Darmowy fragment publikacji:
Autor przewodnika: Mateusz Olszowy
Redaktor prowadzący: Maciej Żemojtel
Redakcja: Helena Piecuch
Opieka techniczna: Katarzyna Leja
Skład: Agata Hejchman
Opracowanie kartograficzne: Jan Leja
Źródło pochodzenia danych kartograficznych:
© OpenStreetMap contributors; www.opendatacommons.org/licenses/odbl
Okładka: materiały graficzne zostały wykorzystane za zgodą Shutterstock Images LLC
Wszelkie prawa zastrzeżone. Nieautoryzowane rozpowszechnianie całości lub fragmentu niniejszej
publikacji w jakiejkolwiek postaci jest zabronione. Wykonywanie kopii metodą kserograficzną, fo-
tograficzną, a także kopiowanie książki na nośniku filmowym, magnetycznym lub innym powoduje
naruszenie praw autorskich niniejszej publikacji.
Wszystkie znaki występujące w tekście są zastrzeżonymi znakami firmowymi bądź towarowymi ich
właścicieli.
Autor oraz wydawnictwo Helion dołożyli wszelkich starań, by zawarte w tej książce informacje były
kompletne i rzetelne. Nie biorą jednak żadnej odpowiedzialności ani za ich wykorzystanie, ani za
związane z tym ewentualne naruszenie praw patentowych lub autorskich. Autor oraz wydawnictwo
Helion nie ponoszą również żadnej odpowiedzialności za ewentualne szkody wynikłe z wykorzysta-
nia informacji zawartych w książce.
Wydawnictwo Helion
ul. Kościuszki 1c, 44-100 Gliwice
tel.: 32 2309863
e-mail: redakcja@bezdroza.pl
księgarnia internetowa: http://bezdroza.pl
Drogi Czytelniku!
Jeżeli chcesz ocenić tę książkę, zajrzyj pod adres:
http://bezdroza.pl/user/opinie/?beodt1
Możesz tam wpisać swoje uwagi, spostrzeżenia, recenzję.
Wydanie I
ISBN: 978-83-283-5481-4
Copyright © Helion, 2019
• Kup książkę
• Poleć książkę
• Oceń książkę
• Księgarnia internetowa
• Lubię to!
Nasza społeczność
3
I
C
Ś
E
R
T
S
I
P
S
Spis treści
ATRAKCJE ODESSY _______________________________________________ 6
INFORMACJE PRAKTYCZNE ________________________ 11
PRZED WYJAZDEM ______________________________________________ 12
Wybór czasu podróży __________________________________________ 12
Formalności _________________________________________________ 12
Przepisy celne ________________________________________________ 14
Pieniądze ___________________________________________________ 15
Ubezpieczenie i zabezpieczenie medyczne _________________________ 16
Co zabrać? __________________________________________________ 16
DOJAZD _______________________________________________________ 17
Samochód ___________________________________________________ 17
Autobus ____________________________________________________ 18
Pociąg ______________________________________________________ 19
Samolot ____________________________________________________ 19
Prom _______________________________________________________ 20
NA MIEJSCU ____________________________________________________ 21
Transport publiczny ___________________________________________ 21
Noclegi _____________________________________________________ 22
Wyżywienie _________________________________________________ 24
INFORMACJE A–Z _______________________________________________ 25
Targi Odessy _________________________________________________ 28
INFORMACJE KRAJOZNAWCZE ___________________ 33
KRAJOZNAWCZE ABC ____________________________________________ 34
Położenie ___________________________________________________ 34
Liman ______________________________________________________ 35
Klimat ______________________________________________________ 36
Historia _____________________________________________________ 36
SPOŁECZEŃSTWO _______________________________________________ 43
Mieszkańcy i obyczaje __________________________________________ 43
Język _______________________________________________________ 43
Religia ______________________________________________________ 44
KULTURA I SZTUKA ______________________________________________ 45
Architektura _________________________________________________ 45
Malarstwo i rzeźba ____________________________________________ 46
Literatura i film _______________________________________________ 47
KUCHNIA ______________________________________________________ 48
Kup książkę
Poleć książkę
4
I
C
Ś
E
R
T
S
I
P
S
ODESSA ___________________________________________________ 51
NADMORSKIE DZIEDZICTWO ODESSY ______________________________ 52
Plac księcia Richelieu ______________________________________________ 54
Schody Potiomkinowskie _______________________________________ 55
Port
__________________________________________________________ 61
Zachodnia część bulwaru Primorskiego ________________________________ 63
Pałac Woroncowów ____________________________________________ 63
Dom z jedną ścianą ____________________________________________ 64
Wschodnia część bulwaru Primorskiego ________________________________ 64
Plac Dumski _____________________________________________________ 65
Ulica Lanżeroniwska _______________________________________________ 67
Muzeum Literatury ____________________________________________ 68
Muzeum Archeologiczne ________________________________________ 69
Teatr Opery i Baletu ____________________________________________ 70
Plac i pomnik Katarzyny II ___________________________________________ 73
Katakumby __________________________________________________ 74
STARE CENTRUM MIASTA _________________________________________ 77
Ulica Dieribasowska _______________________________________________ 77
Pasaż _______________________________________________________ 83
Sobór Przemienienia Pańskiego __________________________________ 84
Na zachód od placu Katedralnego ____________________________________ 85
Kościół św. Pawła _____________________________________________ 85
Nowy Bazar __________________________________________________ 86
Ulice Sadowa, Pastera i Łopunowa ____________________________________ 86
Bulwar Żwanieckiego ______________________________________________ 87
