Darmowy fragment publikacji:
PRAWO
GOSPODARCZE I HANDLOWE
Paweł Błaszczyk
Odpowiedzialność cywilna osób
działających za spółkę handlową
w procesie jej łączenia się,
podziału i przekształcenia
Wydawnictwo C.H. Beck
PRAWO GOSPODARCZE I HANDLOWE
Odpowiedzialność cywilna osób działających za spółkę handlową
w procesie jej łączenia się, podziału i przekształcenia
Polecamy nasze publikacje z zakresu prawa handlowego:
S. Sołtysiński (red.)
PRAWO SPÓŁEK KAPITAŁOWYCH. TOM 17a i 17b
System Prawa Prywatnego
S. Sołtysiński, A. Szajkowski, A. Szumański, J. Szwaja
KODEKS SPÓŁEK HANDLOWYCH. KOMENTARZ. TOM I–V, wyd. 2
Du¿e Komentarze Becka
J. Bieniak i in.
KODEKS SPÓŁEK HANDLOWYCH
Du¿e Komentarze Becka. Edycja limitowana
S. Włodyka (red.)
PRAWO UMÓW HANDLOWYCH. TOM 5, wyd. 3
System Prawa Handlowego
A. Szumański (red.)
ARBITRAŻ HANDLOWY. TOM 8
System Prawa Handlowego
S. Gurgul
PRAWO UPADŁOŚCIOWE I NAPRAWCZE, wyd. 8
Du¿e Komentarze Becka
E. Skibińska
KODEKS SPÓŁEK HANDLOWYCH. EDYCJA CZWARTA
Kodeks System
www.sklep.beck.pl
Paweł Błaszczyk
Odpowiedzialność cywilna osób
działających za spółkę handlową
w procesie jej łączenia się,
podziału i przekształcenia
Seria
Prawo Gospodarcze i Handlowe
pod redakcj¹
Profesora Stanis³awa W³odyki
Redaktor prowadz¹cy: Natalia Adamczyk
Wydanie publikacji zosta³o dofinansowane przez
Kancelariê Adwokacko-Radcowsk¹ B³aszczyk i Partnerzy
© Wydawnictwo C.H. Beck 2011
Wydawnictwo C.H. Beck Sp. z o.o.
ul. Bonifraterska 17, 00-203 Warszawa
Sk³ad i ³amanie: DTP Service
Druk i oprawa: Elpil, Siedlce
ISBN 978-83-255-3093-8
ISBN ebook 978-83-255-3094-5
Mojemu Tacie
Spis treści
Wprowadzenie ............................................................................................. XIII
Wykaz skrótów ............................................................................................ XVII
Literatura .................................................................................................... XXI
Rozdział I. Zagadnienia ogólne ..................................................................
1
1. Ogólna charakterystyka odpowiedzialności cywilnej za procesy
łączenia się, podziału i przekształcenia spółki handlowej ......................
1.1. Pojęcie odpowiedzialności cywilnej ................................................
1.2. Pojęcie osoby działającej za spółkę handlową ...............................
1.3. Łączenie się, podział i przekształcanie spółek handlowych
a pojęcie procesów restrukturyzacyjnych ..............................................
2. Polskie regulacje prawne w zakresie odpowiedzialności cywilnej osób
działających za spółkę handlową w procesie jej łączenia się, podziału
i przekształcenia ....................................................................................
2.1. Regulacje Kodeksu handlowego z 1934 r. ......................................
2.2. Regulacje Kodeksu spółek handlowych z 2000 r. ...........................
2.2.1. Uwagi ogólne ........................................................................
2.2.2. Wpływ prawa Unii Europejskiej na treść regulacji ..............
2.2.3. Regulacje odpowiedzialności za procesy łączenia się
i podziału spółki .............................................................................
2.2.4. Regulacja odpowiedzialności za proces przekształcenia
spółki ...............................................................................................
