Darmowy fragment publikacji:
Katarzyna Zajda – Uniwersytet Łódzki, Wydział Ekonomiczno-Socjologiczny
Katedra Socjologii Wsi i Miasta, 90-214 Łódź, ul. Rewolucji 1905 r. nr 41
Magdalena Dej, Karol Janas, Łukasz Sykała – Instytut Rozwoju Miast
30-015 Kraków, ul. Cieszyńska 2
RECENZENT
Katarzyna Kajdanek
REDAKTOR INICJUJĄCY
Monika Borowczyk
KOORDYNATOR SERII
Justyna Przywojska
OPRACOWANIE REDAKCYJNE
Ewa Siwińska
SKŁAD I ŁAMANIE
AGENT PR
PROJEKT OKŁADKI
Stämpfli Polska Sp. z o.o.
Zdjęcie wykorzystane na okładce: © Shutterstock.com
© Copyright by Authors, Łódź 2016
© Copyright for this edition by Uniwersytet Łódzki, Łódź 2016
Wydane przez Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego
Wydanie I. W.07745.16.0.K
Ark. wyd. 8,0; ark. druk. 9,375
ISBN 978-83-8088-456-4
e-ISBN 978-83-8088-457-1
Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego
90-131 Łódź, ul. Lindleya 8
www.wydawnictwo.uni.lodz.pl
e-mail: ksiegarnia@uni.lodz.pl
tel. (42) 665 58 63
SPIS TREŚCI
Wprowadzenie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Rozdział I. Od podejścia LEADER do Rozwoju Lokalnego Kierowanego przez Społe-
czność . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
1.1.Teoretyczne podstawy polityki rozwoju obszarów wiejskich . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
1.2. Istota i kluczowe cechy podejścia LEADER, geneza podejścia i jego wdrażanie
7
9
9
w Europie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 14
1.3. Rozwój Lokalny Kierowany przez Społeczność jako nowy instrument polityki regiona-
lnej UE. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 37
Rozdział II: Partycypacja w Rozwoju Lokalnym Kierowanym przez Społeczność . . . . . . 41
Rozdział III: Podzamcze we Lwowie – przykład rozwoju lokalnego kierowanego przez
społeczność miejską . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 53
3.1. Podstawowe informacje o obszarze i programie rewitalizacji. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 54
3.2. Pilotażowe wdrożenie założeń RLKS . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 59
Rozdział IV: LEADER i Rozwój Lokalny Kierowany przez Społeczność a innowacje spo-
łeczne na polskiej wsi. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 73
4.1. Innowacje społeczne w teorii i praktyce.. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 73
4.2. Innowacje społeczne w dotychczasowej działalności lokalnych grup działania.
Przykład grup z województwa lubelskiego. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 90
4.2.1. Słabe strony podejścia LEADER w Polsce. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 90
4.2.2. Metodologia badań własnych (problematyka badania, zastosowana metoda i te-
chniki badawcze, charakterystyka przedmiotu badania). . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 92
4.2.3. Rezultaty badań własnych. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 100
Podsumowanie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 111
Bibliografia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. .
117
Spis tabel. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. . . .
123
Spis rysunków i fotografii . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 125
Aneks
Wykaz wykorzystanych lokalnych strategii rozwoju lokalnych grup działania . . . . . . . . . 129
Wykaz wykorzystanych dokumentów strategicznych lokalnych grup działania na lata
2014–2020 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 131
6
Spis treści
Wykaz projektów złożonych w odpowiedzi na konkurs Komisji Europejskiej dotyczący
innowacji społecznych (edycja 2016) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 135
Wykaz projektów dofinansowanych przez Narodowe Centrum Badań i Rozwoju w ramach
pierwszego konkursu programu „Innowacje Społeczne” . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 141
Kwestionariusz wywiadu z lokalnymi grupami działania . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 145
WPROWADZENIE
Zmiany zachodzące na obszarach wiejskich i miejskich wywołują refleksję
dotycząca ich przyczyn i konsekwencji. Nie mniej ważne są jednak pytania doty-
czące metod i instrumentów, które (przynajmniej w założeniu) mają je wspierać.
