Darmowy fragment publikacji:
PROGRAMY NAUCZANIA
KULTURA
W NAUCZANIU
JĘZYKA POLSKIEGO
JAKO OBCEGO
stan obecny – programy nauczania
– pomoce dydaktyczne
METODYKA NAUCZANIA
UNIVERSITAS
JÊZYKA POLSKIEGO JAKO OBCEGO
© Copyright by Towarzystwo Autorów i Wydawców
Prac Naukowych UNIVERSITAS, Kraków 2009, wyd. II
ISBN 978-83-242-1098-5
TAiWPN UNIVERSITAS
Redaktor
Wanda Lohman
Projekt okładki i stron tytułowych
Sepielak
Skład i opracowanie graficzne tekstu
Mirosław Krzyszkowski
4
SPIS TREŚCI
WSTĘP 7
KULTURA W NAUCZANIU JĘZYKA POLSKIEGO JAKO OBCEGO:
JAK BYŁO?
W.T. Miodunka
Czy kultura była traktowana po macoszemu w nauczaniu języka polskiego
jako obcego? Rozważania na marginesie książki Anny Burzyńskiej 13
M. Jelonkiewicz
Wiedza o Polsce jako element nauczania cudzoziemców języka polskiego.
Przegląd wybranych materiałów dydaktycznych i pomocniczych 37
U. Dobesz
Uwagi o nauczaniu i testowaniu wiedzy o kulturze 53
KULTURA W NAUCZANIU JĘZYKA POLSKIEGO JAKO OBCEGO:
JAK BYĆ MOGŁO?
P.E. Gębal
Realioznawstwo w nauczaniu języka niemieckiego 69
KULTURA W NAUCZANIU JĘZYKA POLSKIEGO JAKO OBCEGO:
JAK BYĆ POWINNO?
W.T. Miodunka
Kompetencja socjokulturowa w nauczaniu języka polskiego jako obcego.
Zarys programu nauczania 97
A.B. Burzyńska i U. Dobesz
Inwentarz tematyczny i funkcjonalno−pojęciowy do nauczania języka
polskiego jako obcego w aspekcie kulturowym 119
P.E. Gębal
Program nauczania cudzoziemców realiów polskich 129
5
KULTURA W NAUCZANIU JĘZYKA POLSKIEGO JAKO OBCEGO:
JAK BĘDZIE?
G. Zarzycka
Mały leksykon kultury polskiej dla cudzoziemców. Opis koncepcji 151
G. Zarzycka i M. Jelonkiewicz
Indeks haseł do Małego leksykonu kultury polskiej dla cudzoziemców. 161
6
Wstęp
Prace, prezentowane w tomie Kultura w nauczaniu języka pol−
skiego jako obcego, stanowią pokłosie seminarium Język a kultura
w nauczaniu języka polskiego jako obcego, prowadzonego w drugim
semestrze roku akademickiego 2002/2003 (od lutego do czerw−
ca 2003 r.) przez piszącego te słowa. W seminarium, które od−
bywało się w Instytucie Studiów Polonijnych i Etnicznych Uniwer−
sytetu Jagiellońskiego w Krakowie, udział wzięli – poza pracow−
nikami Katedry Języka Polskiego jako Obcego UJ – zaproszeni
goście z innych polskich uczelni: dr Anna Burzyńska i mgr Ur−
szula Dobesz ze Szkoły Języka i Kultury Polskiej Uniwersytetu
Wrocławskiego, mgr Przemysław E. Gębal z Kolegium Języka Nie−
mieckiego Uniwersytetu Warszawskiego, mgr Mirosław Jelonkie−
wicz z Instytutu Języka i Kultury Polskiej dla Cudzoziemców „Po−
lonicum” Uniwersytetu Warszawskiego i dr Grażyna Zarzycka ze
Studium Języka Polskiego dla Cudzoziemców Uniwersytetu Łódz−
kiego. To właśnie ich prace oraz prace prowadzącego semina−
rium zawiera niniejszy tom.
