Darmowy fragment publikacji:
MIŁOSIERDZIE
Próba spojrzenia interdyscyplinarnego
MIŁOSIERDZIE
Próba spojrzenia interdyscyplinarnego
pod redakcją
ks. Przemysława Sawy
Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego ■ Katowice 2018
Recenzent
ks. Bogdan Ferdek
Spis rzeczy
Wprowadzenie. Miłosierdzie – paradygmat człowieczeństwa i chrześci-
jaństwa (ks. Przemysław Sawa)
7
CZĘŚĆ I
Spojrzenie biblijno ‑teologiczne
ks. Sebastian Smolarz: JHWH jako Bóg miłosierny w Księdze Wyjścia
34,6-7 w ujęciu narracyjnym i teologicznym
Stanisław Ciupka: Miłosierdzie w poglądach Cypriana z Kartaginy
.
Angelika Maria Małek: Miłosierdzie względem ubogich w nauczaniu
Jana Chryzostoma i aktualność jego przesłania dzisiaj
ks. Jacek Kempa: Rozumienie miłosierdzia Boga w wybranych soterio-
logiach średniowiecza
ks. Adam Raczkowski: Sakrament miłosierdzia w refleksji księdza Ta-
deusza Fedorowicza, spowiednika i kierownika duchowego Jana Pawła II
Katarzyna Wasiutyńska: Jezus Opuszczony jako objawienie miłosier-
nego oblicza Boga: refleksja w świetle pism Chiary Lubich
Andrzej Lwowski: Miłosierny Samarytanin w refleksji teologicznej
Josepha Ratzingera/Benedykta XVI
ks. Przemysław Sawa: Wybrane aspekty miłosierdzia w nauczaniu
papieża Franciszka
ks. Stanisław T. Zarzycki SAC: Eucharystia „miejscem” kultu i do-
świadczenia miłosierdzia Bożego
Anna Maliszewska: Kościół wobec niepełnosprawności: dobroczyn-
ność a miłosierdzie. Stanowisko wybranych teologów niepełnospraw-
ności
13
27
42
57
75
94
112
129
154
178
6
Spis rzeczy
Marek Baron: Miłosierdzie drogą do pokoju w kontekście objawień
maryjnych Królowej Pokoju z Medziugorja
193
Spojrzenie z perspektywy nauk humianistycznych i ekonomii
CZĘŚĆ II
Bożena Prochwicz -Studnicka: Boże miłosierdzie i jego (nie)ograni-
czoność w świetle Koranu
Beata K. Obsulewicz: Znaki miłosierdzia w pracach generacji polskich
pozytywistów. Wybrane aspekty
Krzysztof Śledziński: Transplantacje organów w wybranych do-
kumentach Kościołów, jako ostatni akt miłosierdzia dawcy, a kwestia
wyrażania zgody na pobranie narządów
Mateusz Langer: Kilka uwag na temat charakteru i statusu miłosier-
dzia w nauce prawa finansowego
Informacje o autorach
209
229
247
260
273
Wprowadzenie
Miłosierdzie –
paradygmat człowieczeństwa i chrześcijaństwa
„Są chwile, w których jeszcze mocniej jesteśmy wzywani, aby
utkwić wzrok w miłosierdziu, byśmy sami stali się skutecznym zna-
kiem działania Ojca. Z tego właśnie powodu ogłosiłem Nadzwyczajny
Jubileusz Miłosierdzia jako pełen łaski czas dla Kościoła, by uczynić
świadectwo wierzących jeszcze mocniejszym i skuteczniejszym”1. Te
słowa Franciszka, wyrażające głębokie rozeznanie duchowe, zmieniły
kształt Kościoła, a przez to odcisnęły swoje piętno na kondycji świata.
Kolejne miesiące Jubileuszu stały się okazją do doświadczania mocy
miłosierdzia w wymiarze duchowym i doczesnym, zwłaszcza w przy-
padku osób o skomplikowanych sytuacjach życiowych, wykluczonych,
żyjących w beznadziei i rozpaczy. Przyjęcie łaski Bożej darmo ofiaro-
wanej grzesznikowi oraz konkretne czyny współczucia i realnej pomocy
są namacalnymi owocami jedenastomiesięcznej wędrówki drogami
miłosierdzia.