2.2.5. Zakres stosowania przepisów Kodeksu cywilnego z 1964 r.
2.3. Rola przepisów pozakodeksowych .................................................
2.3.1. Stosowanie art. 98 OfertaPublU ...........................................
2.3.2. Stosowanie art. 114 i n. KP ...................................................
2.3.3. Stosowanie art. 4a RachU .....................................................
2.3.4. Rola innych przepisów pozakodeksowych ...........................
Rozdział II. Odpowiedzialność cywilna osób działających za spółkę
w procesie jej łączenia się, podziału i przekształcenia – uwagi
prawno-porównawcze ................................................................................
1. Uwagi ogólne .........................................................................................
2. Prawo niemieckie ...................................................................................
2.1. Źródła regulacji ...............................................................................
2.2. Zakres odpowiedzialności ...............................................................
2.3. Charakter i konstrukcja prawna odpowiedzialności .......................
2.4. Zasady dochodzenia roszczeń .........................................................
1
1
7
11
17
17
20
20
22
26
30
34
37
38
43
45
49
51
51
53
53
54
58
59
VII
Spis treści
3. Prawo francuskie ....................................................................................
3.1. Źródła regulacji ...............................................................................
3.2. Zakres odpowiedzialności ...............................................................
3.3. Charakter i konstrukcja prawna odpowiedzialności .......................
3.4. Zasady dochodzenia roszczeń .........................................................
4. Prawo Wielkiej Brytanii .........................................................................
4.1. Źródła regulacji ...............................................................................
4.2. Zakres odpowiedzialności ...............................................................
4.3. Charakter i konstrukcja prawna odpowiedzialności ........................
4.4. Zasady dochodzenia roszczeń .........................................................
5. Prawo USA .............................................................................................
5.1. Źródła regulacji ...............................................................................
5.2. Zakres odpowiedzialności ...............................................................
5.3. Charakter i konstrukcja prawna odpowiedzialności ........................
5.4. Zasady dochodzenia roszczeń .........................................................
Rozdział III. Charakter prawny i znaczenie odpowiedzialności
cywilnej osób działających za spółkę ........................................................
1. Uwagi ogólne .........................................................................................
2. Odszkodowawczy charakter odpowiedzialności ...................................
3. Odpowiedzialność cywilna osób działających za spółkę
a odpowiedzialność deliktowa i kontraktowa ........................................
3.1. Potrzeba i kryterium kwalifikacji ...................................................
3.2. Kontraktowy charakter odpowiedzialności wobec spółki ..............
3.3. Sui generis charakter odpowiedzialności wobec wspólników
i osób trzecich ........................................................................................
4. Odpowiedzialność cywilna osób działających za spółkę na tle
rodzajów odpowiedzialności w spółkach handlowych ..........................
4.1. Klasyfikacje odpowiedzialności w spółkach handlowych ..............
4.2. Odpowiedzialność cywilna osób działających za spółkę w świetle
kryterium podmiotowego .......................................................................
4.3. Odpowiedzialność cywilna osób działających za spółkę w świetle
kryterium przedmiotowego ....................................................................
4.4. Odpowiedzialność cywilna osób działających za spółkę w świetle
kryterium charakteru prawnego odpowiedzialności ..............................
5. Celowość szczególnej regulacji odpowiedzialności cywilnej
za procesy łączenia się, podziału i przekształcenia spółki handlowej ...
Rozdział IV. Zakres podmiotowy i przedmiotowy odpowiedzialności
cywilnej osób działających za spółkę ........................................................
1. Zakres podmiotowy odpowiedzialności .................................................
1.1. Uwagi ogólne ..................................................................................
1.2. Osoby ponoszące odpowiedzialność ...............................................
1.2.1. Indywidualny charakter odpowiedzialności .........................
1.2.2. Osoby odpowiedzialne za procesy łączenia się i podziału
spółki ..............................................................................................
