Darmowy fragment publikacji:
1
Mariusz Solecki
Nie tylko Herbert
Szkice krytyczne i eseje interpretacyjne
o poezji polskiej z przełomu tysiącleci
2018
2
Copyright by Mariusz Solecki 2018
ISBN 978-83-934664-1-2
Wszelkie prawa zastrzeżone.
Mariusz Solecki Nie tylko Herbert. Szkice krytyczne i eseje interpretacyjne o poezji polskiej z przełomu tysiącleci
Od autora
Przed Państwem elektroniczna książka o tytanach polskiej poezji: Herbercie,
Różewiczu, Miłoszu – i ich następcach: starszych (K. Karasek, L. A. Moczulski, K. Hoffman,
Z. Jankowski), w wieku średnim (R. Krynicki, A. Szymańska, P. Roguski, J. Durski),
względnie młodych (J. Szymik, J. Sochoń, U. M. Benka, K. Kuczkowski, J. Drzewucki,
B. Gruszka-Zych, G. Kociuba, D. Suska) i najmłodszych (R. Kobierski, S. Sokołowski,
J. Jakubowski, A. Nowaczewski, G. Kwiatkowski). Pisana z pasją i z profesjonalizmem.
Akademicka i kontrowersyjna. Nić Ariadny po labiryncie liryki z przełomu tysiącleci.
E-book zbiera
teksty krytycznoliterackie
interpretacyjne, ogłaszane
(w znakomitej większości) przez autora w czasopismach kulturalnych na przestrzeni
kilkunastu lat (2002–2018). Poświadcza niezłą kondycję polskiej poezji na przełomie
tysiącleci.
i eseje
4
Mariusz Solecki Nie tylko Herbert. Szkice krytyczne i eseje interpretacyjne o poezji polskiej z przełomu tysiącleci
Wściekłość i wstyd (T. Różewicz, Wyjście, 2004)
W dziedzinie polskiej liryki początek trzeciego tysiąclecia należy zdecydowanie do
Tadeusza Różewicza. Na przestrzeni zaledwie nieco ponad czterech lat poeta wydał aż trzy
zbiory ważnych wierszy: Nożyk profesora (2001), Szarą strefę (2002) oraz – u schyłku 2004
roku – Wyjście1.
Wyjście grupuje 43 niejednorodne tematycznie teksty: od lamentów nad stanem poezji
i jej językowego tworzywa2 (słowa, lawina), poprzez wiersze głodne transcendencji3 (inc.
Dostojewski mówił..., palec na ustach, co zobaczył Akwinata, nauka chodzenia) – do ostrej,
momentami zjadliwej satyry społecznej: eurospołecznej i globalnospołecznej (nosorożec,
główka pracuje, mini kosmos, przecieram oczy, strachy na lachy, rozmowa ojca z synem o
zabijaniu czasu), plus kilka subtelnych, ściszonych, filozofujących liryków (na oczy
Nieznajomej, Ashurbanipal killing a wounded lion, inc. biel się nie smuci...) oraz
obowiązkowa spłata daniny ocaleniu (serce podchodzi do gardła, Der Zauberer Czarodziej).
Na osobną uwagę zasługuje, bytujący na styku wszystkich wyliczonych kategorii
tematycznych, najrozleglejszy utwór tomu – blisko jedenastostronicowy, autobiograficzny,
zmetaforyzowany, hiperintertekstualny poemat konwersacyjny 4 tempus fugit (opowieść)5,
kongenialny arcydzielnemu poematowi konwersacyjnemu Różewicza, jakim bezdyskusyjnie
jest Nożyk profesora.
Wyjście nosi ślady licznych lektur poety – to nieuniknione zatem, że wyrazistym
budulcem tomu są cytaty (uwagę przykuwają szczególnie niemieckojęzyczne) i autocytaty;
warianty ekstremalne tych drugich przybierają postać duplikatów wierszy znanych już
publiczności literackiej z wcześniejszych książek pisarza. Liryki ponowione (np.: bajka, co
zobaczył Akwinata, na oczy Nieznajomej, w pensjonacie, dlaczego piszę?) stanowią znaczny
procent wszystkich utworów zbioru. Różewicz coraz chętniej ucieka się do repetycji, co
życzliwi zinterpretują jako autorytatywną stałość poglądów, zaś nieżyczliwi odbiorą jako
sygnał wyczerpania.
1 T. Różewicz, Wyjście, Wydawnictwo Dolnośląskie, Wrocław 2004, ss. 120.
2 Ten aspekt tomu – stosunek Różewicza do języka poetyckiego – wnikliwie analizuje Jacek Gutorow (Poza
słowa, spoza słów, „Tygodnik Powszechny” 2005, nr 1, s. 12).
3 Na analizie takich koncentruje się Przemysław Dakowicz w recenzji Wyjścia (Tadeusz Różewicz uczy się
chodzić, „Topos” 2005, nr 1–2, s. 159–163).