Cały Kościół został wezwany przez papieża do refleksji nad tym, co
stanowi istotę przesłania Ewangelii, którą jest miłosierdzie Ojca i wypły-
wające z niego miłosierdzie ludzi wobec siebie nawzajem. Odkrycie tego
wiedzie do rozpoznania najgłębszej prawdy o Bogu, dziele zbawienia
oraz tożsamości człowieka. Dlatego gest Boga winien kształtować gest
człowieka. Trzeba wiedzieć, że miłosierdzie „to otwarcie serca na bied-
nego. (…) miłosierdzie to zachowanie Boga, który przytula, to ofiaro-
wanie się Boga, który przyjmuje, który pochyla się, by przebaczyć. Jezus
1 Franciszek: Bulla Misericordiae vultus (2015), 3.
8
Wprowadzenie. Miłosierdzie – paradygmat człowieczeństwa i chrześcijaństwa
powiedział, że nie przyszedł do sprawiedliwych, ale do grzeszników.
Nie przyszedł do zdrowych, którzy nie potrzebują lekarza, ale do cho-
rych. Dlatego można powiedzieć, że miłosierdzie to dowód tożsamości
naszego Boga”2. W związku z tym naśladowanie Jezusa wyraża się nie
tylko w czczeniu Ojca, ale w skierowaniu swojego wzroku na bliźniego,
który nieraz jest wykluczony, poraniony, odrzucony, doświadczający
wewnętrznych czy zewnętrznych dramatów, a w tym wszystkim woła-
jący o łaskę, pomoc, obecność. Można więc powiedzieć, że miłosierdzie
staje się niejako papierkiem lakmusowym poziomu przyjęcia Ewangelii,
zbawienia, a co za tym idzie autentyczności wiary.
Prawdę tę eksponuje papież Franciszek: wypowiadane słowa, ka-
techezy, przesłania, a przede wszystkim jednoznacznie przemawiające
gesty, inicjatywy, wychodzenie ku ludziom cierpiącym, wykluczonym,
o nieregularnej sytuacji. W ten sposób naśladuje Chrystusa oraz
pokazuje miłosierdzie jako podstawowy paradygmat chrześcijaństwa –
„Z naszej wiary w Chrystusa, który stał się ubogi, będąc zawsze blisko
ubogich i wykluczonych, wypływa troska o integralny rozwój osób naj-
bardziej opuszczonych przez społeczeństwo”3. Nie chodzi więc jedynie
o mówienie o miłosierdziu czy o okolicznościowe działanie, ale o sam
rdzeń życia ochrzczonych, uczniów Jezusa. Taka postawa przemienia
człowieka i świat wokół niego, rozbija utarte schematy, odnawia co-
dzienność i niesie autentyczne wewnętrzne wyzwolenie.
