Książka jest kompleksowym opracowaniem kryteriów decyzji o podejmowaniu i utrzymaniu zatrudnienia fundamentalnej dla funkcjonowania rynku pracy oraz kluczowej dla zrozumienia skomplikowanego układu powiązań między pracodawcą a pracobiorcą. Modelowanie preferencji pracowników w zakresie użyteczności płynącej z zatrudnienia stanowi uzupełnienie luki w pojmowaniu natury substytucji pomiędzy szeroko definiowanymi korzyściami z podjęcia pracy.
W badaniach opisanych w książce Autor dokonał adaptacji metody wyboru warunkowego (DCE) do analizy decyzji dotyczących podjęcia zatrudnienia. Dzięki takiemu podejściu uzyskał oszacowania parametrów funkcji użyteczności związanej z cechami pracy oraz precyzyjną wycenę (skłonność do zapłaty) za poszczególne poziomy atrybutów.
Konstrukcja badania pozwoliła także na analizę wysokości płac progowych w zależności od cech ofert pracy. Uzyskane wyniki wskazują na możliwość realnej poprawy efektywności istniejących kontraktów na rynku pracy za pomocą praktycznej implementacji prezentowanych narzędzi.
Darmowy fragment publikacji:
Wprowadzenie
Ostatnie dekady przyniosły głębokie zmiany dotyczące natury kontraktów
między pracownikami a pracodawcami. Wynikają one m.in. z przemian
w procesie gospodarowania, dynamicznego postępu technologicznego
i globalizacji. Wśród głównych procesów leżących u podłoża zacho-
dzących zmian wyróżnić należy zmianę struktury popytu na kompe-
tencje (wynikającą ze zmiany sposobu funkcjonowania przedsiębiorstw
i warunków ich gospodarowania) oraz zmianę struktury podaży pracy
(m.in. pod względem poziomu i kierunków wykształcenia ludności).
W rezultacie postępującej heterogenizacji obu stron (popytowej i poda-
żowej) zawieranie kontraktów na rynku pracy w coraz większym stopniu
wymaga tworzenia połączeń pracowników dysponujących specyficznym
kapitałem ludzkim oraz pracodawców, którzy mają równie specyficzne
wymagania i oferują dopasowane do nich świadczenia w zamian za pracę.
W efekcie, dzisiejsze kontrakty są bardzo zróżnicowane co do czasu pra-
cy, warunków jej świadczenia, sposobów wynagradzania, wymaganych
efektów pracy, a także uwzględniają bardziej różnorodne kompetencje
pracownicze. Ważnym czynnikiem sprzyjającym tym zjawiskom były
zmiany instytucjonalne (przede wszystkim o charakterze legislacyjnym),
które zaszły na rynkach pracy wielu krajów (np. tworzące możliwości
świadczenia pracy w oparciu o regulacje pozakodeksowe, uelastycznienie
organizacji czasu pracy itd.).
Zróżnicowaniu podlegają w szczególności te charakterystyki kon-
traktu i samej pracy, które wpływają na użyteczność czerpaną przez
pracowników z decyzji o podjęciu zatrudnienia. Pracownik wymienia nie
tylko swój czas na wynagrodzenie (tak jak było to postrzegane w trady-
cyjnej, neoklasycznej teorii podaży pracy), ale zarazem dostarcza pra-
codawcy swój wysiłek, kompetencje (w tym kwalifikacje potwierdzone
12
Wprowadzenie
odpowiednimi świadectwami, uprawnieniami), zaangażowanie, kre-
atywność czy lojalność w zamian za płacowe i pozapłacowe korzyści
przynoszące mu wzrost użyteczności. Należą do nich wynagrodzenie
(pozwalające na konsumpcję dóbr i usług), dodatkowe świadczenia ma-
terialne, poczucie bezpieczeństwa dochodowego, możliwość nawiązania
kontaktów społecznych i rozwoju kariery, prestiż społeczny itp. Ozna-
cza to, że adekwatna analiza czynników determinujących podaż pracy
powinna uwzględniać także wymienione wyżej czynniki nieujmowane
w podejściu tradycyjnym.