W niniejszej publikacji omawiamy trzy z nich. Po pierwsze, metodę LEADER
wdrażaną na obszarach wiejskich. Po drugie, powstały na jej kanwie instrument
Rozwój Lokalny Kierowany przez Społeczność (z ang. Community Led Local
Development – CLLD) wdrażany nie tylko na wsi, ale również w miastach. Po
trzecie, innowacje społeczne służące rozwiązywaniu problemów społecznych,
z jakimi mierzą się mieszkańcy wsi i miast.
Naszym celem jest przybliżenie Czytelnikom, zwłaszcza praktykom zaanga-
żowanym w działalność instytucji samorządowych, ich istoty, mocnych i słabych
stron, ukazanie praktycznych przykładów ich wdrażania.
Publikacja składa się z czterech rozdziałów. W pierwszym (wprowadzającym
do problematyki) podejmujemy zagadnienie teoretycznych podstaw przemian po-
lityki rozwoju obszarów wiejskich, przedstawiamy istotę i kluczowe cechy podej-
ścia LEADER, prezentujemy jego genezę i omawiamy różne modele wdrażania
w Europie. Opisujemy również zasady Rozwoju Lokalnego Kierowanego przez
Społeczność. W rozdziale drugim koncentrujemy uwagę Czytelnika na partycy-
pacji, jednej z zasad tego rozwoju. Towarzyszy nam założenie, iż powszechne
rozumienie partycypacji jest zbyt uproszczone, a odniesienie jej do zaangażo-
wania obywateli i przedstawicieli sektora społecznego w procesy podejmowania
decyzji bywa niewystarczające, tym bardziej iż mieszkańcy (zarówno obszarów
wiejskich, jak i miejskich) mogą być zaangażowani w rozwój lokalny w bardzo
różnym stopniu i w bardzo różny sposób. Więcej partycypacji nie zawsze oznacza
„lepiej”, ponieważ ostateczna ocena jej znaczenia zależy od tego, o jakim rodza-
ju mówimy, w jakim kontekście, przez kogo i dla kogo jej postulaty są wdraża-
ne. W trzecim rozdziale publikacji prezentujemy przykład praktycznego zasto-
sowania zasad przyświecających Rozwojowi Lokalnemu Kierowanemu przez
Społeczność. Dotyczy on rewitalizacji wybranej dzielnicy Lwowa, w którym to
przedsięwzięciu autorzy niniejszej publikacji brali udział, przekazując zdobyte
doświadczenia nie tylko instytucjom i organizacjom ukraińskim, ale również nie-
mieckim i polskim. Ostatni rozdział został z kolei poświęcony mało znanej w Pol-
sce problematyce innowacji społecznych. Tutaj zostały zaprezentowane różne
8
Wprowadzenie
ujęcia definicyjne innowacji społecznych oraz wskazane praktyczne przykłady
ich zastosowania (projekty wyróżnione przez Komisję Europejską w konkursie
„Innowacje społeczne”, projekty nagrodzone przez Narodowe Centrum Badań
i Rozwoju oraz projekty wdrażane ze środków Programu Operacyjnego Kapitał
Ludzki). Opisano również efekty badań przeprowadzonych na obszarze celowo
wybranego województwa dotyczących aktywności lokalnych grup działania na
rzecz wdrażania innowacji społecznych. Całość wieńczy podsumowanie, w któ-
rym zawarto praktyczne rekomendacje dotyczące przeprowadzania rewitalizacji
miast i wdrażania innowacji społecznych w różnych układach lokalnych.
Żywimy nadzieję, iż publikacja spotka się z Państwa zainteresowaniem, przy-
bliży niektóre z terminów kluczowych dla współczesnych polityk rozwojowych
(„rozwój neoendogenny”, „partycypacja”, „innowacje społeczne”), ale również
zachęci do stosowania ich w praktyce.
Autorzy
Rozdział I
OD PODEJŚCIA LEADER
DO ROZWOJU LOKALNEGO
KIEROWANEGO PRZEZ SPOŁECZNOŚĆ
1.1.Teoretyczne podstawy polityki rozwoju obszarów wiejskich
Program LEADER (przede wszystkim zaś jego podstawowe cechy i zasady
realizacji) nie może być rozpatrywany w oderwaniu od analizy zmian w zakresie
teoretycznych podejść do rozwoju obszarów wiejskich. Zmiany te (w szczególno-
ści przejście od koncepcji rozwoju egzogennego do koncepcji rozwoju endogen-
nego) miały istotne implikacje praktyczne, ponieważ wpłynęły na przekształcenia
polityki rozwoju obszarów wiejskich, realizowanej w Europie po zakończeniu
II wojny światowej.