Można stwierdzić, że tom ten przynosi podsumowanie dyskusji
toczonej w Polsce w ostatnim dziesięcioleciu, to znaczy w latach
1992–2003 w związku z obecnością (lub nie) elementów kultury
w nauczaniu języka polskiego jako obcego. Datę początkową wy−
znaczają dwie prace Wojciecha Jekiela i Cezarego Rowińskiego
z Instytutu „Polonicum” Uniwersytetu Warszawskiego, opubliko−
wane w tomie Vademecum lektora języka polskiego pod redakcją Bar−
7
bary Bartnickiej, Lidii Kacprzak i Ewy Rohozińskiej (UW, War−
szawa 1992). Obie dotyczą obecności kultury polskiej w proce−
sie nauczania języka polskiego jako obcego: praca W. Jekiela od−
nosi się do tej obecności na zajęciach językowych dla początku−
jących, praca C. Rowińskiego zaś – do wprowadzania wiedzy
o kulturze polskiej na lektoratach dla studentów z poziomu śred−
niego i zaawansowanego. Jak stwierdza pierwszy z Autorów, ze−
brane ... wiadomości mają charakter praktyczny, to znaczy są owocem
wieloletnich doświadczeń lektorów, którzy uczyli języka polskiego w Polsce
i poza jej granicami. Z tego punktu widzenia prace publikowane
w niniejszym tomie różnią się od nich znacznie, gdyż odwołują
się do pomocy dydaktycznych, uwzględniających elementy kul−
tury w nauczaniu języka polskiego jako obcego, biorą pod uwa−
gę przeprowadzone później badania P. Garncarka, G. Zarzyckiej,
J. Rokickiego, A. Burzyńskiej i S. Schmidt, przyjmują wreszcie
jako punkt odniesienia programy realioznawcze w nauczaniu ję−
zyka niemieckiego jako obcego oraz standardy europejskie za−
proponowane w tym zakresie przez Europejski system opisu kształ−
cenia językowego: uczenie się, nauczanie, ocenianie (Council of Euro−
pe – Wydawnictwa CODN, Warszawa 2003).
O różnicach, jakie zaszły w latach 1992–2003, najdobitniej
świadczy jednak fakt, że w niniejszym tomie po raz pierwszy zna−
lazły się trzy programy, których autorzy zaproponowali uwzględ−
nianie w różnym zakresie obecności kultury w nauczaniu języka
polskiego jako obcego: W.T. Miodunka przedstawił zarys progra−
mu nauczania kompetencji socjokulturowej w języku polskim;
A. Burzyńska i U. Dobesz – inwentarz tematyczny i funkcjonal−
no−pojęciowy do nauczania języka polskiego jako obcego w as−
pekcie kulturowym, a P.E. Gębal – program nauczania cudzo−
ziemców realiów polskich. Żeby podkreślić znaczenie tych pro−
gramów, wystarczy przypomnieć, że jeszcze w 1997 roku Piotr
Garncarek we wstępie do pracy Świat języka polskiego oczami cu−
dzoziemców stwierdzał: Nie stawiałem sobie natomiast wśród celów tej
pracy pytania, czy możliwe jest określenie pewnego kulturowego minimum,
niezbędnego w poprawnej (właściwej) prezentacji polskości. Z góry bowiem
8
zakładam, że w przeciwieństwie do struktur językowych minimum takie
nie istnieje.
Ze względu na obecność programów tom Kultura w naucza−
niu języka polskiego jako obcego stanowi ważne uzupełnienie tomu
Język polski jako obcy. Programy nauczania na tle badań współczesnej
polszczyzny pod redakcją W. Miodunki (UJ, Kraków 1992), który
przynosił nowoczesne programy nauczania języka polskiego jako
obcego: leksykalny, gramatyczno−syntaktyczny, intencjonalno−po−
jęciowy (funkcjonalny) i tematyczny. Dwa ostatnie wyraźnie od−
woływały się do programów komunikacyjnych lansowanych od
końca lat 70. przez Radę Europy. Podobnie postępują autorzy
programów kulturowych, prezentowanych w niniejszym tomie,
przywracając w ten sposób miejsce należne kulturze polskiej w na−
uczaniu języka polskiego jako obcego.
Kraków, grudzień 2003 r.
