Darmowy fragment publikacji:
Między wierszami
Jedenaście miniatur krytycznych
NR 3379
Marian Kisiel
Między wierszami
Jedenaście miniatur krytycznych
Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego ~ Katowice 2015
Redaktor serii: Historia Literatury Polskiej
Marek Piechota
Recenzent
Anna Szóstak
Wielu widzi we flecie tylko drzewo.
Friedrich christian hebbel: Dzienniki.
Wybrał i przeł. K. irzykowski. Lwów 1911, s. 95.
Od autora
Między wierszami to zbiór jedenastu miniatur o po
etach i wierszach. I — między wierszami — o waż
nych sprawach, które poeci chcą rozwiązać w swoich
utworach. Raz chodzi o życie i śmierć, kiedy indziej
o pamięć i zapomnienie. Zawsze — fundamentalne, nie
do ominięcia — są to sprawy podmiotu, który w do
świadczanym przez siebie świecie chciałby odrobiny
pewności, że wszystko, co go dotyka, ma głębszy sens.
Nie trzeba szukać daleko ani sięgać głęboko w prze
szłość, by tych poetów i takie wiersze zauważyć.
Zawsze wybieramy. Grzebiemy w wierszach, by
odnaleźć ten, który jest arcydzielny albo „mówi” do
nas tak, jakbyśmy byli przeznaczeni tylko dla siebie.
Szukamy: znajdujemy albo nie znajdujemy. Czasami
sympatia (lub empatia) do poety — dlaczego do tego,
a nie innego? — pomaga nam w odnalezieniu słów,
jakich jesteśmy złaknieni. Czytamy, interpretujemy.
Jakże inaczej czujemy się wtedy między wierszami,
z których ten jeden przemówił do nas mocnym gło
sem. Czy ten głos usłyszeliśmy tylko my? Czy dociera
on także do innych?
Obcowanie z arcydziełami poezji jest trudne. Czego
w nich szukamy? Idei, wyobraźni, tematu, problemu?
A może jakichś złożonych relacji, których istnienie
zaledwie przeczuwamy? Jak jednak zgodzić się na to,
że coś jest arcydziełem, a coś innego nim nie jest?
Jeżeli kontakt z arcydziełem możliwy jest na drodze
~ 7 ~
interpretacji, to jakie reguły tej interpretacji określają
byt arcydzieła? A może nie ma arcydzieła, a jest tylko
retorycznie uwodzicielska wykładnia charyzmatyczne
go interpretatora?
Czy musimy szukać arcydzieł? W porządku histo
rycznoliterackiego oglądu znajdują miejsce różne byty.
Wiersz chropawy wyraża niekiedy większą prawdę
o świecie niż zimna tonacja wiersza idealnie skrojo
nego. Ale oba mierzą się — talentem swoich autorów
— ze światem. I dlatego powinniśmy ten głos usłyszeć,
również — między wierszami.
Książka moja zbiera różne głosy poetów1. Stara się
je ukazać w porządku interpretacji jako indywidual
ne, niepowtarzalne, niepodrabialne, własne, jedyne
doświadczenia egzystencji. Zbiorem tym nie rządzi
ani zasada identyfikacji, ani reguła wspólnoty. I jak
kolwiek poetów tutaj czytanych łączą niejedne związki
(generacyjne lub lokalne, krajowe lub emigracyjne),
każdy z nich — ostatecznie — mówi w swoim imieniu
i każdego z nich słucham tak, jakby ten głos był je
dynym głosem w uniwersum wysłowienia.
Łącząc się, nie łączą zatem; mówiąc, mówią w imie
niu tego, co tylko ich. Pisał Leśmian w kontekście
Bergsona:
Najpierw się rozumie, zaś potem dopiero szuka się
dowodów na potwierdzenie tego, co się zrozumiało…
Najpierw bicie serca, a potem dopiero uczucie lęku…
Nigdy na odwrót. Wyobrażenie swej własnej osoby
w postawie dumnej poprzedza samo uczucie dumy…
To, co się zdaje skutkiem, bywa częstokroć przyczyną.