Tradycyjna analiza neoklasyczna ujmuje wynagrodzenie pracownika
jako – z jednej strony – miarę jego produktywności (z punktu widzenia
pracodawcy) oraz – z drugiej – jako miarę poziomu użyteczności, którą
pracownik czerpie z zatrudnienia. Jest to podejście zbyt uproszczone,
które nie odzwierciedla w sposób adekwatny skomplikowanego ukła-
du wzajemnych powiązań i przepływów korzyści między pracodawcą
a pracobiorcą. Niniejsza monografia stara się wypełnić tę lukę, skupiając
się przy tym na podażowej stronie umowy o pracę. Analizie poddano
bowiem kryteria decyzji o podjęciu zatrudnienia z punktu widzenia pra-
cownika, bez fałszującego uogólniania i sprowadzania korzyści z zatrud-
nienia do kwestii finansowych. Mimo koncentracji uwagi wyłącznie na
tym aspekcie relacji pracownika i pracodawcy, dekompozycja korzyści
z zatrudnienia pozwala w istotny sposób poszerzyć rozumienie działania
rynku pracy, który mimo rozwoju ekonomicznej teorii rynku pracy nadal
pozostaje w znacznym stopniu czarną skrzynką.
Analiza użyteczności czerpanej z zatrudnienia wymaga rozwiąza-
nia problemu wartościowania poszczególnych charakterystyk pracy. Jak
dotąd komponenty pozapłacowe, choć zidentyfikowane w literaturze
teoretycznej, nie były przedmiotem kompleksowej wyceny, głównie ze
względu na problemy metodologiczne oraz niedostatki dostępnych zbio-
rów danych. W dotychczasowych badaniach empirycznych posługiwano
się przede wszystkim analizą statystyczną wyników badań ankietowych,
dokumentujących deklaracje pracowników co do wagi, którą przypisują
różnym cechom swojej pracy, oraz analizą ekonometryczną determinant
ich wyborów na podstawie indywidualnych danych o charakterystykach
zatrudnienia (Brown, 1980). Tego typu analizy obejmują jedynie wycinek
Wprowadzenie
13
istotnych atrybutów zatrudnienia i są wątpliwe metodologicznie (choćby
ze względu na problem zmiennych pominiętych) oraz w istocie nie badają
preferencji pracownika, lecz wynik zderzenia podaży i popytu na pracę
(zatrudnienie). W badaniu empirycznym przeprowadzonym na potrzeby
tej monografii zamiast z tych narzędzi skorzystano z metody wyceny
dóbr nierynkowych, a w szczególności metody wyboru warunkowego.
Jej zastosowanie daje unikalną szansę wyceny różnych korzyści z pracy
w percepcji pracowników przy wyeliminowaniu problemu zmiennych
pominiętych. Przyjęta metodologia i skala badania pozwoliły zidenty-
fikować rozkłady preferencji oraz ich heterogeniczność ze względu na
kontrolowane cechy respondentów. Jest to szczególnie ważne w dobie
coraz większej różnorodności zasobów siły roboczej. Należy zauważyć,
że dotychczas nie przeprowadzono szerzej zakrojonego badania identy-
fikującego preferencje względem charakterystyk kontraktu o pracę przy
użyciu metody wyboru warunkowego (dotyczy to zarówno wielkości
próby, jak i liczby atrybutów).
Przed badaniem postawiono dwa główne cele. Pierwszym z nich
jest przetestowanie metod zaczerpniętych z wyceny dóbr nierynkowych
do analizy determinant decyzji o podejmowaniu pracy w wybranej do
badania grupie docelowej. Drugi cel wiąże się z wyceną poszczególnych
cech zatrudnienia z punktu widzenia pracownika oraz oceną stopnia
heterogeniczności pracowników pod względem ich preferencji dotyczą-
cych warunków podejmowanego zatrudnienia. Modelowaniu podlegały
w szczególności preferencje dotyczące pozapłacowych dodatków do wy-
nagrodzeń, wartości prestiżu płynącego z wykonywania danego typu
pracy i subiektywnej wartości związanej z perspektywami zawodowymi,
a także preferencje co do samego sposobu wykorzystywania czasu pracy.