VIII
60
60
62
65
67
69
69
72
76
77
78
78
81
83
86
89
89
91
92
92
98
105
108
108
113
116
117
119
129
129
129
133
133
134
Spis treści
1.2.2.1. Osoby odpowiedzialne w spółkach kapitałowych .............
1.2.2.2. Osoby odpowiedzialne w łączących się spółkach
osobowych ......................................................................................
1.2.3. Osoby odpowiedzialne za proces przekształcenia spółki .....
1.2.3.1 Uwagi ogólne ......................................................................
1.2.3.2. Problem odpowiedzialności prokurentów spółek ..............
1.2.3.3. Problem odpowiedzialności członków organów
nadzorczych i kontrolnych spółek ..................................................
1.2.3.4. Problem odpowiedzialności tzw. rzekomych
reprezentantów spółki .....................................................................
1.3. Osoby uprawnione do naprawienia szkody .....................................
1.3.1. Osoby uprawnione w procesach łączenia się i podziału
spółki ..............................................................................................
1.3.2. Osoby uprawnione w procesie przekształcenia spółki .........
2. Zakres przedmiotowy odpowiedzialności ..............................................
2.1. Uwagi ogólne ..................................................................................
2.2. Zdarzenie wywołujące szkodę ........................................................
2.3. Szkoda .............................................................................................
2.3.1. Charakterystyka szkody objętej odpowiedzialnością osób
działających za spółkę ....................................................................
2.3.2. Szkoda spółki a szkoda jej wspólników ...............................
2.4. Związek przyczynowy ....................................................................
Rozdział V. Konstrukcja prawna odpowiedzialności cywilnej osób
działających za spółkę ................................................................................
1. Uwagi ogólne .........................................................................................
2. Bezprawne działanie lub zaniechanie ....................................................
2.1. Charakter bezprawności w ramach odpowiedzialności cywilnej
osób działających za spółkę ...................................................................
2.2. Przesłanki bezprawności .................................................................
2.2.1. Sprzeczność z prawem lub postanowieniami umowy
albo statutu spółki ...........................................................................
2.2.2. Bezprawność a niedołożenie wymaganej staranności ..........
2.2.3. Zastosowanie art. 484 KSH .................................................
2.2.4. Rola zasad „ładu (nadzoru) korporacyjnego” (corporate
governance) ....................................................................................
3. Zasada odpowiedzialności .....................................................................
3.1. Wina ................................................................................................
3.1.1. Zakres zastosowania zasady winy w ramach
odpowiedzialności cywilnej osób działających za spółkę .............
3.1.2. Pojęcie winy osoby działającej za spółkę .............................
3.1.3. Wina osoby działającej za spółkę a bezprawność ................
3.1.4. Postacie winy osoby działającej za spółkę ...........................
3.1.4.1. Uwagi ogólne .....................................................................
3.1.4.2. Wina umyślna ....................................................................
3.1.4.3. Wina nieumyślna ...............................................................
134
145
152
152
154
155
158
159
159
168
171
171
174
176
176
182
191
197
197
199
199
201
201
206
213
219
227
227
227
232
234
241
241
242
243
IX
Spis treści
3.2. Miernik staranności ........................................................................
3.2.1. Pojęcie i zakres zastosowania szczególnego miernika
staranności w ramach odpowiedzialności cywilnej osób
działających za spółkę ....................................................................
3.2.2. Problem miernika staranności w ramach odpowiedzialności
z art. 568 KSH ................................................................................
3.2.2.1. Zastosowanie miernika staranności z art. 293 § 2
i art. 483 § 2 KSH ..........................................................................
3.2.2.2. Zastosowanie mierników staranności z art. 355 § 1
i 2 KC .............................................................................................
3.2.3. Treść szczególnego miernika staranności ............................
3.2.4. Problem skutków prawnych naruszenia szczególnego
miernika staranności ......................................................................