Pomnik Pomarańczy ___________________________________________ 88
Pałac Szacha _________________________________________________ 88
Most teściowej _______________________________________________ 89
Ulica Gogola _____________________________________________________ 89
Pałac Tołstoja ________________________________________________ 90
Ulica Hawanna ___________________________________________________ 90
Plaże Odessy ________________________________________________ 92
Ulica Puszkińska __________________________________________________ 96
Muzeum Sztuk Zachodu i Wschodu ________________________________ 96
Muzeum Puszkina _____________________________________________ 97
Filharmonia __________________________________________________ 97
Synagoga Brodzka _____________________________________________ 98
Monaster św. Eliasza ___________________________________________ 99
Plac Priwakzalnyj _________________________________________________ 99
ULICA KATERYŃSKA ____________________________________________ 101
Katedra Wniebowzięcia Najświętszej Maryi Panny ___________________ 101
Sobór Trójcy Świętej __________________________________________ 102
Arabskie Centrum Kultury ______________________________________ 102
Z powrotem ku morzu ____________________________________________ 103
Kup książkę
Poleć książkę
5
I
C
Ś
E
R
T
S
I
P
S
DALEJ DO CENTRUM ____________________________________________ 105
Park Szewczenki i Arkadia __________________________________________ 105
Park Szewczenki _____________________________________________ 105
Ścieżka Zdrowia _____________________________________________ 108
Arkadia ____________________________________________________ 110
Wielki Fontan ___________________________________________________ 111
Monaster Zaśnięcia Matki Bożej __________________________________ 113
Dzielnica Mołdawanka ____________________________________________ 113
OKOLICE ODESSY ____________________________________ 115
BIAŁOGRÓD NAD DNIESTREM ____________________________________ 116
Twierdza Akerman ____________________________________________ 119
WINNICA SZABO _______________________________________________ 123
WILKOWO _____________________________________________________ 125
Okolice Wilkowa _____________________________________________ 127
FRUMUSZIKA-NOWA ___________________________________________ 131
REZERWAT ASKANIA-NOWA _____________________________________ 133
DOLNODNIESTRZAŃSKI PARK NARODOWY ________________________ 134
Humań ____________________________________________________ 136
KURORTY „RIWIERY ODESKIEJ” ___________________________________ 140
Karolino-Bugaz ______________________________________________ 140
Zatoka _____________________________________________________ 141
Kurortne ___________________________________________________ 142
Liebiediwka _________________________________________________ 143
TYRASPOL ____________________________________________________ 144
SŁOWNICZEK POLSKO-UKRAIŃSKI ________________________________ 147
INDEKS _______________________________________________________ 155
Kup książkę
Poleć książkę
Atrakcje Odessy
MUZEA
Muzeum Archeologiczne
Najstarsze muzeum w Odessie, założone
w 1825 r. Oferuje sentymentalną po-
dróż w czasie przez artefakty wytwarzane
nad Morzem Czarnym od czasów antyku.
Muzeum Sztuk Pięknych
Zgromadzone w muzeum zbiory XIX-
i XX-wiecznego malarstwa ukraińskiego
i rosyjskiego mogą się ponoć równać je-
dynie z kolekcją Galerii Tretiakowskiej
w Moskwie.
Muzeum Literatury
Urządzone z przepychem wnętrza mu-
zeum są atrakcją samą w sobie. Dopełnie-
niem zbiorów literackich są eksponowane
w ogrodzie rzeźby.
Kup książkę
Poleć książkę
ARCHITEKTURA
Hotel Pasaż
Perła odeskiego neorenesansu
z bogato zdobioną elewacją.
Teatr Opery i Baletu
Jeden z symboli miasta. Połączenie
włoskiego baroku i francuskiego
rokoko; druga pod względem wiel-
kości opera świata po mediolań-
skiej La Scali.
Schody Potiomkinowskie
Kolejny symbol Odessy uwiecz-
niony przez Siergieja Eisensteina
w filmie Pancernik Potiomkin.
Pałac Woroncowa z kolumnadą
Budowla w klasycystycznym stylu
będąca nawiązaniem do greckich
początków miasta; piękny widok
na port i zatokę.
Kup książkę
Poleć książkę
NIEZAPOMNIANE
PRZEŻYCIA
Katakumby
Spacer po podziemnych korytarzach,
które okalają miasto, to doskonała
lekcja historii połączona z odrobiną
adrenaliny.
Rejs
Wpłyńmy do portu w Odessie niczym
pierwsi greccy osadnicy i przeko-
najmy się, jak miasto i jego okolice
wyglądają od strony morza.
Ścieżka Zdrowia
Wybierzmy się na kilkukilometrowy
spacer rekreacyjnym bulwarem bie-
gnącym wzdłuż odeskiego wybrzeża.
Wizyta w operze
Niezapomniane przeżycie i nieby-
wała okazja, by zwiedzić wspaniałe
wnętrza najsłynniejszego budynku
miasta.
Kluby i plaże Arkadii
Poznajmy słynne nocne życie dziel-
nicy Arkadia, a następnego dnia zre-
laksujmy się na jej plażach.
Targ Priwoz
Feeria barw, zapachów i smaków. Najle-
psze miejsce, by poznać lokalny folklor
i zrobić najtańsze zakupy spożywcze.
Ruska bania
Po pełnym wrażeń dniu wybierzmy
się do autentycznej, ponad 100-letniej
łaźni parowej.
Kup książkę
Poleć książkę
Z DZIEĆMI
Park Rozrywki
Położony w parku Szewczenki lunapark
to atrakcja dla najmłodszych, a dla do-
rosłych podróż do czasów własnego
dzieciństwa.
Delfinarium
Możliwość bliskiego spotkania z sym-
patycznymi ssakami, jakimi są delfiny.
Komnata Strachu
Doskonała zabawa nie tylko dla naj-
młodszych – polecana dla osób o moc-
nych nerwach.
Kup książkę
Poleć książkę
52
y
S
S
E
D
O
O
w
t
c
i
z
D
E
i
z
D
E
i
k
S
r
O
m
D
A
N
|
A
S
S
E
D
O
Nadmorskie
dziedzictwo Odessy
Zwiedzanie miasta zaczynamy od prze-
chadzki po jego najbardziej obleganej
przez turystów części. Bulwar Primorski,
a zwłaszcza jego część rozciągnięta między
pałacem Woroncowa a budynkiem Rady
Miejskiej, oraz port wraz z okolicami to naj-
bardziej wiekowa część Odessy, od której
rozpoczęła się jej błyskawiczna ekspan-
sja – tu właśnie zobaczymy najważniejsze
symbole miasta.
