Darmowy fragment publikacji:
Tomasz Łyziak jest pracownikiem Narodowego Banku Polskiego. Jego zainteresowania
badawcze koncentrują się na problematyce pomiaru i analizy oczekiwań makroekono-
micznych na podstawie danych ankietowych oraz na zagadnieniach związanych z funk-
cjonowaniem mechanizmu transmisji impulsów polityki pieniężnej.
Prezentowana książka zawiera przegląd metod umożliwiających regularną obserwację
i analizę oczekiwań inflacyjnych na podstawie konsumenckich danych ankietowych oraz
dokonuje oceny użyteczności tych miar we wnioskowaniu makroekonomicznym. Potrze-
ba pomiaru oczekiwań inflacyjnych wynika bowiem przede wszystkim z konieczności
empirycznej weryfikacji różnych modeli formułowania oczekiwań oraz testowania wpływu
oczekiwań na zmiany cen w gospodarce.
„Rozważania zawarte w pracy prowadzą do sformułowania istotnych wniosków – za-
równo w odniesieniu do metodologii badań, jak i samych cech oczekiwań inflacyjnych.
W pierwszym wymiarze szczególnie istotne wydaje się zwrócenie uwagi na potrzebę sto-
sowania różnych metod pomiaru oczekiwań i uwzględnienie przy interpretacji wyników
ograniczeń stosowanych metod. W wymiarze drugim szczególne znaczenie ma przeko-
nujące porównanie cech oczekiwań inflacyjnych konsumentów w Polsce i w strefie euro”.
(z recenzji prof. Dariusza Filara)
www.wuw.pl/ksiegarnia
Cena: ??,00 zł
BADANIA EKONOMICZNE
Tomasz Łyziak
Oczekiwania inflacyjne
konsumentów:
pomiar i testowanie
T
o
m
a
s
z
Ł
y
z
a
k
i
i
i
O
c
z
e
k
w
a
n
a
i
n
fl
a
c
y
n
e
k
o
n
s
u
m
e
n
t
ó
w
j
:
i
p
o
m
a
r
i
t
e
s
t
o
w
a
n
e
i
##7#52#aSUZPUk1BVC1WaXJ0dWFsbw==
oklad_INFLACYJNA.indd 1
13-03-04 15:20
Oczekiwania inflacyjne
konsumentów:
pomiar i testowanie
##7#52#aSUZPUk1BVC1WaXJ0dWFsbw==
strony_INFL.indd 1
13-01-21 10:56
Komitet Redakcyjny serii
Przewodnicząca: prof. dr hab. Urszula Sztandar-Sztanderska
Członkowie: prof. dr hab. Dariusz Dziuba
prof. dr hab. Jacek Kochanowicz
dr hab. Ryszard Kokoszczyński
prof. dr hab. Marek Okólski
prof. dr hab. Krzysztof Opolski
dr hab. Wojciech Otto
prof. dr hab. Jerzy Wilkin
w serii ukazały się m.in.
Michał Brzozowski, Paweł Gierałtowski, Dominika Milczarek, Joanna Siwińska-Gorzelak
Instytucje a polityka makroekonomiczna i wzrost gospodarczy
Katarzyna Metelska-Szaniawska
Konstytucyjne czynniki reform gospodarczych w krajach postsocjalistycznych
Studium empiryczne
Stanisław Kubielas
Innowacje i luka technologiczna w gospodarce globalnej opartej na wiedzy
Strukturalne i makroekonomiczne uwarunkowania
Katarzyna Kowalska
Koordynowana opieka zdrowotna. Doświadczenia polskie i międzynarodowe
Wiktor Rutkowski
Współczesne państwo dobrobytu. Ekspansja, kryzys, spory
Łukasz Hardt
Ekonomia kosztów transakcyjnych – geneza i kierunki rozwoju
Ewa Aksman
Redystrybucja dochodów i jej wpływ na dobrobyt społeczny w Polsce w latach 1995–2007
Joanna Tyrowicz
Histereza bezrobocia w Polsce
Agnieszka Fihel
Płeć a trwanie życia. Analiza demograficzna
Gabriela Grotkowska
Czy Polska importuje bezrobocie? O wpływie handlu zagranicznego na polski rynek pracy w okresie
transformacji
Katarzyna Śledziewska
Regionalizm handlowy w XXI wieku. Przesłanki teoretyczne i analiza empiryczna
##7#52#aSUZPUk1BVC1WaXJ0dWFsbw==
strony_INFL.indd 2
13-01-21 10:56
BADANIA EKONOMICZNE
Tomasz Łyziak
Oczekiwania inflacyjne
konsumentów:
pomiar i testowanie
##7#52#aSUZPUk1BVC1WaXJ0dWFsbw==
strony_INFL.indd 3
13-01-21 10:56
Recenzent
Dariusz Filar
Projekt okładki i stron tytułowych
Frycz/Wicha/ corporate design
Edwin Radzikowski
Redaktor prowadzący
Szymon Morawski
Redakcja
Jadwiga Witecka
Skład i łamanie
Marcin Szcześniak
© Copyright by Wydawnictwa Uniwersytetu Warszawskiego, Warszawa 2013
ISBN 978-83-235-1296-7
ISBN 978-83-235-2029-0 PDF
Wydawnictwa Uniwersytetu Warszawskiego
00-497 Warszawa, ul. Nowy Świat 4
http:// www.wuw.pl; e-mail: wuw@uw.edu.pl
Dział Handlowy WUW: tel. (0 48 22) 55-31-333; e-mail: dz.handlowy@uw.edu.pl
Księgarnia internetowa: http://www.wuw.pl/ksiegarnia
Wydanie II
##7#52#aSUZPUk1BVC1WaXJ0dWFsbw==
Chciałbym podziękować Wszystkim, którzy na różnych etapach
prowadzenia badań przedstawionych w tej książce, wspierali
mnie merytorycznymi uwagami i życzliwymi radami. Dziękuję za
nie zwłaszcza Panu Profesorowi Ryszardowi Kokoszczyńskiemu,
Panu Profesorowi Andrzejowi Sławińskiemu oraz recenzentowi,
Panu Profesorowi Dariuszowi Filarowi.
Dziękuję też Wszystkim, którzy motywowali mnie do napisania tej
książki. Szczególnie dziękuję mojej Żonie, która zawsze przekra-
cza wszelkie oczekiwania, a także Rodzicom i całej mojej Rodzinie.