Do końca lat siedemdziesiątych XX w. dominującym wzorcem (paradyg-
matem) w zakresie rozwoju obszarów wiejskich w Europie był model rozwoju
egzogenicznego (napędzanego z zewnątrz). W ramach tego podejścia kluczowe
znaczenie w procesie rozwoju obszarów wiejskich przypisywano czynnikom
zewnętrznym, w szczególności impulsom rozwojowym pochodzącym z ośrod-
ków miejskich (tab. 1.1). W przypadku omawianego modelu miasta traktowano
jako bieguny wzrostu, które stymulują rozwój gospodarczy otaczających je ob-
szarów wiejskich. Równocześnie obszary wiejskie postrzegane były jako za-
późnione, pozostające w tyle za głównymi (miejskimi) centrami aktywności,
pod względem technologicznym, gospodarczym i kulturalnym. W modelu roz-
woju egzogennego funkcje obszarów wiejskich sprowadzone zostały niemal-
że wyłącznie do wytwarzania i dostarczania żywności oraz innych produktów
podstawowych dla rozwijających się miast. W związku z powyższym wśród
głównych barier rozwojowych obszarów wiejskich na pierwszy plan wysuwano
ich niską produktywność i peryferyjność (Baldock i in. 2001, Ward i in. 2005).
Model rozwoju egzogennego miał swoje odzwierciedlenie w polityce rozwoju
obszarów wiejskich, prowadzonej wówczas w krajach europejskich, której dzia-
łania w głównej mierze ukierunkowane zostały na modernizację sektora rolnego
(Terluin 2003).
10
Tabela 1.1. Podejścia do rozwoju obszarów wiejskich
Cecha
Rozwój egzogeniczny
Rozwój endogeniczny
Kluczowe
mechanizmy
Korzyści skali i koncen-
tracji (aglomeracji)
Siły sprawcze Miejskie bieguny wzro-
stu (rozprzestrzenianie
rozwoju w kierunku
obszarów wiejskich)
Funkcje obsza-
rów wiejskich
Główne prob-
lem obszarów
wiejskich
Produkcja żywności oraz
produktów podstawo-
wych dla rozwijających
się ośrodków miejskich
Niska produktyw-
ność (wydajność)
i peryferyjność
Priorytety roz-
woju obszarów
wiejskich
Modernizacja rolnictwa,
stymulowanie przepły-
wów zasobów pracy
i kapitału
Wykorzystanie lokalnych
zasobów (naturalnych,
ludzkich i kulturowych)
dla trwałego rozwoju
Lokalne inicjatywy
i przedsiębiorczość
Świadczenie róż-
norodnych usług
gospodarczych
Ograniczona zdolność
grup społecznych/
obszarów do uczest-
nictwa w procesach
gospodarczych
Budowanie potencjału
(umiejętności, instytu-
cje, infrastruktura, itp.)
oraz przeciwdziałanie
wykluczeniu
Przedmiot
krytyki
Proces rozwoju
o charakterze zależnym,
zniekształconym oraz
destrukcyjnym
W rzeczywistości po-
dejście niespotykane we
współczesnej Europie
Źródło: Buchenrieder i in. 2007: 62 (tłumaczenie własne autorów).
Rozwój
neoendogeniczny
Interakcje między siłami
lokalnymi i globalnymi
Globalizacja, szybkie
zmiany w dziedzinie
informacji i komunika-
cji, gospodarka oparta
na wiedzy
Uczestnictwo w lokal-
nych oraz ponadlokal-
nych sieciach i proce-
sach rozwojowych
Alokacja zasobów oraz
konkurencyjność w śro-
dowisku (otoczeniu)
globalnym
Wzmacnianie lokalnego
potencjału i partycypacji
społecznej w celu wyko-
rzystania czynników lo-
kalnych i zewnętrznych
dla rozwoju (korzyści)
obszarów wiejskich
Podejście bazujące na
niewystarczających do-
wodach empirycznych
Systematycznie od końca lat siedemdziesiątych XX w. założenia modelu eg-
zogennego poddawane były coraz mocniejszej krytyce. Przede wszystkim zwraca-
no uwagę, że jest to model rozwoju zależnego, wymagający zapewnienia stałych
dotacji, a także opierający się na decyzjach zewnętrznych ekspertów i planistów.