Odessę zbudowano na planie urba-
nistycznym, za którego naczelną zasadę
przyjęto regularność. Projekt opracowany
przez François Sainte de Wollanta zakładał, że
wszystkie główne arterie miasta będą brały
początek przy nabrzeżu; również ich nume-
racja miała zaczynać się od strony morza.
Założenie Odessy zbiegło się w czasie z roz-
kwitem rosyjskiego klasycyzmu, co dosko-
nale widać na samym bulwarze Primorskim
i w jego okolicach, które tworzą jeden z naj-
bardziej znanych zespołów architektonicz-
nych w tym stylu na Ukrainie. Miał on być
wizytówką miasta dla osób przybywających
do Odessy od strony morza, a więc w cza-
sach początków miasta – dla znacznej więk-
szości. Z tego właśnie powodu zabudowano
tylko jedną stronę bulwaru – tak aby okręty
wpływające do Zatoki Odeskiej witane były
przez fasady budynków.
▼▼ Pomnik księcia Richelieu
Kup książkę
Poleć książkę
Humorina
Najbardziej znany festiwal odbywający się w Odessie nazywanej ukraińską stolicą hu-
moru. Święto satyry odbywa się nieprzerwanie od 1973 r. w okresie prima aprilis. Po
edycji z 1976 r., kiedy miasto odwiedziły tysiące gości z zagranicy, władze zakazały or-
ganizacji festiwalu, obawiając się spontanicznych parad przyciągających masy. W 2011 r.
w ramach Humoriny odbył się pierwszy międzynarodowy festiwal klaunów. Dwa lata
później, w czasie 40. edycji, stworzono wystawę żywych rzeźb, a Dom Klaunów otwo-
rzył pierwszą na świecie ambasadę klaunów. Zgodnie z postanowieniem burmistrza
miasta od 2009 r. pierwszy dzień kwietnia jest w Odessie wolny od pracy.
Miejsce, które na początku XIX w. wyzna-
czono na budowę bulwaru, to historyczne ją-
dro miasta. To właśnie tu znajdowały się ruiny
tureckiej twierdzy Yeni Dünya (Nowy Świat),
a wiele wieków wcześniej swe pierwsze osady
zakładali greccy koloniści – ślady ich obecno-
ści odkryto właśnie w czasie budowy prome-
nady, a dziś możemy je oglądać, spacerując po
niej. Bulwar prowadzi z północnego zachodu
na południowy wschód i ma długość ok.
500 m. Większość budynków, które powstały
wzdłuż szerokiej alei, to dwukondygnacyjne
kamienice z pierwszej połowy XIX w. Do
1919 r. promenada nosiła nazwę Nikołajew-
ski Bulwar, następnie zaś zmieniono ją na
bulwar Feldmana (utrzymała się do 1945 r.).
53
y
S
S
E
D
O
O
w
t
c
i
z
D
E
i
z
D
E
i
k
S
r
O
m
D
A
N
|
A
S
S
E
D
O
Kup książkę
Poleć książkę
54
y
S
S
E
D
O
O
w
t
c
i
z
D
E
i
z
D
E
i
k
S
r
O
m
D
A
N
plac księcia richelieu
Umownym centrum bulwaru Primorskiego
jest plac księcia Richelieu, położony na osi
łączącej plac Katarzyny II z portem, w stronę
którego schodzą stąd słynne Schody Po-
tiomkinowskie. Na środku placu stoi
pomnik księcia Richelieu – pierwszego
zarządcy miasta. Monument autorstwa
rosyjskiego rzeźbiarza Iwana Martosa po-
wstał w 1826 r. Rzeźba z brązu przedstawia
postać księcia, którą uzupełniają trzy pła-
skorzeźby symbolizujące rolnictwo, prawo
i handel. Na tej ostatniej znajduje się wize-
runek sakiewki z monetami, której dotknię-
cie, zgodnie z legendą miejską, zapewnia
bogactwo i przynosi szczęście. Sam Riche-
lieu stoi na piedestale z różowego granitu
odziany w rzymską togę, a na jego głowie
spoczywa wieniec laurowy, co przywo-
dzi na myśl antyczne rzeźby i doskonale
wpisuje się w klasycystyczny styl otaczają-
cych pomnik budynków. Na cokole można
dostrzec inskrypcję z podziękowaniami
dla Richelieu za wysiłki mające na celu za-
pewnienie miastu dobrobytu. Książę był
bratankiem słynnego kardynała znanego
z powieści Dumasa. Przez 11 lat pełnienia
swojej funkcji przyczynił się do dynamicz-
nego rozwoju Odessy. Burmistrz, jak przy-
stało na gościnnego gospodarza, zdaje się
zapraszać wszystkich przybywających od
strony morza przyjaznym gestem.
Na płaskorzeźbach i tablicy pamiątko-
wej zamontowanych w cokole pomnika
oraz na nim samym wciąż widać odpryski
pozostałe po wybuchach bomb i dziury po
kulach, które spadały na monument w cza-
sie wojny krymskiej. Pomnik bierze udział
w imprezach odbywających się w Odessie,
np. w czasie festiwalu Humorina na głowę
księcia zakładana jest marynarska czapka.
Kup książkę
Poleć książkę
W czasie kadencji księcia Richelieu
Odessa była nazywana miastem akacji i to
właśnie jemu zawdzięcza bogactwo tere-
nów zielonych i mnogość drzew rosnących
wzdłuż głównych alei. Richelieu stawiał
także duży nacisk na edukację, a założone
przez niego w 1817 r. liceum funkcjonuje do
dziś i jest uznawane za najbardziej presti-
żową szkołę średnią w mieście.
Plac księcia Richelieu jest z dwóch
stron zamknięty symetrycznymi, półkoli-
stymi budynkami z 1827 i 1830 r. zbudowa-
nymi w stylu klasycystycznym. W każdym
z nich znajdziemy pięć półokrągłych wnęk
wejściowych, nad którymi znajdują się białe
pilastry w stylu jońskim (budynek po prawej
stronie patrząc od strony morza) lub korync-
kim (budynek po lewej). W kamienicy po
prawej znajdowały się: pierwsza w mieście
▼▼ Plac Księcia Richelieu
i Schody Potiomkinowskie
55
y
S
S
E
D
O
O
w
t
c
i
z
D
E
i
z
D
E
i
k
S
r
O
m
D
A
N
|
A
S
S
E
D
O
i całej południowej Rosji biblioteka, urząd
miasta, a następnie trybunał. Budowla po
przeciwnej stronie powstała później i zo-
stała zniszczona w czasie II wojny świato-
wej (odbudowano ją w 1948 r.), a mieścił się
w niej słynny Hotel Petersburski.