Najpierw się rozumie… Toteż zanim myśl nasza
przyłapie siebie n a g o r ą c y m u c z y n k u r o z u
m i e n i a, jasnym jest dla nas, przynajmniej na chwilę,
1 Wykaz pierwodruków zob. w Nocie bibliograficznej, s. 111—
112.
~ 8 ~
czym jest duch, a czym materia i jaka między nimi
różnica. Jeśli zaś ta chwila przedłuży się na dni, na
miesiące, na lata całe, możemy wówczas powiedzieć,
iż p r z e ż y w a m y t a j e m n i c ę. Każdy systemat
filozoficzny jest takim przeżyciem tej lub innej tajem
nicy, która szuka dla siebie potwierdzenia, aby zdobyć
sobie prawo bytu u nas i we wszechświecie2.
Jestem historykiem literatury, nie ulegam metafi
zycznym tęsknotom ani irracjonalnym podszeptom.
„Poezja — pisał Heidegger — to stanowienie bycia przez
słowo”3. J e ż e l i w i ę c t a j e m n i c a, t o „u s t a n o
w i o n a” w s ł o w i e. „Opowieść poety jest stanowie
niem nie tylko z tej racji, że obdarowuje w swobodny
sposób, lecz także dlatego, że mocno osadza ludzkie
istnienie na jego podstawie”4.
Ulegam słowu, to znaczy: sprawdzam jego zna
czenie. Pytam o to, co chce mi powiedzieć, a co
ukrywa. Uwodzicielskie brzmienie staram się zderzyć
z bezwzględnością ratio. Jak podejrzliwy kochanek,
oczarowany wierszem, oczekuję zatem potwierdzenia
(„domyślenia”) swoich odczuć i myśli. Plądruję tu
i tam. Węszę. Możliwie najdokładniej i zachłannie
sprawdzam każdy ślad.
Między wersami.
Między wierszami.
luty 2015
2 b. leśmian: Z rozmyślań o Bergsonie. W: idem: Dzieła wszyst-
kie. [T. 2]: Szkice literackie. Zebrał i oprac. J. trznadel. Warszawa
2011, s. 13.
3 m. heidegger: Hölderlin i istota poezji. Przeł. k. michalski.
W: Teoria badań literackich za granicą. Antologia. T. 2. Cz. 2.
Wybór, rozprawa wstępna, komentarze s. skwarczyńska. Kraków
1981, s. 193.
4 Ibidem.
~ 9 ~
Nota bibliograficzna
Niektóre szkice i interpretacje zamieszczone w tym
zbiorze były już drukowane wcześniej w tomach
zbiorowych lub czasopismach — niekiedy pod nieco
innymi tytułami. Starszą wersję przysposobiłem do
nowej postaci. Wszystkie prace zostały przejrzane,
stylistycznie poprawione, rozszerzone lub skrócone,
czasami wzbogacone o przypisy. Poniżej podaję ich
pierwodruki:
Nie tren. O „Zmarłym” Władysława Sebyły — dotąd niedrukowany.
Poróżnienie. O „Dwóch śmierciach” Władysława Szlengla. W:
Balaghan. Mikroświaty i nanohistorie. Red. M. Jochemczyk,
M. kokoszka, B. mytych-ForaJter. Katowice 2015, 75—82.
Z czym się żegnamy? O „Zaśpiewie” Czesława Miłosza (minia-
tura). W: Stolice i prowincje kultury. Księga jubileuszowa
ofiarowana Profesor Alinie Kowalczykowej. Red. M. Stanisz.
Warszawa 2012, s. 486—489.
Miłosz. Żałoba. „Nowe Książki” 2003, nr 4, s. 38.
Starość, samotność. O wierszu Czesława Bednarczyka. „Śląsk”,
nr 11, s. 35, oraz w: Biblioteka „Postscriptum Polonistycznego”.
T. 1: Interpretacje. Red. J. tambor przy współpr. W. HaJduk-
-Gawron, M. Smereczniak. Katowice 2012, s. 47—52.
Trwałość rzeczy? O Pamiątce Adama Czerniawskiego. „Autograf”
2015, nr 3.