4 Poemat konwersacyjny – poemat, którego osią kompozycyjną jest dialog.
5 Jak ustalił Janusz Drzewucki (Milczenie po milczeniu, „Plus – Minus” 2004, nr 49 – „Rzeczpospolita”, s. A
11), interlokutorami narratora poematu (tożsamego z autorem) są: Ryszard Przybylski, historyk literatury,
eseista, oraz Piotr Lachmann, reżyser teatralny, poeta.
5
Mariusz Solecki Nie tylko Herbert. Szkice krytyczne i eseje interpretacyjne o poezji polskiej z przełomu tysiącleci
Wyjście nosi ślady nie tylko licznych lektur, ale i podsłuchań głosów współczesności,
cytowanych z uporem kronikarza czasu zarazy: „wczoraj między apokalipsą i sielanką /
usłyszałem w eterze / że efekt cieplarniany / jest wywołany / nie tylko przez przemysł
samochodowy / ale przez krowie «placki» / z których ulatniają się wielkie ilości / gazów do
atmosfery / w związku z tym w laboratoriach pracują nad / szczepionką przeciw gazom u
krów” (Główka pracuje), „kierowca: «spierdalaj pan / z tego samochodu» / pasażer: «pan nie
ma prawa» / kierowca: «w mojej taksówce / ja stanowię prawo» // dialog skończył się na
skrzyżowaniu / ulic Jana Pawła II / i Anielewicza” (Mowa rozmowa dialog). Poezja
Różewicza – jak na epifanię przystało – zawsze rodziła się w warunkach betlejemskich,
programowo odcinała się od czysto estetycznej genezy.
Wściekłość i wstyd to podstawowe dominanty emocjonalne tomu. Nietrudno ustalić
wektory wściekłości i motywacje wstydu. Źródłem, pierwszą przyczyną wściekłości i wstydu
są: ponowoczesny świat i jego demiurg – człowiek.
Dlaczego Różewicz tak wścieka się na rzeczywistość i kąsa satyrą, ironią,
persyflażem? Dlaczego nie zamknie się w szklanej wieży klerka? Pytając Herbertem:
dlaczego zniża świętą mowę do czarnej piany gazet? Do ekskrementów medialnej
cywilizacji? Niech umarli grzebią swoich umarłych – przecież słyszał. Więc dlaczego?
Wstydzę się – wyznaje już w tytule przedostatniego wiersza tomu, wstyd wymusza pisanie:
siedzę w ubogim kramiku
przy kulawym stoliku
i zaczynam się wstydzić
nad nami rosną
supermarkety z koszami (!)
pełnymi książek
kosze z
bestsellerami podpaskami
aniołów i wróżek
promocja obwarzanków
Joanne K. Rowling
Paulo Coelho
Charlotte Link
i Stephen King
Joanne Rowling
Joanne Rowling
daleko
w tyle Dalaj Lama
ze swoimi radami
płynącymi z serca
nie nadąża już
za władcą pierścieni
6
Mariusz Solecki Nie tylko Herbert. Szkice krytyczne i eseje interpretacyjne o poezji polskiej z przełomu tysiącleci
Nota o pierwodrukach
E-book zawiera 37 artykułów literaturoznawczych: 7 esejów interpretacyjnych i 30 szkiców
krytycznych. Prawie wszystkie z nich były drukowane (niekiedy w nieco innej wersji i pod
zmienionym przez redakcję
literackiej (alfabetycznie: „Akcent”,
„Almanach Prowincjonalny”, „Kresy”, „Pogranicza”, „Pro Libris”, „Topos”, „Twórczość”,
„Zarys”), zaś jeden – został zamieszczony na portalu PCh24.pl.