Schody Potiomkinowskie
Tuż za pomnikiem Richelieu znajdują się
Schody Potiomkinowskie, które
słynne
w założeniu projektantów miały spełniać
funkcję bramy miejskiej. Zaprojektowane
przez Francesco Boffo w 1825 r., a ukoń-
czone w 1841 r. bardzo szybko stały się naj-
lepiej rozpoznawalnym symbolem mia-
sta. Co ciekawe, włoski architekt miał już
w swoim portfolio podobne dzieło – ukoń-
czone w 1823 r. schody Depaldo schodzące
do Morza Azowskiego w portowym mie-
ście Taganrog.
W miejscu, gdzie znajdują się Schody
Potiomkinowskie, w 1794 r. żołnierze ge-
nerała Suworowa rozpoczęli budowę portu
i fundamentów przyszłej Odessy. Schody
były koniecznością ze względu na różnicę
wysokości pomiędzy portem a płaskowy-
żem, na którym miało być zbudowane mia-
sto. Ponadto wzdłuż bulwaru powstawały
kolejne rezydencje, a ich właściciele chcieli
mieć wygodny dostęp do morza. Do czasu
powstania schodów funkcję tę spełniały
prowizoryczne drewniane stopnie. Ówcze-
sny burmistrz Odessy Michaił Woroncow
zlecił wówczas rozpoczęcie prac nad przy-
szłym symbolem miasta, który miał być…
prezentem dla jego małżonki. Eliza nie po-
została dłużna – odpłaciła mężowi najwięk-
szymi rogami w całym cesarstwie, wdając
się w romans z przebywającym w mieście
młodym Aleksandrem Puszkinem.
Pierwotnie schody nazywane były po
prostu Przymorskimi, następnie Bulwaro-
wymi, gigantycznymi lub Riszeliewskimi.
Kup książkę
Poleć książkę
56
y
S
S
E
D
O
O
w
t
c
i
z
D
E
i
z
D
E
i
k
S
r
O
m
D
A
N
|
A
S
S
E
D
O
провулок Валіховський
М
а
р
и
н
е
с
к
о у
з
віз
Ольгіївська
К
н
я
зів
с
ь
к
а
провулок Ляпунова
П
а
с
т
е
р
а
Кінна
Кінна
п
К
н
я
р
о
зів
в
у
л
с
ь
о
к
к
и
й
вулиця Торгова
ƚ++Ƴ,
Ưƻ+,ưƮƸ )
Ưƻ+,ưƮƸ )
провулок
Короленка
С
о
ф
іїв
с
ь
к
а(
S
o
fi
js
k
a
)
Є
ліс
а
в
е
т
и
н
с
ь
к
а
П
а
с
т
е
р
а
Дворянська
Сад
о
ва
Н
п
р
о
в
о
о
б
в
у
а
з
л
а
р
о
к
н
и
й
Н
і
ж
и
провулок
М аланова
н
с
ь
к
а
К
о
б
л
е
в
с
ь
к
а
Дворянська
Н
і
ж
и
н
с
ь
к
а
Н
о
в
о
с
е
л
ь
с
ь
к
о
г
о
провулок
Л ютеранський
ПЛОЩА СОБОРНА
PLAC KATEDRALNY
Приморська
Андросовський
провулок
ƶƽƮƷ+Ʈ Ơ
ƶƽƮƷ+Ʈ Ơ
ư
ư
Ʈ
Ʈ
+
+
Ƴ
Ƴ
ƾ
ƾ
,
,
+
+
+Ʊ+
+Ʊ+
Торгова
провулок
Некрасова
П
р
е
о
б
р
а
ж
е
н
с
ь
к
а
(
P
r
e
o
b
r
a
ż
e
ń
s
k
a
)
Г
о
г
о
л
я
(
G
o
g
o
a
)
l
Сабанєєв міст
провулок Маяковського
а
н
н
а
в
а
Г
П
р
е
о
б
р
а
ж
е
н
с
ь
к
а
(
P
r
e
o
b
r
a
ż
e
ń
s
k
a
)
Грецька
-
а
р
К
к
о
л
у
в
о
р
п
Буніна
й
и
к
ь
с
в
і
р
д
н
а
с
к
е
л
О
т
к
е
п
с
о
р
п
Жуковського
й
и
к
ь
с
н
е
п
с
У
к
о
л
у
в
о
р
п
к
о
л
у
в
о
р
п
ї
о
в
о
л
і
н
О
К
у
з
н
е
ч
н
а
п
р
К
а
о
р
в
у
л
е
т
о
к
н
и
й
Д
і
г
Odessa
centrum
а
н
т
я
р
Льва Толстого
Спиридонівська
Д
іг
т
я
р
н
а
0
a
j
e
L
.
J
.
