Praca zawiera obszerny przegląd literatury dotyczącej związków homoseksualnych w perspektywie psychologicznej, a zwłaszcza w aspekcie więzi emocjonalnych istniejących w tych związkach oraz rodzinach. Wyjątkowa w naszym kraju publikacja, będąca cennym źródłem informacji nie tylko dla pracowników naukowych i studentów, ale także wszystkich osób i instytucji zainteresowanych tą problematyką jako kwestią społeczną.
Przegląd ten - przygotowany bardzo kompetentnie i rzetelnie - pozwala Czytelnikowi na samodzielną interpretację prezentowanych informacji. Autorowi udało się bowiem uniknąć wszelkich ocen i wartościowania. Nie ograniczył się przy tym do krytycznej analizy omawianych publikacji - zadał ważne pytania, wskazał kierunki dalszych poszukiwań, a nawet sformułował konkretne hipotezy badawcze.
dr hab. Ewa Pisula
Praca Przemysława Tomalskiego dostarcza dużą porcję rzetelnej wiedzy na temat rzeczywistości rodzin homoseksualnych. Autor przestudiował bardzo obszerną anglojęzyczną literaturę przedmiotu i syntetycznie przedstawił zarówno współczesny stan wiedzy na ten temat, jak i problemy, stojące dziś przed badaczami.
dr hab. Katarzyna Stemplewska-Żakowicz
W polskiej literaturze naukowej nie było dotychczas książki o takich rodzinach. Szacunek budzi zarówno liczba źródeł, z których Autor czerpie empiryczne dane, jak też odwaga w podjęciu trudnego tematu, wokół którego gromadzą się nie tylko stereotypy, ale także - jak sądzę - uzasadnione obawy. Tym bardziej nie należy uciekać w ignorancję, lecz sięgnąć do tej książki i wyrobić sobie własny pogląd.
prof. dr hab. Irena Obuchowska
******
Atypical Families. About Lesbian and Gay Couples and their Children from the Perspective of Attachment Theory
The review of the literature on homosexual relationships in the psychological perspective, focusing on the emotional ties existing in these relationships. The history and methodology of the research on homosexual families complements the critical analysis of the material collected during the empirical studies on the development of children of gays and lesbians. The work is based on John Bowlbys attachment theory.
Darmowy fragment publikacji:
Rozdzia³ 1
Rodziny lesbijek i gejów w œwietle
wspó³czesnych badañ
psychologicznych
1.1. Historia i obecny stan badañ nad
rodzinami gejów i lesbijek
Choæ w literaturze piêknej oraz ksi¹¿kach autobiograficznych
i pamiêtnikach problematyka dzieci osób o orientacji homoseksual-
nej pojawia siê od ponad stu lat (Peplau, 2001), to dopiero w latach
siedemdziesi¹tych ubieg³ego wieku wzbudzi³a szersze zaintereso-
wanie psychologów-badaczy. To przede wszystkim radykalna prze-
miana w postrzeganiu samego zjawiska homoseksualizmu mia³a
wp³yw na podjêcie tej tematyki przez psychologiê akademick¹. By³o
to zwi¹zane m.in. z uznaniem orientacji homoseksualnej i zachowañ
homoseksualnych za niepatologiczn¹ formê wyra¿ania w³asnej sek-
sualnoœci, co nast¹pi³o wraz z og³oszeniem przez Amerykañskie To-
warzystwo Psychiatryczne w 1973 roku kolejnej wersji podrêcznika
diagnostycznego zaburzeñ psychicznych – DSM-II. Autorzy DSM
zadecydowali o wykreœleniu homoseksualizmu z listy zaburzeñ psy-
chicznych (a œciœlej – zaburzeñ preferencji seksualnych, czyli dewia-
cji seksualnych).