Spotkanie. O „Kanadzie” Zofii Bohdanowiczowej. W: Literatura
polska w Kanadzie. Red. B. Szałasta-Rogowska. Katowice
2010, s. 29—33.
Ziemie utracone i odzyskane. O dwóch wierszach Floriana Śmiei.
W: Literatura polska obu Ameryk. Studia i szkice. Seria 2. Red.
B. Szałasta-Rogowska. Katowice 2015 [w druku].
~ 111 ~
Ciemność i blask. O „Modlitwie” Stanisława Grochowiaka. W:
Poezja polska. Interpretacje. Red. K. Heska-Kwaśniewicz i B. Ze-
ler. Katowice 2000, s. 431—435.
Jak zrobić wiersz? O „Literacie” Ryszarda Milczewskiego-Bruna.
V: Žánry živé, mrtvé, revitalizované. Red. L. Pavera. Opava
2006, s. 72—78.
Wędrówka, los. O jednej piosence Edwarda Stachury. Miniatura. W:
Góry i wędrowanie. Prace ofiarowane Profesorowi Tomaszowi
Stępniowi. Red. J. Pacuła. Bielsko-Biała 2013, s. 188—191.
Indeks osobowy*
Andres Zbigniew 76
Badinter Elisabeth 27
Baranowska Małgorzata 14
Bednarczyk Czesław 47, 48,
50, 51, 111
Bereza Henryk 106
Bergson Henri 8, 9
Białoszewski Miron 107
Bieńczyk Marek 74
Błoński Jan 29, 30, 34, 41, 75
Bodegård Anders 45
Bohdanowiczowa Zofia 61—
67, 85, 111
Borowski Tadeusz 24
B.M.F. zob. Mytych-Forajter
Beata
Brudnicki Jan Zdzisław 100,
101
Chwin Stefan 42
Cioran Émile 38, 74
Cudak Romuald 47
Czapliński Przemysław 69—
72, 75, 79
Czechowicz Józef 12, 13, 18,
19
Czempka Maria 97
Czerniawska Maria z Ty nic-
kich 57
Czerniawski
111
Adam 53—59,
Dante Alighieri 12
Daume Doreen 45
Dąbrowski Jan Henryk 26
Di Nola Allfonso M. 34
Edelman Marek 28
Fedecki Ziemowit 106
Fert Józef 18
Fiut Aleksander 30, 34—37,
41, 42, 53, 75
Foucault Michel 54—56
Franaszek Andrzej 41
Franz Marie-Louise von 80
Galis Adam 18
Gierymski Aleksander 90
Gombrowicz Witold 74
Gomulicki Juliusz Wiktor 27
Grajewski Wincenty 38
Grochowiak
Stanisław 87—
93, 112
Hajduk-Gawron Wioletta 111
* W indeksie pominięto Bibliografię.
~ 119 ~
Hass Robert 45
Hebbel Friedrich Christian 5
Heidegger Martin 9
Herbert Zbigniew 81
Heska-Kwaśniewicz Krystyna
112
Hölderlin Friedrich 9
Husserl Edmund 56, 59
Irzykowski Karol 5
Jakubowska-Ożóg Alicja 77
Janion Maria 26, 27, 29
Jarzębski Jerzy 29
Jaspers Karl 14, 15, 62, 65
Jaworski Stanisław 38, 98
Kisiel Joanna 14
Kisiel Marian 19, 42, 55, 62—
65, 76, 86, 91, 99
Kita Małgorzata 97
Kłak Tadeusz 18, 19
Kłosiński Krzysztof 41
Kochanowski Jan 93
Kochowski Wespazjan 89, 90
Komendant Tadeusz 55
Kornecka Jolanta 34
Kossak-Szczucka Zofia 70
Kowalczykowa Alina 16, 33,
111
Kryszak Janusz 72, 73, 74
Krzyżanowski Julian 26, 75
Kubiak Zygmunt 41
Kundera Milan 74
Kwiatkowski Jerzy 88, 89, 90
Labuda Aleksander 38
Lechoń Jan 12
Legeżyńska Anna 42
Lejeune Philippe 38
Lelewel Joachim 26
Leśmian Bolesław 8, 9, 37
Liebert Jerzy 88—90
Linde Samuel Bogumił 55
Lubas-Bartoszyńska Regina 38
Łoś Ewa 18
Łotman Jurij M. 50
Łukasiewicz Jacek 75, 76, 81
Maciejewska Irena 22, 28
Makowiecki Andrzej Zdzisław
12
