadelfi i okazało się, że większość delegatów prze-
jawiała obawy związane z kształtem przyszłego rządu, właściwą kon-
strukcją podziału władzy, udziałem społeczeństwa w sprawowaniu wła-
dzy oraz sprawiedliwą dystrybucją kompetencji między stanami. Choć
delegaci zdecydowanie opowiadali się przeciwko brytyjskiemu modelo-
12 •
KONWENCJA KONSTYTUCYJNA
wi systemu politycznego, trudno było osiągnąć kompromis co do naj-
właściwszych rozwiązań, jakie miały być zastosowane w nowym pań-
stwie. Niektórzy delegaci obawiali się zbyt silnej władzy wykonawczej,
inni natomiast dominacji władzy ustawodawczej. Mniejsze stany nie
chciały zostać zdominowane przez większe; zastanawiano się również,
jaką formę powinno przybrać nowe państwo, tak aby stany nie utraci-
ły istotnej roli w strukturze władzy. Na dodatek, podczas konwencji co
chwilę dochodziło do sporów między zwolennikami nowo tworzonego
dokumentu (federalistami) i jego przeciwnikami (antyfederalistami).
Niektórzy delegaci przybyli na konwencję z przygotowanymi wcześniej
projektami dotyczącymi przyszłej konstrukcji ustrojowej państwa lub
uprawnień poszczególnych instytucji państwowych. Warto w tym za-
kresie wyróżnić:
− plan Wirginii – postulujący między innymi dwuizbowy parlament
oparty na reprezentacji na zasadzie proporcjonalności ludności,
funkcjonowanie trójpodziału władzy, kontrolę władzy wykonaw-
czej przez władzę ustawodawczą, istnienie systemu wzajemnej
kontroli i równowagi między gałęziami władzy;
− plan New Jersey – zakładający jednoizbowy parlament, w którym
stany miałyby po jednym głosie, oraz większą ochronę stanów
mniejszych względem większych.
Rezultatem powyższych dyskusji i obaw było wiele kompromisów,
a wśród nich najważniejszym okazał się „wielki kompromis” (Great
Compromise lub Connecticut Compromise), na podstawie którego utwo-
rzono dwie izby parlamentu oparte na różnych zasadach reprezentacji:
proporcjonalności ludności w izbie niższej oraz stałej reprezentacji sta-
nowej w izbie wyższej.
Duże rozbieżności między delegatami dotyczyły również konstrukcji
władzy wykonawczej, na której czele mogła stać jedna osoba lub wie-
le osób, wybieranych w głosowaniu powszechnym, albo mianowanych
przez Kongres lub stany. Ostatecznie zdecydowano się na jednoosobo-
wy urząd prezydenta, który miał być wybierany w wyborach pośred-
nich przez tzw. Kolegium Elektorów. Dopełniając strukturę trójpodziału
władzy, stworzono Sąd Najwyższy, którego członkowie, choć mianowa-
ni przez szefa egzekutywy, mieli uzyskać pełną niezależność w orzeka-
niu. Potwierdzeniem trudności w osiąganiu przez delegatów kompro-
misów było odrzucenie pierwotnej wersji konstytucji przygotowanej
KONWENCJA KONSTYTUCYJNA
• 13
przez specjalnie w tym celu wybraną pięcioosobową komisję. Okazało
się, że zaproponowany dokument, składający się ze wstępu i dwudziestu
trzech artykułów, nie rozwiązywał najważniejszych kwestii spornych.
Ostatecznie, po zredagowaniu pierwszej wersji dokumentu, zdecydo-
wano się na stworzenie ustawy zasadniczej składającej się z preambuły
i siedmiu artykułów. Konstytucja została podpisana przez trzydziestu
dziewięciu z czterdziestu dwóch pozostałych na konwencji przedstawi-
cieli stanów, dnia 17 września 1787 roku1.2.
Warto zauważyć, że podczas procesu ratyfi kacyjnego ogromną rolę
odegrały tzw. Federalist Papers, czyli artykuły napisane przez trzech
przedstawicieli frakcji federalistów (Alexandra Hamiltona, Jamesa
Madisona i Johna Jaya), stanowiące teoretyczną podstawę funkcjono-
wania nowego dokumentu. Nie wszystkie legislatury stanowe były za-
dowolone z wynegocjowanych warunków, szczególnie gorąco krytyko-
wano brak katalogu praw i wolności obywatelskich, przez co – zdaniem
antyfederalistów – konstytucja była dokumentem niekompletnym.
Jednak zapewnienia zwolenników przyjęcia ustawy zasadniczej co do
jej przyszłej nowelizacji w rzeczonym zakresie przekonały sceptyków
i w ten sposób owoc konwencji fi ladelfi jskiej stał się najwyższym pra-
wem w nowym państwie, Stanach Zjednoczonych.
W historii amerykańskiego konstytucjonalizmu niezwykle istot-
ny okazał się rok 1789, kiedy to formalnie rozpoczął obrady pierwszy
Kongres, kiedy odbyły się pierwsze wybory prezydenckie i kiedy zde-
cydowano się wzbogacić konstytucję o pierwszą znaczącą nowelizację.
Spośród projektu dwunastu poprawek złożonego w Kongresie w 1789
roku przez Jamesa Madisona, dziesięć zostało ratyfi kowanych dwa lata
później jako istotny element konstytucji, powszechnie znany jako Karta
Praw (Bill of Rights). Poprawki te dotyczyły głównie podstawowych praw
i wolności obywatelskich oraz gwarancji procesowych, a także kwestii
podziału kompetencji między władzę federalną i władze stanowe.
Tymczasem po uchwaleniu Karty Praw, w ciągu kolejnych dwustu
lat amerykańskiej państwowości ratyfi kowano jedynie siedemnaście
21 Aby konstytucja mogła wejść w życie, musiała zostać ratyfi kowana przez wła-
dze ustawodawcze dziewięciu z trzynastu ówcześnie istniejących stanów, co nastąpiło
w czerwcu 1788 roku. Jednak za ofi cjalną datę wejścia w życie dokumentu uznaje się
26 lipca 1788 roku, a więc moment ratyfi kacji ustawy zasadniczej przez stan Nowy Jork,
bez którego nie wyobrażano sobie przyszłego państwa.
14 •
KONWENCJA KONSTYTUCYJNA
dodatkowych poprawek zmieniających lub modyfi kujących uprzednie
postanowienia konstytucyjne. Świadczy to niewątpliwie o skompliko-
wanym procesie nowelizacji ustawy zasadniczej, co nadaje jej jeszcze
bardziej wyjątkowego charakteru. Współcześnie wszystkie poprawki są
nieodłączną częścią ustawy zasadniczej i występują jako zbiór o wspól-
nej nazwie: „Artykuły uzupełniające lub zmieniające Konstytucję Sta-
nów Zjednoczonych, zaproponowane przez Kongres i ratyfi kowane
przez zgromadzenia poszczególnych stanów, na podstawie artykułu V
Konstytucji”.
Pobierz darmowy fragment (pdf)