Darmowy fragment publikacji:
koszty postępowania
egzekucyjnego
prowadzonego
przez komornika
sądowego
Katarzyna Kamińska-Krawczyk
MONOGRAFIE
WARSZAWA 2016
Stan prawny na 1 kwietnia 2016 r.
W książce uwzględniono nowelizację kodeksu postępowania cywilnego, która wejdzie w życie 8 września 2016 r.
(Dz. U. z 2015 r. poz. 1311).
Wydawca
Klaudia Szawłowska-Milczarek
Redaktor prowadzący
Małgorzata Jarecka
Opracowanie redakcyjne
Dagmara Wachna
Łamanie
Wolters Kluwer
Ta książka jest wspólnym dziełem twórcy i wydawcy. Prosimy, byś przestrzegał przysługujących
im praw. Książkę możesz udostępnić osobom bliskim lub osobiście znanym, ale nie publikuj jej
w internecie. Jeśli cytujesz fragmenty, nie zmieniaj ich treści i koniecznie zaznacz, czyje to dzieło.
A jeśli musisz skopiować część, rób to jedynie na użytek osobisty.
SZANUJMY PRAWO I WŁASNOŚĆ
Więcej na www.legalnakultura.pl
POLSKA IZBA KSIĄŻKI
© Copyright by
Wolters Kluwer SA, 2016
ISBN 978-83-8092-238-9
ISSN 1897-4392
Dział Praw Autorskich
01-208 Warszawa, ul. Przyokopowa 33
tel. 22 535 82 19
e-mail: ksiazki@wolterskluwer.pl
www.wolterskluwer.pl
księgarnia internetowa www.profi nfo.pl
Spis treści
Wykaz skrótów / 11
Wstęp / 15
Rozdział 1
Koszty postępowania egzekucyjnego w rozwoju historycznym oraz ich
związek z pozycją ustrojową komornika / 19
Okres zaborów oraz okres międzywojenny / 19
Okres powojenny / 30
Początki gospodarki rynkowej / 33
Rozwiązania dotyczące statusu komornika i kosztów egzekucji
przyjęte w ustawie o komornikach sądowych i egzekucji / 39
Status komornika oraz system finansowania egzekucji sądowej
po nowelizacji dokonanej ustawą z dnia 18 września 2001 r.
o zmianie ustawy o komornikach sądowych i egzekucji oraz
o zmianie niektórych innych ustaw / 45
Analiza modyfikacji konstrukcji opłaty stosunkowej w kolejnych
nowelizacjach ustawy o komornikach sądowych i egzekucji / 51
1.6.1.
Zmiana opłaty stosunkowej dokonana ustawą z dnia
18 września 2001 r. o zmianie ustawy o komornikach
sądowych i egzekucji oraz o zmianie niektórych innych
ustaw / 51
Zmiana opłaty stosunkowej dokonana ustawą z dnia
24 września 2004 r. o zmianie ustawy o komornikach
sądowych i egzekucji oraz o zmianie ustawy – Kodeks
postępowania cywilnego / 53
Zmiana opłaty stosunkowej dokonana ustawą z dnia
24 maja 2007 r. o zmianie ustawy o komornikach
sądowych i egzekucji oraz niektórych innych ustaw / 59
1.1.
1.2.
1.3.
1.4.
1.5.
1.6.
1.6.2.
1.6.3.
5
Zmiana opłaty stosunkowej dokonana ustawą z dnia
12 lutego 2010 r. o zmianie ustawy o komornikach
sądowych i egzekucji / 66
1.7.
Podsumowanie / 68
Rozdział 2
Pojęcie i rodzaje kosztów egzekucji / 72
2.1.
2.2.
Koszty egzekucji a koszty postępowania egzekucyjnego / 72
Opłaty stosunkowe / 75
Uwagi ogólne / 75
2.2.1.
2.2.2.
Opłata stosunkowa pobierana na podstawie art. 49 ust. 1
u.k.s.e. / 76
Opłata stosunkowa pobierana na podstawie art. 49 ust. 2
u.k.s.e. / 85
Opłata stosunkowa pobierana na podstawie art. 49 ust. 4
u.k.s.e. / 92
2.2.4.
2.2.3.
Spis treści
1.6.4.
Opłaty stałe / 97
2.3.1.
2.3.2.
Uwagi ogólne / 97
Opłata stała od wniosku o egzekucję wydania rzeczy
ruchomej / 98
Opłata stała za wprowadzenie w posiadanie
nieruchomości i opróżnienie lokalu / 102
Opłata za poszukiwanie majątku dłużnika / 110
Opłata za wprowadzenie w posiadanie / 113
Opłata za opieczętowanie / 115
Opłata za inną egzekucję / 115
Opłata za czynności z udziałem Policji, Żandarmerii
Wojskowej, Straży Granicznej i Agencji Bezpieczeństwa
Wewnętrznego / 117
Opłata za usunięcie oporu, osadzenie w areszcie
dłużnika / 120
Opłaty za czynności niebędące czynnościami
egzekucyjnymi / 122
Opłata za dokonanie spisu inwentarza albo innego spisu
majątku / 124
2.3.3.
2.3.4.
2.3.5.
2.3.6.
2.3.7.
2.3.8.
2.3.9.
2.3.10.
2.3.11.
Wydatki w toku egzekucji / 127
2.4.1.
Uwagi ogólne / 127
2.3.
2.4.
6
Spis treści
2.4.2.
2.4.3.
2.4.4.
2.4.5.
2.4.6.
2.4.7.
2.4.8.
Należności biegłego i koszty ogłoszeń w pismach / 130
Koszty transportu specjalistycznego, przejazdu poza
miejscowość, która jest siedzibą komornika,
przechowywania i ubezpieczania zajętych
ruchomości / 131
Należności osób powołanych na podstawie odrębnych
przepisów do udziału w czynnościach / 133
Koszty działania komornika, o których mowa w art. 8
ust. 11 u.k.s.e., poza terenem rewiru komorniczego / 137
Koszty doręczenia środków pieniężnych, uzyskiwania
informacji niezbędnych do prowadzenia postępowania
egzekucyjnego lub wykonania postanowienia o udzieleniu
zabezpieczenia oraz doręczenia korespondencji / 138
Zaliczka na wydatki oraz zwrot wydatków gotówkowych
komornikowi / 139
Zaliczka na wydatki związane z innymi czynnościami
komornika / 144
2.5.
2.6.
Koszty egzekucji według przepisów przejściowych / 146
Podsumowanie / 151
Rozdział 3
Status komornika i koszty egzekucji w innych systemach
prawnych / 153
Uwagi ogólne / 153
System austriacki / 154
System niemiecki / 156
System francuski / 159
Koszty postępowania prowadzonego przez komornika
sądowego we Francji / 161
Podsumowanie / 171
3.1.
3.2.
3.3.
3.4.
3.5.
3.6.
4.1.
4.2.
4.3.
Rozdział 4
Funkcje kosztów egzekucji / 176
Uwagi ogólne / 176
Cel egzekucji a funkcje kosztów egzekucji / 180
Funkcje kosztów egzekucji w orzecznictwie
Sądu Najwyższego i Trybunału Konstytucyjnego / 184
7
Spis treści
4.4.
Podsumowanie / 188
Rozdział 5
Miejsce zasad zwrotu kosztów egzekucji wśród zasad prawa oraz zasad
postępowania cywilnego / 193
5.1.
5.2.
5.3.
5.4.
5.5.
5.6.
Uwagi ogólne / 193
Zasada przyzwoitej legislacji / 196
Zasady postępowania egzekucyjnego a zasady postępowania
cywilnego / 198
Zasady zwrotu kosztów procesu / 204
5.4.1.
5.4.2.
5.4.3.
5.4.4.
5.4.5.
5.4.6.
Zastosowanie zasad zwrotu kosztów procesu w postępowaniu
egzekucyjnym / 211
Zasady zwrotu kosztów egzekucji / 213
5.6.1.
Zasada odpowiedzialności za wynik procesu / 205
Zasada kosztów niezbędnych i celowych / 206
Zasada kompensaty kosztów procesu / 207
Zasada zawinienia / 208
Zasada słuszności / 209
Zasada koncentracji i unifikacji kosztów / 210
Zasada odpowiedzialności dłużnika za koszty
egzekucji / 215
Zasada kosztów niezbędnych i celowych / 215
Zasada ściągania kosztów wraz z egzekwowanym
roszczeniem / 218
Zasada unifikacji / 219
Zasada powiązania opłaty stosunkowej z efektywnością
egzekucji w orzecznictwie Trybunału
Konstytucyjnego / 221
5.6.2.
5.6.3.
5.6.4.
5.6.5.
Rozdział 6
Zwolnienie od kosztów w postępowaniu egzekucyjnym / 226
6.1.
6.2.
Uwagi ogólne / 226
Zwolnienie od kosztów egzekucji w ujęciu historycznym / 232
6.2.1.
Wpływ zwolnienia Skarbu Państwa od opłat sądowych
na koszty postępowania egzekucyjnego pod rządami
ustawy o komornikach sądowych i egzekucji / 237
Zwolnienie wierzyciela od kosztów egzekucji / 247
6.3.