Decyzja taka by³a umotywowana przede wszystkim licznymi
badaniami nad funkcjonowaniem emocjonalnym i poznawczym
osób homoseksualnych w bliskich zwi¹zkach; wyniki tych badañ
wykaza³y brak istotnych ró¿nic w stosunku do grupy kontrolnej osób
heteroseksualnych (por. Seligman, Walker i Rosenhan, 2003). Tak¿e
1.1. Historia i obecny stan badañ nad rodzinami gejów i lesbijek
15
tzw. terapia konwersji – zarówno w nurcie behawioralnym, jak i psy-
choanalitycznym – osób homoseksualnych na heteroseksualn¹ „nor-
mê”, jak to wtedy okreœlano, okaza³a siê niemal ca³kowicie niesku-
teczna (por. D³ugo³êcka, 2005). Wyniki te sk³oni³y badaczy do
podjêcia konkluzji, ¿e homoseksualizm nie jest wy³¹cznie preferen-
cj¹, nabytym i wyuczonym zestawem zachowañ zwi¹zanych z wy-
borem obiektu seksualnego, lecz orientacj¹ psychoseksualn¹, uwa-
runkowan¹ czynnikami zarówno biologicznymi, jak i psychicznymi,
pojawiaj¹cymi siê wczeœnie w trakcie rozwoju cz³owieka (por.
Lew-Starowicz i Lew-Starowicz, 1999). Co wa¿niejsze, orientacja
taka dotyczy nie tylko zachowañ seksualnych, lecz przede wszyst-
kim sfery emocjonalnej
tworzenia sta³ych, bliskich relacji
mi³osnych z wybran¹ osob¹ tej samej p³ci.
i
1.1.1. Historia badañ na œwiecie
i
Pierwsze prace na temat dzieci wychowywanych przez samot-
nych rodziców o orientacji homoseksualnej pojawi³y siê w po³owie
lat siedemdziesi¹tych ubieg³ego wieku. Pocz¹tkowo by³y to tylko
pojedyncze studia dzieci
ich rodziców (Weeks, Derdeyn
i Langman, 1975) lub proste analizy jakoœciowe wywiadów z rodzi-
cami (Green, 1978). Kilka lat póŸniej Kirkpatrick, Smith i Roy
(1981) opublikowali pierwsze systematyczne studium porównuj¹ce
rozwój to¿samoœci p³ciowej i zaburzeñ psychicznych dzieci wycho-
wywanych przez matki homoseksualne i heteroseksualne, zamiesz-
kuj¹cych Kaliforniê. W tym samym czasie Susan Golombok
(Golombok, Spencer i Rutter, 1983) zainicjowa³a w Wielkiej Bryta-
nii pierwsze d³ugoterminowe badania pod³u¿ne, dotycz¹ce szerokiej
gamy wskaŸników funkcjonowania matek-lesbijek i ich dzieci oraz
kontrolnej grupy samotnych rozwiedzionych matek i ich dzieci.
By³a to pierwsza praca, w której œledzono zwi¹zki miêdzy orientacj¹
seksualn¹ rodzica, a orientacj¹ oraz zachowaniami i rolami p³ciowy-
mi podejmowanymi przez dzieci, a tak¿e zaburzeniami psychiczny-
16
1. Rodziny lesbijek i gejów w œwietle wspó³czesnych badañ...
mi, relacjami z krewnymi matki, relacjami z ojcem oraz z rówieœni-
kami. Badania pod³u¿ne Golombok (Tasker i Golombok, 1997),
zakoñczone w po³owie lat dziewiêædziesi¹tych, stanowi¹ jeden z ka-
mieni milowych prac w omawianej dziedzinie. Ponadto, prace tej
autorki s¹ jednym z g³ównych Ÿróde³ informacji na temat charakteru
d³ugoterminowych efektów orientacji seksualnej matki dla emocjo-
nalnego i spo³ecznego rozwoju dziecka. Warty podkreœlenia jest
fakt, ¿e Golombok prowadzi wiele badañ nad rodzinami lesbijek do
dnia dzisiejszego, bêd¹c jednoczeœnie pionierk¹ tych badañ, oraz ich
innowatork¹ (por. Golombok, 2002a, a tak¿e Golombok, Tasker
i Murray, 1997; Golombok i in., 2003; Perry i in., 2004; oraz kolejne
rozdzia³y mojej pracy).
Dalsze lata (po³owa lat osiemdziesi¹tych) to dynamiczny rozwój
badañ w Stanach Zjednoczonych Ameryki, gdzie najwa¿niejsze stu-
dia, m.in. nad samotnie wychowuj¹cymi dzieci mê¿czyznami homo-
seksualnymi, prowadzili Miller (1979), Bozzett (1981; 1987) oraz
Green (Green i in., 1986), zaœ wyniki badañ nad rodzinami lesbijek
opublikowali m.in. Steckel (1987), McCandlish (1987), a tak¿e Hu-
ggins (1989).