Markiewicz Zygmunt 70
M.C. zob. Czerniawska Maria
z Tynickich
Meriggi Bruno 16
Michalski Krzysztof 9
Mickiewicz Adam 26, 74, 75
Milczewski-Bruno
Ryszard
95—103, 112
Miłosz Czesław 29, 30, 33—
39, 41—45, 67, 75, 80, 111
M.K. zob. Kisiel Marian
Mytych-Forajter Beata 92—93
Naglerowa Heminia 16
Nawarecki Aleksander 21
Norwid Cyprian Kamil 90
Nowicki Krzysztof 95
Olejniczak Józef 42
Olszańska Maria W. 34
Owczarek Wojciech 80
Ożóg Zenon 77
Pacuła Jarosław 112
Panas Władysław 23—25, 28,
31
Pascal Blaise 62
Pavera Libor 112
Pawelec Dariusz 16, 79
Peiper Tadeusz 98
Picon Gaëtan 15, 65
~ 120 ~
Piłsudski Józef 12
Piotrowiak Jan 14, 15
Pluta Jerzy 99
Płoszewski Leon 15, 26, 75
Potocki Stanisław Kostka 55,
57
Przewłocki Grzegorz 27
Przyboś Julian 93
Pytasz Marek 48, 76
Roitman Anatol 45
Romanowski Mieczysław 26,
27
Różewicz Tadeusz 48—51
Rudiuk Maria Magdalena 76,
77
Rutkowski Krzysztof 106, 107
Sebyła Władysław 11—20
Sienkiewicz Henryk 70
Skriabin Aleksandr N. 12
Skwarczyńska Stefania 9
Smagacz Henryk 80
Smereczniak Małgorzata 111
Soliński Jacek 99
Sosnowski Roman 34
Stabro Stanisław 92
Stachura
Edward 105—109,
112
Stala Marian 30, 34, 41, 75
Stanisz Marek 111
Stańczuk Magdalena 23
Stępień Tomasz 105, 112
Surma-Gawłowska Monika 34
Szałasta-Rogowska Bożena 61,
111
Szlengel Władysław 21—31,
111
Szymanowski Karol 12, 16,
17, 20
Szymański Wiesław Paweł 13,
14
Śliwiak Tadeusz 82—84
Ślósarska Joanna 42
Śmieja Florian 69—86, 111
Święch Jerzy 18
Tambor Jolanta 111
Terlecki Tymon 70
Tomasik Tomasz 27
Trznadel Jacek 9
Tuwim Julian 16, 27
Węgrzyniak Anna 11
Winckelmann Johann Joachim
55
Winkelman zob. Winckelmann
Johann Joachim
Wittlin Józef 27, 28
Wolski Jan 76
Woźniak Monika 34
Wyka Kazimierz 12, 13, 88—
90, 92
Wyspiański Stanisław 15, 16
Zagajewski Adam 80—82, 84
Zaleski Marek 41, 42
Zeler Bogdan 112
Żernicki Janusz 97, 98, 101,
102
Szatkowski Jerzy 95
Szczepaniak Czesław Mirosław
Żuk Grzegorz 18
95
Marian Kisiel
Reading between the lines
Eleven critical miniatures
S u m m a r y
Między wierszami… [“Reading between the lines”] is a collec
tion of the interpretations of eleven poems by 20thcentury Polish
poets whose main theme is associated both with the problems of
death and grief, as well as the desire, which overcomes fear, to
find one’s way in the new area of experience. A feeling of loss and
deprivation is presented in the works of writers who represent
various generations and lyrical orientations: Władysław Sebyła,
Władysław Szlengel, Czesław Miłosz, Czesław Bednarczyk, Zofia
Bohdanowiczowa, Adam Czerniawski, Florian Śmieja, Stanisław
Grochowiak, Edward Stachura and Ryszard MilczewskiBruno. In
his critical miniatures the author of the book attempts to bring
out the uniqueness of the poetic image, its idiolectal dimension,
as well as the lyricalness contained in the rhetorical formulae.