8
Spis treści
6.4.
6.5.
6.6.
Wpływ zwolnienia dłużnika od kosztów sądowych
na obowiązek ponoszenia przez niego kosztów egzekucji / 251
Wpływ zwolnienia od kosztów sądowych na koszty
w postępowaniu zabezpieczającym / 254
Podsumowanie / 257
Rozdział 7
Rozstrzygnięcia komornika i sądu w przedmiocie kosztów egzekucji
prowadzonej przez komornika / 259
7.1.
7.2.
Uwagi ogólne / 259
Rozstrzygnięcia komornika w przedmiocie kosztów
egzekucji / 260
7.2.1.
Rozstrzygnięcie komornika wydawane na podstawie
art. 770 k.p.c. / 260
Sposób wykonania postanowienia komornika o kosztach
egzekucji / 268
Ustalanie przez komornika kosztów poszukiwania
majątku dłużnika / 283
Ustalanie przez komornika wysokości opłaty stosunkowej
w egzekucji z nieruchomości w razie przyłączenia się
kolejnego wierzyciela oraz ostateczne rozliczenie kosztów
egzekucji z nieruchomości / 295
Rozstrzygnięcie komornika w przedmiocie
wynagrodzenia biegłych / 305
Rozstrzygnięcie komornika w przedmiocie kosztów
dozoru / 307
7.2.2.
7.2.3.
7.2.4.
7.2.5.
7.2.6.
7.3.
7.4.
Rozstrzygnięcia sądu w przedmiocie kosztów egzekucji
prowadzonej przez komornika / 311
7.3.1.
Rozstrzygnięcie sądu wydawane na skutek skargi na
postanowienie komornika o kosztach egzekucji / 311
Prawomocność rozstrzygnięcia komornika o kosztach
egzekucji a nadzór judykacyjny sądu / 318
Pozycja procesowa komornika jako podmiotu
uprawnionego do zaskarżenia postanowienia sądu / 322
Rozstrzygnięcie sądu wydane na skutek wniosku dłużnika
o obniżenie opłaty egzekucyjnej / 326
7.3.2.
7.3.3.
7.3.4.
Podsumowanie / 335
9
Spis treści
Rozdział 8
Wnioski końcowe i postulaty de lege ferenda / 340
8.1.
8.2.
8.3.
8.4.
Opłata stosunkowa / 343
Opłaty stałe i wydatki w toku egzekucji / 349
Zwolnienie od kosztów egzekucji / 350
Wykonywanie postanowienia o kosztach egzekucji / 351
Bibliografia / 353
10
Wykaz skrótów
dekret
d.k.p.c.
k.c.
Konstytucja
k.p.c.
k.p.
r.c.k.
r.kom.
Akty prawne
dekret Rady Regencyjnej Królestwa Polskiego
w przedmiocie przepisów dla komorników z dnia
22 lutego 1918 r. (Dz.P.K.P. Nr 5, poz. 10)
rozporządzenie Prezydenta Rzeczypospolitej z dnia
29 listopada 1930 r. – Kodeks postępowania cywilne-
go (Dz. U. z 1932 r. Nr 112, poz. 934)
ustawa z dnia 23 kwietnia 1964 r. – Kodeks cywilny
(tekst jedn.: Dz. U. z 2014 r. poz. 121 z późn. zm.)
Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej z dnia
2 kwietnia 1997 r. (Dz. U. Nr 78, poz. 483
z późn. zm.)
ustawa z dnia 17 listopada 1964 r. – Kodeks postępo-
wania cywilnego (tekst jedn.: Dz. U. z 2014 r.
poz. 101 z późn. zm.)
ustawa z dnia 26 czerwca 1974 r. – Kodeks pracy
(tekst jedn.: Dz. U. z 2014 r. poz. 1502 z późn. zm.)
rozporządzenie Ministra Sprawiedliwości z dnia
9 marca 1968 r. w sprawie czynności komorników
(Dz. U. Nr 10, poz. 52 z późn. zm.)
rozporządzenie Ministra Sprawiedliwości z dnia
1 grudnia 1932 r. o komornikach (Dz. U. Nr 107,
poz. 886 z późn. zm.)
11
Wykaz skrótów
rozp. z 1932 r.
rozp. z 1936 r.
rozp. z 1960 r.
rozp. z 1971 r.
rozp. z 1991 r.
u.k.s.c.
u.k.s.c. z 1967 r.
u.k.s.e.
rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia
15 grudnia 1932 r. o taksie za czynności komorników
(Dz. U. Nr 114, poz. 948)
rozporządzenie Ministra Sprawiedliwości z dnia
25 kwietnia 1936 r. o taksie za czynności komorni-
ków (Dz. U. Nr 35, poz. 277 z późn. zm.)
rozporządzenie Ministra Sprawiedliwości z dnia
31 grudnia 1960 r. o komornikach (Dz. U. z 1961 r.
Nr 13, poz. 66 z późn. zm.)
rozporządzenie Ministra Sprawiedliwości o taksie za
czynności komorników z dnia 4 września 1971 r.
(Dz. U. Nr 26, poz. 238)
rozporządzenie Ministra Sprawiedliwości z dnia
24 czerwca 1991 r. w sprawie taksy za czynności ko-
morników (Dz. U. Nr 62, poz. 264 z późn. zm.)
ustawa z dnia 28 lipca 2005 r. o kosztach sądowych
w sprawach cywilnych (tekst jedn.: Dz. U. z 2014 r.
poz. 1025 z późn. zm.)
ustawa z dnia 13 czerwca 1967 r. o kosztach sądo-
wych w sprawach cywilnych (Dz. U. Nr 24, poz. 110
z późn. zm.)
ustawa z dnia 29 sierpnia 1997 r. o komornikach są-
dowych i egzekucji (tekst jedn.: Dz. U. z 2015 r.
poz. 790 z późn. zm.)
Czasopisma i wydawnictwa promulgacyjne
Biul. SN
Dz.P.K.P.
Dz.P.P.P.
OSG
OSNC
Biuletyn Sądu Najwyższego
Dziennik Praw Królestwa Polskiego
Dziennik Praw Państwa Polskiego
Orzecznictwo w Sprawach Gospodarczych
Orzecznictwo Sądu Najwyższego. Izba Cywilna
12
Wykaz skrótów
Orzecznictwo Sądu Najwyższego. Izba Cywilna oraz
Pracy i Ubezpieczeń Społecznych
Orzecznictwo Sądu Najwyższego. Izba Administra-
cyjna, Pracy i Ubezpieczeń Społecznych
Orzecznictwo Sądu Najwyższego. Izba Karna i Woj-
skowa
Orzecznictwo Sądów Polskich
Orzecznictwo Trybunału Konstytucyjnego
Orzecznictwo Trybunału Konstytucyjnego, seria A
Problemy Egzekucji
Problemy Egzekucji Sądowej
Przegląd Prawa Egzekucyjnego
Przegląd Sądowy
Inne
Europejski Trybunał Praw Człowieka i Obywatela
Kasa Rolniczego Ubezpieczenia Społecznego
Sąd Apelacyjny
Sąd Okręgowy
Sąd Najwyższy
Trybunał Konstytucyjny
Wojewódzki Sąd Administracyjny
Zakład Ubezpieczeń Społecznych
OSNCP
OSNAPiUS
OSNKW
OSP
OTK
OTK-A
PE
PES
PPE
PS
ETPCz
KRUS
SA
SO
SN
TK
WSA
ZUS
13
Wstęp
Problematyka związana z zagadnieniem kosztów egzekucji nie stanowiła
dotychczas przedmiotu całościowej analizy prawnej. Dlatego też to opraco-
wanie wypełnia istniejącą lukę.
Celem książki jest przedstawienie takiej wykładni przepisów regulujących
koszty egzekucji, która odpowiada najważniejszym założeniom ustawodawcy
oraz realizuje postulat efektywnej egzekucji. Trzeba też zwrócić uwagę, że
istnieją przepisy, które należy zmienić, by najpełniej zrealizować zasadę
sprawnej egzekucji oraz by system kosztów egzekucji był spójny, a normy
prawa bardziej precyzyjne.
Cel ten wynika zarówno z problemów wyłaniających się w praktyce stoso-
wania przepisów dotyczących kosztów egzekucji, jak i wielokrotnych wypo-
wiedzi Trybunału Konstytucyjnego świadczących o tym, że omawiane regu-
lacje często okazują się niespójne funkcjonalnie i aksjologicznie, nie spełnia-
jąc wymagań wynikających z materialnie rozumianej zasady poprawnej le-
gislacji. Należy zauważyć, że ustawodawca, co do zasady, przyjął model
uzależniający opłatę egzekucyjną, będącą elementem wynagrodzenia komor-
nika, od skuteczności egzekucji. Jednocześnie nie był konsekwentny, wpro-
wadzając wyjątki. Założenia przyjęte w ustawie o komornikach sądowych
i egzekucji, że opłata egzekucyjna jest ściśle związana z efektami działań
komornika, natomiast komornik, jako podmiot poddany uregulowaniom
ograniczającym swobodę działalności i wykluczającym kierowanie się zasadą
maksymalizacji zysku, ponosi ryzyko finansowe swojej działalności, należy
ocenić pozytywnie. Wyjątki od tych założeń muszą jednak spełniać wymogi
15
Wstęp
przyzwoitej legislacji. Niezwykle istotne jest to, by normy prawa dotyczące
takiej materii jak koszty nie wywoływały problemów interpretacyjnych
podczas ich stosowania. W przypadku kosztów egzekucji nabiera to szcze-
gólnego znaczenia, gdyż z opłat egzekucyjnych finansowany jest system
egzekucji sądowej. Duże znaczenie ma zatem funkcja fiskalna kosztów
egzekucji, zwłaszcza w aspekcie obecnego statusu komornika sądowego.