c
a
r
p
o
250 m
площа
Холодної
Тираспольська (Tyraspolska)
Kup książkę
Poleć książkę
MuzeumSztuk Pięknych MuzeumSztuk Pięknych KatedraWniebowzięciaNMP KatedraWniebowzięciaNMP Ukraiński Muzyczno-DramatycznyTeatr AkademickiUkraiński Muzyczno-DramatycznyTeatr AkademickiNarodowa BibliotekaNaukowa im. GorkiegoNarodowa BibliotekaNaukowa im. GorkiegoPomnik Marynarzyz Pancernika PotiomkinPomnik Marynarzyz Pancernika PotiomkinMuzeum PortuHandlowego w OdessieMuzeum PortuHandlowego w OdessieMuzeum SztukWschodu i Zachodu Muzeum SztukWschodu i Zachodu Protestanckikościół św. PawłaProtestanckikościół św. PawłaSobórPrzemienieniaPańskiegoSobórPrzemienieniaPańskiegoPopiersieA. NudelmanaPopiersieA. NudelmanaHostel Krovatna Deribasovskoy Hostel Krovatna Deribasovskoy MuzeumHistorii RegionalnejMuzeumHistorii RegionalnejUniwersytetim. MiecznikowaUniwersytetim. MiecznikowaMuzeum FigurWoskowychMuzeum FigurWoskowychPomnikAdama MickiewiczaPomnikAdama MickiewiczaRestauracjaKumaniecRestauracjaKumaniecPomnikZałożycieli OdessyPomnikZałożycieli OdessyTablicaL. KaczyńskiegoTablicaL. KaczyńskiegoWykopaliskaarcheologiczneWykopaliskaarcheologiczneMuzeumArcheologiczneMuzeumArcheologicznePomnikksięcia RichelieuPomnikksięcia RichelieuMuzeumHistorii ŻydówMuzeumHistorii Żydów RestauracjaKompot RestauracjaKompotPomnik Żony MarynarzaPomnik Żony MarynarzaCerkiew Św. MikołajaCerkiew Św. MikołajaPopiersieL. ZamenhofaPopiersieL. ZamenhofaMijski RynekJadłaMijski RynekJadłaPomnik Złote DzieckoPomnik Złote DzieckoMuzeumKontrabandyMuzeumKontrabandySchodyPotiomkinowskieSchodyPotiomkinowskieBudynekPoczty GłównejBudynekPoczty GłównejZakątekdawnej OdessyZakątekdawnej OdessyMuzeumCzekoladyMuzeumCzekoladyPomnikIzaaka BablaPomnikIzaaka BablaSynagoga BrodzkaSynagoga BrodzkaOdeskiJarmarkOdeskiJarmarkPomnikPomarańczyPomnikPomarańczyKościółśw. PiotraKościółśw. PiotraTablicaA. MickiewiczaTablicaA. MickiewiczaMuzeumLiteraturyMuzeumLiteraturyPomnik WoroncowaPomnik WoroncowaMuzeum PuszkinaMuzeum PuszkinaMuzeum DźwiękuMuzeum DźwiękuPuzata ChataPuzata ChataMuzeumMorskieMuzeumMorskiePomnikDwunastegoKrzesłaPomnikDwunastegoKrzesłaPomnikUtiosowaPomnikUtiosowaPomnik de RibasaPomnik de RibasaPomnik PuszkinaPomnik PuszkinaDom z jedną ścianąDom z jedną ścianąMuzeum KotwicMuzeum KotwicPomnik PuszkinaPomnik PuszkinaSkwerPalais-Royal SkwerPalais-Royal GrupaLaokoonaGrupaLaokoonaTeatrOpery i BaletuTeatrOpery i BaletuPałac WoroncowówPałac WoroncowówDomNawrockiegoDomNawrockiegoKawiarniaFanconiKawiarniaFanconi Utoć-Kino Utoć-KinoHotelLondyński HotelLondyński DomIsakowiczaDomIsakowiczaDomz AtlantamiDomz AtlantamiHostel Hipstel Hostel Hipstel „Most teściowej”„Most teściowej”Park StambulskiPark StambulskiPałacŻeglarzyPałacŻeglarzy Pałac Tołstoja Pałac TołstojaPałac SzachaPałac SzachaCieńPuszkinaCieńPuszkinaHotel Pasaż Hotel Pasaż Hotel BristolHotel BristolOdeski CyrkOdeski CyrkNowy RynekNowy RynekPark MiejskiPark MiejskiFilharmoniaFilharmoniaPark GreckiPark GreckiTeatr LalekTeatr LalekKolumnadaKolumnadaPort MorskiPort MorskiMolodoscMolodoscCichyj BarCichyj BarRatuszRatuszSzkafSzkaf57
y
S
S
E
D
O
O
w
t
c
i
z
D
E
i
z
D
E
i
k
S
r
O
m
D
A
N
|
A
S
S
E
D
O
а
н
т
а
н
а
К
а
н
т
а
н
а
К
и м о рська
р
П
і
В
й
с
ь
к
о
в
и
й
у
з
в
і
з
Сабанєєв міст
Г
о
г
о
л
я
(
G
o
g
o
a
)
l
)ƮƸ+
ƝƸƳƾ,+ƶƷ
б
у
л
ь
в
а
р
П
р
и
м
о
р
с
ь
провулок Маяковського
ПЛОЩА
КАТЕРИНИНСЬКА
PLAC KATERYŃSKI
к
и
й
П
р
и
м
о
р
)ƮƸ+
ƥƺƮ+Ưƻ+,ƹ+ƶƷ
а
н
н
а
в
а
Г
провулок
Чайковського
Ланжеронівська (Lanżeroniwska)
вулиця Дерибасівська
(Dieribasowska)
(Grecka)
а
к
ь
с
н
и
н
и
р
е
т
а
К
й
и
н
с
а
р
К
к
о
л
у
в
о
р
п
)
a
k
s
w
e
i
l
e
z
s
i
R
(
а
к
ь
с
в
є
ь
л
е
ш
і
Р
)
a
k
s
ń
i
k
z
s
u
P
(
а
к
ь
с
н
і
к
ш
у
П
с
ь
к
а
(
P
r
z
y
m
o
r
s
k
a
)
льський узвіз
о
П
з
і
в
з
у
й
и
к
ь
с
в
і
н
а
л
о
в
е
Д
і
ш
е
л
О
я
і
р
Ю
к
о
л
у
в
о
р
п
ї
о
в
о
л
і
н
О
Жуковського
Буніна
)
a
k
s
l
o
P
(
а
к
ь
с
ь
л
о
П
Жуковського
Kup książkę
Poleć książkę