Władysław T. Miodunka
Oddając do druku tomik Kultura w nauczaniu języka polskiego jako
obcego w grudniu 2003 r., wyrażaliśmy nadzieję na przywrócenie na−
leżnego miejsca kulturze w nauczaniu JPJO. Rzeczywiście, w ciągu
prawie 5 lat od ukazania się tego tomu zainteresowanie kulturą
znacznie wzrosło. Przede wszystkim dwa lata później ukazał sie tom
Z zagadnień dydaktyki języka polskiego jako obcego pod red. Ewy Lipiń−
skiej i Anny Seretny, w którym znalazła się praca Przemysława
E. Gębala Realia i kultura w nauczaniu JPJO [2006: 205–242], zawie−
rająca program nauczania realiów i kultury zintegrowany z naucza−
niem języka. Podstawą przygotowania programu stały się badania
oczekiwań cudzoziemców na temat uwzględniania polskich realiów
i kultury na poszczególnych poziomach nauczania, a także standar−
dy europejskie zawarte w Europejskim systemie opisu kształcenia języko−
wego [2003], propozycje zawarte w polskich pracach poświęconych
nauczaniu realiów i kultury, jak również założenia teoretyczne nie−
mieckiej Landeskunde.
9
W tym samym roku ukazała się także monografia Piotra Garn−
carka Przestrzeń kulturowa w nauczaniu języka polskiego jako obcego [UW,
Warszawa 2006], podsumowująca z punktu widzenia kulturoznaw−
stwa dyskusje i praktykę w tym względzie. Treści kulturowe w procesie
nauczania języka polskiego jako obcego są, co próbowaliśmy udowodnić,
wszechobecne – napisał autor w zakończeniu książki. – Cechują się róż−
norodnością tematu i mnogością przejawów. Zamierzone lub nie, pojawiają
się praktycznie w znakomitej większości opracowań podręcznikowych, mate−
riałach uzupełniających, wyborach tekstów i ćwiczeniach. Ten stan rzeczy,
przypominający nie do końca ukierunkowany strumień informacji, nie wy−
daje się podatny na systemowe zmiany [2006: 205].
W 2008 roku w tomie W poszukiwaniu nowych rozwiązań. Dy−
daktyka języka polskiego jako obcego u progu XXI wieku pod red. W.T.
Miodunki i A. Seretny ukazały się dwie ważne prace: w pierw−
szej Bronisława Ligara zaproponowała zastosowanie koncepcji
leksykultury francuskiego badacza Roberta Galissona do naucza−
nia kompetencji kulturowej [2008: 51–61], w drugiej – Graży−
na Zarzycka zaprezentowała pedagogikę zorientowaną na rozwój
kompetencji i wrażliwości interkulturowej [2008: 63–77].
Trzy nowe propozycje na temat leksykultury w nauczaniu ję−
zyka polskiego jako obcego przyniesie tom Nowa generacja w glot−
todydaktyce polonistycznej pod red. W.T. Miodunki [w druku]. Na−
tomiast Przemysław E. Gębala przygotowuje książkę Dydaktyka
kultury języka polskiego jako obcego, cały tom poświęcony teorii
i praktyce nauczania realiów i kultury w języku polskim, który
powinien sie ukazać w 2010 roku.
Sięgnięcie do prac przygotowanych do druku w 2003 roku
i porównanie ich z wymienionymi tu pracami pokaże, co i w jaki
sposób zmienia się w nauczaniu kultury i polskich realiów, a co
wciąż czeka na opracowanie.
Kraków, grudzień 2008 r.
Władysław T. Miodunka
10
KULTURA W NAUCZANIU
JĘZYKA POLSKIEGO JAKO OBCEGO:
Jak było?
11
12
Władysław T. Miodunka
Instytut Studiów Polonijnych i Etnicznych
Uniwersytet Jagielloński
Czy kultura była traktowana po macoszemu
w nauczaniu języka polskiego jako obcego?
Rozważania na marginesie książki Anny Burzyńskiej
Mam nadzieję, że przedstawione w tej pracy przemyślenia, a zwłasz−
cza analizy wybranych podręczników do języka polskiego pod kątem obec−
ności elementów wyrażających relację język a kultura, przyczynią się do
powstania uwzględniających aspekt kulturowy opracowań programowych,
a przede wszystkim wpłyną na jeszcze lepszą jakość procesu nauczania
języka polskiego jako obcego – tymi słowy Anna Burzyńska kończy
Wstęp (s. 8) do swej monografii, zatytułowanej „Jakże rad bym się
nauczył polskiej mowy... O glottodydaktycznych aspektach relacji
język a kultura w nauczaniu języka polskiego jako obcego” (2002).