Książka składa się z ośmiu rozdziałów. Rozdział pierwszy obejmuje analizę
historyczną przepisów regulujących instytucję komornika i koszty egzekucji
od zaborów aż do czasu uchwalenia obecnie obowiązującej ustawy z dnia
29 sierpnia 1997 r. o komornikach sądowych i egzekucji. W tym okresie
komornik sądowy był pracownikiem sądu rejonowego, a wybór modelu
egzekucji sądowej (w szczególności pozycja ustrojowa komornika) wpływał
na regulację kosztów egzekucji. W rozdziale pierwszym przedstawiono
także cele, jakie przyświecały uchwaleniu ustawy o komornikach sądowych
i egzekucji oraz wprowadzeniu przez tę ustawę odmiennego systemu egze-
kucji sądowej i obliczania kosztów egzekucji. Wykazanie wpływu pozycji
ustrojowej komornika na przyjęty przez ustawodawcę model kosztów
egzekucji wymagało analizy historycznej tych dwóch związanych ze sobą
zagadnień. System kosztów egzekucji jest ukształtowany inaczej, gdy komor-
nik jest urzędnikiem otrzymującym wynagrodzenie od państwa niż gdy
prowadzi działalność na własny rachunek. Zmiana pozycji ustrojowej ko-
mornika oraz systemu egzekucji sądowej dokonana ustawą o komornikach
sądowych i egzekucji nie wprowadziła zwartego i jednolitego systemu ko-
sztów egzekucji. Przepisy regulujące tę materię były wielokrotnie przedmio-
tem rozważań zarówno Trybunału Konstytucyjnego, jak i Sądu Najwyższego
oraz licznych nowelizacji. Analiza przebiegu tych zmian była potrzebna dla
zrozumienia i właściwej interpretacji obecnie obowiązującej regulacji.
Rozdział drugi poświęcony został przede wszystkim obecnie obowiązującej
regulacji kosztów egzekucji zawartej w ustawie o komornikach sądowych
i egzekucji z uwzględnieniem bogatego orzecznictwa Sądu Najwyższego
i Trybunału Konstytucyjnego.
W rozdziale trzecim przedstawiono rozwiązania dotyczące statusu komor-
nika i kosztów egzekucji w systemach prawnych Austrii, Niemiec i Francji.
16
Wstęp
W rozdziale czwartym zaprezentowano stosunek funkcji do wytyczonego
przez ustawodawcę i judykaturę celu, który powinny realizować koszty
egzekucji. W ramach tego zagadnienia wyodrębniono funkcję opłat egzeku-
cyjnych polegającą na finansowaniu egzekucji sądowej oraz na zwiększeniu
efektywności egzekucji świadczeń pieniężnych.
W rozdziale piątym przedstawiono zasady zwrotu kosztów egzekucji oraz
inne zasady prawa i procedury cywilnej. W rozdziale tym omówiono pojęcie
zasady prawa, jedną z naczelnych zasad demokratycznego państwa prawnego
w postaci zasady przyzwoitej legislacji, która kilkakrotnie była naruszana
przy tworzeniu przepisów dotyczących kosztów egzekucji, oraz inne zasady
procedury cywilnej mające zastosowanie do kosztów egzekucji. Brak konse-
kwencji ustawodawcy w kształtowaniu zasad zwrotu kosztów egzekucji,
zwłaszcza w odniesieniu do regulacji opłaty egzekucyjnej (stosunkowej),
spotykał się często z negatywną oceną Trybunału Konstytucyjnego.
Rozdział szósty opisuje instytucję zwolnienia od kosztów egzekucji, która
nie jest uregulowana ustawowo i wywołuje liczne problemy praktyczne.
Ponadto w rozdziale tym zaakcentowano odrębności pomiędzy zwolnieniem
od kosztów sądowych w postępowaniu rozpoznawczym a zwolnieniem od
kosztów w postępowaniu egzekucyjnym z uwagi na inne zasady i funkcje
tych postępowań. Dlatego istotne było zaprezentowanie tego zagadnienia
po omówieniu zasad zwrotu oraz funkcji kosztów egzekucji.
Rozdział siódmy zawiera analizę rozstrzygnięć komornika i sądu zarówno
w aspekcie ogólnym, jak i bardziej szczegółowym. W tej części pracy omó-
wione zostały najważniejsze z praktycznego punktu widzenia problemy
związane ze stosowaniem przez komornika i sąd przepisów dotyczących
kosztów egzekucji. Istotne było przeanalizowanie samej konstrukcji posta-
nowienia o kosztach egzekucji wydawanego na podstawie art. 770 k.p.c.,
szczególnych zagadnień, które może obejmować swoim zakresem, proble-
mów związanych z jego zaskarżeniem, a po uprawomocnieniu się – z jego
wykonaniem. Rozstrzygnięcia w przedmiocie kosztów egzekucji zostały
podzielone na te pochodzące od komornika oraz od sądu w wyniku rozpo-
znania skargi lub wniosku o obniżenie opłaty egzekucyjnej.
17
Wstęp
Ostatni rozdział pracy stanowią wnioski końcowe wraz z postulatami de lege
ferenda pod adresem ustawodawcy.
Niniejsza książka powstała na podstawie pracy doktorskiej o tym samym
tytule, obronionej na Wydziale Prawa i Administracji Uniwersytetu Łódz-
kiego w czerwcu 2015 r.
W tym miejscu pragnę bardzo serdecznie podziękować Panu prof. dr. hab.
Sławomirowi Cieślakowi za otoczenie mnie opieką merytoryczną, życzliwość
i nieocenioną pomoc w przygotowaniu rozprawy doktorskiej. Chciałabym
też wyrazić wdzięczność recenzentom – Panu prof. zw. dr. hab. Januszowi
Jankowskiemu i Panu dr. hab. Andrzejowi Jarosze za trud włożony w analizę
pracy, życzliwe recenzje i niezwykle cenne uwagi, które pomogły mi
w przygotowaniu niniejszej książki.
18
Rozdział 1
Koszty postępowania egzekucyjnego w rozwoju
historycznym oraz ich związek z pozycją ustrojową
komornika
1.1. Okres zaborów oraz okres międzywojenny
Regulacja kosztów postępowania egzekucyjnego pozostaje w ścisłym
związku z pozycją ustrojową komornika. Odmiennie ukształtowany jest
system kosztów finansowania egzekucji, gdy komornik jest urzędnikiem
otrzymującym wynagrodzenie od państwa, a odmiennie gdy prowadzi
działalność na własny rachunek. Wpływ pozycji ustrojowej komornika na
przyjęty przez ustawodawcę model kosztów egzekucji wymaga analizy histo-
rycznej tych dwóch związanych ze sobą zagadnień. Warte przybliżenia są
regulacje prawne obowiązujące w okresie międzywojennym, zwłaszcza
z uwagi na różnorodność rozwiązań prawnych na terenach pozaborczych,
które tworzyły różne modele organów egzekucyjnych.
Zrodzona we Francji instytucja komornika stała się pierwowzorem histo-
rycznym dla powstałych w drugiej połowie XIX w. instytucji komornika
w prawie rosyjskim i niemieckim, choć w obu państwach przyjęto ją
z istotnymi modyfikacjami1.
Natomiast ustawodawca austriacki w swych pochodzących z końca XIX w.
regulacjach prawnych odrzucił instytucję komornika. Cała egzekucja została
1 K. Lubiński, Problemy reformy urzędu komornika sądowego, Toruń 1993, s. 20.
19
Rozdział 1. Koszty postępowania egzekucyjnego w rozwoju historycznym...
powierzona sądowi2. Austriacka ordynacja egzekucyjna z 1896 r. była
utrzymana w duchu publicyzacji prawa3.
Administracja sądowa na terenach byłego zaboru austriackiego przeszła
w ręce polskie z dniem 1 stycznia 1919 r. na mocy dekretu Naczelnika Pań-
stwa z dnia 31 grudnia 1918 r. o objęciu zarządu wymiaru sprawiedliwości
w byłym zaborze austriackim4. Utrzymano tam austriacką ustawę o organi-
zacji sądów z 1896 r., instrukcję sądową z 1897 r., ordynację egzekucyjną
z 1896 r. oraz wiele innych aktów prawnych bezpośrednio lub pośrednio
związanych z organizacją sądownictwa i egzekucją sądową5. Jak już zazna-
czono, przepisy austriackie nie przewidywały w ogóle instytucji komornika
sądowego, a przeprowadzenie całego postępowania egzekucyjnego powie-
rzały sądowi6.