Ponadto zwracano uwagę, że podejście to wspiera wyłącznie pojedyncze sekto-
ry i niektóre rodzaje działalności gospodarczych, a zaniedbuje pozostałe sfery
pozaekonomicznego życia wiejskiego. Wreszcie podkreślano, że założenia tego
modelu pomijają zróżnicowanie przyrodnicze oraz kulturowe obszarów wiejskich
(Ward i in. 2005). W efekcie nasilającej się krytyki podejścia egzogennego, na
przełomie lat siedemdziesiątych i osiemdziesiątych XX w., nastąpiło stopniowe
przejście do endogennego modelu rozwoju obszarów wiejskich. Niemniej należy
Metody i instrumenty rozwoju lokalnego. LEADER, RLKS, innowacje społeczne11
odnotować, że krytyka modelu egzogennego nie była wyłączną przyczyną rozwo-
ju podejścia endogennego.
W literaturze przedmiotu (Baldock i in. 2001) wskazuje się na cztery inne
przesłanki rozwoju tej koncepcji. Pierwszą z nich była dyskusja dotycząca
czynników sukcesu niektórych regionów wiejskich, które w ciągu lat siedem-
dziesiątych oraz osiemdziesiątych XX w. osiągnęły znaczną dynamikę wzrostu
gospodarczego (np. Trzecie Włochy). Drugim źródłem była działalność agencji
rozwoju, które podjęły próbę przezwyciężenia wcześniejszych niepowodzeń po-
lityki rozwoju obszarów wiejskich poprzez promowanie form rozwoju lokalnego
mniej zależnego od funduszy zewnętrznych (włączając w to dywersyfikację go-
spodarki wiejskiej, wspieranie rodzimych przedsiębiorstw, a także stymulowanie
lokalnych inicjatyw oraz przedsiębiorczości). Trzecią przesłanką stała się dysku-
sja na temat zrównoważonego rozwoju obszarów wiejskich. Wreszcie podejście
endogenne ma także swe źródło w koncepcji samodzielności (ang. self-reliance),
promowanej m.in. przez aktywistów pracujących ze zmarginalizowanymi grupa-
mi społecznymi (Baldock i in. 2001).
U podstaw koncepcji rozwoju endogennego leży przekonanie, że specyficzne
(wewnętrzne) zasoby lokalne (m.in. przyrodnicze, ludzkie oraz kulturowe) po-
siadają kluczowe znaczenie dla trwałego rozwoju obszarów wiejskich (Baldock
i in. 2001, Ward i in. 2005). W przypadku tego podejścia za najważniejszą siłę
napędową rozwoju obszarów wiejskich uznaje się różnego rodzaju inicjatywy
lokalne i miejscową przedsiębiorczość. Równocześnie w ramach tej koncepcji,
w przeciwieństwie do ukierunkowanego sektorowo modelu egzogennego zwraca
się szczególną uwagę na zróżnicowanie i wielofunkcyjność obszarów wiejskich.
W modelu rozwoju endogennego wśród głównych barier rozwojowych obszarów
wiejskich wskazuje się na ich ograniczoną zdolność do szerszego uczestnictwa
w procesach gospodarczych. W związku z powyższym w podejściu endogennym,
w ramach realizacji polityki rozwoju obszarów wiejskich, na pierwszy plan wy-
suwane są działania służące mobilizowaniu wewnętrznych zasobów w celu bu-
dowania potencjału tych obszarów (poprawy sytuacji gospodarczej i społecznej),
a także przeciwdziałania ich marginalizacji (Ward i in. 2005).