Tomasz Łyziak
##7#52#aSUZPUk1BVC1WaXJ0dWFsbw==
##7#52#aSUZPUk1BVC1WaXJ0dWFsbw==
Spis treści
Wstęp . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 11
1. Oczekiwania infl acyjne w teorii ekonomii oraz sposoby
ich pomiaru . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 19
1.1. Czym są oczekiwania? . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 19
1.2. Oczekiwania infl acyjne w teorii ekonomii . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 21
1.2.1. Modele formułowania oczekiwań infl acyjnych i ich znaczenie
w teorii ekonomii . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 22
1.2.1.1. Oczekiwania w ekonomii klasycznej i keynesowskiej . . . . . 23
1.2.1.2. Rola oczekiwań infl acyjnych w szkole monetarystycznej . . 25
1.2.1.3. Nowa szkoła klasyczna – rewolucja racjonalnych
oczekiwań . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 28
1.2.1.4. Dyskusja na temat oczekiwań infl acyjnych w nowej szkole
keynesistowskiej . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 32
1.2.2. Znaczenie sposobu formułowania oczekiwań – empiryczna
ilustracja wybranych związków teoretycznych . . . . . . . . . . . . . . . . . 36
1.2.2.1. Mały Model Polityki Pieniężnej . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 36
1.2.2.2. Wpływ stopnia antycypacyjności oczekiwań infl acyjnych
na koszt dezinfl acji . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 41
1.2.2.3. Wpływ stopnia zakotwiczenia oczekiwań infl acyjnych
w celu infl acyjnym banku centralnego na zmienność
infl acji i luki popytowej . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 45
2. Pomiar oczekiwań infl acyjnych na podstawie ankiet . . . . . . . . . . . 50
2.1. Bezpośrednie i pośrednie miary oczekiwań . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 50
2.2. Dane ankietowe o postrzeganych i oczekiwanych zmianach cen . . . . . . . . 53
2.3. Statystyki bilansowe pomiaru ankietowego . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 56
2.4. Kwantyfi kacja oczekiwań infl acyjnych metodami probabilistycznymi . . . 61
2.4.1. Kwantyfi kacja oczekiwań infl acyjnych standardową metodą
probabilistyczną . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 61
2.4.2. Kwantyfi kacja oczekiwań infl acyjnych rozszerzoną metodą
probabilistyczną . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 70
##7#52#aSUZPUk1BVC1WaXJ0dWFsbw==
8
Spis treści
2.4.3. Pomiar percepcji infl acji bieżącej na podstawie jakościowych
danych ankietowych . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 75
2.4.3.1. Kwantyfi kacja percepcji infl acji bieżącej standardową
metodą probabilistyczną . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 75
2.4.3.2. Kwantyfi kacja percepcji infl acji bieżącej rozszerzoną
metodą probabilistyczną . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 79
2.4.4. Inne typy rozkładów w kwantyfi kacji oczekiwań infl acyjnych
metodami probabilistycznymi . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 81
2.4.5. Kwantyfi kacja oczekiwań infl acyjnych i percepcji infl acji metodą
probabilistyczną w przypadku ujemnego lub zerowego czynnika
skalującego . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 98
2.5. Kwantyfi kacja oczekiwań infl acyjnych metodami regresyjnymi . . . . . . . 108
2.5.1. Model Andersona . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 109
2.5.2. Model wykorzystujący statystykę bilansową . . . . . . . . . . . . . . . . . 111
2.5.3. Rozszerzenia modelu Andersona . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 112
2.5.3.1. Modele Pesarana . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 112
2.5.3.2. Modele Smitha i McAleera . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 113
2.5.3.3. Model Thomasa . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 115
2.5.4. Model Cunninghama . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 116
2.5.5. Model Simmonsa i Weiserbsa . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 118
2.6. Kwantyfi kacja oczekiwań infl acyjnych metodą Papadia i Basano . . . . . . 120
2.7. Pomiar oczekiwań infl acyjnych na podstawie ankiet ilościowych . . . . . . 126
2.8. Wykorzystanie bezpośrednich miar oczekiwań infl acyjnych
we współczesnych bankach centralnych . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 130
3. Oczekiwania infl acyjne konsumentów w Polsce i w innych
krajach Unii Europejskiej – miary empiryczne . . . . . . . . . . . . . . . . . 135
3.1. Charakterystyka danych . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 135
3.1.1. Dane ankietowe dotyczące percepcji infl acji i oczekiwań
infl acyjnych . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 135
3.1.2. Statystyki bilansowe percepcji infl acji i oczekiwań infl acyjnych . . 142
3.1.3. Skwantyfi kowane miary percepcji infl acji i oczekiwań
infl acyjnych . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 146
3.2. Zalety i wady różnych metod kwantyfi kacji postrzeganej i oczekiwanej
infl acji na wybranych przykładach . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 157
3.2.1. Interpretacja wpływu wprowadzenia euro na infl ację postrzeganą
przez konsumentów europejskich z wykorzystaniem statystyk
bilansowych i miar skwantyfi kowanych . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 158
3.2.2. Użyteczność statystyk bilansowych postrzeganej infl acji w analizie
determinantów percepcji infl acji i oczekiwań infl acyjnych . . . . . . . 163
##7#52#aSUZPUk1BVC1WaXJ0dWFsbw==
Spis treści
9
3.2.2.1. Wykorzystanie statystyk bilansowych w analizie
determinantów percepcji infl acji . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 163
3.2.2.2. Wykorzystanie statystyk bilansowych w analizie stopnia
inercyjności oczekiwań infl acyjnych . . . . . . . . . . . . . . . . . 165
3.2.3. Ograniczenia oryginalnej metody Carlsona i Parkina . . . . . . . . . . 169
3.2.4. Porównanie użyteczności metod probabilistycznych i regresyjnych
na przykładzie kwantyfi kacji infl acji oczekiwanej przez
konsumentów we Włoszech . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 172
3.3. Pomiar oczekiwań na podstawie ankiet ilościowych – pierwsze
doświadczenia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 177
4. Badania empiryczne cech oczekiwań infl acyjnych
konsumentów europejskich . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 184
4.1. Sposoby testowania głównych cech oczekiwań infl acyjnych . . . . . . . . . . 185
4.1.1. Testowanie racjonalności oczekiwań infl acyjnych . . . . . . . . . . . . . 185
4.1.2. Testowanie stopnia antycypacyjności oczekiwań infl acyjnych . . . . 188
4.1.3. Testowanie wpływu celu infl acyjnego banku centralnego
na oczekiwania infl acyjne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 190
4.1.4. Testowanie związków między oczekiwaniami infl acyjnymi
różnych grup podmiotów . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 191
4.2. Co wiemy o cechach oczekiwań infl acyjnych konsumentów
europejskich? . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 191
4.3. Oczekiwania infl acyjne konsumentów w Polsce i w strefi e euro
– weryfi kacja spełnienia hipotezy racjonalnych oczekiwań . . . . . . . . . . . 194
4.3.1. Błędy oczekiwań infl acyjnych i weryfi kacja warunku ich
nieobciążoności . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 194
4.3.2. Weryfi kacja makroekonomicznej efektywności oczekiwań
infl acyjnych . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 205
4.4. Ocena stopnia antycypacyjności oczekiwań infl acyjnych . . . . . . . . . . . . . 211
4.4.1. Ocena stopnia antycypacyjności oczekiwań infl acyjnych
na podstawie ich skwantyfi kowanych miar . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 211
4.4.2. Ocena stopnia inercyjności oczekiwań infl acyjnych na podstawie
statystyk bilansowych . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 226
4.5. Oczekiwania infl acyjne konsumentów a oczekiwania innych grup
podmiotów w Polsce – jak bardzo heterogeniczne są oczekiwania? . . . . . 230
4.5.1. Co wiemy o cechach oczekiwań infl acyjnych w Polsce? . . . . . . . . 230
4.5.2. Dane . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 233
4.5.3. Kształtowanie się oczekiwań infl acyjnych w Polsce w latach
2001–2011 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 235
4.5.4. Porównanie podstawowych cech oczekiwań infl acyjnych . . . . . . . 240
##7#52#aSUZPUk1BVC1WaXJ0dWFsbw==
10
Spis treści
4.5.4.1. Stopień racjonalności oczekiwań infl acyjnych . . . . . . . . . . 240
4.5.4.2. Stopień antycypacyjności oczekiwań infl acyjnych . . . . . . . 245
4.5.4.3. Wpływ celu infl acyjnego NBP na oczekiwania infl acyjne . 247
4.5.4.4. Związki między oczekiwaniami infl acyjnymi różnych
grup podmiotów . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 253
4.5.4.5. Oczekiwania infl acyjne w krzywej Phillipsa . . . . . . . . . . . 256
4.5.5. Podsumowanie wniosków na temat oczekiwań infl acyjnych
w Polsce . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 258
Podsumowanie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 261
Aneks 1A . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 269
Aneks 1B . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 279
Aneks 1C . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 282
Aneks 2 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 295
Bibliografi a . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 299
##7#52#aSUZPUk1BVC1WaXJ0dWFsbw==
Wstęp
Oczekiwania infl acyjne – podobnie jak oczekiwania dotyczące innych
zmiennych makroekonomicznych – odgrywają ważną rolę we współcze-
snej teorii ekonomii oraz w praktyce życia gospodarczego. Wywierają one
wpływ na zachowania różnych grup podmiotów i ich decyzje dotyczą-
ce konsumpcji, oszczędzania, inwestycji, żądań płacowych itp. Dlatego
oczekiwania infl acyjne są istotną zmienną uwzględnianą w modelowaniu
makroekonomicznym oraz punktem odniesienia we współczesnej poli-
tyce pieniężnej, która stara się oddziaływać na oczekiwania1 – zarówno
przez wyznaczanie celów infl acyjnych, decyzje dotyczące instrumentów
polityki pieniężnej, jak i rozwinięte formy komunikacji z otoczeniem.
Teoria ekonomii nie jest jednak zgodna co do sposobu formułowania
oczekiwań przez podmioty gospodarcze. Stwarza to potrzebę pomiaru
tej nieobserwowalnej zmiennej w celu jej wykorzystania przy testowaniu
różnych modeli formułowania oczekiwań oraz w innych analizach ma-
kroekonomicznych, m.in. tych stanowiących podstawę decyzji polityki
gospodarczej, zwłaszcza polityki pieniężnej.
Niniejsza książka wpisuje się w nurt prac badawczych starających się
odpowiedzieć na tę potrzebę, proponując metody umożliwiające regu-
larną obserwację i analizę bezpośrednich miar oczekiwań infl acyjnych2.