Okres lat dziewiêædziesi¹tych to nie tylko prawdziwy rozkwit
prac poœwiêconych badaniom porównawczym rozwoju dzieci lesbi-
jek i gejów, lecz tak¿e coraz wiêksza liczba studiów poœwiêconych
specyfice relacji rodzinnych czy kontaktom z szerokim otoczeniem
spo³ecznym. Wœród najwa¿niejszych autorów nale¿y tu wymieniæ
Charlotte Patterson, która przygotowa³a wiele prac oryginalnych
(opieraj¹c siê na programie badawczym rodzin lesbijek – Bay Area
Lesbian Family Study), przegl¹dowych oraz raportów buduj¹cych
zr¹b dzisiejszej wiedzy w omawianej dziedzinie (Patterson, 1992;
1994; 1995b; 1998; 2000; 2004; Patterson i Redding, 1996; Patterson,
Hurt i Mason, 1998; Chan, Raboy i Patterson, 1998). Tymczasem
Nancy Gartrell (Gartrell i in., 1996; 1999; 2000) zainicjowa³a zakro-
jone na szerok¹ skalê badania pod³u¿ne, w których w kilkuletnich od-
stêpach czasu œledzony jest rozwój dzieci lesbijek, poczêtych na dro-
dze sztucznego zap³odnienia (National Lesbian Family Study, USA).
1.1. Historia i obecny stan badañ nad rodzinami gejów i lesbijek
17
Wyniki badañ o charakterze zarówno psychologicznym (Toronto
Lesbian Family Study – Dundas i Kaufman, 2000), jak i antropolo-
gicznym (Nelson, 1999) publikowali tak¿e autorzy kanadyjscy.
Równie¿ w Europie zawi¹zuj¹ siê kolejne grupy psychologów
zajmuj¹cych siê t¹ problematyk¹ – w Wielkiej Brytanii (por. Perry
i in., 2004) oraz Belgii (Brewaeys i in., 1997; Vanfraussen, Ponja-
ert-Kristoffersen i Brewaeys, 2001) prowadzone s¹ od kilku lat ko-
lejne badania pod³u¿ne dotycz¹ce matek-lesbijek i urodzonych przez
nie dzieci. Inne prace opublikowane przez psychologów europej-
skich dotyczy³y osób zamieszkuj¹cych m.in. Norwegiê (Haack-
-Moller i Mohl, 1984) oraz Holandiê (Bos, Balen i Boom, 2004).
rodziny,
rozwoju
Podsumowuj¹c, do roku 2004 powsta³o co najmniej 25 publika-
cji prezentuj¹cych oryginalne wyniki poprawnych metodologicznie
badañ empirycznych nad rodzinami lesbijek i gejów. Prace te zawie-
raj¹ odniesienia do ró¿norodnych aspektów ich ¿ycia i funkcjonowa-
nia – danych demograficznych, statusu socjoekonomicznego, struk-
tury
rozwoju
emocjonalnego – w tym czêstoœci zaburzeñ psychicznych i proble-
mów emocjonalnych, a tak¿e rozwoju psychospo³ecznego; m.in.
przystosowania spo³ecznego, poziomu stygmatyzacji i jakoœci rela-
cji z rówieœnikami1. Nale¿y jednoczeœnie podkreœliæ, ¿e zdecydowa-
na wiêkszoœæ dotychczasowych badañ by³a prowadzona w ujêciu
psychospo³ecznym. Z tego powodu wiêkszoœæ z nich pozostaje poza
jedn¹, precyzyjnie okreœlon¹ ram¹ teoretyczn¹.
psychoseksualnego
dzieci,
Ogó³em, w latach 1989–2004 (dane za baz¹ PsychInfo, APA)
ukaza³o siê w omawianej dziedzinie oko³o 180 prac empirycznych,
przegl¹dowych, teoretycznych, doniesieñ klinicystów, a tak¿e rapor-
tów eksperckich, przygotowanych na potrzeby prawników i s¹dów.
Ponadto opublikowano 7 ksi¹¿ek ca³kowicie poœwiêconych temu
1 Przegl¹d i porównanie badañ iloœciowych nad rodzinami gejów i lesbijek
do roku 2000 prezentuj¹ Anderssen, Amlie i Ytteroy (2002), natomiast Parks
(1998) dokona³a systematycznego przegl¹du badañ jakoœciowych, dotycz¹cych
ró¿norodnych aspektów ¿ycia rodzin lesbijek.
