Darmowy fragment publikacji:
Opracowanie: Barbara Sikora (na podstawie tekstów Iwony Baturo, Moniki Bednarczyk,
Katarzyny Głuc, Krzysztofa Szczepanika, Rafała Zubkowicza oraz własnych)
Redaktor prowadzący: Maciej Żemojtel
Redakcja i korekta: Edytorka.eu | Justyna Mroczkowska
Zdjęcie na okładce: © skyphoto | Fotolia.com
Opracowanie kartograficzne: Daka Studio Graficzne | Dawid Kwoka
Źródło pochodzenia danych kartograficznych:
© OpenStreetMap contributors
www.opendatacommons.org/licenses/odbl
Koncepcja graficzna serii: PANCZAKIEWICZ ART.DESIGN | Paweł Panczakiewicz
Projekt okładki i strony tytułowej: MAZAKI STUDIO | Konrad Rządowski
Skład: Zofia Łucka
Wszelkie prawa zastrzeżone. Nieautoryzowane rozpowszechnianie całości lub fragmentu ni-
niejszej publikacji w jakiejkolwiek postaci jest zabronione. Wykonywanie kopii metodą kse-
rograficzną, fotograficzną, a także kopiowanie książki na nośniku filmowym, magnetycznym
lub innym powoduje naruszenie praw autorskich niniejszej publikacji.
Wszystkie znaki występujące w tekście są zastrzeżonymi znakami firmowymi bądź towaro-
wymi ich właścicieli.
Autor oraz wydawnictwo Helion dołożyli wszelkich starań, by zawarte w tej książce informa-
cje były kompletne i rzetelne. Nie biorą jednak żadnej odpowiedzialności ani za ich wyko-
rzystanie, ani za związane z tym ewentualne naruszenie praw patentowych lub autorskich.
Autor oraz wydawnictwo Helion nie ponoszą również żadnej odpowiedzialności za ewen-
tualne szkody wynikłe z wykorzystania informacji zawartych w książce.
Wydawnictwo Helion
ul. Kościuszki 1c, 44-100 Gliwice
tel.: 32 2309863
e-mail: redakcja@bezdroza.pl
księgarnia internetowa: http://bezdroza.pl
Drogi Czytelniku!
Jeżeli chcesz ocenić tę książkę, zajrzyj pod adres:
http://bezdroza.pl/user/opinie/?bemaw1
Możesz tam wpisać swoje uwagi, spostrzeżenia, recenzję.
Wydanie I
ISBN: 978-83-246-6243-2
Copyright © Helion, 2013
SPIS TREŚCI
4
Indeks atrakcji turystycznych
5
Atlas Mazur i Warmii
27
Krajoznawcze ABC
51
Atrakcje Mazur i Warmii
165
Informacje praktyczne
•
•
•
Kup książkę
Poleć książkę
Oceń książkę
Księgarnia internetowa
•
Lubię to!
•
Nasza społeczność
Kup książkę
Poleć książkę
Kup książkę
Poleć książkę
Kup książkę
Poleć książkę
Krajoznawcze ABC
Jeziora i rzeki
rzeki, rzeczki i zarastające cieki wodne. W okolicy Elbląga nad rów‑
ninne tereny wyrasta pojedynczy wał morenowy, pocięty wąwo‑
zami erozyjnymi i porośnięty pięknym lasem mieszanym – Wyso‑
czyzna Elbląska. Znaczne wysokości względne sprawiają, że łatwo
poczuć się na tym obszarze jak w górach.
Jeziora i rzeki
Nigdzie w Polsce nie ma tak dużo jezior jak na terenie Warmii i Ma‑
zur. Mazurskie akweny należą do jezior polodowcowych i mają
bardzo różnorodny charakter. Niektóre, jak Śniardwy, to jeziora
morenowe, wytopiskowe (powstałe w wyniku wytapiania się brył
tzw. martwego lodu po ustąpieniu lodowca). Są to akweny raczej
płytkie, ale bardzo rozległe, o urozmaiconych kształtach, licznych
zatokach, półwyspach i wyspach oraz zazwyczaj łagodnych i pła‑
skich brzegach. Inne zbiorniki, jak Tałty czy Jezioro Mikołajskie,
należą do zbiorników rynnowych o mocno wydłużonym kształ‑
cie, dużej głębi i stromych brzegach. Wody wypełniają obniżenie
rynny polodowcowej i zazwyczaj tworzą ciągi zbiorników biegną‑
ce prostopadłe do linii moren czołowych (oś północ−południe).