Odrębna pod pewnymi względami organizacja sądowa funkcjonowała
w województwie śląskim, którego część cieszyńska podlegała ustawodawstwu
austriackiemu, a część górnośląska – ustawodawstwu niemieckiemu7.
Na ziemiach byłego zaboru pruskiego obowiązywała procedura niemiecka
z 1877 r., która w przeciwieństwie do regulacji austriackich powierzała
znaczny zakres wykonywania wyroku specjalnie do tego ustanowionemu
urzędnikowi. Od 1919 r. urzędnik ten nazywany był komornikiem sądowym.
Komornik należał do organów wymiaru sprawiedliwości sprawujących
władzę sądową i był zaliczany, obok sekretarza sądowego, do sądowych or-
ganów pomocniczych8. Wykonanie przymusowe wyroków było podzielone
pomiędzy sąd powiatowy jako wykonawczy, sąd procesowy i komornika
sądowego. Regułą było przekazanie kompetencji na rzecz komornika sądo-
wego jako zwyczajnego organu egzekucyjnego w sytuacjach, w których po-
2 W. Tomalak, Status ustrojowy i procesowy komornika sądowego, Warszawa 2014, s. 39.
3 K. Lubiński, Problemy..., s. 34.
4 Dz.P.P.P. Nr 23, poz. 76.
5 K. Lubiński, Problemy..., s. 24.
6 R. Łyszczek, Instytucja komornika sądowego jako organu egzekucyjnego w okresie międzywojennym,
Sopot 2007, s. 31–58.
7 K. Lubiński, Problemy..., s. 24.
8 R. Łyszczek, Instytucja..., s. 64.
20
1.1. Okres zaborów oraz okres międzywojenny
trzebny był efektywny przymus w stosunku do dłużnika. Nadzór nad dzia-
łalnością komorników sądowych sprawowały sądy wykonawcze9.
Za dokonane czynności egzekucyjne komornicy pobierali opłaty, które sta-
nowiły dochód Skarbu Państwa. Od wpłaconych sum potrącano od 26 do
31 , w zależności od miejscowości, w której urzędował komornik. Kwoty
te stanowiły dodatkowy dochód komornika. Podstawowym dochodem ko-
morników jako urzędników etatowych było uposażenie pobierane ze Skarbu
Państwa. Swoje pobory otrzymywali w czterech kwartalnych ratach, z góry,
każdego pierwszego dnia kalendarzowego rozpoczynającego kwartał.
Otrzymywali też dodatki mieszkaniowe i przysługiwały im prawa emerytal-
ne10.
Komornik był organem sądowym działającym w zakresie powierzonych mu
czynności samodzielnie. W sprawach tych podejmował decyzje procesowe
bez udziału sądu i na własną odpowiedzialność. Wobec sądu występował
jako samodzielny organ wymiaru sprawiedliwości. W relacjach z dłużnikiem
komornik przy wykonywaniu egzekucji oraz dokonywaniu aresztowań wy-
stępował jako urzędnik uosabiający władzę państwową i dysponujący przy-
musem państwowym, niezwiązany z dłużnikiem ani osobą trzecią stosunkiem
prywatnoprawnym11. Natomiast stosunek komornika do wierzyciela nie był
rozumiany jednolicie. Początkowo Sąd Rzeszy przyjmował teorię mandatową,
zgodnie z którą komornik był względem wierzyciela mandatariuszem (peł-
nomocnikiem), a pomiędzy nimi zachodził stosunek zlecenia, jednak osta-
tecznie stanął na stanowisku, że komornik wobec wierzyciela występuje za-
wsze jako urzędnik12.
Regulacje niemieckiej ustawy o postępowaniu cywilnym powierzały więk-
szość czynności związanych z wykonaniem wyroku sekretarzom oraz ko-
mornikom, co wpływało na szybkość i skuteczność postępowania. Do wy-
łącznej właściwości sądu zastrzeżono czynności najtrudniejsze i o najdonio-
9 Ibidem, s. 66–67.
10 Ibidem, s. 70–71.
11 Ibidem, s. 77–79.
12 Ibidem, s. 79–80.
21
Rozdział 1. Koszty postępowania egzekucyjnego w rozwoju historycznym...
ślejszym znaczeniu prawnym oraz nadzór sądowy nad czynnościami komor-
ników sądowych13.
Na terenach byłego zaboru rosyjskiego obowiązywała ustawa z dnia 20 lis-
topada 1864 r. – Postępowanie cywilne14, wprowadzona na terenie byłego
Królestwa Polskiego w 1876 r., która przeprowadzenie egzekucji powierzała
w zasadzie komornikom sądowym15. Rosyjska ustawa o ustroju sądów
z 1864 r., wprowadzona do systemu Królestwa Polskiego również w 1876 r.,
stanowiła, że komornicy działają przy warszawskiej Izbie Sądowej, przy są-
dach okręgowych i przy zjazdach sędziów pokoju i sędziów gminnych16.
W systemie rosyjskim komornicy byli urzędnikami państwowymi, których
dochód stanowiła pensja. Uzyskiwane przez nich opłaty były przekazywane
do wspólnej kasy, a następnie dzielone pomiędzy wszystkich komorników
urzędujących w okręgu Warszawskiej Izby Sądowej17. Z uzyskiwanych
pensji komornicy musieli utrzymać kancelarię, pokryć koszty dokonywania
czynności oraz wypłat dla zatrudnianych przez siebie pracowników18.
W przypadku egzekwowania grzywien i kar pieniężnych przy bezskuteczności
egzekucji komornikowi nie przysługiwało wynagrodzenie, należał mu się
jedynie ze Skarbu Państwa zwrot kosztów podróży i diet19. Komornicy nie
mieli praw emerytalnych, a uzyskany przez nich dochód musiał wystarczyć
im do końca życia. Powodowało to, że byli traktowani przez ludność jako
przedsiębiorcy nastawieni przede wszystkim na osiągnięcie własnego docho-
du20.
Funkcjonowanie organów egzekucyjnych było odmiennie uregulowane
w sądach pokoju i sądach okręgowych21. W sądach pokoju wyroki były wy-
konywane przez miejscowych urzędników policyjnych, władzę gminną lub
13 Ibidem, s. 71.
14 Zwód praw t. XVI, cz.1.
15 R. Łyszczek, Instytucja..., s. 87–90.
16 Ibidem, s. 90–91.
17 Ibidem, s. 96.
18 Ibidem.
19 Dziennik Urzędowy Ministerstwa Sprawiedliwości z 1921 r. Nr 5.
20 R. Łyszczek, Instytucja..., s. 96–97.
21 Ibidem, s. 97.
22
1.1. Okres zaborów oraz okres międzywojenny
wiejską oraz przez komorników. Nadzór na czynnościami tych organów
egzekucyjnych sprawował sędzia pokoju, w którego okręgu miało miejsce
wykonanie egzekucji22. Natomiast wykonanie wyroku sądu okręgowego
należało wyłącznie do komornika23.
Na terenach byłego zaboru rosyjskiego, po ich opuszczeniu przez wojska
rosyjskie w 1915 r. i zajęciu przez armie austriackie i niemieckie, wydano
rozporządzenie Tymczasowej Rady Stanu Królestwa Polskiego z dnia
18 lipca 1917 r. – Przepisy tymczasowe o urządzeniu sądownictwa w Króle-
stwie Polskim24, które regulowało status prawny komorników25. Przepisy
tymczasowe o urządzeniu sądownictwa w Królestwie Polskim określały ko-
mornika jako urząd pomocniczy Departamentu Sprawiedliwości Tymczaso-
wej Rady Stanu. Dotychczasowi komornicy mieli nadal wykonywać swoje
czynności urzędowe26.
Komornicy nie otrzymywali pensji, natomiast mieli się utrzymać z opłat
pobieranych za dokonanie czynności egzekucyjnych. Wyegzekwowanych
kwot komornik nie miał prawa przetrzymywać dłużej niż 24 godziny, w tym
czasie musiał je przekazać wierzycielowi za pokwitowaniem albo złożyć do
kasy sądowej27.
Pozycję komornika jako organu wymiaru sprawiedliwości potwierdził dekret
Rady Regencyjnej Królestwa Polskiego z dnia 22 lutego 1918 r. w przedmiocie
przepisów dla komorników28. Zgodnie z jego art. 1 komornicy byli urzędni-
kami wymiaru sprawiedliwości powołanymi do wykonywania wyroków
22 Ibidem, s. 99–100.
23 Ibidem, s. 101.
24 Dziennik Urzędowy Departamentu Sprawiedliwości Tymczasowej Rady Stanu Królestwa Pol-
skiego z 1917 r. Nr 1, dział I, poz. 1.
25 R. Łyszczek, Instytucja..., s. 101.
26 Ibidem, s. 102.
27 Ibidem, s. 104.
28 R. Łyszczek, Prawne aspekty ustrojowo-procesowej pozycji komornika sądowego w II Rzeczypo-
spolitej, PPE 2006, nr 1–3, s. 82–84.