Pod koniec lat dziewięćdziesiątych w środowisku badaczy brytyjskich, zajmu-
jących się problematyką obszarów wiejskich, sformułowane zostało nowe podejście
teoretyczne, służące objaśnieniu procesu ich rozwoju, jakim jest koncepcja rozwoju
neoendogennego. Termin ten zaproponował Christopher Ray (2001), by scharakte-
ryzować proces rozwoju bazującego na potencjale wewnętrznym, w którym równo-
cześnie uwzględniane i traktowane jako niezbędne są czynniki zewnętrzne (ponad-
lokalne). Niezmiernie istotne dla tego podejścia jest zachowanie wiary w potencjał
środowisk lokalnych do kształtowania ich przyszłości1 (Ray 2001).
1 U podstaw koncepcji rozwoju neoendogennego znajduje się przekonanie, że obszary wiej-
skie znajdujące się w niekorzystnej sytuacji rozwojowej mogą podjąć działania w celu poprawy
Rozdział 1. Od podejścia LEADER do Rozwoju Lokalnego Kierowanego…12
Teoria rozwoju neoendogennego sformułowana została w rezultacie krytyki
zarówno podejścia egzogennego, jak również endogennego (Bosworth, Atterton
2012). Krytycy modelu rozwoju endogennego (np. Ray 2001) podkreślali, że we
współczesnych warunkach europejskich rozwój obszarów wiejskich, przebiegają-
cy całkowicie niezależnie od wpływów zewnętrznych, w rzeczywistości nie jest
możliwy (Ward i in. 2005). Tym samym na gruncie koncepcji rozwoju neoendo-
gennego w sposób szczególny zwraca się uwagę, że obszary wiejskie funkcjonu-
ją w szerszym otoczeniu politycznym, instytucjonalnym i gospodarczym, które
w sposób bezpośredni oddziałują na procesy zachodzące w ich przestrzeni (Mi-
chalewska-Pawlak 2013). Zgodnie z rozpatrywanym podejściem proces rozwoju
powinien bazować na kombinacji czynników oraz sił wewnętrznych i zewnętrz-
nych, jak również zakładać interakcje szczebla lokalnego z poziomem ponadlo-
kalnym. Kluczowym problemem w ramach tej teorii jest pytanie, w jaki sposób
wzmacniać zdolność środowisk lokalnych do sterowania szerszymi procesami,
zasobami i działaniami w celu osiągnięcia własnych korzyści (Ward i in. 2005).
Podejście neoendogenne zakłada, iż proces rozwoju bazujący na lokal-
nych zasobach oraz partycypacji środowisk lokalnych może być animowany
z trzech potencjalnych kierunków (jednocześnie bądź osobno) – z wewnątrz:
przez aktorów lokalnych, z zewnętrz (tj. przez rządy krajowe lub instytucje
ponadnarodowe) oraz z poziomu pośredniego (np. przez wsparte z zewnątrz
lokalne organizacje pozarządowe) (Ray 2001).
Koncepcja rozwoju neoendogennego jawi się jako próba połączenia poprzed-
nich dwóch modeli rozwoju obszarów wiejskich, które dotychczas przeciwsta-
wiano sobie. Omawiane podejście zakłada, że proces rozwoju lokalnego powinien
się opierać przede wszystkim na wewnętrznym potencjale, zasobach charaktery-
stycznych dla danego obszaru i partycypacji różnych interesariuszy lokalnych.
Jednocześnie w teorii tej założono, że w procesie rozwoju lokalnego niezbędne
jest pozyskiwanie zewnętrznych zasobów oraz wykorzystywanie impulsów roz-
wojowych płynących z otoczenia zewnętrznego. Jednakże należy zaznaczyć, że
w myśl założeń modelu neoendogennego zewnętrzne zasoby w procesie rozwoju
powinny być wykorzystywane zgodnie z potrzebami lokalnymi (Michalewska-
-Pawlak 2013).
Podejście neoendogenne w swej warstwie teoretycznej bazuje na instytucjo-
nalnych teoriach rozwoju, które podkreślają, iż kluczowe znaczenie dla rozwoju
lokalnego posiada budowanie i wzmacnianie lokalnego potencjału instytucjonal-
nego, zdolnego tak do mobilizacji zasobów wewnętrznych, jak i do radzenia sobie
z siłami zewnętrznymi oddziałującymi na danym obszarze. W związku z powyż-
szym, w ramach modelu neoendogennego, jednym z głównych celów polityki
swojej kondycji. Równocześnie ani uwarunkowania historyczne, ani też procesy globalizacji nie
powinny być postrzegane jako siły permanentnie prowadzące do ich marginalizacji bądź upadku
(Ray 2001).