3.3. Przesłanki ekskulpacyjne .................................................................
3.4. Przesłanki ekskulpacyjne a działanie w granicach dopuszczalnego
ryzyka gospodarczego ............................................................................
3.5. Ciężar dowodu ................................................................................
3.6. Odpowiedzialność solidarna ...........................................................
Rozdział VI. Dochodzenie roszczeń odszkodowawczych ........................
1. Wniesienie powództwa odszkodowawczego .........................................
1.1. Dojście do skutku połączenia, podziału lub przekształcenia
spółki a dopuszczalność wniesienia powództwa ....................................
1.2. Właściwość sądu i trybu postępowania ...........................................
1.2.1. Powództwo dotyczące szkód w procesie łączenia się
i podziału spółki ..............................................................................
1.2.2. Powództwo dotyczące szkód w procesie przekształcenia
spółki ...............................................................................................
1.2.3. Dochodzenie roszczeń w postępowaniu grupowym .............
1.3. Uchwała w sprawie dochodzenia roszczeń przez spółkę ................
1.4. Zastosowanie powództwa w trybie tzw. actio pro socio .................
1.5. Wniesienie powództwa na zasadach ogólnych ...............................
2. Ochrona osób działających za spółkę przed nieuzasadnionym
wniesieniem powództwa ........................................................................
2.1. Uwagi ogólne ..................................................................................
2.2. Kaucja na zabezpieczenie pokrycia szkody grożącej pozwanemu ..
2.2.1. Ustanowienie kaucji .............................................................
2.2.2. Skutki ustanowienia kaucji ...................................................
2.3. Odpowiedzialność cywilna powoda za nieuzasadnione wniesienie
powództwa .............................................................................................
3. Przesłanki negatywne powództwa odszkodowawczego ........................
3.1. Przedawnienie roszczeń ..................................................................
3.2. Zwolnienie od odpowiedzialności ...................................................
3.2.1. Uwagi ogólne ........................................................................
3.2.2. Ograniczenia dopuszczalności zwolnienia
od odpowiedzialności .....................................................................
246
246
249
249
253
258
263
273
281
288
291
297
297
297
301
301
304
306
311
317
321
324
324
327
327
331
333
338
338
345
345
347
X
Spis treści
3.2.3. Problem dopuszczalności zwolnienia
od odpowiedzialności w umowie lub statucie spółki .....................
3.2.4. Zwolnienie od odpowiedzialności a udzielenie
absolutorium ...................................................................................
Zakończenie .................................................................................................
Indeks rzeczowy .........................................................................................
351
353
363
371
XI
Wprowadzenie
W spółkach prawa handlowego, a w szczególności w spółkach typu kapita-
łowego, można zaobserwować ścieranie się rozmaitych, często przeciwstawnych
interesów. Wynika to z rozbieżności oczekiwań tzw. aktorów korporacyjnych, ta-
kich jak spółka, wspólnicy (jej ekonomiczni właściciele), osoby zarządzające oraz
wierzyciele. Napięcia i ewentualne konflikty powstają zarówno pomiędzy spół-
ką oraz jej wspólnikami albo wierzycielami, jak i pomiędzy samymi wspólnika-
mi – przede wszystkim, gdy pozycja jednego z nich jest dominująca względem
pozostałych. Cechą wspólną płaszczyzn potencjalnych sporów jest występowa-
nie w nich: po jednej stronie – podmiotów decydujących w sprawach spółki, a po
drugiej stronie – podmiotów pozbawionych większego wpływu na sprawy spółki.
W spółkach kapitałowych odzwierciedleniem tej prawidłowości jest rozbieżność
interesów, która może wystąpić na osi: wspólnicy spółki – osoby zarządzające.
Napięcia pomiędzy tymi podmiotami stanowią konsekwencję wyraźnego oddzie-
lenia w spółkach typu kapitałowego funkcji „menedżerskich” od funkcji „właści-
cielskich”, zgodnie z wyróżnianą w doktrynie zasadą „rozdzielności kapitału od
zarządzania”1.