Nadzwyczajny Jubileusz Miłosierdzia skierował wzrok Kościoła na
miłosierdzie jako podstawowy przymiot Boga i nieodzowną postawę
człowieka. Oprócz licznych rekolekcji, ewangelizacji, działań wobec
potrzebujących, chorych i na różne sposoby cierpiących, podejmowano
naukową refleksję nad zagadnieniem miłosierdzia, wychodzenia ku
bliźnim, ku Bogu, który okazuje łaskę. I choć Jubileusz skończył się, to
impulsy, które wniósł w rzeczywistość Kościoła i świata wciąż są aktu-
alne. To jest motyw powstania prezentowanej publikacji, która stanowi
próbę spojrzenia na rzeczywistość miłosierdzia, poszerzonego o kolejne
odsłony Roku Miłosierdzia aż do jego zakończenia w uroczystość Jezusa
Króla Wszechświata w dniu 20 listopada 2016 roku. Może stanowić in-
spirację do dalszej refleksji nad miłosierdziem oraz jego urzeczywistnia-
niem w konkretnych sytuacjach życiowych, by stało się ono prawdziwie
codziennością w życiu ludzi w wymiarze duchowym, interpersonalnym
czy materialnym. Cenny staje się w tym głos Biblii, teologii (począwszy
od epoki patrystycznej po współczesne zagadnienia), filozofii, litera-
2 Franciszek: Miłosierdzie to imię Boga. Rozmowa z Andreą Torniellim. Tłum.
J. Ganobis. Kraków 2016, s. 27–28.
K. Stopa. Częstochowa 2014, s. 37.
3 Franciszek: Kościół miłosierdzia. Opr. G. Vigini. Tłum. www.vatican.va,
Wprowadzenie. Miłosierdzie – paradygmat człowieczeństwa i chrześcijaństwa
9
tury, ekonomii. Dlatego niniejsza publikacja składa się z dwóch części:
pierwsza zawiera spojrzenie biblijno -teologiczne, a druga podejmuje
refleksję nad miłosierdziem z punku widzenia nauk humanistycznych
i ekonomii.
Niniejsza monografia jest owocem pracy przedstawicieli wielu śro-
dowisk akademickich w Polsce (Akademii Techniczno -Humanistycznej
w Bielsku -Białej, Ewangelikalnej Wyższej Szkoły Teologicznej we Wroc-
ławiu, Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego, Uniwersytetu im. Adama
Mickiewicza w Poznaniu, Uniwersytetu Jagiellońskiego, Uniwersytetu
Opolskiego, Uniwersytetu Papieskiego Jana Pawła II w Krakowie, Uni-
wersytetu Śląskiego w Katowicach, Wyższej Szkoły Ekonomii i Innowa-
cji w Lublinie).
Wpisuje się ona w wezwanie papieża Franciszka, który na zakoń-
czenie Jubileuszu zachęcał: „Obecnie (…) nadszedł czas spojrzenia
w przyszłość i zrozumienia, w jaki sposób iść dalej wiernie, z radością
i entuzjazmem, aby doświadczyć bogactwa miłosierdzia Bożego. Nasze
wspólnoty będą nadal mogły być żywe i dynamiczne w dziele nowej
ewangelizacji, na tyle, na ile nawrócenie duszpasterskie, do którego
przeżywania jesteśmy wezwani (por. Evangelii gaudium, 27), będzie co-
dziennie kształtowane przez odnawiającą moc miłosierdzia. Nie ogra-
niczajmy jej działania. Nie zasmucajmy Ducha, który zawsze wskazuje
nowe drogi do przejścia, aby zanieść wszystkim zbawczą Ewangelię”4.
Wobec tego miłosierdzie coraz bardziej powinno być obecne w życiu
ochrzczonych, jak również każdego człowieka. Jest to jedyna droga do
budowania lepszego świata, bardziej przenikniętego miłością i pokojem.
Nie wyraża jakiejś słabości człowieka, ale jego największą siłę, która pro-
wadzi do przebaczenia, pomocy bliźniemu, odpowiedzialności za niego
i całą otaczającą rzeczywistość. W ten sposób realizuje się powołanie
człowieka, by czynić sobie ziemię poddaną (Rdz 1,28b). Jednocześnie
chrześcijanie naśladują gest Syna, który nie przyszedł, aby potępić, lecz
zbawić każdego grzesznika, podnieść upadłych, dać nadzieję zrozpaczo-
nym, uzdrowić chorych czy uwolnić zniewolonych. Źródłem tego jest
osobiste doświadczenie miłosierdzia Bożego.
O taki lepszy świat i nowy kształt rzeczywistości modlił się przed
laty Jan Paweł II. Wydaje się więc, że wszelkie rozważanie o miłosier-
dziu może jedynie być podejmowane w świetle słów wypowiedzianych
w Sanktuarium Bożego Miłosierdzia w Krakowie -Łagiewnikach w dniu
17 sierpnia 2002 roku:
4 Franciszek: List apostolski Misericordia et misera (2016), 5.
10
Wprowadzenie. Miłosierdzie – paradygmat człowieczeństwa i chrześcijaństwa
Boże, Ojcze miłosierny,
który objawiłeś swoją miłość
w Twoim Synu Jezusie Chrystusie,
i wylałeś ją na nas w Duchu Świętym, Pocieszycielu,
Tobie zawierzamy dziś losy świata i każdego człowieka.