Metody i instrumenty rozwoju lokalnego. LEADER, RLKS, innowacje społeczne13
rozwoju obszarów wiejskich jest wzmacnianie kapitału ludzkiego i społecz-
nego (Ward i in. 2005).
Podejście LEADER z właściwymi sobie celami oraz zasadami realizacji
wpisuje się w założenia neoendogennego modelu rozwoju obszarów wiejskich.
Zakłada ono, że proces rozwoju obszarów wiejskich powinien bazować przede
wszystkim na ich wewnętrznym potencjale (wykorzystaniu lokalnych zasobów)
oraz lokalnych inicjatywach. Jednakże LEADER nie ma charakteru wyłącznie
oddolnego. Po pierwsze, należy zaznaczyć, że najważniejsze zasady, a także środ-
ki realizacji tego podejścia zostały zdefiniowane na szczeblu europejskim. Jed-
nocześnie w systemie realizacji programu LEADER, obok aktorów lokalnych,
istotną rolę pełnią również władze publiczne różnych szczebli (tj. europejskie-
go, krajowego i regionalnego). Ponadto podejście LEADER, poprzez współpracę
w wymiarze ponadlokalnym oraz tworzenie sieci powiązań, zakłada wchodze-
nie środowiska lokalnego w różnego rodzaju relacje z otoczeniem zewnętrznym.
Wreszcie bardzo ważne znaczenie dla praktycznej realizacji programu LEADER
posiadają zewnętrzne bodźce rozwojowe, zwłaszcza zaś środki finansowe, dedy-
kowane mu w ramach budżetu Unii Europejskiej.
Na bazie doświadczeń państw członkowskich Organizacji Współpracy Gospo-
darczej i Rozwoju (OECD), związanych z przekształceniami ekonomicznymi i spo-
łecznymi obszarów wiejskich, sformułowana została teza o zmianie paradygmatu
ich rozwoju (tab. 1.2). Główną cechą nowego paradygmatu jest podejście wielo-
funkcyjne do rozwoju obszarów wiejskich, w przeciwieństwie do modelu sektoro-
wego, ukierunkowanego wyłącznie na wsparcie rolnictwa. Istotnej zmianie uległy
również cele oraz narzędzia rozwoju obszarów wiejskich. W ramach nowego po-
dejścia nacisk kładziony jest przede wszystkim na zwiększenie konkurencyjności
obszarów wiejskich (a nie tylko sektora rolnego), jak również lepsze wykorzystanie
lokalnych zasobów oraz potencjałów w procesie ich rozwoju. O ile w przypadku
tradycyjnego modelu sektorowego podstawowym instrumentem rozwoju obsza-
rów wiejskich były dotacje kierowane do sektora rolnego, to w ramach nowego
paradygmatu funkcję taką spełniają różnego rodzaju inwestycje. Wreszcie wśród
kluczowych cech nowego podejścia znajduje się wielopoziomowe zarządzanie,
które zakłada włączenie w proces rozwoju obszarów wiejskich władz publicznych
różnych szczebli, a także interesariuszy lokalnych, w tym miejscowe społeczności
oraz innych partnerów społecznych i gospodarczych (OECD Rural Policy… 2006).
Tabela 1.2. Stary i nowy paradygmat rozwoju obszarów wiejskich według OECD
Cecha
Cele
Stare podejście
Nowe podejście
Wyrównywanie, wzrost dochodów
rolników, wzrost konkurencyjności
gospodarstw rolnych
Wzrost konkurencyjności obszarów
wiejskich, waloryzacja lokalnych
potencjałów, wykorzystanie nieza-
gosopodarowanych zasobów
Rozdział 1. Od podejścia LEADER do Rozwoju Lokalnego Kierowanego…14
Cecha
Stare podejście
Nowe podejście
Tabela 1.2 (cd.)