18
1. Rodziny lesbijek i gejów w œwietle wspó³czesnych badañ...
zagadnieniu oraz 18 rozdzia³ów w innych ksi¹¿kach. Szczególnie
rozwijaj¹c¹ siê w ostatniej dekadzie dziedzin¹ jest psychoterapia
i pomoc psychologiczna parom i rodzinom lesbijek i gejów (por.
Laird i Green, 1996) oraz analizy prawne, stanowi¹ce podstawê de-
cyzji s¹dowych w sprawie przyznania tymczasowej lub sta³ej opieki
nad dzieæmi (por. Patterson i Redding, 1996).
1.1.2. Piœmiennictwo polskie dotycz¹ce osób
o orientacji homoseksualnej
W polskiej literaturze naukowej – nie tylko psychologicznej –
temat rodzin gejów i lesbijek zajmuje, jak dotychczas, bardzo nie-
wiele miejsca. Do dnia dzisiejszego poruszono ten temat w zaledwie
kilku publikacjach, i to jedynie w stopniu bardzo ograniczonym
(D³ugo³êcka, 2005; Prokopowicz, 2005).
Równie skromna jest liczba polskich publikacji naukowych do-
tycz¹cych psychologicznych aspektów ¿ycia osób o orientacji
homoseksualnej. W jêzyku polskim wydano niewielk¹ liczbê
ksi¹¿ek, które odnosz¹ siê do problematyki psychologicznych uwa-
runkowañ homoseksualizmu oraz zwi¹zków mi³osnych osób homo-
seksualnych – na uwagê zas³uguje zaledwie kilka pozycji (Lew-Sta-
rowicz i Lew-Starowicz, 1999; Pilecka, 1999; Boczkowski, 1988;
D³ugo³êcka, 2005). Co wa¿niejsze, w wiêkszoœci wypadków ich au-
torami nie s¹ psychologowie, lecz specjaliœci z zakresu medycyny
i seksuologii.
Brak obiektywnych publikacji naukowych z zakresu psycholo-
gii
jest szczególnie dotkliwy dla osób interesuj¹cych siê tym
tematem. Jedna z niewielu ksi¹¿ek (Psychospo³eczny kontekst
homoseksualizmu, Pilecka, 1999), napisanych przez polskiego psy-
chologa-badacza, razi stronniczoœci¹, a przede wszystkim ubóstwem
materia³u empirycznego, na podstawie którego sformu³owano wnio-
ski. Dobór materia³u, proponowane wnioski, a tak¿e stopieñ, w ja-
kim Pilecka generalizuje cytowane wyniki na ca³¹ populacjê osób
1.1. Historia i obecny stan badañ nad rodzinami gejów i lesbijek
19
budzi
homoseksualnych,
g³êbokie w¹tpliwoœci. Wyrazistym
przyk³adem jest fragment rozdzia³u 4., odnosz¹cy siê do badañ nad
lesbijkami i gejami wychowuj¹cymi dzieci, zatytu³owany Rola ojca
i matki, a preferencje seksualne (s. 91–99).
Autorka we wstêpie do swojej pracy sugeruje, ¿e jej celem jest
„przybli¿enie postaci geja, czy lesbijki w bogactwie uwarunkowañ
psychologicznych i spo³ecznych” (ibid, s.18). Ju¿ uwa¿ne sprawdze-
nie prac cytowanych w omawianym fragmencie wskazuje, ¿e
Pilecka pominê³a ca³y wachlarz najwa¿niejszych badañ, prowadzo-
nych od koñca lat siedemdziesi¹tych (por. rozdz. 1.1). Z prac, po-
wszechnie uwa¿anych za rzetelne i stanowi¹ce podstawê dzisiejszej
wiedzy w omawianej dziedzinie, Pilecka cytuje jedynie niektóre wy-
niki badañ zamieszczone w ksi¹¿ce pod redakcj¹ Bozzetta (1987;
por. rozdz. 4.3 oraz 5.6.3). Nie uwzglêdnia jednak najbardziej klu-
czowych i podstawowych publikacji, w tym doniesieñ dotycz¹cych
wyników dwóch rozbudowanych badañ pod³u¿nych rozwoju dzieci
lesbijek (Golombok i Tasker, 1996; Tasker i Golombok, 1997;
Gartrell i in., 1996; 1999; 2000). W pracy Pileckiej nie zosta³y przy-
toczone tak¿e publikacje, które ukaza³y siê do koñca lat dziewiêæ-
dziesi¹tych, w sposób systematyczny i stosunkowo szczegó³owy
ukazuj¹ce ró¿ne aspekty funkcjonowania rodzin za³o¿onych przez
pary lesbijek i gejów (por. prace przegl¹dowe, w których zawarto
kompletny spis oryginalnych badañ empirycznych – Allen i Burrell,
1996; Parks, 1998; Anderssen, Amlie i Yterroy, 2002).