23
Rozdział 1. Koszty postępowania egzekucyjnego w rozwoju historycznym...
i decyzji sądów wszelkich stopni29. Mieli urzędować wyłącznie przy sądach
okręgowych (art. 2 dekretu).
Komornicy przed rozpoczęciem urzędowania obowiązani byli wpłacić
kaucję w wysokości określonej przez Ministra Sprawiedliwości (art. 6 dekre-
tu). Od obowiązku uiszczenia kaucji zwolniony był zastępca komornika
(art. 14 dekretu). Komornicy nie otrzymywali uposażenia ze Skarbu Państwa,
mieli natomiast prawo do pobierania opłat według taksy (art. 12 dekretu).
Wynagrodzenie komorników uregulowano odrębnym dekretem w sprawie
taksy dla komorników sądowych30, w którym szczegółowo rozpisane było
wynagrodzenie komornika za założenie akt, wezwania, spis majątku, jego
oszacowanie, licytację, a także za eksmisję i wiele innych czynności niezbęd-
nych do właściwego funkcjonowania egzekucji31. Natomiast zastępca komor-
nika pobierał za dokonane czynności połowę opłat dla siebie, a drugą połowę
zobowiązany był oddać komornikowi, którego zastępował32. Komornicy
zostali zaliczeni do X kategorii urzędników sądowych, czyli stosunkowo
nisko, gdyż wszystkich kategorii było jedenaście33.
W trakcie prac nad projektem przedstawionym przez Komisję Kodyfikacyj-
ną34 podnoszono, że koszty działalności komorników obciążające dłużników
są nadmierne i dlatego jeszcze w trakcie prac Komisji pojawiały się propo-
zycje, aby część wykonywania wyroków cywilnych, zwłaszcza w drobniej-
szych sprawach, powierzać władzom gminnym35.
W rezultacie przyjęto rozwiązania opierające się na modelu pruskim. Nie-
wątpliwie zaważyła na tym sytuacja gospodarcza kraju w chwili przygotowy-
29 Dekret Rady Regencyjnej Królestwa Polskiego z dnia 22 lutego 1918 r. w przedmiocie przepisów
dla komorników, Dz.P.K.P. Nr 5, poz. 10.
30 Dekret w przedmiocie taksy dla komorników sądowych, Dziennik Praw z 1919 r. Nr 12, poz. 131.
31 M. Krakowian (w:) P. Jurek (red.), Urząd komornika w II Rzeczpospolitej. Postępowanie egzeku-
cyjne w dziejach, Wrocław 2007, s. 158.
32 Art. 14 dekretu.
33 R. Łyszczek, Prawne..., s. 82–83.
34 Powołaną w celu wprowadzenia jednolitego ustawodawstwa ustawą z dnia 3 czerwca 1919 r.
o komisji kodyfikacyjnej, Dziennik Praw z 1919 r. Nr 44, poz. 315.
35 R. Łyszczek, Instytucja..., s. 139.
24
1.1. Okres zaborów oraz okres międzywojenny
wania i uchwalania aktów prawnych regulujących pozycję i funkcję komor-
nika. Pozostawienie szeregu czynności sądom w sytuacji redukowania per-
sonelu sądowego i obniżania płac w całym sądownictwie oraz przy ich nie-
wydolności i znacznym przeciążeniu powodowałoby dalsze obciążanie
budżetu i sądów. U podstaw rozwiązań przyjętych w przepisach o postępo-
waniu egzekucyjnym leżała także idea obniżania kosztów systemu sądowni-
czego36.
Odrębne regulacje dotyczące egzekucji sądowej, odziedziczone po państwach
zaborczych, obowiązywały do 1 stycznia 1933 r., kiedy weszły w życie prze-
pisy kodeksu postępowania cywilnego wraz z przepisami wykonawczymi37.
Podstawowym aktem prawnym regulującym postępowanie egzekucyjne
stało się rozporządzenie (z mocą ustawy) Prezydenta Rzeczypospolitej z dnia
27 października 1932 r. – Prawo o sądowem postępowaniu egzekucyjnym38.
Na podstawie art. LXXVIII § 3 przepisów wprowadzających prawo o sądo-
wem postępowaniu egzekucyjnym39 Minister Sprawiedliwości włączył tekst
ustawy do rozporządzenia Prezydenta Rzeczypospolitej z dnia 29 listopada
1930 r. – Kodeks postępowania cywilnego40. Przepisy art. 508–862 d.k.p.c.
odnosiły się wprost do sądu i komornika jako organów egzekucyjnych.
Czynności egzekucyjne pełnili komornicy, za wyjątkiem spraw przekazanych
sądowi41. Komornik występował zawsze jako organ państwowy i nie był
związany ze stronami jakimkolwiek stosunkiem prywatnym, nie był także
stroną postępowania42.
Komornik był urzędnikiem państwowym działającym przy sądzie grodzkim,
którego na stanowisko mianował prezes sądu apelacyjnego43. Bezpośrednim
przełożonym komornika był kierownik sądu grodzkiego, przy którym ko-
36 Ibidem, s. 143.
37 Ibidem, s. 84.
38 Dz. U. z 1932 r. Nr 93, poz. 803.
39 Dz. U. z 1932 r. Nr 93, poz. 804 z późn. zm.
40 Dz. U. z 1932 r. Nr 112, poz. 934 z późn. zm.
41 Art. 508 d.k.p.c.
42 R. Łyszczek, Prawne..., s. 85–86.
43 Paragraf 29 zdanie pierwsze rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 1 grudnia 1932 r.
o komornikach, Dz. U. Nr 107, poz. 886 z późn. zm.
25
Rozdział 1. Koszty postępowania egzekucyjnego w rozwoju historycznym...
mornik urzędował. Kierownik tego sądu mógł zlecić pełnienie czynności
nadzorczych sędziemu grodzkiemu, do którego zakresu obowiązków nale-
żały sprawy egzekucyjne44. Tak jak inni urzędnicy państwowi komornik
otrzymywał uposażenie ze Skarbu Państwa, określone w ustawie z dnia
9 października 1923 r.45 o uposażeniu funkcjonariuszy państwowych i woj-
ska46. Ponadto miał prawo zatrzymać dla siebie 40 pobieranych za czynno-
ści opłat z przeznaczeniem na pokrycie kosztów utrzymania biura, przez
które rozumiano wydatki osobowe i rzeczowe, albowiem komornik mógł
na własny koszt utrzymywać pracowników47, którzy załatwiali czynności
kancelaryjne, i był osobiście odpowiedzialny za te czynności48. Zatrudnianie
i utrzymywanie personelu było fakultatywne i jego liczba zależała wyłącznie
od komornika. Dlatego też pozostała z pobranych opłat kwota niewykorzy-
stana na personel pomocniczy stanowiła dochód komornika, gdyż przepisy
nie nakazywały mu jej zwrotu.
Model ten był zatem zbliżony do rozwiązań pruskich, różnił się jednak tym,
że uzyskana przez komornika część opłat była obciążona koniecznością
utrzymania biura i personelu pomocniczego49.
W dniu 1 stycznia 1933 r. weszło w życie rozporządzenie Ministra Sprawied-
liwości z dnia 15 grudnia 1932 r. o taksie za czynności komorników.
Z chwilą jego wejścia w życie utraciły moc wszelkie wcześniejsze przepisy
w zakresie unormowanym tym rozporządzeniem50. W sprawach wszczętych
przed 1 stycznia 1933 r. stosowano przepisy dotychczasowe51.
W literaturze podkreśla się, że pomimo braku oficjalnych danych dotyczą-
cych zarobków powszechne było społeczne mniemanie o bardzo wysokich
zarobkach komorników przedwojennych, zwłaszcza w dobie kryzysu gospo-
44 Paragraf 44 r.kom.
45 Dz. U. Nr 116, poz. 924 z późn. zm.
46 Paragraf 40 zdanie pierwsze r.kom.
47 R. Łyszczek, Instytucja..., s. 194.
48 Paragraf 31 r.kom.
49 R. Łyszczek, Instytucja..., s. 194.
50 Paragraf 20 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 15 grudnia 1932 r. o taksie za
czynności komorników, Dz. U. Nr 114, poz. 948.
51 Paragraf 19 zdanie pierwsze rozp. z 1932 r.
26
1.1. Okres zaborów oraz okres międzywojenny
darczego lat 30. Miały one w większych miastach, takich jak Warszawa czy
Łódź, dochodzić do kilkunastu tysięcy złotych miesięcznie, i uważano je za
porównywalne z dochodami notariuszy52. Jednocześnie pomimo wysokich
zarobków komorników sprawność postępowania egzekucyjnego nie była
zadowalająca53.