MuzeumSztuk Pięknych MuzeumSztuk Pięknych KatedraWniebowzięciaNMP KatedraWniebowzięciaNMP Ukraiński Muzyczno-DramatycznyTeatr AkademickiUkraiński Muzyczno-DramatycznyTeatr AkademickiNarodowa BibliotekaNaukowa im. GorkiegoNarodowa BibliotekaNaukowa im. GorkiegoPomnik Marynarzyz Pancernika PotiomkinPomnik Marynarzyz Pancernika PotiomkinMuzeum PortuHandlowego w OdessieMuzeum PortuHandlowego w OdessieMuzeum SztukWschodu i Zachodu Muzeum SztukWschodu i Zachodu Protestanckikościół św. PawłaProtestanckikościół św. PawłaSobórPrzemienieniaPańskiegoSobórPrzemienieniaPańskiegoPopiersieA. NudelmanaPopiersieA. NudelmanaHostel Krovatna Deribasovskoy Hostel Krovatna Deribasovskoy MuzeumHistorii RegionalnejMuzeumHistorii RegionalnejUniwersytetim. MiecznikowaUniwersytetim. MiecznikowaMuzeum FigurWoskowychMuzeum FigurWoskowychPomnikAdama MickiewiczaPomnikAdama MickiewiczaRestauracjaKumaniecRestauracjaKumaniecPomnikZałożycieli OdessyPomnikZałożycieli OdessyTablicaL. KaczyńskiegoTablicaL. KaczyńskiegoWykopaliskaarcheologiczneWykopaliskaarcheologiczneMuzeumArcheologiczneMuzeumArcheologicznePomnikksięcia RichelieuPomnikksięcia RichelieuMuzeumHistorii ŻydówMuzeumHistorii Żydów RestauracjaKompot RestauracjaKompotPomnik Żony MarynarzaPomnik Żony MarynarzaCerkiew Św. MikołajaCerkiew Św. MikołajaPopiersieL. ZamenhofaPopiersieL. ZamenhofaMijski RynekJadłaMijski RynekJadłaPomnik Złote DzieckoPomnik Złote DzieckoMuzeumKontrabandyMuzeumKontrabandySchodyPotiomkinowskieSchodyPotiomkinowskieBudynekPoczty GłównejBudynekPoczty GłównejZakątekdawnej OdessyZakątekdawnej OdessyMuzeumCzekoladyMuzeumCzekoladyPomnikIzaaka BablaPomnikIzaaka BablaSynagoga BrodzkaSynagoga BrodzkaOdeskiJarmarkOdeskiJarmarkPomnikPomarańczyPomnikPomarańczyKościółśw. PiotraKościółśw. PiotraTablicaA. MickiewiczaTablicaA. MickiewiczaMuzeumLiteraturyMuzeumLiteraturyPomnik WoroncowaPomnik WoroncowaMuzeum PuszkinaMuzeum PuszkinaMuzeum DźwiękuMuzeum DźwiękuPuzata ChataPuzata ChataMuzeumMorskieMuzeumMorskiePomnikDwunastegoKrzesłaPomnikDwunastegoKrzesłaPomnikUtiosowaPomnikUtiosowaPomnik de RibasaPomnik de RibasaPomnik PuszkinaPomnik PuszkinaDom z jedną ścianąDom z jedną ścianąMuzeum KotwicMuzeum KotwicPomnik PuszkinaPomnik PuszkinaSkwerPalais-Royal SkwerPalais-Royal GrupaLaokoonaGrupaLaokoonaTeatrOpery i BaletuTeatrOpery i BaletuPałac WoroncowówPałac WoroncowówDomNawrockiegoDomNawrockiegoKawiarniaFanconiKawiarniaFanconi Utoć-Kino Utoć-KinoHotelLondyński HotelLondyński DomIsakowiczaDomIsakowiczaDomz AtlantamiDomz AtlantamiHostel Hipstel Hostel Hipstel „Most teściowej”„Most teściowej”Park StambulskiPark StambulskiPałacŻeglarzyPałacŻeglarzy Pałac Tołstoja Pałac TołstojaPałac SzachaPałac SzachaCieńPuszkinaCieńPuszkinaHotel Pasaż Hotel Pasaż Hotel BristolHotel BristolOdeski CyrkOdeski CyrkNowy RynekNowy RynekPark MiejskiPark MiejskiFilharmoniaFilharmoniaPark GreckiPark GreckiTeatr LalekTeatr LalekKolumnadaKolumnadaPort MorskiPort MorskiMolodoscMolodoscCichyj BarCichyj BarRatuszRatuszSzkafSzkaf96
i
A
k
S
ń
k
z
S
U
P
A
c
i
l
U
|
A
S
S
E
D
O
Ulica Puszkińska
Do 1880 r. była to ulica Włoska, także do-
słownie, gdyż zamieszkiwali ją imigranci
z tego właśnie kraju – głównie artystyczna
bohema. Następnie, dla upamiętnienia po-
bytu Puszkina w mieście, jej nazwę zmie-
niono. W budynku pod numerem 4 znajduje
się dwupiętrowy dom byłego burmistrza
Odessy Grigorija Marazliego, który zamiesz-
kiwał budynek przez przeszło 70 lat. Obiekt
został zbudowany z wapienia muszlowego.
Fasada to przykład stylu empire, czyli póź-
nego klasycyzmu. Zachował się także utwar-
dzony dziedziniec zbudowany z płyt wyko-
nanych z lawy maltańskiej.
Muzeum Sztuk
Zachodu i Wschodu
Puszkinskaja zachowała swojego artystycz-
nego ducha i dalej przyciąga miłośników
sztuk pięknych, a to głównie za sprawą
Muzeum Sztuk
zlokalizowanego tu
Zachodu i Wschodu
ul. Puszkińska 9;
codz. oprócz śr. 10.30–17.30; 40 UAH, jed-
nego z najciekawszych na całej Ukrainie.
Budynek ukończony w 1856 r. gości muzeum
od 1920 r., a w jego zbiorach, jak sugeruje
nazwa, znajdziemy zarówno dzieła zachod-
nioeuropejskich, jak i orientalnych artystów.