Połączone rzekami i kanałami akweny tworzą niezwykłej urody
szlaki wodne.
Do najbardziej znanych jezior Warmii i Mazur należą niewątpli‑
wie Śniardwy (powierzchnia 11 383 ha, maksymalna głębokość
23,4 m) i Mamry (powierzchnia 10 496 ha, maksymalna głębo‑
kość 43,8 m). Oba jeziora łączy system kanałów i zbiorników ryn‑
nowych, tworzących znany i oblegany szlak żeglarski. Niezwykle
malowniczy ciąg stanowią jeziora Ryńskie i Tałty (powierzchnia
© Zbyszek Nowak | Fotolia.com
1837 ha, maksymalna głębokość 50,8 m)
oraz Mikołajskie i Bełdany (powierzchnia
1443 ha, maksymalna głębokość 46 m).
Pięknymi akwenami są też Nidzkie (po‑
wierzchnia 1831 ha, maksymalna głębo‑
kość 23,7 m) i Buwełno (powierzchnia
360 ha, maksymalna głębokość 49,1 m).
Do najgłębszych zbiorników należą:
Wuksniki (68 m) na Pojezierzu Iławskim,
Piłakno (56,6 m) na Pojezierzu Mrągow‑
skim oraz Łańskie (53,8 m) na Pojezierzu
Olsztyńskim. Najdłuższym akwenem re‑
gionu jest Jeziorak (27 km) rozsławiony
przez pisarza Zbigniewa Nienackiego i…
Karola Wojtyłę, który dwa razy zawitał tu
podczas spływów kajakowych. Do naj‑
czystszych zbiorników zalicza się nato‑
miast Świętajno na Równinie Mazurskiej,
z wodą o przejrzystości utrzymującej
się przez całe lato na poziomie 5–6 m
i naturalnym światłem dochodzącym
na głębokość 25–30 m.
Teren Warmii i Mazur przecina bardzo
duża liczba rzek. Do najważniejszych
należą Łyna, Drwęca i Pasłęka. Co cieka‑
we, zasilają one trzy różne działy wodne,
choć ich źródła znajdują się dość blisko
siebie. Łyna (264 km długości, w Polsce
190 km), największa rzeka tego obszaru,
jest lewostronnym dopływem Pregoły.
Bierze początek w pobliżu miejscowości
o tej samej nazwie (blisko Nidzicy). Pły‑
nie w kierunku północno‑wschodnim,
mijając po drodze Olsztyn, Dobre Mia‑
sto, Lidzbark Warmiński, Bartoszyce
i Sępopol. Wpada do Pregoły na tere‑
nie obwodu kaliningradzkiego. Drwęca
(207 km), prawy dopływ Wisły, wypływa
koło Drwęcka, na granicy pojezierzy Iław‑
skiego i Olsztyńskiego. Rzeka odwadnia
jeziora w okolicy Ostródy, płynąc następ‑
nie przez Nowe Miasto Lubawskie, Brod‑
nicę i Golub‑Dobrzyń. Do Wisły uchodzi
powyżej Torunia. Dzięki Kanałowi Elblą‑
skiemu łączy się z Zalewem Wiślanym,
stanowiąc znany i malowniczy szlak kaja‑
kowy. Bezpośrednio do Zalewu Wiślane‑
go uchodzi Pasłęka (169 km), która bierze
początek w lasach między Olsztynkiem
a Stawigudą. Przez wieki koryto rzeki sta‑
nowiło granicę Warmii i Prus Książęcych.
Najbardziej znaną rzeką Warmii i Mazur
jest jednak Krutynia (100 km), prawy do‑
pływ Pisy. Prowadzi nią najpopularniej‑
szy na tym terenie szlak kajakowy. Rze‑
ka płynie przez Pojezierze Mrągowskie,
Równinę Mazurską i Krainę Wielkich Je‑
zior Mazurskich.