Zasadniczym celem badawczym jest przedstawienie sposobów pomiaru
1 Woodford (2005) używa w tym kontekście określenia: „zarządzanie oczekiwania-
mi” (management of expectations), wskazując, że opisuje ono adekwatnie istotę współ-
czesnej bankowości centralnej.
2 Bezpośrednie miary oczekiwań infl acyjnych to miary ujawnione przez różne grupy
podmiotów, np. w drodze ankietowej. Pośrednie miary oczekiwań infl acyjnych to miary
uzyskiwane z modeli, zakładających określony sposób ich formułowania w gospodarce.
Więcej informacji na ten temat można znaleźć w podrozdziale 2.1.
##7#52#aSUZPUk1BVC1WaXJ0dWFsbw==
12
Wstęp
oczekiwań infl acyjnych konsumentów na podstawie jakościowych da-
nych ankietowych3 oraz ocena użyteczności uzyskanych miar na przy-
kładzie gospodarek europejskich, w tym Polski.
Dobrym rozpoczęciem książki poświęconej tym zagadnieniom będzie
przytoczenie fragmentów ofi cjalnych dokumentów wybranych banków
centralnych i wypowiedzi ich przedstawicieli odnoszących się do pojęcia
oczekiwań infl acyjnych:
„Podstawowym zadaniem polityki pieniężnej jest w dalszym ciągu utrzymanie średnio-
okresowej stabilności cen, a tym samym mocne zakotwiczenie oczekiwań infl acyjnych
w strefi e euro na docelowym poziomie wynoszącym poniżej, ale blisko 2 w średnim
okresie. Zakotwiczenie to jest warunkiem koniecznym, by polityka pieniężna mogła
przyczyniać się do wzrostu gospodarczego i tworzenia miejsc pracy w strefi e euro”.
(Europejski Bank Centralny, „Biuletyn Miesięczny”, październik 2011 r.)
„Wydaje się oczywiste, że sposób, w który podmioty sektora prywatnego formułują
swe oczekiwania będzie pod wieloma istotnymi względami różny między różnymi
rodzajami podmiotów. Bank centralny, monitorując te oczekiwania, nie powinien
więc polegać na pojedynczym wskaźniku, lecz przyjąć podejście całościowe i prag-
matyczne, ważąc informacje uzyskiwane z różnych źródeł. Z tego punktu widzenia
pojedyncza miara oczekiwań infl acyjnych, konstruowana na podstawie wewnętrznych
analiz banku centralnego, może wprowadzać w błąd”.
(Jean-Claude Trichet, Prezes Europejskiego Banku Centralnego4)
„Podejście teoretyczne ma tendencję do pomijania faktu, że w praktyce istnieje wiele
miar oczekiwań infl acyjnych, takich jak prognozy profesjonalnych ekonomistów, wyni-
ki badań ankietowych przeprowadzanych wśród konsumentów, informacje uzyskiwane
z rynków fi nansowych (…) i informacje na temat zamierzeń cenowych przedsiębiorstw.
(…) Pomiar jest tylko jednym aspektem rozumienia oczekiwań infl acyjnych. Potrze-
bujemy również lepszego rozumienia tego, jak oczekiwania infl acyjne wpływają na
infl acje faktyczną oraz [lepszego rozumienia] czynników określających oczekiwania”.
(Ben Bernanke, Prezes Fed5)
3 Przez pojęcie jakościowego pytania ankietowego rozumie się takie pytanie, w któ-
rym respondenci nie są proszeni o ujawnienie numerycznej miary swoich oczekiwań, lecz
określają kierunek (i ew. siłę) oczekiwanych zmian cen w sposób pośredni, opisowy.
4 Fragment wystąpienia pt. Monetary Policy and Private Expectations wygłoszone-
go w Banku Grecji 25 lutego 2005 roku.
5 Fragment wystąpienia pt. Infl ation Expectations and Infl ation Forecasting wygło-
szonego w ramach „Monetary Economics Workshop of the National Bureau of Economic
Research Summer Institute” 10 lipca 2007 roku.
##7#52#aSUZPUk1BVC1WaXJ0dWFsbw==
Wstęp
13
„(…) Istnieją czynniki niepewności, które mogą sprawić, że infl acja ukształtuje się
powyżej lub poniżej prognozy. (…) Pierwszym [z tych czynników] są zmiany w ocze-
kiwaniach infl acyjnych gospodarstw domowych i zachowaniach cenowych przedsię-
biorstw. Ze względu na obserwowane ostatnio (…) podwyżki cen często nabywanych
towarów i usług konsumpcyjnych, oczekiwania infl acyjne konsumentów mogą nadal
rosnąć. Jednocześnie wzmocnieniu może ulec przenoszenie zmian cen materiałów
[na ceny produkcji]. Jeżeli te zmiany zmaterializują się, jest prawdopodobne, że ceny
ukształtują się powyżej projekcji”.
(Bank Japonii, Outlook for economic activity and prices, 30 kwietnia 2008 r.)
„Należy odnotować, że pomimo nierealizowania krótkookresowych celów infl acyj-
nych wiarygodność polityki pieniężnej ulegała istotnemu wzmocnieniu. Świadczy
o tym znaczny spadek oczekiwań infl acyjnych osób prywatnych oraz kształtowanie
się oczekiwań infl acyjnych sektora fi nansowego”.
(Narodowy Bank Polski, Strategia polityki pieniężnej po 2003 r., luty 2003 r.)
Podane stwierdzenia wskazują na co najmniej cztery okoliczności,
stanowiące motywację napisania niniejszej książki. Po pierwsze, odzwier-
ciedlają fakt, że pojęcie „oczekiwania infl acyjne” – za sprawą dorobku
teorii ekonomii i doświadczeń empirycznych – na trwałe weszło do słow-
nika ekonomii, zwłaszcza ekonomii monetarnej. Po drugie, wskazują na
istotne znaczenie oczekiwań infl acyjnych dla osiągnięcia głównego celu
polityki pieniężnej, tj. zapewnienia stabilności cen. Po trzecie, pokazują,
że nie chodzi tu o jakąś sztuczną wielkość, abstrakcyjny produkt mniej
lub bardziej wyrafi nowanego modelu makroekonomicznego, lecz o ocze-
kiwania konkretnych grup podmiotów – uczestników rynku, będące po-
tencjalną przesłanką podejmowanych przez nich decyzji. Po czwarte,
potwierdzają potrzebę bezpośredniego pomiaru tej nieobserwowalnej
zmiennej i ciągłej obserwacji różnych jej wskaźników.
*
Książka jest zbudowana wokół trzech wyjściowych hipotez badaw-
czych. Pierwsza z nich wyraża przekonanie, że jakościowe dane an-
kietowe stanowią użyteczne źródło wnioskowania na temat oczekiwań
infl acyjnych konsumentów i innych grup podmiotów, zwłaszcza tych re-
latywnie mniej wyspecjalizowanych w prognozowaniu makroekonomicz-
nym. Stopień, w jakim wnioskowanie to można uznać za uprawnione,
##7#52#aSUZPUk1BVC1WaXJ0dWFsbw==
14
Wstęp
zależy jednak zarówno od przyjętego sposobu pomiaru, np. od sformuło-
wania pytania ankietowego, jak i od zastosowanych metod przetwarzania
uzyskanych wyników.
Druga z hipotez badawczych zwraca uwagę, że dla zapewnienia po-
prawności wyników wnioskowania na temat oczekiwań infl acyjnych na
podstawie jakościowych danych ankietowych należy odwoływać się do
możliwie szerokiego zakresu metod służących przetwarzaniu tych da-
nych, zdając sobie sprawę z ograniczeń interpretacyjnych stosowanych
metod (wynikających z charakteru narzędzia ankietowego i z założeń
przyjmowanych przy interpretacji jego wyników).
Trzecia z hipotez badawczych – wynikająca zarówno z przesłanek
teoretycznych, jak i z przeglądu dostępnej literatury empirycznej – uzna-
je, że w rzeczywistości proces formułowania oczekiwań infl acyjnych
przez uczestników życia gospodarczego nie jest zapewne aż tak wyrafi -
nowany jak wynikałoby z hipotezy racjonalnych oczekiwań ani tak me-
chaniczny jak sugerowałyby modele oczekiwań kształtowanych jedynie
na podstawie przeszłych obserwacji. Stwierdzenie to odnosi się nie tyl-
ko do podmiotów wyspecjalizowanych w prognozowaniu makroekono-
micznym, lecz również do tych, którzy przy ustalaniu swych oczekiwań
w mniejszym stopniu wykorzystują sformalizowane narzędzia ilościowe
i uwzględniają mniejszy zakres informacji (takich jak konsumenci czy
przedsiębiorstwa).