Zgodnie z § 1 rozp. z 1932 r. komornik pobierał za dokonywane czynności
opłaty oraz sumy na pokrycie wydatków według rozporządzenia. Regulacja
ta została utrzymana w rozporządzeniu Ministra Sprawiedliwości z dnia
25 kwietnia 1936 r. o taksie za czynności komorników54. Opłaty były stosun-
kowe albo stałe. Wysokość pełnej opłaty stosunkowej (jeżeli rozporządzenie
nie stanowiło inaczej) zależna była od wartości roszczenia55. Opłata stosun-
kowa nie była tak jak obecnie ustalana jako procent wyegzekwowanego
świadczenia, tylko określona była kwotowo. Minimalna wysokość opłaty
stosunkowej wynosiła 2 zł (przy roszczeniu do 50 zł włącznie), a maksymalna
120 zł (przy roszczeniu powyżej 100 000 zł, przy czym za każde dodatkowe
10 000 zł nadwyżki ponad tę sumę pobierano dodatkowe 5 zł opłaty)56.
Komornik pobierał też opłatę stałą w wysokości 2 zł w przypadku niedoko-
nania zajęcia z powodu braku przedmiotów podlegających zajęciu, nieode-
brania rzeczy ruchomej z powodu jej nieodnalezienia, niewykonania eksmisji
i niedokonania sprzedaży z powodu braku licytantów57.
Za dokonanie sprzedaży na podstawie kodeksu handlowego oraz prawa
upadłościowego komornik pobierał opłatę stosunkową58. Pobierał on też
opłatę stałą za ofiarowanie pieniędzy wierzycielowi w imieniu dłużnika59,
52 R. Łyszczek, Instytucja..., s. 196.
53 K. Lubiński, Problemy..., s. 28.
54 Dz. U. Nr 35, poz. 277 z późn. zm.
55 Paragraf 5 rozp. z 1932 r. oraz § 6 rozp. z 1936 r., w którym dodano, że wysokość roszczenia
będąca podstawą obliczenia opłaty obejmowała odsetki, koszty i inne należności.
56 Paragraf 5 i 6 rozp. z 1932 r. oraz tak samo § 5 rozp. z 1936 r.
57 Paragraf 12 rozp. z 1932 r., w rozp. z 1936 r. zrezygnowano z tej opłaty.
58 Paragraf 12 rozp. z 1936 r.
59 Paragraf 13 pkt 1 rozp. z 1932 r., do 500 zł – 3 zł, ponad 500 zł 5 zł; tak samo w § 13 pkt 1 rozp.
z 1936 r.
27
Rozdział 1. Koszty postępowania egzekucyjnego w rozwoju historycznym...
za dokonanie spisu majątku lub jego części60, za opieczętowanie lub zdjęcie
pieczęci bez dokonania jednocześnie spisu.
Strona żądająca dokonania czynności połączonej z wydatkami zobowiązana
była uiścić zaliczkę na pokrycie spodziewanych opłat i wydatków. Komornik
nie rozpoczynał czynności zanim strona nie złożyła odpowiedniej zaliczki.
Obowiązek uiszczenia zaliczki na wydatki nie dotyczył Skarbu Państwa oraz
podmiotów zastąpionych przez Prokuratorię Generalną co do należności
z tytułu opłat. Na opłatę za dokonanie sprzedaży komornik nie pobierał
zaliczki61.
Komornikowi należał się w całości zwrot wszelkich wydatków gotówkowych
poniesionych na: opłaty pocztowe, opłaty za doręczenia uskuteczniane przez
organy sądowe i gminne, należności biegłych, koszty ogłoszeń w dziennikach,
koszty przeniesienia i przechowania oraz należności osób przywołanych do
czynności62.
Za doręczenie dokonywane zamiast organów doręczających komornik miał
prawo pobrać na swoją rzecz wynagrodzenie w wysokości 40 gr. Wynagro-
dzenie nie należało się, jeżeli komornik dokonywał doręczeń przy innej
czynności egzekucyjnej w toku tego samego postępowania egzekucyjnego63.
Tytułem zwrotu wydatków komornik pobierał na swoją rzecz ryczałt kance-
laryjny za sporządzenie wezwań, zawiadomień, ogłoszeń, protokołów i in-
nych pism, które w postępowaniu egzekucyjnym należy sporządzić z urzędu.
Ryczałt kancelaryjny nie należał się, jeżeli wniosek z powodu braków formal-
nych lub niezłożenia opłaty (zaliczki) nie mógł być załatwiony64.
Za sporządzenie wezwań, zawiadomień, ogłoszeń, protokołów, odpisów
i zaświadczeń w postępowaniu niespornym i upadłościowym komornik
60 Paragraf 13 pkt 2 lit. a i b rozp. z 1932 r., za pierwszą godzinę 5 zł, za każdą następną rozpoczętą
godzinę 2 zł; tak samo w § 13 pkt 2 lit. a i b rozp. z 1936 r.
61 Paragraf 3 rozp. z 1932 r., tak samo § 3 rozp. z 1936 r.
62 Paragraf 14 rozp. z 1932 r., tak samo § 14 rozp. z 1936 r.
63 Paragraf 15 rozp. z 1936 r.
64 Paragraf 16 rozp. z 1936 r.
28
1.1. Okres zaborów oraz okres międzywojenny
pobierał na swoją rzecz wynagrodzenie. W postępowaniu egzekucyjnym
komornik mógł pobierać wynagrodzenie tylko za sporządzanie na żądanie
strony odpisów i zaświadczeń. Za pisma, które komornik w myśl przepisów
kodeksu postępowania cywilnego powinien sporządzić z urzędu, oraz za
wezwania o zaliczkę nie pobierał wynagrodzenia65.
Jeżeli komornik na żądanie strony wykonywał czynność poza granicą admi-
nistracyjną miejscowości, w której miał siedzibę, należało mu się wynagro-
dzenie za przejazd w kwocie 20 gr za każdy rozpoczęty kilometr. Jeżeli wy-
konywał czynności w kilku sprawach w tej samej miejscowości, położonej
poza granicą administracyjną jego siedziby, należało mu się wynagrodzenie
tylko za jeden przejazd. Wynagrodzenie to dzieliło się równo pomiędzy
poszczególne sprawy. Komornikowi nie służyło prawo do diet i kosztów
przejazdu należnych funkcjonariuszom państwowym w czasie pełnienia
czynności służbowych poza zwykłym miejscem służbowym66.
Pomimo pozornie wyczerpującego i jednoznacznego wyliczenia czynności
zastrzeżonych do kompetencji sądu w praktyce pojawiały się wątpliwości
co do właściwości funkcjonalnej komornika m.in. w przypadku możliwości
przyznania dłużnikowi kosztów postępowania egzekucyjnego w sytuacji,
gdy wszczęcie i prowadzenie egzekucji przez wierzyciela było bezzasadne
i narażało dłużnika na szkodę. W literaturze wyrażano pogląd, że kompeten-
cja taka przysługuje wyłącznie sądowi67. Sporne było też wskazanie organu
właściwego do przyznania kosztów postępowania egzekucyjnego w sprawie
należącej do właściwości komornika. Artykuł 523 d.k.p.c. nie dawał odpo-
wiedzi na to pytanie, stanowił jedynie, że dłużnik powinien zwrócić wierzy-
cielowi koszty niezbędne do celowego przeprowadzenia egzekucji oraz że
koszty ściąga się wraz z egzekwowanym roszczeniem.
Przyjmowano, że organem właściwym do wydania postanowienia o kosztach
w takich sprawach był komornik68. Natomiast uznawano, że to sąd powinien
65 Paragraf 17 rozp. z 1932 r. (50 gr za stronę, która przeciętnie powinna zawierać 25 wierszy,
a każdy wiersz 45 liter), tak samo § 17 rozp. z 1936 r.
66 Paragraf 18 rozp. z 1932 r. (40 gr za kilometr), § 18 rozp. z 1936 r. (20 gr za kilometr).
67 R. Łyszczek, Instytucja..., s. 188–189.
68 Ibidem.
29
Rozdział 1. Koszty postępowania egzekucyjnego w rozwoju historycznym...
przyznać koszty pełnomocnikowi wierzyciela będącego adwokatem, chociaż
według R. Łyszczka bardziej uzasadniony był pogląd, że w tym zakresie
właściwy był również komornik69.
W omawianym okresie efektywność egzekucji nie była zadowalająca,
a ogromne obciążenie pracą organów egzekucyjnych najlepiej ilustrują dane
statystyczne: w roku 1933 wszczęto w Polsce 1 735 400 spraw, co oznaczało,
że przy 18 000 000 ludności zaangażowanej ekonomicznie co dziesiąty
obywatel Polski ścigany był egzekucją sądową70. W wyniku ustępowania
kryzysu gospodarczego oraz działania wyjątkowego ustawodawstwa oddłu-
żeniowego liczba postępowań egzekucyjnych malała, nie schodząc jednak
poniżej 984 500 spraw rocznie71.
Przepisy o postępowaniu egzekucyjnym były przedmiotem silnej krytyki,
próby usprawnienia egzekucji, podejmowane np. w dekrecie z dnia 21 paź-
dziernika 1938 r. o usprawnieniu postępowania sądowego72, nie rozwiązy-
wały wszystkich problemów, a jedynie niektóre z nich73. Zmiany dotyczyły
przede wszystkim przekazania komornikowi prawa sporządzania planu
podziału sumy uzyskanej z egzekucji oraz prowadzenia egzekucji przeciwko
spółce kapitałowej prawa handlowego, egzekucji z ułamkowej części nieru-
chomości oraz hipoteki sądowej. Przepisy dekretu nie odnosiły się do
ustroju i organizacji urzędu komornika oraz samych zasad postępowania
egzekucyjnego74.