Kup książkę
30
Poleć książkę
Kup książkę
31
Poleć książkę
MAZURY I WARMIA
Krajoznawcze ABC
Fauna i flora
Warmia i Mazury należą do tzw. zielonych płuc Polski, tzn. do naj‑
czystszych regionów kraju. Obszar charakteryzuje się niską gęsto‑
ścią zaludnienia, nieskażonym powietrzem, wielką bioróżnorodno‑
ścią, atrakcyjnymi kompleksami lasów, jezior i użytków zielonych
oraz przyrodą niezmienioną przez cywilizację. O wyjątkowym cha‑
rakterze regionu świadczy bardzo bogata fauna i flora. Występują
tu liczne gatunki chronione i reliktowe (występujące na ograni‑
czonym, niedużym obszarze). W samej Puszczy Piskiej oznaczono
900 gatunków roślin naczyniowych, co stanowi 40 stanu flory
Polski. Rozległe kompleksy leśne są ostoją ssaków, m.in.: wilka i ry‑
sia. W Puszczy Boreckiej żyją żubry, a w okolicy Popielna – koni‑
ki polskie. Symbolem Warmii i Mazur jest bocian biały, który, jak
do niedawna sądzono, występuje jedynie na terenach czystych
i niezbyt przekształconych przez człowieka. To prawda tylko czę‑
ściowa, ponieważ sympatyczne boćki uległy temu, co biolodzy
zwą synantropizacją, czyli najchętniej przebywają w pobliżu sie‑
dlisk człowieka. Okolica nie może być jednak mocno zurbanizo‑
wana, wokół muszą się ciągnąć łąki, tereny podmokłe i zalewiska
rzeczne. Takie właśnie krajobrazy gwarantują Warmia i Mazury,
toteż obszary te są prawdziwym zagłębiem bocianów. Biura tu‑
rystyczne i reklamowe foldery często podają, że co czwarty bo‑
cian w Polsce zakłada gniazdo właśnie tutaj.
Najcenniejsze przyrodniczo obszary województwa warmińsko‑ma‑
zurskiego objęto ochroną. Działa tu osiem parków krajobrazowych
i ponad sto rezerwatów przyrody. Najbardziej znanym i najwięk‑
Łyska zwyczajna
© Mircea BEZERGHEANU | Shutterstock.com
Fauna i flora
Sum
© Silurus glanis | Shutterstock.com
szym parkiem jest Mazurski Park Krajobra‑
zowy założony w 1977 r., który obejmuje
Puszczę Piską i największe polskie jezio‑
ro – Śniardwy. Pozostałe parki to: Brod‑
nicki, Górzniańsko‑Lidzbarski, Puszczy
Rominckiej, Wysoczyzny Elbląskiej, Po‑
jezierza Iławskiego, Wzgórz Dylewskich
oraz Welski. Nie sposób natomiast wy‑
mienić wszystkich rezerwatów przyro‑
dy. Do rangi światowej urasta na pewno
rezerwat faunistyczny „Jezioro Łuknajno”,
na którym przebywa nawet do 2 tys. ła‑
będzi. W rezerwacie gniazdują też kacz‑
ki, m.in. rożeniec, płaskonos, hełmiatka
i gągoł (łącznie aż 96 gatunków). W nie‑
wielkiej odległości od ostoi mają swoje
miejsca lęgowe ptaki drapieżne: orlik
krzykliwy, kania czarna i rdzawa, trzmielo‑
jad, bielik i rybołów. Warto również wspo‑
mnieć o pięknym rezerwacie krajobrazo‑
wym „Źródła Rzeki Łyny”. Ciągnie się on
na wschód od wioski Łyna w powiecie
nidzickim. Chroniony teren można zwie‑
dzać, a wyznaczone trasy ze specjalnie
przygotowanymi schodkami, mostkami
i platformami widokowymi pozwalają
obserwować faunę i florę tego obszaru.
Niezwykły z przyrodniczego punktu wi‑
dzenia jest też rezerwat ichtiologiczny
„Rzeka Drwęca”. Drwęca to nietypowa
rzeka – na wielu odcinkach dzięki dużym
spadkom ma charakter podgórski. Sprzy‑
ja to bytowaniu rzadkich gatunków ryb.
Występuje tu m.in. łosoś, który dorastając,
wędruje do Bałtyku, skąd po osiągnięciu
dojrzałości płciowej wraca do rzeki na tar‑
ło. Żyją tu też inne ryby dwuśrodowisko‑
we (spędzające część życia w wodach
słodkich, część zaś w morzu): troć wę‑
drowna oraz certa. Do drwęckich osobli‑
wości należą głowacz białopłetwy i prę‑
gopłetwy oraz minóg rzeczny.