*
Osiągnięciu celów książki i weryfi kacji powyższych hipotez badaw-
czych służy struktura pracy. Rozdział 1 książki jest poświęcony określe-
niu roli oczekiwań infl acyjnych w teorii ekonomii. Oprócz podsumowa-
nia dyskusji na temat modelu formułowania oczekiwań, prowadzonych
między różnymi szkołami (bądź nurtami) myśli ekonomicznej, prezen-
tujemy wyniki symulacji modelowych określających, w jaki sposób wy-
brane cechy oczekiwań infl acyjnych mogą wpływać na koszty polityki
pieniężnej w sferze realnej gospodarki, szybkość procesu dezinfl acji oraz
zmienność infl acji i luki popytowej.
Rozdział 2 jest poświęcony metodom pomiaru oczekiwań infl acyj-
nych konsumentów na podstawie jakościowych danych ankietowych. Ze
##7#52#aSUZPUk1BVC1WaXJ0dWFsbw==
Wstęp
15
względu na fakt, iż w wielu metodach kwantyfi kacji oczekiwań infl a-
cyjnych konieczne jest sformułowanie założenia dotyczącego bieżącej
dynamiki cen postrzeganej przez badaną grupę podmiotów, w tej części
książki przedstawiamy również analogiczne metody służące ocenie per-
cepcji infl acji bieżącej. Najogólniej metody pomiaru oczekiwań infl acyj-
nych i percepcji infl acji można podzielić na dwie grupy. W pierwszej
nich znajdują się statystyki bilansowe, a więc syntetyczne wskaźniki
podsumowujące strukturę odpowiedzi na pytanie ankietowe6. Choć staty-
styki te są bardzo użyteczne i szeroko wykorzystywane w analizach em-
pirycznych, traktowanie ich jako miar poziomu oczekiwań infl acyjnych
lub percepcji infl acji może być bardzo mylące. Pomiarowi poziomu ocze-
kiwań infl acyjnych na podstawie ankiet jakościowych służy druga grupa
metod, tj. metody kwantyfi kacji danych ankietowych. Przy danej struktu-
rze odpowiedzi na pytanie ankietowe umożliwiają one ilościowe określe-
nie wzrostu cen oczekiwanego czy postrzeganego przez respondentów.
W książce charakteryzujemy szczegółowo dwie grupy metod kwan-
tyfi kacji, tj. metody probabilistyczne i metody regresyjne, przedstawiając
ich relatywne zalety i ograniczenia. Dodatkowo przedstawiamy metodę
logistyczną. Nie należy ona wprawdzie do tak popularnych, jak metody
probabilistyczne czy regresyjne, jednak o jej historycznym znaczeniu
świadczy fakt, że jako pierwsza została wykorzystana do kwantyfi kacji
oczekiwań infl acyjnych europejskich konsumentów na podstawie da-
nych ankietowych Komisji Europejskiej (Papadia, Basano 1981). Wypada
podkreślić, że metody pomiaru oczekiwań prezentowane w książce mają
charakter uniwersalny i mogą być wykorzystywane do wyznaczenia ocze-
kiwań różnych grup podmiotów formułowanych w stosunku do różnych
zmiennych makroekonomicznych.
Rozważania na temat pomiaru oczekiwań infl acyjnych na podstawie
danych ankietowych są zwieńczone krótkim przeglądem bezpośrednich
miar oczekiwań infl acyjnych wykorzystywanych we współczesnych
bankach centralnych. Informacje uzyskane z banków centralnych wska-
zują na rosnące znaczenie i zróżnicowane obszary wykorzystywania
6 Typowym przykładem takiej miary jest różnica między odsetkiem respondentów
oczekujących wzrostu cen a odsetkiem respondentów przewidujących spadek cen.
##7#52#aSUZPUk1BVC1WaXJ0dWFsbw==
16
Wstęp
ankietowych miar oczekiwań infl acyjnych, zwłaszcza w bankach pro-
wadzących politykę pieniężną w ramach strategii bezpośredniego celu
infl acyjnego (infl ation targeting), szczególnie nakierowanej na zarzą-
dzanie oczekiwaniami7.
W rozdziale 3 przedstawiamy bezpośrednie miary percepcji infl acji
i oczekiwań infl acyjnych konsumentów w Polsce oraz w innych krajach
Unii Europejskiej. Chcąc uzyskać obraz całościowy, przynajmniej do
pewnego stopnia uodporniony na zastosowane metody pomiaru, w przy-
padku każdej z gospodarek odwołujemy się do kilku miar oczekiwań.
Przedmiotem uwagi są cztery statystyki bilansowe, w których przyjmuje
się różne systemy ważenia poszczególnych frakcji respondentów, oraz
cztery-pięć miar oczekiwań infl acyjnych skwantyfi kowanych z użyciem
różnych metod kwantyfi kacji i przy różnych założeniach (m.in. dotyczą-
cych percepcji infl acji bieżącej). Chcąc ocenić stopień niepewności po-
miaru oczekiwań infl acyjnych w poszczególnych gospodarkach, określa-
my rozrzut indywidualnych miar oczekiwań oraz stopień ich wzajemnej
korelacji. Ponadto na wybranych przykładach analizujemy ograniczenia
interpretacyjne, z którymi wiąże się stosowanie różnych miar oczekiwań
infl acyjnych i percepcji infl acji. Rozszerzeniem tej analizy jest charak-
terystyka błędów pomiaru oczekiwań infl acyjnych i percepcji infl acji
związanych ze stosowaniem alternatywnej formy pytania ankietowego,
tj. pytania ilościowego.
Konieczność posiadania bezpośrednich miar oczekiwań infl acyj-
nych wynika przede wszystkim z potrzeby empirycznego testowania
różnych modeli formułowania oczekiwań, określenia wpływu ocze-
kiwań na infl ację oraz weryfi kacji innych cech oczekiwań istotnych
7 Strategia infl ation targeting jest popularnym reżimem polityki pieniężnej od lat
90. XX wieku. Mishkin (2000) wymienia następujące cechy tej strategii: bank centralny
podaje do publicznej wiadomości wysokość średniookresowego celu infl acyjnego; w sys-
temie rozwiązań instytucjonalno-prawnych uznaje się stabilność cen za nadrzędny prio-
rytet polityki pieniężnej; przesłanki decyzji polityki pieniężnej zawierają szeroki zakres
informacji ilościowych oraz jakościowych, istotnych dla przebiegu procesów cenowych
w przyszłości; szczególny nacisk kładzie się na przejrzystość oraz wiarygodność polityki
pieniężnej umożliwiające wpływ banku centralnego na oczekiwania podmiotów gospo-
darczych; bank centralny jest rozliczany z osiągnięcia celu infl acyjnego.
##7#52#aSUZPUk1BVC1WaXJ0dWFsbw==
Wstęp
17
z makroekonomicznego punktu widzenia. Tym zagadnieniom jest po-
święcony rozdział 4. Dokonujemy w nim porównania wybranych cech
oczekiwań infl acyjnych konsumentów w Polsce i w strefi e euro – takich
jak spełnienie przez te oczekiwania warunków hipotezy racjonalnych
oczekiwań czy stopień ich antycypacyjności. Ponadto, koncentrując
uwagę na oczekiwaniach infl acyjnych w Polsce, pokazujemy zróżni-
cowanie cech oczekiwań między różnymi grupami podmiotów: kon-
sumentami, przedsiębiorstwami oraz analitykami sektora fi nansowego
oraz testujemy wpływ oczekiwań tych podmiotów na procesy infl acyjne.
Odrębnym przedmiotem analizy podjętym w tej części książki jest okre-
ślenie związków między oczekiwaniami infl acyjnymi rozpatrywanych
grup podmiotów.