Jak widać, jej nadzieje nie są małe: chciałaby opracowań progra−
mowych uwzględniających nauczanie kultury powiązane z naucza−
niem języka polskiego, oczekuje też wyższej jakości nauczania ję−
zyka polskiego jako obcego. Co powoduje, że wiąże ona aż takie
nadzieje z powstaniem i opublikowaniem swej pracy? I czy jej pra−
ca uzasadnia te nadzieje? Czy stanowi podstawę lub jakąś jej część
do ich realizacji?
13
Zanim przejdziemy do bardziej szczegółowego omówienia
i oceny pracy A. Burzyńskiej, przypomnijmy, że jej książka nale−
ży do grupy kilku prac, powstałych w latach 90. wieku XX i po−
dejmujących problem nauczania cudzoziemców kultury polskiej.
Na czele tej grupy znajduje się praca Piotra Garncarka Świat ję−
zyka polskiego oczami cudzoziemców (1997), próbującego odpowie−
dzieć na pytanie, jak wygląda wiedza o kulturze polskiej u obco−
krajowców uczących się języka polskiego. Lektura ankiet pozwala
na uzmysłowienie sobie – stwierdza w Podsumowaniu autor – jak bar−
dzo różny stopień „wchodzenia” w naszą kulturę mają respondenci. (...)
Obraz naszej kultury nie jest spójny i jednolity, bo i stopień zaintereso−
wania, i motywacja są różne. Istnieje pewna „geografia” wiedzy. Nie jest
jednak tak, że sąsiedzi wiedzą o nas więcej niż przedstawiciele innych
krajów, czy kontynentów. Potwierdza się po raz kolejny fakt indywidual−
nego spojrzenia na polską kulturę (P. Garncarek 1997: 128).
Kolejną monografią jest praca Grażyny Zarzyckiej Dialog mię−
dzykulturowy. Teoria i opis komunikowania się cudzoziemców przyswa−
jających język polski (2000). Jej autorka wychodzi od dialogów pro−
wadzonych po polsku przez obcokrajowców, ale zwraca uwagę,
że za polską fasadą, za polskimi słowami kryją się elementy ob−
cych kultur, które trzeba umieć dostrzec. Jeśli je zauważymy, zacz−
niemy mówić o dialogu międzykulturowym, ukrytym za dialogiem
słownym. I zaczniemy stawiać takie pytania jak G. Zarzycka: Jak
przybywający do Polski cudzoziemcy odbierają nas – nieznajomych z uli−
cy, obserwatorów, nauczycieli? Jakie są warunki zaistnienia skutecznego
dialogu z osobami, między którymi istnieje dystans kulturowy? Co po−
winniśmy zrozumieć, żeby taki dialog zaistniał? (2000: 3).
Ostatnią z prac, które chcielibyśmy tu przywołać, jest niepu−
blikowana rozprawa doktorska Sybille Schmidt Kompetencja komu−
nikacyjna Niemców w polskich aktach grzeczności językowej z uwzględ−
nieniem form adresatywnych. Perspektywa glottodydaktyczna, napisana
pod opieką prof. Elżbiety Sękowskiej, a obroniona w Uniwersy−
tecie Warszawskim w 2002 roku. Praca ta jest godna uwagi z wie−
lu względów, choć wymienimy tu tylko jeden z nich: jest to
pierwsza w historii języka polskiego analiza procesu uczenia się
14
języka polskiego jako obcego, przeprowadzona przez cudzoziem−
kę, która nie tylko dobrze nauczyła się naszego języka, ale także
podjęła trud analizy procesu uczenia się polszczyzny przez Niem−
ców.
Wszystkie wymienione dotąd prace mają jedną cechę wspól−
ną: ich autorami są poloniści, którzy ogólnie powiązali naucza−
nie języka polskiego jako obcego z nauczaniem kultury polskiej.
Niektórzy z nich stwierdzili, że kompetencja komunikacyjna cu−
dzoziemców wiąże się z ich kompetencją kulturową i postanowi−
li je obie zbadać.