Kup książkę
32
Poleć książkę
Kup książkę
33
Poleć książkę
MAZURY I WARMIA
Krajoznawcze ABC
Wilczy Szaniec
© Przemyslaw Wasilewski | Shutterstock.com
W kleszczach wojen światowych
W dalekiej Europie o istnieniu Prus
Wschodnich przypomniano sobie na po-
czątku I wojny światowej. Teren Warmii
i Mazur jako jeden z pierwszych stanął
w ogniu walki. W sierpniu 1914 r. mię-
dzy Działdowem a Olsztynkiem doszło
do bitwy między carską Rosją a cesarski-
mi Niemcami. Rosyjska armia generała
Aleksandra Samsonowa została komplet-
nie rozbita. Spektakularne zwycięstwo
okrzyknięto nowym Tannenbergiem,
nawiązując do bitwy pod Grunwaldem
(po niemiecku: bitwy pod Tannenber-
giem). Jak głosiła niemiecka propaganda,
triumf nad Rosjanami zmazał upokorze-
nie doznane w XV w. od Słowian.
Następne bitwy nad jeziorami mazurskimi,
również wygrane przez Niemców, dopro-
wadziły do wyparcia Rosjan z Prus Wschod-
nich. W końcowym rozrachunku państwa
centralne wojny jednak nie wygrały. Po klę-
sce Rzeszy, gdy powstała niepodległa Pol-
ska, wypłynęła sprawa przynależności na-
rodowej Warmii i Mazur. Traktat wersalski
ustanowił, że zadecyduje o tym plebiscyt.
W głosowaniu, które odbyło się w lipcu
1920 r., mieszkańcy Prus Wschodnich opo-
wiedzieli się za pozostaniem w granicach
państwa niemieckiego.
Po I wojnie światowej ruch polski na te-
renach Prus Wschodnich wyraźnie osłabł.
Wielu działaczy wyjechało. Ci, którzy
pozostali, próbowali na różne sposoby
ożywić ducha polskości. Powstał Zwią-
zek Polaków w Niemczech, zakładano
polskie szkoły i przedszkola. Na Warmii
ostoję polskości stanowiły redakcja „Ga-
zety Olsztyńskiej”, Dom Polski i konsulat
w Olsztynie. Gorzej było na Mazurach. Tu
przejawy polskości tępiono. Gdy w 1930 r.
zapanował głód, poparciem zaczął się
cieszyć ruch nazistowski. Zwolennicy
Hitlera obiecywali tanie budownictwo,
Kup książkę
44
Poleć książkę
Kup książkę
45
Dzieje Warmii i Mazur
zmniejszenie bezrobocia i rozwój gospo-
darki. Nic dziwnego, że biedny mazurski
lud, który potrzebował nadziei na lepsze
jutro, sprzyjał partii. Następstwem tego
poparcia była jednak całkowita asymi-
lacja Mazurów ze wspólnotą niemiecką
i utrata kulturowej tożsamości.
Podczas II wojny światowej na terenie
Prus Wschodnich ulokowano liczne nie-
mieckie obiekty wojskowe, m.in. kwa-
tery dowodzenia z bunkrami i schrona-
mi. Sami mieszkańcy aż do 1945 r. żyli
w miarę spokojnie. O toczącej się wojnie
przypominali im głównie jeńcy wojenni
i przymusowi robotnicy pracujący w za-
kładach i gospodarstwach rolnych oraz
powołania do wojska. Okrutna wojna
zapukała do drzwi Prusaków wraz z ofen-
sywą Armii Radzieckiej w styczniu 1945 r.
Ludność cywilna opuszczała w popłochu
domy, uciekając przed czerwonoarmista-
mi. Zaśnieżone drogi zapełniły się tysiąca-
mi uchodźców. Większość z nich zginęła
od kul lub z zimna.
Po wojnie południowe Prusy Wschodnie
(Warmia i Mazury) znalazły się w granicach
Polski. Uznano, że ludność niemiecka zo-
stanie z tych terenów wysiedlona. Na jej
miejsce napłynęli osadnicy z różnych stron
Polski. Rozpoczął się kolejny dramat Mazu-
rów i Warmiaków. W peerelowskiej Polsce
nie czekało ich nic dobrego. Dziś Warmia-
cy i Mazurzy poszukują swej tożsamości.
Znów ważne staje się nawiązanie do daw-
nych tradycji, pamięć o niegdysiejszych
mieszkańcach tych terenów, otwarcie
na żyjące tu mniejszości. O tym, że dia-
log między ludźmi różnych narodowości,
wyznań i tradycji jest jak najbardziej moż-
liwy, przypomina Wspólnota Kulturowa
Borussia z siedzibą w Olsztynie. Wydaje
ona książki oraz prowadzi działania edu-
kacyjne, które przypominają o skompli-
kowanej historii tych terenów.