Kluczowy sektor
Rolnictwo
Główne narzędzia
Kluczowi aktorzy
Dotacje
Rządy krajowe, rolnicy
Różne sektory gospodarki wiejskiej
(m.in. agroturystyka, przetwórstwo)
Inwestycje
Wszystkie szczeble administracji
(ponadnarodowy, krajowy, regional-
ny, lokalny), różne podmioty lokal-
ne (publiczne, prywatne, społeczne)
Źródło: OECD Rural Policy… 2006: 15 (tłumaczenie własne autorów).
Założenia podejścia LEADER zbieżne są z postulatami nowego paradygmatu
rozwoju obszarów wiejskich. Przede wszystkim należy podkreślić, że od samego
początku istnienia tego programu jednym z jego głównych celów stało się wzmac-
nianie konkurencyjności obszarów wiejskich poprzez wykorzystanie lokalnych
inicjatyw oraz potencjałów. Na gruncie podejścia LEADER w ramach polityki
rozwoju lokalnego w sposób szczególny akcentuje się potrzebę całościowego
oddziaływania na możliwie wszystkie sfery rozwoju obszarów wiejskich, czemu
służyć ma realizacja wielosektorowych i zintegrowanych działań. Równocześnie
w przypadku programu LEADER instrumentem realizacji polityki rozwoju lo-
kalnego nie są dotacje, lecz inwestycje – przedsięwzięcia urzeczywistniane przez
różne podmioty (publiczne, gospodarcze i społeczne), które wpisują się w szersze
założenia rozwojowe (tj. cele opracowanej uprzednio strategii rozwoju dla okre-
ślonego obszaru). Wreszcie poprzez podejście LEADER realizowana jest zasada
wielopoziomowego zarządzania. W procesie wdrażania tego programu uczestni-
czą władze publiczne różnych szczebli (począwszy od poziomu lokalnego, po-
przez regionalny oraz krajowy, aż do europejskiego), a także lokalni partnerzy
społeczni i gospodarczy.
1.2. Istota i kluczowe cechy podejścia LEADER, geneza podejścia i jego
wdrażanie w Europie
Program LEADER (akronim od LiaisonEntreActions de Développement de
l’Économie Rurale – powiązania pomiędzy działaniami na rzecz rozwoju obsza-
rów wiejskich) był metodą rozwoju lokalnego, która umożliwiała lokalnym pod-
miotom rozwijanie określonego obszaru z wykorzystaniem jego wewnętrznego
potencjału2. Definiowany był przez siedem kluczowych cech, które z jednej strony
2 Definicja za Europejską Siecią na Rzecz Rozwoju Obszarów Wiejskich, https://enrd.
ec.europa.eu (dostęp 24.08.2016).
Metody i instrumenty rozwoju lokalnego. LEADER, RLKS, innowacje społecznewyrażały jego istotę, natomiast z drugiej stanowiły katalog zasad odnoszących się
do jego praktycznej realizacji (rys. 1.1). Dopiero po ich łącznym zaistnieniu na
określonym terytorium można było mówić o rzeczywistej realizacji założeń po-
dejścia LEADER (The LEADER Approach… 2006).
15
Rysunek 1.1. Siedem cech kluczowych podejścia LEADER
Źródło: opracowanie własne na podstawie The LEADER Approach… 2006: 8.
Pierwszą z cech omawianej metody rozwoju lokalnego było podejście part-
nerskie, które przejawiało się w tworzeniu lokalnych grup działania (LGD) – part-
nerstw trójsektorowych, składających się z reprezentantów sektorów: publiczne-
go, gospodarczego oraz pozarządowego (społecznego). LGD były i są zarówno
podmiotem (w wymiarze organizacyjnym), jak również przedmiotem (w wy-
miarze terytorialnym) polityki rozwoju obszarów wiejskich, realizowanej za po-
średnictwem programu LEADER. Jednocześnie w ramach tego programu LGD
realizowały szereg różnych zadań i kompetencji związanych z realizacją polity-
ki rozwoju lokalnego, włączając je tym samym w proces współzarządzania jej
kształtem. Podstawowym zadaniem tych partnerstw trójsektorowych w zeszłym
okresie programowania (2007–2013) było opracowanie, a następnie realizacja Lo-
kalnych Strategii Rozwoju (LSR) dla określonego obszaru. W ramach realizacji
Rozdział 1. Od podejścia LEADER do Rozwoju Lokalnego Kierowanego…
Pobierz darmowy fragment (pdf)