1.2. Okres powojenny
W pierwszych latach po zakończeniu II wojny światowej koszty postępowania
egzekucyjnego regulowały zmieniające się rozporządzenia o taksie za czyn-
69 Ibidem.
70 K. Lubiński, Problemy..., s. 27.
71 Ibidem, s. 27–28.
72 Dz. U. Nr 89, poz. 609 z późn. zm.
73 K. Lubiński, Problemy..., s. 28.
74 W. Tomalak, Status ustrojowy..., s. 45.
30
1.2. Okres powojenny
ności komornika75, które były wydawane na podstawie art. IX pkt 2 przepisów
wprowadzających prawo o sądowym postępowaniu egzekucyjnym.
Rozporządzenie Ministra Sprawiedliwości z dnia 1 grudnia 1932 r. o komor-
nikach utraciło moc dopiero z dniem wejścia w życie rozporządzenia Mini-
stra Sprawiedliwości z dnia 31 grudnia 1960 r. o komornikach76.
W nowym rozporządzeniu status komornika został uregulowany podobnie
jak w okresie międzywojennym. Komornik sądowy był pracownikiem pań-
stwowym mianowanym przez prezesa sądu wojewódzkiego. Do załatwiania
czynności kancelaryjnych zatrudniał personel pomocniczy, za którego
czynności był osobiście odpowiedzialny. Komornik był pracownikiem sądu
rejonowego, nad którym bezpośredni nadzór sprawował prezes sądu rejo-
nowego. Jako organ egzekucji sądowej wykonywał czynności egzekucyjne
oraz inne czynności określone w ustawach77.
W stosunkach zewnętrznych komornik był uważany za funkcjonariusza
państwowego powołanego do wykonywania tytułów wykonawczych i innych
czynności w imieniu państwa, wyposażonego przez państwo w środki
przymusu. Nie pozostawał w żadnym cywilnoprawnym stosunku ze stronami
postępowania egzekucyjnego78.
Do komorników stosowano ustawę z dnia 17 lutego 1922 r. o państwowej
służbie cywilnej79 i inne przepisy dotyczące pracowników państwowych80.
Otrzymywali od Skarbu Państwa wynagrodzenie zasadnicze, określone
w przepisach regulujących wynagrodzenie pracowników państwowych,
75 Rozporządzenie Ministra Sprawiedliwości z dnia 10 lutego 1947 r. o taksie za czynności komor-
ników, Dz. U. Nr 28, poz. 114, rozporządzenie Ministra Sprawiedliwości z dnia 6 października
1948 r. o taksie za czynności komorników, Dz. U. Nr 48, poz. 365 z późn. zm., rozporządzenie
Ministra Sprawiedliwości z dnia 31 maja 1958 r. o taksie za czynności komorników, Dz. U. Nr 40,
poz. 186.
76 Dz. U. z 1961 r. Nr 13, poz. 66 z późn. zm.
77 Art. 121 ustawy z dnia 20 czerwca 1985 r. – Prawo o ustroju sądów powszechnych, tekst jedn.:
78 R. Kuźnicki, Status prawny komornika w ustawie o komornikach sądowych i egzekucji, Problemy
Dz. U. z 1994 r. Nr 7, poz. 25 z późn. zm.
Egzekucji Sądowej 1998, nr XXXII, s. 46.
79 Dz. U. z 1949 r. Nr 11, poz. 72 z późn. zm.
80 Paragraf 5 rozp. z 1960 r.
31
Rozdział 1. Koszty postępowania egzekucyjnego w rozwoju historycznym...
i byli uprawnieni do świadczeń dodatkowych przewidzianych w ustawie
o pracownikach urzędów państwowych81.
Na pokrycie kosztów utrzymania biura (wydatki osobowe i rzeczowe) ko-
mornik zatrzymywał dla siebie 40 pobieranych za czynności opłat. Komor-
nik ponosił koszt wykonania pieczęci, oznak i emblematu82. Wyraźnie od-
dzielono zatem sferę wynagradzania komornika od kosztów utrzymania
biura i sposobu uzyskania sum na ich pokrycie. Zadaniem komornika jako
pracownika państwowego było utrzymanie biura i utrzymanie na własny
koszt personelu pomocniczego (tj. z 40 pobieranych za czynności opłat)83.
W dniu 1 stycznia 1972 r. weszło w życie rozporządzenie Ministra Sprawied-
liwości z dnia 4 września 1971 r. zmieniające rozporządzenie o komornikach
z 1960 r. W wyniku tej nowelizacji komornikowi przyznano dodatkowe
wynagrodzenie prowizyjne w wysokości 40 opłat pobranych przez niego
stosownie do przepisów o taksie za czynności komorników. Wynagrodzenie
prowizyjne wypłacał sąd, przy którym komornik urzędował, do 10 dnia
miesiąca następującego po miesiącu, w którym opłaty zostały pobrane. Sąd
ten dokonywał łącznego obliczenia i potrącenia należnych od komornika
podatku od wynagrodzeń i składki na cele emerytalne84.
Po raz pierwszy wprowadzony też został ryczałt kancelaryjny przeznaczony
na utrzymanie biura komornika, którego wysokość i zasady pobierania re-
gulowały przepisy o taksie za czynności komorników. Do kosztów utrzyma-
nia biura zaliczono również koszt wykonania pieczęci, oznak i emblematów.
Z ryczałtu kancelaryjnego pokrywało się ponadto składkę na ubezpieczenia
społeczne, należną od dodatkowego wynagrodzenia prowizyjnego komorni-
ka. Kwotę odpowiadającą tej składce komornik przekazywał do sądu zobo-
wiązanego do jej uiszczenia85.
81 R. Kuźnicki, Status..., s. 46–47.
82 Paragraf 36 rozp. z 1960 r. przed zmianą wprowadzoną rozporządzeniem Ministra Sprawiedli-
wości z dnia 4 września 1971 r., Dz. U. Nr 26, poz. 237.
83 Por. TK w orzeczeniu z dnia 26 października 1993 r., U 15/92, OTK 1993, nr 2, poz. 36.
84 Paragraf 36 rozp. z 1960 r.
85 Paragraf 36 rozp. z 1960 r.
32
1.3. Początki gospodarki rynkowej
Komornik za dokonywane czynności pobierał opłaty, ryczałt kancelaryjny
na pokrycie kosztów prowadzenia biura oraz należności na pokrycie wydat-
ków86. W piśmiennictwie wskazywano, że komornik ma obowiązek pobie-
rania wskazanych w przepisie kosztów87.
Rozporządzenie Ministra Sprawiedliwości z dnia 4 września 1971 r. zmie-
niające rozporządzenie o komornikach z 1960 r. oddzieliło sprawę wynagro-
dzenia komorników od kosztów utrzymania biura. Koszty te pokrywane
były z ryczałtu kancelaryjnego, pobieranego stosownie do przepisów o taksie
za czynności komorników. W rozporządzeniu regulującym prowizję uznano
natomiast wartość tej prowizji za składnik wynagrodzenia zależnego od in-
dywidualnego wysiłku pracownika oraz dostrzeżono jego wartość motywa-
cyjną88.
1.3. Początki gospodarki rynkowej
W latach 90. nowe warunki ekonomiczne i wpływ do sądów spraw o wielo-
setmilionowe, a nawet miliardowe roszczenia, spowodowały niespotykany
wzrost wysokości prowizji komorniczych. W I półroczu 1992 r. przeciętna
miesięczna prowizja wynosiła 33,8 mln zł (od 9,5 do 95,4 mln zł). W tym
okresie poziom indywidualnych wynagrodzeń prowizyjnych był dalece
zróżnicowany – od kilku do kilkuset milionów złotych (za luty 1992 r. naj-
wyższe wynagrodzenie prowizyjne wyniosło 727 277 tys. zł)89.
Przytoczone dane statystyczne wskazują, że wynagrodzenie prowizyjne ko-
morników, które z założenia miało być wynagrodzeniem dodatkowym, nie
pozostawało w jakiejkolwiek racjonalnie uzasadnionej relacji do wynagro-
dzenia podstawowego komornika. Wypłaty z tytułu prowizji obciążyły
fundusz wynagrodzeń całej administracji sądowej. W warunkach ścisłego
limitowania oraz poważnych ograniczeń budżetowych 1991 r. wystąpiły
86 Paragraf 2 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 4 września 1971 r. o taksie za czyn-
ności komorników, Dz. U. Nr 26, poz. 238.
87 Z. Knypl, Komentarz do taksy za czynności komorników, Pomocnik 2000, komentarz do § 2.
88 Por. TK w orzeczeniu z dnia 26 października 1993 r., U 15/92.
89 Dane statystyczne Ministerstwa Sprawiedliwości powołane w uzasadnieniu orzeczenia TK z dnia
26 października 1993 r., U 15/92.