Poleć książkę
MAZURY I WARMIA
K
Kadzidłowo
Kanał Elbląski
Atrakcje Mazur i Warmii
23
Kadzidłowo
13 D14
Wieś nieopodal Gałkowa i ukty, założona przez staroobrzędowców.
z wizyty w tej miejscowości ucieszą się zwłaszcza dzieci. Główną
atrakcją jest tu Park Dzikich Zwierząt (http://www.kadzidlowo.pl;
codz. od 9.00 do zmierzchu; N 18 zł, u 9 zł, zwiedzanie tylko z prze‑
wodnikiem). Na obszarze 100 ha znalazły schronienie koniki polskie,
daniele, wilki, łosie, jelenie. Nie brakuje też ptaków oraz wzbudza‑
jących respekt – żubra i bizona. Część zwierząt swobodnie space‑
ruje po terenie parku, inne zaś mają wydzielone obszerne wybiegi.
Do niektórych zagród można wejść, a nawet karmić, głaskać i oglą‑
dać zwierzęta z bliska. ze względu na rozległość parku i jego charak‑
ter zwiedzanie odbywa się tylko z przewodnikiem, który opowiada
o zwyczajach zwierząt. Patronem placówki jest znany przyrod‑
nik i patriota Benedykt Dybowski, który przebywając na zesłaniu
na Syberii, opisał faunę i florę tej części świata.
Drugą atrakcją wioski jest prywatne muzeum Osada Kulturowa
Danuty i Krzysztofa Worobców (Kadzidłowo 1, tel.: 87 4 257 474, codz.
9.00–20.00; N 6 zł, u 5 zł). W 2004 r. osada została wpisana do rejestru
zabytków. Skansen składa się z chałupy podcieniowej przeniesionej
z Warnowa (początek XIX w.), chałupy z Dąbrów (początek XX w.),
budynku gospodarczego oraz dwóch małych spichlerzy. W jednym
ze spichlerzyków znajduje się rosyjska sauna, czyli bania. W najstar‑
szym i najcenniejszym budynku urządzono wystawę etnograficz‑
ną. W pomieszczeniach na dole chałupy znajduje się klasa dawnej
mazurskiej szkoły. W sezonie działa tu także Oberża pod Psem –
karczma proponująca smaczne dania kuchni polskiej.
24
Kanał Elbląski
1 B3
unikatowy zabytek techniki zbudowany w latach 1845–60 według
projektu holenderskiego inżyniera Jakoba Georga Steenke. Kanał
początkowo służył do przewozu towarów, łącząc drogą wodną
Prusy Wschodnie z Bałtykiem. Pierwszy parowiec wyruszył w rejs
po nim w 1852 r. Najczęściej kanał kojarzy się z odcinkiem Ostró‑
da–Elbląg (82 km), ma on jednak kilka odgałęzień: Ostróda–Iława
(48 km), Ostróda–Stare Jabłonki (16,8 km) i Miłomłyn−Iława (31 km).
Będąc w 45 Ostródzie lub 7 Elblągu, warto wybrać się w kil‑
kugodzinny rejs (Żegluga Ostródzko‑Elbląska, Ostróda, ul. Mic‑
kiewicza 9a, http://www.zegluga.com.pl, rejsy: V–IX codz. 8.00,
N/u 30–150 zł − w zależności od długości trasy; konieczna wcześ‑
niejsza rezerwacja, można jej dokonać mailowo).
Na Kanale Elbląskim znajdują się pochylnie, które przemieszczają
statek (jacht) z jednego przekopu do drugiego (pochylnie znajdu‑
ją się w: Buczyńcu, Kątach, Oleśnicy, Jeleniach, Całunach Nowych).
Transport odbywa się na ośmiokołowej lorze wyłożonej balami,
Kup książkę
84
Poleć książkę
na którą jacht wpływa, kiedy znajduje się ona w wodzie. Lory są dwie, połą‑
czone liną. Gdy jedna rusza w górę, druga w tym samym czasie sunie w dół
(mijają się dokładnie w połowie drogi). Lina jest wprowadzana w ruch
w maszynowni, siłę napędową stanowi woda z przekopu, która wpada
na specjalne łopatki koła wodnego. Tak są napędzane cztery pochylnie,
piąta, w Całunach, wyposażona jest w turbinę. Na końcu lora zanurza się
w przekopie na taką głębokość, że znajdujące się na niej jednostki unoszą
się na wodzie i mogą kontynuować żeglugę do następnego odcinka. Tam
znowu wpływają między specjalne bariery, pod którymi znajduje się lora.