*
Autor wyraża nadzieję, że książka okaże się interesująca dla różnych
grup Czytelników – zarówno dla zainteresowanych makroekonomiczną
rolą oczekiwań infl acyjnych, testowaniem empirycznym ich cech, znacze-
niem oczekiwań infl acyjnych dla polityki pieniężnej, jak i dla posługu-
jących się danymi ankietowymi we własnych analizach i poszukujących
adekwatnych metod ich przetwarzania. Wypada zastrzec, że choć sta-
raniem autora książki było, aby rozważania prowadzone w poszczegól-
nych jej częściach były umiejscowione w szerszym kontekście literatury
teoretycznej i empirycznej, to jednak bogactwo literatury i różnorodność
stosowanych podejść sprawiło, że pewne wątki zostały świadomie po-
minięte bądź są przywoływane w stopniu ograniczonym. Odnosi się to
szczególnie do tych zagadnień, które znalazły już swoje odzwierciedlenie
w polskiej literaturze, takich jak: błędy pomiaru oczekiwań w badaniach
ankietowych (Tomczyk 2011), koncepcje racjonalności i ograniczonej
racjonalności w ekonomii (Kowalski 2001) czy też ekonometryczne
aspekty modelowania oczekiwań (Osińska 2000; Tomczyk 2011).
##7#52#aSUZPUk1BVC1WaXJ0dWFsbw==
##7#52#aSUZPUk1BVC1WaXJ0dWFsbw==
Rozdział 1
Oczekiwania inflacyjne w teorii ekonomii
oraz sposoby ich pomiaru
W rozdziale 1 po zdefi niowaniu samego pojęcia oczekiwań (podroz-
dział 1.1) określamy miejsce oczekiwań infl acyjnych w teorii ekonomii,
ilustrując rozważania teoretyczne symulacjami modelowymi (podroz-
dział 1.2). Przy ich przeprowadzaniu wykorzystujemy skalibrowany
model strukturalny, odwzorowujący zasadnicze cechy mechanizmu
transmisji polityki pieniężnej w Polsce. Symulacje te pokazują, jak zróż-
nicowanie stopnia antycypacyjności i zakotwiczenia oczekiwań infl acyj-
nych w celu infl acyjnym banku centralnego może wpływać na wybrane
charakterystyki procesów gospodarczych.
1.1. Czym są oczekiwania?
Wprowadzenie pojęcia oczekiwań do ekonomii oraz ich ważne zna-
czenie we współczesnej makroekonomii są związane z przesunięciem się
punktu ciężkości tej dyscypliny z analizy funkcjonowania gospodarki
jako całości w kierunku analizy decyzji indywidualnych podmiotów i po-
szukiwania mikroekonomicznych podstaw makroekonomii. Wciąż jednak
brakuje jednoznacznej defi nicji tego pojęcia; jego rozumienie w ekonomii
jest dość zróżnicowane. Pojęcie oczekiwania (expectations) jest często
stosowane zamiennie z takimi określeniami, jak: przewidywania (pre-
visions) czy prognozy (forecasts). Literatura wskazuje pewne kryteria,
za pomocą których próbuje się te pojęcia rozgraniczyć (por. Tomczyk
2011, rozdział 1.1). Zgodnie z kryterium podmiotowym prognozy for-
mułowane są przez profesjonalnych prognostów, a oczekiwania – przez
podmioty niewyspecjalizowane w prognozowaniu makroekonomicznym
(Zarnowitz 1996; Pesaran, Weale 2006). Inne kryterium zwraca uwagę
na sposób uzyskiwania określonej opinii na temat przyszłego rozwoju
##7#52#aSUZPUk1BVC1WaXJ0dWFsbw==
20
Oczekiwania infl acyjne w teorii ekonomii oraz sposoby ich pomiaru
sytuacji gospodarczej: prognozy (punktowe bądź przedziałowe) są wyni-
kiem modeli ekonometrycznych, z kolei oczekiwania są tworzone w spo-
sób zdecydowanie mniej sformalizowany, z wykorzystaniem różnych
heurystyk1.
D ążąc do określenia, czym są oczekiwania, naturalnym punktem od-
niesienia jest dorobek psychologii. Można w nim dostrzec bezpośrednie
motywacje wielu podejść i modeli oczekiwań stosowanych w literaturze
ekonomicznej2. Kierując się wybranymi elementami tego dorobku oraz
defi nicjami zawartymi w literaturze przedmiotu, pojęcie oczekiwań eko-
nomicznych będziemy opisywać za pomocą następujących aksjomatów:
1. Oczekiwania wyrażają subiektywne opinie, przekonania bądź sądy
formułujących je podmiotów na temat przyszłych zdarzeń gospodar-
czych3 i mogą stanowić istotną przesłankę ich decyzji ekonomicznych.
2. Oczekiwania są odzwierciedleniem niepewności co do przebiegu
procesów gospodarczych w przyszłości. Nie muszą one być precyzyj-
ne ani nie muszą mieć charakteru prognoz ekonometrycznych (Osiń-
ska 2000).
1 Heurystyki defi niuje się jako zbiór reguł, instrukcji bądź intuicji, które są mniej
określone niż algorytmy. W procesie formułowania oczekiwań są one wykorzystywane
w celu ograniczenia trudności tego zadania, która wynika ze złożoności gospodarki (Pie-
trzak 2009, s. 19).
2 Literatura psychologiczna wskazuje, że np. oczekiwania mają tendencję do ule-
gania zmianom stosunkowo rzadko, lecz zmiany te mają charakter radykalny i jednocze-
sny dla formułujących je podmiotów. Występują one wówczas, gdy pojawiają się zda-
rzenia nieoczekiwane (unexpected) lub sprzeczne z oczekiwaniami (counter-expected).
W takich sytuacjach miejsce powtarzania (repetition) zajmuje inny sposób formułowania
oczekiwań, tj. rozumienie (understanding), prowadzący do głębszej rewizji oczekiwań
(Katona 1946).
3 Aksjomat ten jest podobny do proponowanych w pracy Osińskiej (2000), acz-
kolwiek występuje tu pewna różnica. Osińska (2000) utożsamia oczekiwania z przewi-
dywaniami, na które składają się prognozy, plany i aspiracje. W ujęciu proponowanym
w niniejszej książce oczekiwania mają węższe znaczenie – są traktowane jako subiek-
tywne opinie, przekonania czy sądy (Pesaran 1987; Pesaran, Weale 2006), które mogą
wprawdzie przybierać formę sformalizowanych prognoz, są jednak odróżniane od planów
i aspiracji, traktowanych raczej jako skutek oczekiwań. Na przykład plany danego przed-
siębiorstwa dotyczące płac, zatrudnienia, cen produkcji czy inwestycji mogą być pochod-
ną oczekiwań tego przedsiębiorstwa w odniesieniu do przyszłego popytu, zmian cen itp.
##7#52#aSUZPUk1BVC1WaXJ0dWFsbw==
1.2. Oczekiwania infl acyjne w teorii ekonomii
21
3. Oczekiwania są zmiennymi, które należy wyjaśniać przez ich po-
wiązanie z uwarunkowaniami ekonomicznymi (Schumpeter 1939). Dla
zrozumienia procesów gospodarczych istotna jest nie tylko znajomość
poziomu oczekiwań, lecz przede wszystkim wiedza na temat sposobu ich
formułowania, na który składają się zasób informacji wykorzystywanych
przy formułowaniu oczekiwań oraz sposób przekształcenia tego zasobu
informacyjnego w oczekiwania (Curtin 2010, s. 38).
4. Oczekiwania mają jednak naturę subiektywną, co oznacza, że nie
tylko uwarunkowania ekonomiczne mogą mieć na nie wpływ. Oczekiwa-
nia są bowiem ostatecznie procesami natury psychologicznej powstają-
cymi w umyśle (process of the individual mind) (Shackle 1943) i zależą
od cech indywidualnych poszczególnych jednostek.
5. Oczekiwania różnych grup podmiotów może cechować znaczne
zróżnicowanie (heterogeniczność), którego źródłami są m.in.: różny za-
sób dostępnej informacji i wiedzy na temat występowania w gospodarce
konkretnego zjawiska; zróżnicowane możliwości analityczne oraz zróż-
nicowane heurystyki wykorzystywane przy ustalaniu oczekiwań (Pfajfar,
Santoro 2008; Pietrzak 2009).
Podsumowując powyższe aksjomaty, przez pojęcie oczekiwań ma-
kroekonomicznych będziemy rozumieć subiektywne opinie na temat
przyszłych zdarzeń gospodarczych, kształtowane w sposób zależny od
cech formułujących je podmiotów. Potrzeba pomiaru oczekiwań wynika
przede wszystkim z konieczności określenia sposobu ich formułowania.