Ze względu na duże zróżnicowanie warunków zatrudnienia w różnych
grupach zawodów, typach stanowisk czy firm, przy realizacji drugiego
z powyższych celów ograniczono się do badania atrybutów charaktery-
stycznych dla typowego zatrudnienia osób ze zbiorowości stanowiącej
grupę docelową badania empirycznego, to jest studentów i absolwentów
(osób w wieku 21–30 lat) kierunków społecznych (ekonomii, europe-
istyki, socjologii i politologii), kształcących się w szkołach wyższych
w Warszawie. Taki dobór próby uniemożliwia wprawdzie uogólnianie
14
Wprowadzenie
wniosków o charakterze ilościowym na populację generalną, ale pozwala
zarazem na wniknięcie w istotę mechanizmów rządzących wyborami na
rynku pracy, które – jak można sądzić na podstawie pośrednich metod
analizy – charakteryzują także inne segmenty rynku pracy. Choć próba
dobrana do badania nie jest reprezentatywna, to jednak uwarunkowania
instytucjonalne decyzji o podjęciu i utrzymaniu zatrudnienia są w naszym
obszarze kulturowym i prawnym wspólne dla różnych grup pracow-
ników, także starszych czy wykształconych w innych dziedzinach niż
nauki społeczne. Możliwe jest więc (mając na względzie powyższe ogra-
niczenia) częściowe odnoszenie sformułowanych wniosków do innych
subrynków pracy i grup zawodowych.
Podsumowując, w monografii przedstawiono dogłębną analizę kry-
teriów wyboru zatrudnienia z perspektywy pracownika, ze szczególnym
uwzględnieniem pozapłacowych cech pracy. Rozważania te rozpoczyna
rozdział opisujący podstawowe mechanizmy społeczno-gospodarcze, któ-
re skutkują złożonością kontraktu zatrudnienia. W kolejnej części przed-
stawiono teoretyczne uwarunkowania decyzji o podjęciu i utrzymywaniu
zatrudnienia. Naturalnym punktem wyjścia do analizy jest neoklasyczny
model podaży pracy. Ważnym rozszerzeniem neoklasycznej teorii podaży
pracy są podejścia, w których wyjaśnia się zróżnicowanie wynagrodzeń
obserwowane na rynku. Najważniejsze z nich to teoria wyrównywania
różnic (theory of equalizing differences, TED), zgodnie z którą płace
powinny odzwierciedlać charakterystykę wykonywanej pracy. Alterna-
tywnie opisano zatrudnienie jako dobro Lancastera. W trzeciej części
dokonano przeglądu badań empirycznych, podejmujących zagadnienie
użyteczności czerpanej przez pracowników z zawarcia kontraktu o pracę.
Przegląd ten służy dwóm celom. Pierwszym z nich jest identyfikacja ba-
danych w literaturze atrybutów (cech) zatrudnienia kluczowych dla decy-
zji o jego podjęciu. Pozwoliła ona określić atrybuty wzięte pod uwagę we
własnej analizie empirycznej. Rozdział zawiera także typologię korzyści
z zatrudnienia. Drugi cel wiąże się natomiast z przeglądem stosowanych
metod badawczych zmierzających do umotywowania wyboru metodo-
logii, którą posłużono się do realizacji postawionych celów. Następny
rozdział jest wstępem do analizy empirycznej. Szczegółowo opisano
w nim przyjętą w badaniu metodę i poddano dyskusji szereg potencjal-
Wprowadzenie
15
nych problemów ekonometrycznych związanych z jej wykorzystaniem,
wyprowadzono stosowane estymatory i przedyskutowano możliwości
ich użycia. Najważniejszą częścią pracy jest opis empirycznego badania
własnego i analiza uzyskanych w nim wyników. W rezultacie badania
przeprowadzonego z użyciem metody wyboru warunkowego oraz analizy
ekonometrycznej (posługując się wielomianowym modelem logitowym,
multinomial logit) uzyskano oszacowania parametrów funkcji użytecz-
ności czerpanej z zatrudnienia o danych charakterystykach. Dodatkowo,
dzięki zastosowaniu modelu losowych parametrów (random parameter
logit), otrzymano oszacowania parametrów ich rozkładu statystycznego.
Rozdział zamyka kalkulacja płac progowych (a właściwie użyteczności
progowych) uwzględniających pozapłacowe cechy zatrudnienia. Tego
typu analiza jest pierwszą znaną próbą oszacowania finansowej wartości
progowej użyteczności czerpanej z zatrudnienia zależnej od jego cech.
Książkę zamyka podsumowanie, w którym dokonano ogólnej oceny
i krytyki zastosowanego podejścia oraz wskazano potencjalne możliwości
i kierunki dalszych badań. W tej części wskazano także, jakie wnioski
z przeprowadzonych analiz płyną dla kluczowych problemów podej-
mowanych we współczesnej ekonomii rynku pracy, m.in. dla analizy
bezrobocia w równowadze, badań z zakresu zróżnicowania wynagrodzeń
oraz modelu dualnego rynku pracy.
Pobierz darmowy fragment (pdf)