Na donośny gong lora rusza i statek powoli wynurza się z wody. Czas prze‑
prawy jedną pochylnią wynosi 10–15 min.
Kadzidłowo, zabytkowa chata podcieniowa
© Dziurek | Shutterstock.com
Kanał Elbląski
Kup książkę
85
© travelpeter | Fotolia.com
Poleć książkę
MAzury I WArMIA
K
Kosewo Górne
Krutyń
Atrakcje Mazur i Warmii
27
Kosewo Górne
13 D13
Miejscowość położona 12 km od 37 Mrągowa (droga nr 16
na Mikołajki), w której warto odwiedzić fermę jeleniowatych.
Ośrodek znajduje się na granicy 34 Mazurskiego Parku Kra-
jobrazowego. zwiedzanie fermy to duża frajda dla najmłodszych.
Główną atrakcję stanowi spacer wśród oswojonych jeleni pasą‑
cych się nad jeziorem Kuc oraz wizyta u danieli, muflonów i saren.
Po spacerze chętni mogą jeszcze zajrzeć do muzeum z impo‑
nującym zbiorem poroży i trofeów jeleniowatych oraz wystawą
fotografii przyrodniczej (http://www.kosewopan.pl; V–VIII wt.–nd.
10.00–17.00; N 15 zł, u 7 zł). Warto pamiętać, że zwiedzanie to
przede wszystkim spacer pod gołym niebem, nieodzowne są więc
dobre buty i odpowiedni strój (przy brzydkiej pogodzie parasole
nie wchodzą w grę – zwierzęta się ich boją). Stacja nie jest stale
otwarta, dlatego warto telefonicznie ustalić termin wizyty. zwie‑
dzanie wyłącznie z przewodnikiem.
28
Krutyń
13 D13
Wioska położona nad Krutynią, w południowo‑zachodniej czę‑
ści 52 Puszczy Piskiej. Nazwa Krutyń oznacza ,,rzekę wartką
i krętą”, choć niektórzy mylnie etymologizują, nazywając ją ,,krót‑
ką”. W czasie panującej w Prusach dżumy, w 1527 r., schronił się
tu ponoć ostatni wielki mistrz krzyżacki i pierwszy książę pruski,
Albrecht Hohenzollern. Kilka wieków później, w 1934 r., wioskę
odwiedził Melchior Wańkowicz, który wraz z córką spędzał w Pru‑
sach Wschodnich wakacje, opisane później w słynnej książce Na tro-
pach Smętka (Warszawa 1936).
We wsi stoi dom, w którym przez wiele lat żył i pracował Igor
Newerly, autor m.in. Leśnego morza i zbioru opowiadań Za Opiwar-
dą, za siódmą rzeką… W dawnej stodole z końca XIX w. mieści się
Muzeum Przyrodnicze Mazurskiego Parku Krajobrazowego
(Krutyń 66, http://www.mazurskipark.pl; pn.–pt. 8.00–15.30, latem
także sb. i nd. 10.00–14.00; bilety: datek do skarbonki). Kolekcję sta‑
nowi ponad 200 eksponatów zwierząt.
Będąc w okolicy, warto wybrać się na spływ Krutynią. Sztakerzy
(przewoźnicy) drewnianą pryką (długi kij) pchają łodzie krętym
korytem rzeki, pozwalając podziwiać jeden z najpiękniejszych jej
odcinków (spływ pychówką: Stowarzyszenie Przewoźników Łodzia‑
mi „Perkun”, Krutyń 4, http://www.perkun.e‑mazury.com.pl; spływy:
V–X, spływ 1 godz. 25 zł).
z wioski startuje kilka ścieżek przyrodniczych oznakowanych w tere‑
nie zielonymi strzałkami. Jedna z nich prowadzi przez rezerwat tor-
fowiskowy „Zakręt”, wokół jeziorka dystroficznego (ok. 3,5 km).
Inna, wiodąca do Jeziora Krutyńskiego, pozwala poznać rezerwat
Kup książkę
90
Poleć książkę
„Krutynia” (5 km). Bardzo atrakcyjna jest ścieżka Krutyń–zgon (12 km),
która ciągnie się nad wschodnim brzegiem Jeziora Mokrego i przez rezer-
wat „Królewska Sosna”. Atrakcją są tu pomnikowe drzewa: obumarła
Królewska Sosna (35 m wysokości i 360 cm obwodu), która, przeżywszy
ponad 300 lat, uschła w 1972 r., oraz Dąb nad Mukrem im. Karola Małłka
(obwód 5,2 m), słynnego mieszkańca wsi, mazurskiego pisarza i badacza
folkloru. W Zgonie można odwiedzić galerię rzeźby Adama Szubskiego
(zgon 37). W typowej mazurskiej zagrodzie z drewnianymi zabudowania‑
mi, nieopodal Jeziora Mokrego, artysta rzeźbi i odlewa ludzkie twarze. Aby
zwiedzić galerię, należy telefonicznie ustalić termin wizyty.