1.2. Oczekiwania inflacyjne w teorii ekonomii
Zainteresowanie pomiarem oczekiwań w ekonomii ma dwa, ściśle
związane ze sobą źródła. Pierwszym z nich są obserwacje empirycz-
ne, wskazujące na istotną rolę oczekiwań w kształtowaniu procesów
makroekonomicznych. Drugim z nich, stanowiącym w dużym stopniu
odpowiedź na zależności obserwowane w rzeczywistości gospodarczej,
jest teoria makroekonomii.
Zasadniczą różnicą między ekonomią i naukami naturalnymi jest
właśnie to, że w ekonomii decyzje podejmowane przez jednostki mają
charakter antycypacyjny – są kształtowane m.in. przez oczekiwania
##7#52#aSUZPUk1BVC1WaXJ0dWFsbw==
22
Oczekiwania infl acyjne w teorii ekonomii oraz sposoby ich pomiaru
dotyczące przyszłych uwarunkowań ekonomicznych. Oczekiwania od-
grywają rolę niemal w każdej dziedzinie współczesnej makroekonomii4.
Stopy procentowe, kursy walutowe czy ceny innych aktywów są kształ-
towane w ścisłym związku z oczekiwaniami dotyczącymi ich wartości
w przyszłości. Modele cyklu życia i dochodu permanentnego podkreślają
znaczenie oczekiwań dotyczących przyszłych dochodów oraz oczekiwa-
nej długości trwania życia dla bieżącej konsumpcji. Teorie inwestycji
wskazują, że istotnymi czynnikami kształtującymi ich wielkość są ocze-
kiwania w zakresie przyszłego popytu i poziomu cen. Wreszcie teorie
infl acji wskazują na znaczenie oczekiwanych zmian cen dla rzeczywi-
stych procesów infl acyjnych.
Jednym z głównych problemów dyskutowanych przez przedstawicieli
różnych szkół (lub nurtów) myśli ekonomicznej, prowadzącym do ewo-
lucji teorii makroekonomii, jest kwestia modelu formułowania oczekiwań
i ich roli w procesach makroekonomicznych. Próby rozstrzygnięcia racji
przedstawianych przez te szkoły nie sposób się podjąć bez odwołania
się do bezpośrednich miar oczekiwań. Przed przystąpieniem do opisu
metod pomiaru oczekiwań infl acyjnych na podstawie danych ankieto-
wych należy prześledzić stan debaty teoretycznej dotyczącej oczekiwań
i poznać różnice poglądów na temat sposobu, w jaki uczestnicy życia
gospodarczego formułują swe oczekiwania. Uczynimy to na przykładzie
oczekiwań infl acyjnych, jednak prezentowane wnioski dotyczące modelu
formułowania oczekiwań mają charakter uniwersalny, odnoszący się do
oczekiwań odnośnie do innych zmiennych makroekonomicznych.
1.2.1. Modele formułowania oczekiwań infl acyjnych
i ich znaczenie w teorii ekonomii
Oczekiwania infl acyjne mają kluczowe znaczenie w teorii ekono-
mii. Oddziałują one na płace i ceny5, wpływają istotnie na mechanizm
4 Dobrą ilustracją tego stwierdzenia jest znaczenie oczekiwań we współczesnych
modelach makroekonomicznych; por. np. model nowokeynesistowski MMPP przedsta-
wiony w podrozdziale 1.2.2.1.
5 Wzrost oczekiwanej infl acji może prowadzić do podwyższonych żądań płacowych
pracowników, podwyżek cen dokonywanych przez przedsiębiorstwa w oczekiwaniu na
##7#52#aSUZPUk1BVC1WaXJ0dWFsbw==
1.2. Oczekiwania infl acyjne w teorii ekonomii
23
transmisji impulsów polityki pieniężnej, a sposób ich formułowania
determinuje w dużym stopniu wielkość kosztu zaostrzenia polityki
pieniężnej dla sfery realnej gospodarki (produkcji, zatrudnienia). Z po-
wyższych względów znajomość oczekiwań infl acyjnych oraz modelu
ich formułowania w gospodarce – zwłaszcza przez podmioty, których
zachowania określają kształtowanie się cen i płac – jest niezbędna przy
prowadzeniu polityki pieniężnej. Należy też zauważyć, że oczekiwa-
nia infl acyjne służą do weryfi kacji wiarygodności banku centralnego.
W gospodarkach z ilościowo sformułowanym celem infl acyjnym polityki
pieniężnej pomiar wiarygodności banku centralnego odbywa się przez
porównanie (długookresowych) oczekiwań infl acyjnych różnych grup
podmiotów (producentów, konsumentów, profesjonalnych prognostów
itp.) z celem infl acyjnym banku centralnego (por. np. Faust, Svensson
1998) bądź przez określenie wagi przykładanej do tego celu w procesie
formułowania oczekiwań (por. Bomfi m, Rudebusch 2000). Bezpośrednie
miary oczekiwań infl acyjnych są również wykorzystywane w modelo-
waniu makroekonomicznym i prognozowaniu.
1.2.1.1. Oczekiwania w ekonomii klasycznej i keynesowskiej
Chociaż teoria ekonomii od swego zarania zwraca uwagę na znacze-
nie oczekiwań w kształtowaniu procesów makroekonomicznych i efek-
tów polityki gospodarczej – zwłaszcza polityki pieniężnej – to jednak
w dominujących nurtach ekonomii klasycznej i keynesowskiej przez
stosunkowo długi okres, tj. co najmniej do dorobku teoretycznego szkoły
monetarystycznej, oczekiwania miały charakter egzogeniczny. Oznacza
to, że nie były one tłumaczone w ramach analizowanych modeli, a jed-
nocześnie nie był określony explicite wpływ oczekiwań na inne kategorie
makroekonomiczne.
wzrost kosztów produkcji, do wzrostu bieżącej konsumpcji wynikającego z obaw kon-
sumentów przed deprecjacją wartości dochodów oraz posiadanych zasobów pieniężnych
i do jednoczesnego powstrzymywaniu się przez producentów od sprzedaży części wytwo-
rzonej produkcji ze względu na spodziewany wzrost cen w przyszłości. Wobec wywołania
takich zachowań, oznaczających wzrost popytu i spadek podaży, wzrost oczekiwań infl a-
cyjnych może stawać się samospełniającą się prognozą.
##7#52#aSUZPUk1BVC1WaXJ0dWFsbw==
24
Oczekiwania infl acyjne w teorii ekonomii oraz sposoby ich pomiaru
Przedstawiciele szkoły klasycznej w ekonomii rozróżniali dostrze-
gane (perceived) i niedostrzegane zmiany podaży pieniądza6, choć ich
zainteresowanie dotyczyło głównie tych drugich. Zakładali bowiem, że
zmiany podaży pieniądza, z których podmioty gospodarcze zdają sobie
sprawę, przekładają się jedynie na wielkości nominalne, w przeciwień-
stwie do niedostrzeganych zmian podaży pieniądza, które mogą oddzia-
ływać na zmienne realne. Taka sytuacja występuje, ponieważ uczestnicy
rynku posiadają niepełną informację – zarówno dotyczącą samej poda-
ży pieniądza, jak i mechanizmu transmisji polityki pieniężnej, wskutek
czego reagują z opóźnieniem na obserwowane efekty zmian w polityce
pieniężnej, a nie na same te zmiany, czy – tym bardziej – na oczeki-
wania tych zmian. Z dzieł takich przedstawicieli szkoły klasycznej, jak
David Hume, Richard Cantillon czy Ferdinando Galiani, wyłania się
więc pasywna rola oczekiwań, znajdujących się de facto poza anali-
zowanym modelem transmisji impulsów pieniężnych. Wypada jednak
zwrócić uwagę, że szkoła klasyczna nie była pod tym względem jedno-
rodna. Na przykład John Stuart Mill uchyla założenie o ograniczonym
zasobie informacji dostępnych podmiotom rynkowym, wskutek czego
ich oczekiwania nabierają dużego znaczenia dla przebiegu procesów
gospodarczych, co stanowi istotne podobieństwo do późniejszej nowej
szkoły klasycznej (por. Cesarano 1998, s. 445).