33
Rozdział 1. Koszty postępowania egzekucyjnego w rozwoju historycznym...
trudności, a nawet niemożność wypłaty należnych komornikom wynagro-
dzeń prowizyjnych. Wysokość prowizji w wielu okręgach sądów wojewódz-
kich przewyższała wysokość funduszu wynagrodzeń wszystkich zatrudnio-
nych pracowników sądownictwa90.
Okoliczności te wpłynęły na zmianę zasad pobierania wynagrodzenia pro-
wizyjnego przez komorników zarządzeniem nr 14 Ministra Pracy i Polityki
Socjalnej z dnia 17 czerwca 1992 r. w sprawie wynagrodzenia prowizyjnego
komorników sądowych za czynności egzekucyjne91, wydanym na podstawie
§ 6 ust. 4 rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 18 lutego 1989 r. w sprawie
zasad wynagradzania pracowników urzędów państwowych92.
Nowa regulacja została poddana kontroli konstytucyjnej z wniosku Stowa-
rzyszenia Komorników Sądowych z siedzibą w Gorzowie Wielkopolskim.
W orzeczeniu z dnia 26 października 1993 r., U 15/92 Trybunał Konstytu-
cyjny, po zbadaniu zgodności § 1 ust. 3 (a także ust. 2, 4 i 5) zarządzenia
nr 14 z wskazanymi we wniosku przepisami Konstytucji Rzeczypospolitej
Polskiej, kodeksu pracy oraz ustawy z dnia 16 września 1982 r. o pracowni-
kach urzędów państwowych, orzekł, że przepisy § 1 ust. 3 (a także ust. 2, 4
i 5) wymienionego zarządzenia nie są niezgodne z art. 1, 3, 6, 56 ust. 1 i art. 68
Konstytucji, z art. 13, 78 i 80 k.p. oraz z art. 21 ust. 1 ustawy o pracownikach
urzędów państwowych.
W uzasadnieniu powyższego rozstrzygnięcia Trybunał Konstytucyjny
stwierdził, że określając wynagrodzenie prowizyjne komorników sądowych
za czynności egzekucyjne, Minister Pracy i Polityki Socjalnej nie był skrępo-
wany w jakikolwiek sposób przez upoważnienie zawarte w § 6 ust. 4 rozpo-
rządzenia z dnia 18 lutego 1989 r.93, miał bowiem określić szczegółowe wa-
runki przyznawania wynagrodzenia prowizyjnego i zmieścił się w granicach
upoważnienia. Trybunał Konstytucyjny zaakcentował, że Minister Pracy
i Polityki Socjalnej określił zarówno ogólny sposób ustalania wynagrodzenia
90 Ibidem.
91 Zmienione zarządzeniem nr 48 Ministra Pracy i Polityki Socjalnej z dnia 7 września 1992 r.,
92 Dz. U. Nr 8, poz. 50 z późn. zm.
93 W brzmieniu ustalonym przez rozporządzenie z dnia 6 kwietnia 1990 r., Dz. U. Nr 24, poz. 139.
niepubl.
34
1.3. Początki gospodarki rynkowej
prowizyjnego, jak i pułapy procentowe zależne od kwoty opłaty. W szczegól-
ności uregulował wynagrodzenie prowizyjne w wysokości 2 opłat za wy-
konanie czynności polegającej na zajęciu wynagrodzenia za pracę, rachunków
bankowych, rachunków oszczędnościowo-rozliczeniowych – kont osobistych,
wkładów oszczędnościowych, papierów wartościowych oraz innych wierzy-
telności pieniężnych i praw majątkowych. Zdaniem Trybunału Konstytucyj-
nego dodatkowe sprecyzowanie czynności egzekucyjnych, za które komornik
otrzymuje niższą prowizję, nie narusza zasady, iż wysokość prowizji zależy
od wyników pracy komornika. Trybunał Konstytucyjny zwrócił uwagę na
zróżnicowany nakład pracy komornika przy wykonywaniu zajęcia kwot
z rachunków bankowych w porównaniu do czynności zajmowania konkret-
nego mienia ruchomego, np. przedsiębiorstwa. Dlatego ustalenie wynagro-
dzenia prowizyjnego w niższej wysokości za wykonywanie czynności,
o których mowa w § 1 ust. 3, aniżeli ustala § 1 ust. 2 zarządzenia nr 14,
w ocenie Trybunału Konstytucyjnego było raczej sposobem realizacji zasady
ekwiwalentności płacy za pracę. Konkludując, Trybunał Konstytucyjny
stwierdził, że nie można dopatrzyć się, aby w tej części następowało narusze-
nie zasady uzależniającej wynagrodzenie od ilości i jakości pracy.
Pomimo obniżenia prowizyjnego wynagrodzenia komornika koszty egzekucji
nadal pozostawały bardzo wysokie. W piśmiennictwie wskazywano, że
w niektórych stanach faktycznych koszty egzekucji mogły przekraczać
wartość egzekwowanego roszczenia94. Nawet prosta egzekucja z ruchomości
mogła doprowadzić do powstania kosztów w wysokości 47 wartości egze-
kwowanego roszczenia. Zgodnie bowiem z § 17 pkt 1 rozporządzenia Mini-
stra Sprawiedliwości w sprawie taksy za czynności komorników z dnia
24 czerwca 1991 r.95 od samego zajęcia uiszczało się trzy czwarte opłaty
stosunkowej wynoszącej 12 wartości egzekwowanego roszczenia oraz na
podstawie § 16 pkt 1 rozp. z 1991 r. całą opłatę stosunkową (12 ) za doko-
nanie sprzedaży plus jedną trzecią opłaty stosunkowej za sporządzony plan
podziału sumy uzyskanej z egzekucji, co razem dawało 25 wartości egze-
kwowanego roszczenia. Do tego należało dodać ryczałt kancelaryjny w wy-
sokości 22 (12 + 10 ) na podstawie § 30 ust. 1 pkt 1 i § 31 pkt 2 rozp.
z 1991 r. Przepisy przewidywały wprawdzie ograniczenie wysokości opłat
94 J. Suchecki, Nowy status komorników sądowych, PS 1998, nr 2, s. 38.
95 Dz. U. Nr 62, poz. 264 z późn. zm.
35
Rozdział 1. Koszty postępowania egzekucyjnego w rozwoju historycznym...
na podstawie § 15 ust. 2 i ryczałtu na podstawie § 30 ust. 1 pkt 1 i § 31 pkt 2
rozp. z 1991 r., dotyczyło to jednak wysokich kwot i dla przeciętnego wierzy-
ciela nie miało istotnego znaczenia96. Dodatkowo w judykaturze uznano, że
ograniczenie wysokości opłaty stosunkowej przewidziane w § 15 ust. 2 rozp.
z 1991 r. dotyczy tylko ułamkowych części opłaty, a nie całej opłaty stosun-
kowej przewidzianej w § 15 ust. 197.
Problematyka związana z pobieraniem przez komorników wynagrodzenia
prowizyjnego była przedmiotem rozważań Sądu Najwyższego. I tak
w sprawie o zapłatę wszczętej przez prezesa sądu rejonowego o zwrot niena-
leżnie pobranego wynagrodzenia prowizyjnego (komornik błędnie naliczał
prowizje w wysokości 25 opłat zamiast obowiązujących 2 ) Sąd Najwyższy
uznał, że błędy w przedstawionym przez komornika wyliczeniu wynagro-
dzenia prowizyjnego nie są równoznaczne z naruszeniem przewidzianego
w art. 124 k.p. obowiązku zwrotu mienia lub wyliczenia się z niego, jeżeli
decyzja w sprawie wypłaty podejmowana jest przez sąd rejonowy jako pra-
codawcę98. Natomiast w innym orzeczeniu, dotyczącym analogicznego stanu
faktycznego, Sąd Najwyższy stwierdził, że wynagrodzenie prowizyjne obli-
czone w sposób niezgodny z obowiązującymi przepisami jest świadczeniem
nienależnym99.
Krytyce poddawano także niejasny status majątkowy komorników będących
pracownikami sądu, a jednocześnie pracodawcami personelu biurowego
i obsługowego. Wątpliwości budził też charakter pobieranych przez nich
ryczałtów kancelaryjnych i własność kupowanego niezbędnego do działal-
ności wyposażenia100. Ta niejednoznaczność przepisów prowadziła do licz-
nych procesów sądowych, w których prezesi sądów domagali się zwrotu
pobranych ryczałtów w części przekraczającej ustalone przez nich potrzeby
kancelarii, później zaś, kiedy wprowadzono obowiązek dokumentowania
96 J. Jankowski, Ustawa o komornikach sądowych i egzekucji, Warszawa 1998, s. 93.
97 SN w uchwale z dnia 29 grudnia 1995 r., III CZP 182/95, OSNC 1996, nr 6, poz. 76.
98 SN w wyroku z dnia 6. czerwca 2000 r., I PKN 701/99, OSNAPiUS 2001, nr 24, poz. 711.
99 SN w wyroku z dnia 27 lutego 2001 r., I PKN 269/00, OSNAPiUS 2002, nr 22, poz. 545.
100 J. Suchecki, Nowy..., s. 34.
36
Pobierz darmowy fragment (pdf)