Muflon
na farmie
w Kosewie
© Dziurek | Fotolia.com
Krutynia, ulubiona rzeka kajakarzy
Kup książkę
91
fot. Janusz Monkiewicz
Poleć książkę
MAzury I WArMIA
M
Mikołajki
Atrakcje Mazur i Warmii
35
Mikołajki
13 D14
Mikołajki to ulubiony port wodniaków, węzeł dróg żeglownych
z 11 Giżycka, 60 Rucianego‑Nidy, 49 Pisza i 62 Rynu,
miasteczko położone w przesmyku jezior 19 Mikołajskiego i Tał‑
ty, na szlaku Wielkich Jezior Mazurskich.
Nazwa miejscowości pochodzi od św. Mikołaja, opiekuna żeglarzy
i przejść wodnych, patrona kościoła zbudowanego tu w czasach
krzyżackich. W XV w. tereny dzisiejszych Mikołajek zasiedliła lud‑
ność polska. 100 lat później przybyli tu pierwsi pastorzy ewange‑
liccy, a wraz z nimi osadnicy niemieccy. Prawa miejskie Mikołajki
otrzymały w 1726 r. Intensywny rozwój gospodarczy miasta nastą‑
pił w XIX w. wraz z uruchomieniem regularnych rejsów do Giżyc‑
ka (1868–91) i budową linii kolejowej Olsztyn−Mikołajki–Orzysz
(1898). Po I wojnie światowej Mikołajki stały się znanym ośrodkiem
wypoczynkowym – działały tu liczne pensjonaty i ośrodki żeglar‑
skie, restauracje i kawiarnie. Po II wojnie światowej także postawiły
na turystykę. Obecnie to jedna z polskich stolic żeglarskich, nazy‑
wana perłą Mazur lub Wenecją Północy.
Główną ciekawostką architektoniczną miasta jest XIX‑wieczny
ewangelicki kościół Świętej Trójcy z wysoką wieżą zegarową
(pl. Kościelny 1). Przy kościele działa Muzeum Reformacji Polskiej,
w którym znajdują się cenne starodruki, np. Biblia polska wydana
w Magdeburgu w 1726 r. (http://www.mikolajki.luteranie.pl, codz.
9.00–17.00, wstęp: co łaska).
Miejscowy rynek (pl. Wolności) zdobi fontanna z Królem Sielaw,
upamiętniająca XVI‑wieczną legendę (zob. http://www.euromazu‑
ry.pl/legenda‑o‑krolu‑sielaw.html). Najbardziej okazałym budyn‑
kiem w Mikołajkach jest dawny ratusz z 1888 r. (obecnie hotel
Mazur). z rynku, który pełnił w XVIII w. funkcję wojskowego pla‑
cu ćwiczeń, odchodzi najdłuższa ulica Mikołajek (2,5 km) – ulica
Michała Kajki, ludowego poety. Stoi przy niej neogotycki kościół
katolicki z początku XX w.
Przy ulicy Dybowskiej (równoległa do ul. Kajki) znajduje się założo‑
ny w 1881 r. kirkut, na którym zachowało się kilkadziesiąt macew
z napisami w języku hebrajskim i niemieckim.
Największą atrakcją dla masowego turysty pozostaje jednak pro‑
menada w porcie nad Jeziorem Mikołajskim – zagłębie smażalni
ryb i budek z lodami.
Będąc w Mikołajkach, warto odwiedzić dwie pobliskie miejscowości.
PoPielno leży na zachodnim brzegu jeziora 21 Śniardwy, kilka
kilometrów od Mikołajek. Początki osady sięgają XVIII w. Można tu
obejrzeć pozostałości po majątku rolnym z XIX w. W latach 50.