Mo¿na zatem stwierdziæ, ¿e autorka omawianej pracy (Pilecka,
1999) nie przedstawi³a najwa¿niejszych wyników badañ oraz towa-
rzysz¹cych im nieod³¹cznie wniosków na temat braku ró¿nic w roz-
woju dzieci wychowywanych przez pary lesbijek lub gejów w porów-
naniu z dzieæmi wychowywanymi przez samotne matki oraz pary
heteroseksualne. W zamian Pilecka przytacza kilka artyku³ów po-
wszechnie uznanych za niezgodne ze wspó³czesn¹ metodologi¹ ba-
dañ psychologicznych oraz ujawniaj¹cych znamiona braku rzetelno-
œci naukowej. Na szczególn¹ uwagê zas³uguj¹ tutaj wyniki „badañ”
grupy Camerona (por. m.in. Cameron i Cameron, 1996; Cameron,
20
1. Rodziny lesbijek i gejów w œwietle wspó³czesnych badañ...
Cameron i Landess, 1996). Autor ten zosta³ publicznie potêpiony
i – w konsekwencji – pozbawiony cz³onkostwa przez Amerykañskie
Towarzystwo Psychologiczne oraz Amerykañskie Towarzystwo So-
cjologiczne za brak rzetelnoœci oraz postêpowanie niezgodne z przy-
jêtymi standardami prowadzenia badañ naukowych (por. Herek,
1998). Co wa¿niejsze, Pilecka komentuje badania Camerona
i wspó³pracowników jako „zgodne z literatur¹ naukow¹”. Jest to
oczywista niezgodnoœæ z faktami, co – mam nadziejê – stanie siê jasne
w dalszych czêœciach mojej pracy (por. szczególnie rozdz. 4.3).
1.1.3. Metodologiczne aspekty badañ nad rodzinami
gejów i lesbijek
Bez w¹tpienia naukowcy studiuj¹cy rodziny za³o¿one przez
pary gejów i lesbijek napotykaj¹ szereg trudnoœci metodologicznych
zwi¹zanych z konstruowaniem i prowadzeniem badañ oraz doborem
uczestników. Chcia³bym w tym miejscu przedstawiæ kilka najwa¿-
niejszych aspektów prowadzonych badañ, które poœrednio wi¹¿¹ siê
tak¿e ze specyficzn¹ form¹ uzyskiwanych wyników.
Przede wszystkim podstawow¹ trudnoœci¹ dla wiêkszoœci bada-
czy jest do dnia dzisiejszego (por. Patterson, 2004) odpowiedni do-
bór uczestników, tak aby uzyskane wyniki mo¿na by³o z du¿ym
prawdopodobieñstwem odnosiæ do ca³ej populacji. Z tego powodu
niemal wszystkie prowadzone dotychczas studia opiera³y siê na spe-
cyficznych technikach rekrutacji, nie zapewniaj¹cych reprezenta-
tywnej próby osób badanych. Najczêœciej stosowanymi sposobami
wyszukiwania rodzin lesbijek i gejów jest odnajdywanie potencjal-
nych uczestników poprzez og³oszenia w prasie dedykowanej lesbij-
kom i gejom, poprzez grupy wsparcia i organizacje spo³eczne, sku-
piaj¹ce rodziców o orientacji homoseksualnej oraz – rzadziej –
poprzez lokalne oœrodki opieki zdrowotnej i spo³ecznej.
Powszechnie stosowana jest te¿ technika „kuli œnie¿nej” (ang.
snowballing), która polega na dystrybuowaniu informacji o plano-
1.1. Historia i obecny stan badañ nad rodzinami gejów i lesbijek
21
wanym badaniu wœród osób mog¹cych znaæ potencjalnych uczestni-
ków. Do dnia dzisiejszego przynosi ona najlepsze efekty, pozwalaj¹c
kompletowaæ odpowiednio liczne grupy osób badanych. W celu za-
pewnienia porównywalnoœci grupy rodzin badanych oraz grupy
kontrolnej, podstawowe zmienne (takie jak wiek rodziców i dzieci,
status socjoekonomiczny rodziny, miejsce zamieszkania, czy wy-
kszta³cenie rodziców) s¹ kontrolowane na poziomie doboru grupy
porównawczej lub dopiero na poziomie analizy statystycznej wyni-
ków ex-post.