Guardi, Caravaggio, Hals – to tylko kilka
przykładowych nazwisk. Stała ekspozycja
pochodzi z prywatnych kolekcji, a także ze
zbiorów Uniwersytetu w Odessie oraz mu-
zeów w Kijowie i Moskwie. Oprócz obrazów
muzeum zgromadziło pokaźną liczbę rzeźb,
mebli i artefaktów z Dalekiego Wschodu
(z Tybetu, Japonii, Chin). Za prawdziwe
białe kruki należy uznać portrety św. Mate-
usza i Łukasza z cyklu Halsa poświęconego
ewangelistom, a także Pojmanie Chrystusa
Caravaggia. Ten ostatni obraz w 2008 r. zo-
stał skradziony i dopiero po dwóch latach
odnaleziono go w Berlinie. Biało-niebieski
▲▲ Pomnik Aleksandra Puszkina
Kup książkę
Poleć książkę
97
i
A
k
S
ń
k
z
S
U
P
A
c
i
l
U
|
A
S
S
E
D
O
Alexander
Bernardazzi
Zasłużony dla Odessy architekt włosko-
-szwajcarskiego pochodzenia urodzony
w 1831 r. w Rosji. Po ukończeniu archi-
tektury w Petersburgu spędził 30 lat
w Kiszyniowie, pracując jako główny
projektant miasta. Dopiero w później-
szym czasie przeniósł się do Odessy,
gdzie przyczynił się do powstania wielu
budynków mieszkalnych, Uniwersy-
tetu Medycznego, szpitala, ale przede
wszystkim hotelu Bristol i budynku
Nowej Giełdy.
pałac od razu przykuwa wzrok intensywnym
kolorem i eklektycznym stylem, będącym
wypadkową rokoko, baroku i klasycyzmu.
Za czterema kolumnami strzegącymi wej-
ścia znajduje się duży hol, w którym króluje
renesansowo-barokowy przepych: mar-
mury, zdobione sufity i egzotyczne drewno
na posadzkach.
Muzeum Puszkina
W domu numer 13, gdzie dawniej mieścił się
Hotel du Nord, w którym pomieszkiwał autor
Eugeniusza Oniegina, stworzono niewielkie
Muzeum Puszkina
ul. Puszkińska 13; wt.–
nd. 10.00–17.00; 35 UAH poświęcone jego
twórczości z okresu odeskiego. Można tu
obejrzeć m.in. pozostawione przez pisarza
rękopisy. Naprzeciw budynku znajduje się
wykonany z brązu pomnik poety pocho-
dzący z 1999 r. i postawiony tu w ramach
obchodów 200-lecia jego urodzin. Rzeźba
przedstawia elegancko odzianego mło-
dego Puszkina – z cylindrem na głowie i la-
ską w dłoni. Tak właśnie mógł wyglądać,
gdy w 1923 r., mając zaledwie 24 lata, przy-
był do Odessy. Pomnik stoi na niewielkim
dysku, praktycznie na wysokości ulicy. Ka-
wałek dalej znajdują się także dwa budynki
zaprojektowane przez znakomitego archi-
tekta Aleksandra Bernardazziego – hotel
Bristol oraz Odeska Filharmonia.
Hotel Bristol (ul. Puszkińska 15) sąsiadu-
jący z domem-muzeum Puszkina powstawał
w latach 1898–99. Bernardazzi dokonał tu
udanego mariażu elementów neorenesan-
sowych i neobarokowych, a całość okrasił
klasycystycznymi kolumnami. Początkowo
obiekt nazywano hotelem Bristol, jednak po
rewolucji 1917 r. nazwę zmieniona na Kra-
snaja, pod którą funkcjonował do zamknię-
cia w 2002 r. Po całkowitej renowacji otwarto
go ponownie w 2010 r., wówczas przywró-
cono również jego pierwotną nazwę.
Filharmonia
Ukończony rok wcześniej gmach filhar-
monii znajduje się dokładnie naprzeciw
Bristolu i jest w stanie pomieścić ponad ty-
siąc widzów. Budowę rozpoczęto w 1894 r.
z okazji 100-lecia założenia miasta. Pier-
wotnie na jego projekt rozpisano między-
narodowy konkurs, który wygrał czeski
architekt Vladimír Josef Prohazka, jednak
ostatecznie autorstwo przypisuje się Bernar-
dazziemu, który zmodyfikował projekt. Bu-
dynek w stylu gotyku weneckiego z elemen-
tami renesansowymi przypomina, zgodnie
z planem projektanta, Pałac Dożów w Wene-
cji. Pierwotnie miała to być nowa siedziba
giełdy – stąd obecne na ścianach freski
przedstawiające historię handlu, a w półko-
listych wnękach nad drzwiami malowidła
o jakże wymownych tytułach bynajmniej
niezwiązanych z historią muzyki: Rolnictwo,
Przemysł oraz Handel. Budynek funkcjonuje
jako filharmonia od 1924 r.
Ogromne wrażenie robi drewniany
sufit wykonany z cedru libańskiego bez
użycia choćby jednego gwoździa. Budynek
Kup książkę
Poleć książkę
98
i
A
k
S
ń
k
z
S
U
P
A
c
i
l
U
|
A
S
S
E
D
O
▲▲ Synagoga Brodzka
opiera się na betonowej podstawie imi-
tującej granit, a fasady wykonano z tera-
koty w kilku odcieniach. Wnęki okienne
są bogato zdobione detalami z białego
marmuru karraryjskiego, które szczegól-
nie okazale prezentują się wieczorem,
podświetlone od wewnątrz. Filharmo-
nia została gruntownie odrestaurowana
w 1961 r., dobudowano wówczas także
marmurowe schody prowadzące z holu
wejściowego do sali głównej. Po obydwu
ich stronach gości witają kolumny peł-
niące również funkcję lamp. Na lewo od
wejścia, w niewielkiej niszy znajduje się
popiersie Bernardazziego umieszczone
tu w 1900 r. i upamiętniające 50. rocznicę
rozpoczęcia przez architekta pracy zawo-
dowej. Błękitny sufit z malowidłami przed-
stawiającymi znaki zodiaku ma przywo-
dzić na myśl sklepienie niebieskie.
Na uwagę zasługuje także dziedzi-
niec z ciekawą sztukaterią i ozdobnymi
balkonami, na którym znajduje się jedna
z lepszych w mieście restauracji – Bernar-
dazzi – z najbogatszą na Ukrainie kolekcją
win liczącą przeszło tysiąc pozycji.