Pochyl się nad nami grzesznymi,
ulecz naszą słabość,
przezwycięż wszelkie zło,
pozwól wszystkim mieszkańcom ziemi
doświadczyć Twojego miłosierdzia,
aby w Tobie, Trójjedyny Boże,
zawsze odnajdywali źródło nadziei.
Ojcze przedwieczny,
dla bolesnej męki i zmartwychwstania Twojego Syna,
miej miłosierdzie dla nas i całego świata! Amen.
ks. Przemysław Sawa
Wydział Teologiczny
Uniwersytet Śląski w Katowicach
Informacje o autorach
Marek Baron – Magister teologii oraz licencjat chemii Uniwersytetu Opol-
skiego, doktorant nauk teologicznych Wydziału Teologicznego Uniwersytetu
Opolskiego. Od wielu lat zajmuje się tematyką objawień z Medziugorja.
Stanisław Ciupka – Doktor nauk teologicznych, wykładowca w Akademii
Techniczno -Humanistycznej w Bielsku -Białej. Ważna dziedzina badawcza,
którą się interesuje, to szeroko ujmowana problematyka angelologiczna, jak
i kwestie powrotu, i budowy humanistyki opartej na fundamentach cywilizacji
judeo -chrześcijańskiej, greckiej i rzymskiej. Inną ważna dziedziną badawczą
są kwestie wzajemnych oddziaływań pomiędzy humanistyką a religią, jak
i zagadnień odnoszących się do spraw pedagogicznych.
ks. Jacek Kempa – Prezbiter archidiecezji katowickiej, doktor habilitowany
w zakresie teologii dogmatycznej, adiunkt w Katedrze Teologii Dogmatycznej
i Duchowości oraz prodziekan Wydziału Teologicznego Uniwersytetu Ślą-
skiego w Katowicach.
Mateusz Langer – Doktorant w Katedrze Prawa Finansowego na Wydziale
Prawa i Administracji Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza w Poznaniu.
Specjalizuje się w zagadnieniach dotyczących gospodarki budżetowej oraz
finansów sektora samorządowego. Istotnym segmentem jego naukowych
zainteresowań jest również etyka stosowana, ze szczególnym uwzględnieniem
dylematów moralnych pracowników sektora usług finansowych oraz admini-
stracji skarbowej.
Andrzej Lwowski – Magister licencjat kanoniczny, doktorant w Katedrze
Teologii Dogmatycznej i Duchowości na Wydziale Teologicznym Uniwersytetu
Śląskiego. Zainteresowania badawcze: teologia Josepha Ratzingera/Benedykta
XVI, działania ewangelizacyjne św. Eugeniusza de Mazenoda.
274
Informacje o autorach
Anna Maliszewska – Doktor nauk teologicznych, specjalność: teologia dog-
matyczna. Adiunkt Katedry Teologii Dogmatycznej i Duchowości Wydziału
Teologicznego Uniwersytetu Śląskiego w Katowicach. Autorka monografii
Kobieta wyzwolona. Maryja w teologii Elizabeth A. Johnson, Katowice 2015.
Zainteresowania naukowe: teologie wyzwolenia.
Angelika Małek – Magister licencjonowany, doktorantka w Katedrze Chrys-
tologii w Instytucie Teologii Fundamentalnej, Ekumenii i Dialogu Uniwersy-
tetu Papieskiego Jana Pawła II w Krakowie.
Beata Obsulewicz -Niewińska – Profesor KUL, doktor habilitowany nauk
humanistycznych, kierownik Katedry Literatury Modernizmu w Instytucie
Filologii Polskiej na Wydziale Nauk Humanistycznych KUL, członek Polskiego
Towarzystwa Estetycznego.