John Maynard Keynes w Ogólnej teorii zatrudnienia, procentu
i pieniądza (1948) podkreśla znaczenie oczekiwań dla takich katego-
rii ekonomicznych jak inwestycje, produkcja czy zatrudnienie, a także
zwraca uwagę na potencjalnie destabilizującą rolę spekulacji i oczeki-
wań. Nie precyzuje jednak związku między oczekiwaniami a możliwy-
mi nierównowagami w gospodarce. Ponadto nie przedstawia mechani-
zmu formułowania oczekiwań, podkreślając jednak wagę czynników
subiektywnych (psychologicznych) mogących wywierać silny wpływ
na oczekiwania. Jednocześnie pisze, że na przewidywania w o wiele
większym stopniu wpływają „fakty, o których wiemy coś konkretnego”7,
6 Cesarano (1998) wskazuje, że w dzisiejszej terminologii odpowiada to rozróżnie-
niu między oczekiwanymi i nieoczekiwanymi zmianami w polityce pieniężnej.
7 Te i pozostałe cytaty przywołane w niniejszym akapicie zaczerpnięto z 12. rozdzia-
łu dzieła Keynesa (1946).
##7#52#aSUZPUk1BVC1WaXJ0dWFsbw==
1.2. Oczekiwania infl acyjne w teorii ekonomii
25
tj. „elementy bieżącej sytuacji” niż „inne fakty, o których nasze in-
formacje są mgliste i skąpe”, konstatując, iż zwykle „obecną sytuację
rzutujemy w przyszłość, modyfi kując ją tylko o tyle, o ile mamy mniej
lub bardziej określone powody, by spodziewać się zmiany”. Wskazy-
wałoby to, że Keynes był zwolennikiem ekstrapolacyjnego mechanizmu
formułowania oczekiwań (Beenstock 1980, s. 37), zwracając przy tym
uwagę na istotność tzw. stanu zaufania do trafności tak formułowanych
przewidywań. O nim z kolei nie da się wiele powiedzieć a priori. Choć
więc według Keynesa nie wszystko zależy od „irracjonalnego falowa-
nia nastrojów psychicznych”, to jednak przewidywaniami często kieruje
„kaprys, sentyment lub przypadek”.
Szkoła klasyczna i keynesowska, pomimo odniesień do oczekiwań,
nie przedstawiły spójnego modelu ich formułowania ani nie określiły
wpływu oczekiwań na przebieg procesów makroekonomicznych. Debata
dotycząca znaczenia oczekiwań w kształtowaniu tych procesów nabra-
ła dynamiki za sprawą dyskusji toczonych przez różne szkoły myśli
ekonomicznej wokół krzywej Phillipsa: od jej pierwotnej postaci, przez
jej rozszerzenie o oczekiwania infl acyjne, aż po nowokeynesistowską
krzywą Phillipsa i hybrydową krzywą Phillipsa. Kolejnym specyfi kacjom
krzywej Phillipsa, proponowanym przez różne szkoły myśli ekonomicz-
nej, towarzyszyły odmienne założenia sposobu formułowania oczekiwań
przez podmioty gospodarcze8.
1.2.1.2. Rola oczekiwań infl acyjnych w szkole monetarystycznej
Wprowadzenia oczekiwań infl acyjnych do pierwotnej wersji krzywej
Phillipsa (1958), pokazującej zależność między dynamiką wynagrodzeń
a stopą bezrobocia, dokonała już szkoła monetarystyczna (Phelps 1967;
Friedman 1968)9. Przedstawiciele tego nurtu myśli ekonomicznej wska-
zywali, że chęć obniżenia przez bank centralny stopy bezrobocia poniżej
poziomu naturalnego, dokonywana za cenę podwyższenia infl acji, będzie
8 Kolejne fragmenty niniejszego rozdziału są rozszerzoną wersją opracowania Ły-
ziak (2011).
9 Bardziej znane jest ujęcie, w którym dynamika płac jest zastępowana przez dyna-
mikę cen, co czynimy w dalszym ciągu rozważań.
##7#52#aSUZPUk1BVC1WaXJ0dWFsbw==
26
Oczekiwania infl acyjne w teorii ekonomii oraz sposoby ich pomiaru
skutkować nieuchronnie wzrostem oczekiwań infl acyjnych i powrotem
stopy bezrobocia do poziomu naturalnego. Krzywą Phillipsa rozszerzoną
o oczekiwania można zapisać jako:
t
f U U
*
e
t
,
(1.1)
gdzie: π – infl acja faktyczna w okresie t, πe – infl acja oczekiwana, U –
stopa bezrobocia, a U* – naturalna stopa bezrobocia.
t
Dla zrozumienia stopnia, w jakim polityka pieniężna może oddzia-
ływać na zatrudnienie i produkcję, kluczowa jest znajomość modelu
formułowania oczekiwań. W ujęciu monetarystycznym proces dosto-
sowania oczekiwań do zmian zachodzących w gospodarce, w tym do
zmian w polityce pieniężnej, był dość powolny10. Zakładano, że ocze-
kiwania infl acyjne pracobiorców mają – wprowadzony przez Cagana
(1956) – charakter adaptacyjny (adaptive expectations), tj. zależą od
swych przeszłych wartości i przeszłych błędów oczekiwań11:
e
t
e
t
e
t
t
1
1
1
.
(1.2)
Po przekształceniu powyższego równania można pokazać, że oczeki-
wania adaptacyjne zależą od przeszłych stóp infl acji, przy czym współ-
czynnik określający znaczenie przeszłych wartości infl acji maleje wraz
ze wzrostem opóźnienia:
e
t
1
t
j
j
1
.
j
(1.3)
Szczególnym przypadkiem oczekiwań adaptacyjnych są tzw. ocze-
kiwania statyczne (static expectations), nazywane niekiedy prosty-
mi oczekiwaniami adaptacyjnymi (simple adaptive expectations) lub
10 Warto zaznaczyć, że szkoła monetarystyczna zwracała uwagę na heterogeniczność
oczekiwań. Zakładała ona, że pracodawcy formułują trafne oczekiwania dotyczące przy-
szłego poziomu cen, natomiast oczekiwania pracujących bardzo powoli (z opóźnieniem)
dostosowują się do zmian cen.
11 Poole (2001) podkreśla, że model oczekiwań adaptacyjnych – kształtowanych na
podstawie przeszłych obserwacji – był swoistą antytezą emocjonalnych mechanizmów
formułowania oczekiwań wskazywanych przez Keynesa.
##7#52#aSUZPUk1BVC1WaXJ0dWFsbw==
1.2. Oczekiwania infl acyjne w teorii ekonomii
27
oczekiwaniami naiwnymi (naive expectations), kształtowane jedynie
pod wpływem infl acji z poprzedniego okresu12, tj.:
t
e
t
1 .
(1.4)
Z adaptacyjnego sposobu formułowania oczekiwań infl acyjnych,
przyjmowanego w krzywej Phillipsa rozszerzonej o oczekiwania, wyni-
kała możliwość wywierania przez politykę pieniężną wpływu na zmienne
realne w krótkim okresie, zależnym od tempa dostosowań oczekiwań.
Posługując się modelem zagregowanego popytu i zagregowanej poda-
ży (AS–AD), przeanalizujmy dostosowanie produkcji i poziomu cen do
ekspansywnego zachowania banku centralnego (rys. 1). W modelu tym
krzywa zagregowanego popytu (AD) – pokazująca ujemną zależność
między poziomem zagregowanego popytu a poziomem cen – jest wy-
znaczana przez równoczesną równowagę na rynku dóbr i usług oraz na
rynku pieniężnym. Z kolei krzywa zagregowanej podaży (AS) obrazuje,
jaką ilość produktu fi rmy chcą wytworzyć przy danym poziomie cen.
Załóżmy, że w punkcie wyjścia (A) gospodarkę charakteryzuje produkcja
odpowiadająca stanowi pełnego zatrudnienia (Y*), przy poziomie cen P1.
Załóżmy następnie, że bank centralny łagodzi politykę pieniężną (przez
obniżenie stopy procentowej) w celu pobudzenia produkcji. Oznacza to
przesunięcie się położenia parametrów makroekonomicznych z punktu
A do punktu B. Równowaga w punkcie B cechuje się poziomem produk-
cji (Y2) przekraczającym produkt potencjalny (dodatnia luka popytowa)
oraz podwyższonym poziomem cen (P2). Równowaga ta ma charakter
krótkookresowy, zakłada bowiem stałość oczekiwań infl acyjnych w go-
spodarce. Ekspansja monetarna skutkuje jednak stopniowym wzrostem
oczekiwań infl acyjnych, które – zgodnie z adaptacyjnym modelem ich
formułowania przyjmowanym w monetaryzmie – podążają za wzrostem
cen obserwowanym przez podmioty gospodarcze. Prowadzi to do przesu-
wania się krótkookresowej krzywej zagregowanej podaży ku górze, z po-
łożenia SAS1 do SAS2. Ostatecznie gospodarka osiąga stan C, w którym
12 Pierwsza analiza tego modelu formułowania oczekiwań jest zawarta w pracy Eze-
kiel (1938), za: Pfajfar, Santoro (2006, s. 2).