Zaledwie kilka lat
temu Golombok ze wspó³pracownikami
(Golombok i in., 2003; Perry i in., 2004) opublikowa³a pierwsze wy-
niki studium, w którym bra³y udzia³ wszystkie rodziny kobiet
o orientacji homoseksualnej, mieszkaj¹ce na danym terenie. Bada-
nia te prowadzone s¹ w ramach zakrojonego na szerok¹ skalê pro-
gramu badañ pod³u¿nych ALSPAC (Avon Longitudinal Study of
Parents and Children, Golding the ALSPAC Team, 1996), który
obj¹³ ponad 14 000 kobiet w ci¹¿y, zamieszkuj¹cych miasto Bristol
i jego okolice (Wielka Brytania). Nale¿y zatem odnotowaæ fakt po-
wstania pierwszych dwóch doniesieñ, opartych na badaniach repre-
zentatywnej próby uczestników, a nie próby z³o¿onej z ochotników.
Co wa¿niejsze, wyniki uzyskane przez Golombok i wspó³pracowni-
ków pozostaj¹ w zgodnoœci z rezultatami wielu poprzednich badañ
nad rozwojem dzieci lesbijek (por. przegl¹d zawarty w rozdz. 4.3),
co jest istotne dla oceny jakoœci wyników oraz trafnoœci wniosków
zaprezentowanych w kolejnych rozdzia³ach.
Spoœród przeprowadzonych dotychczas badañ nad efektami
orientacji seksualnej rodziców dla rozwoju psychicznego ich dzieci,
jedynie trzy (Tasker i Golombok, 1997; Gartrell i in., 1996; 1999;
2000; Golombok i in., 2003) zosta³y oparte na planie pod³u¿nym,
a wiêc pozwalaj¹cym na œledzenie „tej samej grupy osób w pewnych
odstêpach czasu na przestrzeni d³u¿szego okresu” (za: Turner
i Helms, 1999). Tymczasem zdecydowana wiêkszoœæ badañ zosta³a
skonstruowana wedle planu poprzecznego, a wiêc zak³ada porówny-
wanie wyników uzyskanych od dwóch (lub wiêcej) grup uczestni-
22
1. Rodziny lesbijek i gejów w œwietle wspó³czesnych badañ...
ków jednoczeœnie (por. Anderssen, Amlie i Ytteroy, 2002). Co istot-
ne, w wypadku wielu prac grupê kontroln¹ stanowi³y dzieci
wychowywane przez ¿yj¹ce samotnie, rozwiedzione matki (np. Go-
lombok, Spencer i Rutter, 1983). Jednak coraz czêœciej badacze de-
cyduj¹ siê na kompletowanie grupy porównawczej z dzieci wycho-
wywanych przez ma³¿eñstwa osób heteroseksualnych. Stosowany
uprzednio dobór grupy kontrolnej mia³ na celu unikniêcie systema-
tycznego b³êdu w analizach porównawczych (dotycz¹cych ró¿nic
miêdzygrupowych), zwi¹zanego ze spodziewanym efektem obecno-
œci/nieobecnoœci ojca w rodzinie. Nale¿y jednak podkreœliæ, ¿e dzie-
ci ¿yj¹ce w rodzinach dwóch osób jednej p³ci nie ró¿ni¹ siê w sposób
istotny statystycznie na wiêkszoœci z badanych wymiarów od dzieci
z rodzin dwóch osób heteroseksualnych (np. Chan, Raboy i Patter-
son, 1998). Z tego w³aœnie powodu coraz czêœciej w nowych pracach
empirycznych, dotycz¹cych rozwoju dzieci par gejów i lesbijek, wy-
korzystuje siê jako grupy kontrolne dzieci z pe³nych rodzin osób
o orientacji heteroseksualnej.