Although the poems which were chosen for interpretation have
different chronologies and were written by writers who were
frequently alien to one another, the thing that they do share
is the awareness that in the transitoriness of things there lurks
a profound sense, which may be brought into focus only by the
art of poetry.
Марьян Кисель
Между строк
Одиннадцать критических миниатюр
Р е з ю м е
Между строк… — это сборник интерпретации одиннад-
цати стихотворений польских поэтов ХХ века, главной темой
которых является как проблематика смерти и траура, так
и побеждающее страх стремление найти себя в новом про-
странстве переживаний. Чувство потери и нехватки показы-
вается в произведениях творцов разных поколений и лириче-
ской ориентации: Владислава Себулы, Владислава Шленгеля,
Чеслава Милоша, Чеслава Беднарчика, Зофьи Богданович,
Адама Чернявского, Флориана Шмеи, Станислава Гроховяка,
Эдварда Стахуры, Рышарда Мильчевского-Бруно. В критиче-
ских миниатюрах автор книги старается выявить исключи-
тельность поэтического образа, его идиолектическое измере-
ние, а также лиризм, замкнутый в риторических формулах.
Несмотря на то, что выбранные для интерпретации стихот-
ворения были написаны в разные годы и нередко чуждыми
себе людьми, тем, что их объединяет, является осознание того,
что в бренности кроется глубокий смысл, который может вы-
разительно передать только поэтическое искусство.
Spis treści
Od autora . . . . . . . . . . . . . . . 7
Nie tren. O Zmarłym Władysława Sebyły . . . . 11
Poróżnienie. O Dwóch śmierciach Władysława Szlengla
21
Z czym się żegnamy? O Zaśpiewie Czesława Miłosza
33
Żałoba. O Orfeuszu i Eurydyce Czesława Miłosza . . 41
Starość, samotność. O wierszu Czesława Bednarczyka 47
Trwałość rzeczy? O wierszu Pamiątka Adama Czer
niawskiego . . . . . . . . . . . . . . 53
Spotkanie. O Kanadzie Zofii Bohdanowiczowej . . 61
„Utracone” i „odzyskane”. O dwóch wierszach Floriana
Śmiei . . . . . . . . . . . . . . . 69
Ciemność i blask. O Modlitwie Stanisława Grocho
wiaka . . . . . . . . . . . . . . . 87
Jak zrobić wiersz? O Literacie Ryszarda Milczewskie
goBruna . . . . . . . . . . . . . . 95
Wędrówka, los. O piosence Edwarda Stachury . . . 105
Nota bibliograficzna . . . . . . . . . . . 111
Bibliografia . . . . . . . . . . . . . . 113
Indeks osobowy . . . . . . . . . . . . . 119
Summary . . . . . . . . . . . . . . . 123
Резюме . . . . . . . . . . . . . . . . 125
Redaktor
Małgorzata Pogłódek
Fotografia na okładce
Maciej Tramer
Projektant okładki
Paulina Dubiel
Redaktor techniczy
Barbara Arenhövel
Korektor
Jadwiga Gaździcka
Łamanie
Edward Wilk
Copyright © 2015 by
Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego
Wszelkie prawa zastrzeżone
ISSN 0208-6336
ISBN 978-83-8012-726-5
(wersja drukowana)
ISBN 978-83-8012-727-2
(wersja elektroniczna)
Wydawca
Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego
ul. Bankowa 12B, 40-007 Katowice
www.wydawnictwo.us.edu.pl
e-mail: wydawus@us.edu.pl
Wydanie I. Ark. druk. 8,0. Ark. wyd. 5,0.
Papier Alto 90 g, 1.5 vol. Cena 20 zł (+ VAT)
Druk i oprawa: EXPOL, P. Rybiński, J. Dąbek
Spółka Jawna, ul. Brzeska 4, 87-800 Włocławek
Pobierz darmowy fragment (pdf)