tytułem) w prasie
177
Mariusz Solecki Nie tylko Herbert. Szkice krytyczne i eseje interpretacyjne o poezji polskiej z przełomu tysiącleci
Spis treści:
OD AUTORA .................................................................................................................................................4
WŚCIEKŁOŚĆ I WSTYD (T. RÓŻEWICZ, WYJŚCIE, 2004) ................................................................5
OSTATNIE WIERSZE MIŁOSZA (C. MIŁOSZ, WIERSZE OSTATNIE, 2006).................................10
„WSZYSTKO TO WIEDZIAŁEM ZNACZNIE WCZEŚNIEJ”. MOTYW STAROŚCI W EPILOGU
BURZY ZBIGNIEWA HERBERTA (ESEJ) .............................................................................................14
Z ZABAW I GIER DZIECIĘCYCH DARIUSZA SUSKI (D. SUSKA, WSZYSCY NASI DRODZY
ZAKOPANI, 2000) ........................................................................................................................................31
BROKATOWE STROFY O DZIECIŃSTWIE (D. SUSKA, CAŁA W PIACHU, 2004) .......................35
DWÓJJEDNIA (U.M. BENKA, KIELICH ORFEUSZA, 2003)...............................................................38
UTLENIANIE (K. KUCZKOWSKI, TLEN, 2003) ..................................................................................43
W DRODZE DO NOWEGO SELINUNTE (J. SZYMIK, Z KAŻDĄ SEKUNDĄ JESTEM BLIŻEJ
DOMU. WIERSZE Z LAT 1976–2000, 2001) .............................................................................................46
KOLOR ZŁOTYCH GODÓW ISTNIENIA (J. SZYMIK, BŁĘKIT, 2003)...........................................53
KRONIKA WSPÓŁCZESNOŚCI W DUCHU MIŁOSIERDZIA (J. SZYMIK, HILASTERION,
2014) ..............................................................................................................................................................58
PERSEWERANCJA (J. SZYMIK, DOBRE WINO, 2017) ......................................................................61
KLASYK NASZYCH CZASÓW (J. DRZEWUCKI, WIERSZE WYBRANE, 2010) ............................63
PRZESZUKUJĄC BAGAŻ PODRĘCZNY SOCHONIA (J. SOCHOŃ, BAGAŻ PODRĘCZNY, 2005)
.......................................................................................................................................................................67
PRAGNIENIE MIŁOŚCI (J. SOCHOŃ, POWTÓRZENIE RAJU, 2010) ..............................................72
RÓŻE RÓŻEWICZA (ESEJ).....................................................................................................................73
ROZBRAJANIE MIN PRZESZŁOŚCI (P. ROGUSKI, CO MNIE OBCHODZĄ NIEMCY? WAS
GEHEN MICH DIE DEUTSCHEN AN?, 2007) ........................................................................................86
POŻEGNANIE Z KOLONIĄ (P. ROGUSKI, ADIEU, COLOGNE, 2009) ............................................90
FEMINOCENTRYZM I LIRYZM MAGICZNY (B. GRUSZKA-ZYCH, PODRÓŻ DRUGĄ KLASĄ,
2002) ..............................................................................................................................................................95
JAK BŁYSK MAGNEZJI (B. GRUSZKA-ZYCH, OSTATNIE ŚNIADANIE, 2009) ...........................97
UCHO (ESEJ) ..............................................................................................................................................99
POTĘGA ZACHWYTU (A. SZYMAŃSKA, IN TERRA, 2003) ...........................................................102
KONWERSACJE Z UMARŁYMI (L.A. MOCZULSKI, JEJ NIGDY ZA PÓŹNO, 2003) .................105
ZANIM ROZBŁYSNĄ „ŚWIATŁA CISZY” (Z. JANKOWSKI, ZARAZ PRZYJDZIE, 2011) .........109
KOŚĆ DOBREGO SŁOWA (K. HOFFMAN, DROGĄ, 2004) ..............................................................112
KOLAŻE TEKSTOWO-GRAFICZNE (J. DURSKI, WIERSZE, 2004) ..............................................116
ANEPIGRAFY W POEZJI ZBIGNIEWA HERBERTA (ESEJ) .........................................................120
DZIEŁO TOTALNE Z SAMORODKAMI POEZJI (R. KRYNICKI, KAMIEŃ, SZRON, 2004) .....129
ARCHEOLOG BYTU (S. SOKOŁOWSKI, ATRAPY DAJMONIONA, 2004) ....................................136
POETA PERSONIFIKACJI (G. KOCIUBA, WIDOKI I WIDZENIA, 2005) ......................................140
OMNIPOTENCJA ŚMIERCI (R. KOBIERSKI, W DWÓJKĘ PŁYNĄ UMARLI, 2002) ...................143
178
Mariusz Solecki Nie tylko Herbert. Szkice krytyczne i eseje interpretacyjne o poezji polskiej z przełomu tysiącleci
SKANDALISTA TADEUSZ RÓŻEWICZ (ESEJ) ................................................................................146
POGODNA JESIEŃ (K. KARASEK, ODY, 2009) .................................................................................153
KIEDY PRZYSPIESZA ODDECH... (J. JAKUBOWSKI, PSEUDO, 2007) .......................................156
SŁOJE KULTU SOLARNEGO (G. KWIATKOWSKI, OSŁABIĆ, 2010) ..........................................160
RAJ UTRACONY (A. NOWACZEWSKI, ELEGIA DLA IANA CURTISA, 2010) .............................162
WIELKA I MAŁA OJCZYZNA. KRAJOBRAZY OSOBISTE W POEZJI ZBIGNIEWA
HERBERTA (ESEJ) ..................................................................................................................................165
RÓŻEWICZ W CIENIU JAWIENIA (ESEJ) ........................................................................................174
NOTA O PIERWODRUKACH ...............................................................................................................177
179
Pobierz darmowy fragment (pdf)