XX w. utworzono tu placówkę Polskiej Akademii Nauk. W sta‑
cji prowadzone są m.in. badania nad dziko żyjącym konikiem pol‑
skim oraz bydłem rasy polskiej czerwonej. To doskonałe miejsce dla
rodzin z dziećmi. W lesie wytyczono ścieżki przyrodnicze (10 km
Kup książkę
100
Poleć książkę
Mikołajki – miasto patrona żeglarzy
© skyphoto | Fotolia.com
Przystań jachtowa w Mikołajkach
Kup książkę
101
© puchan | iStockphoto.com
Poleć książkę
MAzury I WArMIA
R
Ryn
62
Ryn
5 C14
Niewielkie miasteczko położone między jeziorami Ołów i ryń‑
skim, pozwala odpocząć od zgiełku wielkich ośrodków. Największą
atrakcją rynu jest monumentalny zamek krzyżacki, zbudowany
na wzgórzu, prawdopodobnie w miejscu grodu Galindów (https://
www.zamekryn.pl; codz. 11.00, 13.00, 15.00; N 10 zł, u 5 zł, zwiedza‑
nie tylko z przewodnikiem po wcześniejszym uzgodnieniu).
Najstarsze informacje o miejscowości pochodzą z 1377 r. i rok ten
przyjmuje się za początek budowy zamku, przy którym powsta‑
ła osada targowa. Jezioro Ołów stanowiło naturalną fosę budowli.
Jak chce legenda, jezioro i zamek przypominały Krzyżakom rzekę
ren i stawiane nad nią twierdze, stąd nadali miejscu nazwę rhein
(ren), zmienioną później przez Mazurów na ryn. z XV‑wiecznego
inwentarza wiadomo, że na zamku znajdowała się kuchnia, pie‑
karnia, a nawet browar. W 1507 r. wymienia się także poddasze,
kaplicę, prochownię i zbrojownię, a w latach 1515–24 – dodat‑
kowo kapitularz, refektarz, dormitorium, izby pisarza i kucharza,
łaźnię oraz pokój gościnny. Później mówi się jeszcze o: słodowni,
piwnicy, magazynie miodu, młynie zbożowym, spichlerzu i folu‑
szu. Od strony południowo‑wschodniej do warowni przylegało
przedzamcze z folwarkiem. Na przestrzeni dziejów potężny zamek
był wielokrotnie przebudowywany. Właściwie przy każdej zmianie
właściciela budowla otrzymywała nowy wygląd. Pierwsze zmia‑
ny wprowadzono w 1525 r., kolejne – w XVII w. Wtedy właśnie
powstało skrzydło południowo‑zachodnie z przejazdem bram‑
nym oraz skrzydło północno‑zachodnie. Od 2006 r. obiekt pełni
funkcję hotelu, a za niepowtarzalną atmosferę wnętrz trzeba, nie‑
stety, słono płacić. Piękne zamkowe pomieszczenia można jednak
zwiedzać. Wśród eksponatów są m.in.: hełmy i szyszaki normań‑
skie (X–XI w.), topory, czekany (IX–X w.), topory rycerskie, włócznie
na zwierza (VIII–XII w.) oraz miecze (XII–XIII w.).
W rynie zwraca uwagę głaz usytuowany przy ulicy Konrada Wal‑
lenroda, poświęcony wyzwolicielom rynu – żołnierzom radzie‑
ckim, którzy wkroczyli tu pod koniec stycznia 1945 r. Podczas spa‑
ceru po mieście warto wstąpić do Ryńskiego Centrum Kultury,
w którym działa interesujące muzeum regionalne (ul. Sawickiej 1,
http://www.rck‑ryn.pl; pn.–wt. 10.00–17.00; N 3 zł, u 2 zł). Wystawia‑
ne przedmioty pochodzą głównie z ryńskich domów. Są to: meble,
obrazy, zastawy stołowe, miniaturki narzędzi do połowów ryb itp.,
najstarsze mają ponad 200 lat. W piwnicznej niszy żądni mocnych
wrażeń mogą natomiast zobaczyć szczątki zamurowanej żywcem
ostatniej mazurskiej czarownicy.
Na wzgórzu cmentarnym wznosi się ewangelicka kaplica
z 2. poł. XIX w. Na wzniesieniu przy głównej drodze (Giżycko–Mrą‑
gowo) stoi zabytkowy wiatrak holenderski zbudowany na pla‑
nie koła (1873). Jest własnością prywatną i nie da się zwiedzić jego
Atrakcje Mazur i Warmii
Potężny zamek krzyżacki w Rynie
fot. Janusz Monkiewicz
Ryn, muzeum regionalne prezentuje tradycyjne ludowe przedmioty codziennego użytku
fot. Janusz Monkiewicz
Kup książkę
144
Poleć książkę
Kup książkę
145
Poleć książkę
MAzury I WArMIA
Pobierz darmowy fragment (pdf)