##7#52#aSUZPUk1BVC1WaXJ0dWFsbw==
28
Oczekiwania infl acyjne w teorii ekonomii oraz sposoby ich pomiaru
produkt odpowiada produktowi potencjalnemu, jednak poziom cen jest
wyższy niż przed poluzowaniem polityki pieniężnej. Na tej podstawie
przedstawiciele szkoły monetarystycznej stwierdzają, że polityka pie-
niężna może wpływać na zmienne realne (produkcja, zatrudnienie) tylko
w krótkim okresie; w długim okresie natomiast jedynym skutkiem prób
zwiększenia produkcji ponad poziom odpowiadający pełnemu zatrud-
nieniu jest wzrost cen.
P
P3
P2
P1
LAS
C
A
B
SAS 2
SAS 1
AD2
AD1
Y*
Y 2
Y
Rys. 1. Znaczenie oczekiwań infl acyjnych w modelu AS–AD
Źródło: Opracowanie własne.
1.2.1.3. Nowa szkoła klasyczna – rewolucja racjonalnych oczekiwań
Krótkookresowy wpływ polityki pieniężnej na zmienne realne został
zakwestionowany przez nową szkołę klasyczną w ekonomii, której dorobek
– ze względu na jeszcze istotniejszą rolę przypisywaną oczekiwaniom –
jest często określany mianem „rewolucji racjonalnych oczekiwań”. Zasad-
niczym wkładem przedstawicieli tej szkoły w rozwój myśli ekonomicznej
jest zastąpienie modelu oczekiwań adaptacyjnych hipotezą racjonalnych
oczekiwań (rational expectations hypothesis)13. Propozycję, aby w specy-
13 Należy zastrzec, że pojęcie racjonalności wyrażone hipotezą racjonalnych ocze-
kiwań jest bardzo wąskie, co oznacza, że oczekiwania niezgodne z tą hipotezą nie muszą
być koniecznie nieracjonalne, biorąc pod uwagę szersze, nawiązujące do dorobku innych
nauk społecznych, rozumienie racjonalności. Rozważania na ten temat znajdą się w dal-
szej części niniejszego rozdziału.
##7#52#aSUZPUk1BVC1WaXJ0dWFsbw==
1.2. Oczekiwania infl acyjne w teorii ekonomii
29
fi kacji krzywej Phillipsa uwzględnić oczekiwania racjonalne sformułował
Lucas (1972)14, jednak źródeł tej hipotezy można upatrywać już w pracy
Tinbergena (1932, za: Keuzenkamp 1991), a podstawowe charakterystyki
oczekiwań racjonalnych zostały przedstawione w pracy Mutha (1961)15.
Hipoteza racjonalnych oczekiwań stanowi, że uczestnicy życia go-
spodarczego dysponują pełną wiedzą na temat zależności składających
się na model funkcjonowania gospodarki i w procesie formułowania
oczekiwań wykorzystują całą dostępną im informację. W związku z bra-
kiem asymetrii informacyjnych i niepewności (czyli zmienności, której
nie można oszacować; za: Sławiński 2011, s. 34), nie popełniają oni
systematycznych błędów w swych prognozach – średnio rzecz ujmując,
oczekiwania infl acyjne są więc równe przyszłej infl acji rzeczywistej16,
co można zapisać jako:
e
t
,
(1.5)
t
gdzie: πe
t – oczekiwania infl acyjne formułowane w przeszłości na okres t,
ε – składnik losowy. Powyższy warunek jest nazywany warunkiem nie-
obciążoności oczekiwań (unbiasedness)17.
t
14 We wcześniejszej pracy Lucas i Rapping (1969) wykazali, że krzywa Phillipsa
rozszerzona o oczekiwania (adaptacyjne) jest mało stabilna i nie stanowi najlepszej pod-
stawy decyzji z zakresu polityki gospodarczej.
15 Szczegółową dyskusję na temat znaczenia hipotezy racjonalnych oczekiwań w do-
robku myśli ekonomicznej i jej interpretacji przedstawia Kantor (1979).
16 Odwołajmy się do defi nicji racjonalnych oczekiwań zawartej w pracy Maddocka
i Cartera (1982): „Na najbardziej podstawowym poziomie dyskusji teoretycy racjonal-
nych oczekiwań twierdzą, iż ta sama zasada [tj. podstawowa zasada mikroekonomii, mó-
wiąca, że podmioty gospodarcze maksymalizują użyteczność] powinna być stosowana do
procesu formułowania oczekiwań. (...) Racjonalne oczekiwania to zastosowanie zasady
racjonalnego zachowania do zdobywania i przetwarzania informacji oraz kształtowania
oczekiwań”. Racjonalne podmioty nie formułują oczekiwań, które systematycznie były-
by błędne w czasie. Hipoteza racjonalnych oczekiwań przewiduje więc, że oczekiwania
wyglądają tak, jakby podmioty gospodarujące miały pełną informację, w tym wiedzę, na
temat rzeczywistego modelu funkcjonowania gospodarki.
17 Sposób testowania głównych warunków hipotezy racjonalnych oczekiwań jest
przedstawiony w podrozdziale 4.1.1. Podrozdział 4.3 pokazuje wyniki empirycznej we-
ryfi kacji spełnienia tych warunków na przykładzie oczekiwań infl acyjnych konsumentów
##7#52#aSUZPUk1BVC1WaXJ0dWFsbw==
30
Oczekiwania infl acyjne w teorii ekonomii oraz sposoby ich pomiaru
Druga cecha oczekiwań racjonalnych, ściśle związana z warunkiem
nieobciążoności (Papadia 1983) i możliwa do testowania empirycznego
z wykorzystaniem bezpośrednich miar oczekiwań, to ortogonalność błę-
dów oczekiwań względem dostępnej informacji, zwana też makroekono-
miczną efektywnością (macroeconomic effi ciency)18. Jeżeli oczekiwania
są racjonalne, błędy oczekiwań nie powinny być skorelowane z informa-
cją dostępną w momencie ich formułowania, czyli z każdym elementem
zbioru informacyjnego oraz jego dowolnego podzbioru (Tomczyk 2003).
Przyjęcie racjonalnego mechanizmu formułowania oczekiwań stano-
wiło rzeczywiście rewolucję w teorii ekonomii. Weźmy pod uwagę model
zagregowanej podaży Lucasa (1972), zgodnie z którym produkcja (Y)
może odchylać się od swego poziomu potencjalnego (Y*) jedynie wtedy,
gdy mamy do czynienia z tzw. niespodzianką infl acyjną. Niespodziewany
wzrost cen może prowadzić do trudności z identyfi kacją jego źródeł, tj.
z rozróżnieniem czy wzrost cen postrzegany przez daną fi rmę wynika
z wyższego popytu na jej produkty, prowadzącego do zmiany cen rela-
tywnych i uzasadniającego wzrost podaży, czy też odzwierciedla wzrost
ogólnego poziomu cen, a zatem nie powinien powodować zwiększenia
podaży. Krzywa zagregowanej podaży przyjmuje więc postać:
Y
t
*
Y
t
1
e
t
t
.
(1.6)
Racjonalność oczekiwań oznacza, że różnice między infl acją oczeki-
waną i faktyczną mają charakter błędu losowego, tak więc różnice między
produktem i produktem potencjalnym mają również charakter losowy
(ζ) – mogą zdarzać się jedynie w krótkim okresie, w którym podmioty
gospodarcze nie są w stanie odróżniać zmiany cen relatywnych od zmian
ogólnego poziomu cen, tj.:
Y
t
*
Y
.
t
t
(1.7)
w Polsce i strefi e euro, a podrozdział 4.5.4.1 – na przykładzie oczekiwań infl acyjnych
konsumentów, przedsiębiorstw i analityków sektora fi nansowego w Polsce.
18 Tomczyk (2003) wskazuje, że przez wielu autorów ta cecha jest utożsamiana z hi-
potezą racjonalnych oczekiwań, a przez wielu (np. Pesaran 1987; Smith, McAleer 1995)
uważana za najistotniejszą własność tej hipotezy.
##7#52#aSUZPUk1BVC1WaXJ0dWFsbw==
Pobierz darmowy fragment (pdf)