Opisane w niniejszej ksi¹¿ce wyniki dotycz¹ w przewa¿aj¹cej
mierze badañ, w których kolekcjonowano dane o charakterze ilo-
œciowym. Znaczy to, ¿e pos³ugiwano siê w nich ró¿norodnymi tech-
nikami standardowymi, posiadaj¹cymi rzetelnoœæ pomiaru na okre-
œlonym poziomie oraz trafnoœæ, wyznaczon¹ w trakcie odrêbnych
prac walidacyjnych (np. wywiad ustrukturalizowany oceniany na
standardowych skalach, testy w znaczeniu psychometrycznym, pro-
cedury eksperymentalne). W miarê mo¿liwoœci, opisuj¹c poszcze-
gólne zagadnienia szczegó³owe, pos³ugiwa³em siê wynikami badañ
jakoœciowych, które pozwalaj¹ na bardziej dog³êbn¹ analizê wybra-
nych aspektów funkcjonowania dzieci i ich rodziców (np. Nelson,
1999; Touroni i Coyle, 2002). Nale¿y jednak podkreœliæ, ¿e badania
jakoœciowe nie umo¿liwiaj¹ precyzyjnego oszacowania wskaŸni-
ków natê¿enia zmiennych psychologicznych oraz nie pozwalaj¹ na
okreœlenie, w jakim stopniu uzyskane rezultaty odnosz¹ siê do ca³ej
populacji rodzin osób o orientacji homoseksualnej. Z tego powodu
korzysta³em z wyników badañ o charakterze jakoœciowym jedynie
1.2. Cel pracy oraz jej kontekst teoretyczny...
23
jako dodatkowego Ÿród³a informacji, szczególnie wtedy, gdy ich
trend by³ zgodny z efektami prac iloœciowych.
1.2. Cel pracy oraz jej kontekst teoretyczny
– teoria przywi¹zania
Mo¿na powiedzieæ, ¿e dysponujemy obecnie stosunkowo roz-
leg³ym materia³em empirycznym, obejmuj¹cym dane zarówno na
temat ró¿nych aspektów funkcjonowania dzieci, jak i ich rodziców
o orientacji homoseksualnej. Chodzi tu przede wszystkim o dane do-
tycz¹ce zdrowia psychicznego, rozwoju emocjonalnego, przystoso-
wania spo³ecznego czy rozwoju psychoseksualnego dzieci oraz ich
rodziców. Jednak, szczególnie dla psychologa rozwojowego, który
upatruje podstaw rozwoju psychicznego dziecka w pierwszych rela-
cjach z rodzicami i innymi znacz¹cymi osobami z dzieciñstwa, do-
tkliwy jest brak, lub niedostateczna obecnoϾ, perspektywy relacyj-
nej w omawianych pracach. Ten niedostatek wi¹¿e siê przede
wszystkim z niezwykle skromn¹ liczb¹ prac autorów skoncentrowa-
nych na poznawaniu jakoœci i specyfiki relacji rodzinnych. Chodzi tu
zarówno o relacje pomiêdzy partnerami sta³ego zwi¹zku, jak i o rela-
cje pomiêdzy rodzicami a dzieæmi.
Bior¹c za punkt wyjœcia tezê, ¿e wczesne relacje dziecka mo¿na
traktowaæ jako najwa¿niejszy i podstawowy kontekst jego rozwoju
psychicznego, proponujê w niniejszej pracy teoriê przywi¹zania
Bowlby’ego jako ramê teoretyczn¹ prowadzonych rozwa¿añ. Poni-
¿ej przedstawiam g³ówne tezy teorii przywi¹zania sformu³owanej
przez Bowlby’ego (1969):
1. WiêŸ emocjonalna opiekun–dziecko (przy czym opiekunem
jest najczêœciej matka) stanowi matrycê rozwoju psychicznego
dziecka.
2. WiêŸ emocjonalna opiekun–dziecko kszta³tuje siê od momentu
narodzin dziecka i ma charakter fazowy, to znaczy, ¿e mo¿na wyod-
rêbniæ kolejne etapy rozwoju wiêzi w zale¿noœci od wieku dziecka.
24
1. Rodziny lesbijek i gejów w œwietle wspó³czesnych badañ...
3. WiêŸ emocjonalna stanowi podstawê rozwoju wewnêtrznych
roboczych modeli siebie i opiekuna, a tak¿e œwiata zewnêtrznego.
4. Wewnêtrzne modele robocze stanowi¹ stosunkowo trwa³y
wzorzec relacji z innymi osobami.