Synagoga Brodzka
Następny przystanek to skrzyżowanie
z ulicą Żukowskiego, gdzie znajduje się
okazała synagoga Brodzka. Powstała w la-
tach 1840 –50 według projektu Francesco
Morandiego w stylu florencko-romańskim
i była największą tego typu budowlą w po-
łudniowej części Cesarstwa Rosyjskiego.
W narożnikach znajdują się cztery charakte-
rystyczne wieżyczki zwieńczone kopułami.
Jest to jedyna synagoga ocalała z siedmiu,
które istniały w Odessie przed I wojną świa-
tową. Wszystkie zostały zburzone lub zde-
wastowane, natomiast tę w 1920 r. skonfi-
skowano i zamieniono na salę sportową.
Znajdujący się w stanie grożącym zawale-
niem budynek w 1996 r. zwrócono gminie
żydowskiej w Odessie, która zajęła się jego
gruntowną renowacją.
Kup książkę
Poleć książkę
99
i
A
k
S
ń
k
z
S
U
P
A
c
i
l
U
|
A
S
S
E
D
O
Monaster św. Eliasza
Dalej znajduje się neobizantyński monaster
św. Eliasza (ul. Puszkińska 79) z pięcioma ko-
pułami i górującą nad nimi dzwonnicą, który
powstał w 1896 r. Wcześniej, od 1884 r. mo-
naster funkcjonował w starym budynku jako
centrum pomocy wiernym pielgrzymującym
przez Odessę na świętą górę Athos w Grecji
i dalej, do Palestyny. Po ukończeniu budowy
nowego monasteru ołtarz główny konsekro-
wano ku czci ikony Matki Bożej „Karmiącej
Mlekiem”, prawą nawę poświęcono imieniu
proroka Eliasza, a lewą Archaniołowi Gabrie-
lowi. W świątyni przechowywano cząsteczkę
Krzyża Pańskiego oraz relikwie lewej stopy
apostoła Andrzeja.
plac priwakzalnyj
Ulica Puszkińska kończy się niewiele dalej,
a my przejściem podziemnym wchodzimy
na okrągły plac Priwakzalnyj przed Dwor-
cem Głównym. Dawny budynek dworca
▲▼ Dworzec Główny w Odessie
został zbombardowany w czasie II wojny
światowej, a na początku lat 50. przystą-
piono do budowy nowego terminalu. Pro-
jekt Leonida Czuprina realizowali robotnicy
dowożeni z najdalszych zakątków republiki.
Wielkim nakładem sił prace ukończono
w 1952 r. Ogromna kopuła dworca zwień-
czona jest iglicą. Kiedy przybywamy do
miasta pociągiem, od strony peronów wita
nas znajdujący się nad budynkiem dworca
ogromny napis przypominający o tym, że
jesteśmy mile widziani w tym bohaterskim
mieście. Wejście główne tworzą trzy półkoli-
ste przeszklone wnęki, mające upamiętniać
najważniejsze wydarzenia w historii miasta,
o których informują nas daty znajdujące się
tuż nad loggiami. Liczba 1905 oznacza oczy-
wiście zryw rewolucyjny na pancerniku „Po-
tiomkin”, 1917 to data rewolucji październiko-
wej, a 1944 to rok wyzwolenia miasta z rąk
nazistowskich okupantów. Nad wejściem
głównym znajduje się rzeźba młodej kobiety
trzymającej w dłoniach gołębicę.
Kup książkę
Poleć książkę
100
i
A
k
S
ń
k
z
S
U
P
A
c
i
l
U
|
A
S
S
E
D
O
Jeśli stoimy przodem do budynku
dworca, po naszej lewej stronie znajduje
się największy plac Odessy – Kulikowe
Pole, na który możemy dostać się przej-
ściem podziemnym. To właśnie tutaj w cza-
sach Związku Radzieckiego odbywały się
wszystkie manifestacje, pochody oraz
defilady wojskowe. Także w tym miejscu
funkcjonowało pierwsze miejskie więzie-
nie, a sam plac w czasach przedrewolu-
cyjnych nazywano Więziennym. W 1958 r.
wybudowano tam okazały gmach służący
jako siedziba Komitetu Regionalnego Par-
tii Komunistycznej Ukrainy. W 50. rocznicę
rewolucji październikowej przy wejściu do
budynku stanął 10-metrowy pomnik Le-
nina wykonany z szarego granitu.
Z Kulikowego Pola możemy udać się
w stronę ulicy Kateryńskiej, którą powró-
cimy do centrum miasta, lub kontynuować
spacer wzdłuż bulwaru Italiańskiego do
Akademickiego Teatru Komedii Muzycz-
nej. Budynek tego teatru wyróżnia się na
tle innych gmachów teatralnych w Odessie.
Nowoczesny obiekt wybudowano w 1981 r.,
a zaprojektował go Heinrich Topuz. Te-
atr miał być stylistyczną odskocznią od
wszechobecnego w latach jego powstania
socrealizmu. Teatr z widownią na 1300 osób
nosi imię Michaiła Wodianoja – aktora,
który na początku lat 50. został przesie-
dlony do Odessy wraz z całym zespołem
swojego macierzystego teatru ze Lwowa.
Od 2012 r. budynek jest także główną sie-
dzibą Międzynarodowego Festiwalu Fil-
mowego w Odessie.
Ostatnim punktem na naszej trasie jest
monaster św. Michała Archanioła znaj-
dujący się w pobliżu parku Szewczenki,
do którego doprowadzą nas spod teatru
ulice Leontowicza i Uspienska. Jest to pra-
wosławny żeński klasztor wybudowany
w 1840 r., założony przez Michaiła Woron-
cowa. Na przestrzeni prawie 180 lat funk-
cjonował także jako refektarz dla ubo-
gich, szpital i dom dla sierot. Po rewolucji
przez długie lata był zamknięty, w czasie
okupacji przywrócono jego działanie, ale
funkcjonował tylko do 1961 r. Odbudowę
zrujnowanego budynku rozpoczęto do-
piero w 1992 r., jednak po latach udało się
doprowadzić świątynię do pierwotnego
stanu i dziś możemy podziwiać mozaiki na
jej fasadach i odnowione kopuły.
▲▲ Kulikowe Pole
Kup książkę
Poleć książkę
Pobierz darmowy fragment (pdf)