Ta cecha wspólna nie przysługuje ostatniej pracy, którą chce−
my przywołać – artykułowi Jarosława Rokickiego Studenci obcokra−
jowcy o Polsce i Polakach, zamieszczonemu w tomie Oswajanie
chrząszcza w trzcinie czyli o kształceniu cudzoziemców w Instytucie Polo−
nijnym UJ, opublikowanym pod red. W. Miodunki i J. Rokickie−
go (1999: 165–204). Autor, socjolog kultury, prowadzący dla cu−
dzoziemców zajęcia z kultury życia codziennego w Polsce, przed−
stawia opinie swych studentów o Polakach, udzielając poniekąd
odpowiedzi na postawione przez G. Zarzycką pytania, które nur−
tują przecież wielu Polaków. Praca Rokickiego potwierdza opi−
nie, że znajdujemy się na polu badawczym o charakterze inter−
dyscyplinarnym: na temat kompetencji kulturowej mogą się wy−
powiadać tacy specjaliści jak językoznawcy, literaturoznawcy, kul−
turoznawcy, czy też socjologowie kultury, etnologowie, antropo−
logowie.
Po części wstępnej J. Rokicki koncentruje się na omówieniu
opinii cudzoziemców, którzy interesują się szczególnie – jego zda−
niem – następującymi tematami: 1. Różnice w indywidualnym po−
czuciu dystansu przestrzennego, poczucie „prywatności”. 2. Pozycja, rola
i funkcja rodziny w społeczeństwie polskim. 3. Zwyczaje i obyczaje świą−
teczne. 4. Pozycja i rola kobiety w społeczeństwie polskim. 5. Rola religii
i Kościoła rzymskokatolickiego. 6. Ekonomiczne i społeczne aspekty trans−
formacji ustrojowej. 7. Praca i bezrobocie. 8. Problemy patologii społecz−
nej, alkoholizm i korupcja. 9. Ksenofobia, uprzedzenia, dyskryminacja.
10. Tradycje kultury polskiej (J. Rokicki 1999: 175).
15
Przywołanie tych prac ma uzasadnić stwierdzenie, że od dru−
giej połowy lat 90. ostatniego wieku obserwujemy w Polsce co−
raz większe zainteresowanie nauczaniem cudzoziemców kultury
polskiej. Jest ono powiązane z nauczaniem języka polskiego jako
obcego, choć jest w stosunku do niego spóźnione o kilka lat.
Opinię taką wyrażamy, przyjmując, że tom Język polski jako obcy.
Programy nauczania na tle badań współczesnej polszczyzny pod red.
W. Miodunki (1992) zaproponował nowe programy do naucza−
nia polszczyzny, w tym – programy komunikacyjne, powiązane
z programami Rady Europy. Ponieważ monografia A. Burzyńskiej
jest chronologicznie ostatnią z opublikowanych prac, jej autor−
ka ma prawo oczekiwać nowych opracowań programowych,
uwzględniających aspekt kulturowy, nawet jeśli w swej książce
wspomina tylko o monografii P. Garncarka, pomijając inne przy−
pomniane tu prace. Piszący te słowa uważa bowiem, że choć cy−
towane prace zostały napisane w różnych ośrodkach (w Warsza−
wie, Łodzi, Wrocławiu i Krakowie) z inicjatywy pojedynczych au−
torów, ich powstanie wykracza poza indywidualne przypadki, bo
świadczy o odczuwanej przez autorów potrzebie uwzględnienia
elementów kulturowych w nauczaniu języka polskiego jako ob−
cego. Jeśli dodamy do tego informację o zespole opracowującym
dla Komisji ds. Certyfikacji Języka Polskiego jako Obcego MENiS
wymagania kulturowe, stawiane cudzoziemcom przygotowującym
się do uzyskania certyfikatów potwierdzających znajomość polsz−
czyzny (złożonym z Mirosława Jelonkiewicza z Warszawy, Urszuli
Dobesz z Wrocławia i Grażyny Zarzyckiej z Łodzi), zobaczymy, że
można także mówić o pracach prowadzonych nad takimi progra−
mami. A. Burzyńska wspomina o nich na s. 61–63 swej pracy,
a w niniejszym tomie pisze U. Dobesz.
Wróćmy teraz do postawionego na wstępie pytania, czy i w ja−
kim stopniu monografia A. Burzyńskiej przyczynia się do opra−
cowania takich programów. Żeby na nie odpowiedzieć, musimy
się bliżej przyjrzeć zawartości omawianej pracy.
We wstępie autorka powiada, że interesuje ją znalezienie
16
Pobierz darmowy fragment (pdf)