Bożena Prochwicz -Studnicka – Doktor nauk humanistycznych w zakresie
literaturoznawstwo – arabistyka, adiunkt w Katedrze Porównawczych Stu-
diów Cywilizacji Uniwersytetu Jagiellońskiego. Jej zainteresowania badawcze
obejmują miasto i społeczeństwo miejskie w klasycznym świecie arabsko-
-muzułmańskim, doktrynę religijną oraz doświadczenie religijne w świetle
klasycznych komentarzy do Koranu, prawo muzułmańskie oraz teorię piś-
mienności w kontekście kultury arabskiej.
ks. Adam Raczkowski – Prezbiter archidiecezji lubelskiej, doktor nauk
humanistycznych w zakresie teologii, adiunkt na etacie międzywydziałowym
Wyższej Szkoły Ekonomii i Innowacji w Lublinie. Autor kilkunastu artykułów
popularno -naukowych dotyczących aspektów duchowych i psychologicznych
przeżywania sakramentu pokuty i pojednania.
ks. Przemysław Sawa – Prezbiter diecezji bielsko -żywieckiej, doktor teologii
dogmatycznej, adiunkt w Katedrze Teologii Dogmatycznej i Duchowości na
Wydziale Teologicznym Uniwersytetu Śląskiego w Katowicach; zajmuje się po-
wiązaniem teologii dogmatycznej i duchowości oraz eklezjologią i duchowością
nowej ewangelizacji. Jest założycielem Szkoły Ewangelizacji Cyryl i Metody.
ks. Sebastian Smolarz – Doktor nauk teologicznych, adiunkt w Ewangelikal-
nej Wyższej Szkole Teologicznej we Wrocławiu, biblista zajmujący się Starym
Testamentem, pastor Ewangelicznego Kościoła Reformowanego we Wrocławiu.
Krzysztof Śledziński – Pracownik socjalny w Powiatowym Centrum Po-
mocy Rodzinie w Cieszynie, student kierunku informatyka w Wyższej Szkole
Finansów i Prawa w Bielsku -Białej, magister teologii ewangelickiej, ukończył
studia podyplomowe „Mechanizmy funkcjonowania strefy Euro” w Wyższej
Szkole Finansów i Prawa w Bielsku -Białej oraz studia I stopnia na kierunku fi-
nanse i bankowość w Wyższej Szkole Bankowości i Finansów w Bielsku -Białej,
Informacja o autorach
275
w latach 2010–2014 duchowny Kościoła Ewangelicko -Augsburskiego w RP,
zainteresowania: bioetyka, etyka gospodarcza, etyka teologiczna.
Katarzyna Wasiutyńska – Magister nauk teologicznych, doktorantka na
Wydziale Teologicznym Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza w Poznaniu.
ks. Stanisław T. Zarzycki SAC – Prezbiter w Stowarzyszeniu Apostolstwa
Katolickiego (pallotyni), doktor habilitowany w zakresie teologii duchowości,
profesor nadzwyczajny w Instytucie Teologii Duchowości KUL.
Na okładce wykorzystano zdjęcie witraża z All Saints Catholic Church
w St. Peters, Missouri (USA).
Copyrigt: Nheyob / Wikimedia Commons, CC BY-SA 4.0.
Redaktor
Bożena Pietyra
Projekt okładki
Jakub Dziewit
Redaktor techniczny
Małgorzata Pleśniar
Korektor
Adriana Szaforz
Łamanie
Bogusław Chruściński
Copyright © 2018 by
Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego
Wszelkie prawa zastrzeżone
ISSN 0208 ‑6336
ISBN 978 ‑83 ‑226 ‑3423 ‑3
(wersja drukowana)
ISBN 978 ‑83 ‑226 ‑3424 ‑0
(wersja elektroniczna)
Wydawca
Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego
ul. Bankowa 12B, 40 ‑007 Katowice
www.wydawnictwo.us.edu.pl
e -mail: wydawus@us.edu.pl
Wydanie I. Ark. druk. 17,25. Ark. wyd. 19,50.
Papier offset. kl. III, 90 g Cena 24 zł (+ VAT)
Druk i oprawa: Volumina.pl Daniel Krzanowski
ul. Księcia Witolda 7–9, 71-063 Szczecin
Pobierz darmowy fragment (pdf)