5. Deprywacja opieki rodzicielskiej (ca³kowita lub czêœciowa)
prowadzi do zaburzeñ rozwoju emocjonalnego i spo³ecznego.
6. Jakoœæ wiêzi emocjonalnej opiekun–dziecko w du¿ej mierze
wp³ywa na ogóln¹ jakoœæ ¿ycia psychicznego dziecka.
Teoria przywi¹zania to dzisiaj atrakcyjna propozycja teoretycz-
na, która nie tylko wyjaœnia postawowe mechanizmy rozwoju psy-
chicznego niemowlêcia, ale stanowi tak¿e Ÿród³o inspiracji du¿ej
liczby badañ empirycznych. Wiele z nich dotyczy przede wszystkim
relacji dziecka i jego opiekunów, zarówno na poziomie interakcji
(np. podczas wspólnej zabawy), jak i reprezentacji umys³owych (re-
prezentacji siebie i opiekuna). Ponadto, poruszane s¹ zagadnienia
miêdzypokoleniowego przekazu wzorców wiêzi emocjonalnej czy
zdolnoœci do radzenia sobie w trudnych emocjonalnie stytuacjach
(ang. resilience), a tak¿e problem predyspozycji do zaburzeñ psy-
chicznych (inaczej: czynników ryzyka – ang. risk factors).
Mo¿na powiedzieæ, ¿e perspektywa, któr¹ oferuje teoria przy-
wi¹zania, pozwala dotrzeæ do istoty procesów psychicznych i inter-
personalnych, zachodz¹cych w opisywanych w niniejszej ksi¹¿ce
rodzinach. Wybrana rama teoretyczna pozwala ponadto na przeana-
lizowanie zagadnieñ specyficznych dla rodzin osób o orientacji
homoseksualnej, w tym zwi¹zków ró¿nych aspektów relacji opieku-
nów oraz relacji opiekunów z otoczeniem (dziadkowie, dalsi krewni,
przyjaciele rodziny) z rozwojem spo³ecznym i emocjonalnym dziec-
ka. Dodatkowo, mo¿liwe staje siê spojrzenie z nowej perspektywy
na zagadnienie trudnoœci psychicznych, jakie prze¿ywaj¹ dzieci
adoptowane, dzieci z poprzednich zwi¹zków oraz dzieci poczête na
drodze sztucznego zap³odnienia – spokrewnione biologicznie tylko
z jednym opiekunem. Ta nowa perspektywa mo¿e przyczyniæ siê do
zaproponowania nowych rozwi¹zañ teoretycznych dla opisywanych
w pracy, jak¿e z³o¿onych, zagadnieñ. Ponadto, mo¿e równie¿ stano-
1.2. Cel pracy oraz jej kontekst teoretyczny...
25
wiæ podstawê przeprowadzenia kolejnych badañ empirycznych, zo-
rientowanych na relacje rodzinne, zarówno na poziomie interakcyj-
nym, jak i na poziomie reprezentacji umys³owych.
Bior¹c pod uwagê wymienione wczeœniej powody, g³ównym ce-
lem niniejszej ksi¹¿ki jest analiza psychologiczna zwi¹zków w ro-
dzinach za³o¿onych przez osoby o orientacji homoseksualnej. Przez
rodzinê rozumiem tutaj zwi¹zek dwojga doros³ych ludzi, opie-
kuj¹cych siê wspólnie co najmniej jednym dzieckiem. Jeden z part-
nerów jest rodzicem biologicznym dziecka, lub te¿ rodzice staj¹ siê
jego opiekunami w drodze adopcji. W pracy uwzglêdniono przede
wszystkim specyfikê relacji obojga partnerów oraz specyfikê relacji
dziecko–rodzic. Poddajê analizie przede wszystkim dane po-
chodz¹ce z badañ empirycznych nad rodzinami gejów i lesbijek. Po-
szczególne wyniki badañ reinterpretujê w kontekœcie zaproponowa-
nej ramy teoretycznej. W rezultacie proponujê now¹, odmienn¹ od
dotychczas dominuj¹cych w omawianej dziedzinie, perspektywê ro-
zumienia zwi¹zków w rodzinach osób o orientacji homoseksualnej.
W efekcie, mo¿liwe bêdzie zdiagnozowanie nowych kierunków
i problemów, które w przysz³oœci powinny zostaæ objête badaniami
empirycznymi.
Pobierz darmowy fragment (pdf)