Zasygnalizowane konflikty interesów są szczególnie widoczne w ramach pro-
cesów łączenia się, podziału i przekształcania spółek, które w niniejszym opra-
cowaniu zostały określone zbiorczym mianem „procesów restrukturyzacyjnych”.
Instytucje prawne Tytułu IV KSH wykraczają poza zwykły zakres funkcjono-
wania spółek handlowych, skutkując istotnymi zmianami co do formy prawnej
prowadzonej przez nie działalności i wiążąc się niejednokrotnie z doniosłymi
konsekwencjami finansowymi dla spółek, ich wspólników i – pośrednio – wie-
rzycieli. W efekcie, wystąpienie jakichkolwiek nieprawidłowości w postępowa-
niu osób przeprowadzających procesy restrukturyzacyjne naraża „aktorów kor-
poracyjnych” na poniesienie znaczących szkód. Potencjalnie poszkodowanymi są
głównie wspólnicy mniejszościowi, niemający decydującego wpływu na przemia-
ny ustrojowe spółek i uzależnieni w tym zakresie od sposobu działania osób za-
rządzających. Dlatego też, w praktyce przeobrażeń prawno-ustrojowych spółek
bardzo istotne znaczenie ma odpowiednie zabezpieczenie interesów uczestniczą-
cych w nich podmiotów. O doniosłości tej problematyki świadczy również jej wy-
raźne uregulowanie w prawie Unii Europejskiej. Zważywszy że przygotowanie
i przeprowadzenie postępowań restrukturyzacyjnych niemal w całości przynależy
do kompetencji zarządców – a przyznanie wspólnikom prawa do podjęcia osta-
tecznej decyzji w tym zakresie nie zawsze jest wystarczającym zabezpieczeniem
przed nadużyciami – jednym z filarów ochrony prawnej interesów wspólników
1 Zob. A. Szumański, [w:] S. Sołtysiński, A. Szajkowski, A. Szumański, J. Szwaja, Kodeks
spółek handlowych, t. I, Komentarz do artykułów 1–150, Warszawa 2001, s. 45.
XIII
Wprowadzenie
w omawianych procesach jest instytucja odpowiedzialności cywilnej funkcjona-
riuszy spółki. Odpowiedzialność ta ma charakter odszkodowawczy i w świetle
polskiego prawa ponoszona jest przez osoby zarządzające i nadzorujące w spół-
kach kapitałowych oraz przez wspólników prowadzących sprawy spółek osobo-
wych. Obie te kategorie osób zwane są łącznie w niniejszej pracy osobami działa-
jącymi za spółkę lub menedżerami spółki.
Odpowiedzialność cywilna za procesy łączenia się, podziału i przekształca-
nia spółek handlowych nie została jak dotąd poddana systemowemu omówieniu
w polskim piśmiennictwie. Większość publikacji w tym zakresie obejmuje albo
całość problematyki odpowiedzialności cywilnoprawnej w spółkach2 lub wybra-
ne jej przypadki normatywne3, albo całość zagadnień związanych z procesami
restrukturyzacyjnymi spółek4, względnie prezentację jednego z nich5. Instytucje
prawne dotyczące wyłącznie odpowiedzialności cywilnej za łączenie się, podział
i przekształcanie spółek są w tych opracowaniach jedynie fragmentem znacznie
obszerniejszych rozważań. Mając na uwadze, że unormowania Tytułu IV KSH
obowiązują dopiero od 2001 r. i w większości nie występowały w poprzednio
obowiązującej regulacji polskiego prawa spółek, poglądy doktryny i orzecznictwo
sądowe ukształtowane na tle przepisów Kodeksu handlowego jedynie w ograni-
czonym zakresie znajdują zastosowanie do nowego ustawodawstwa. W szczegól-
ności dotyczy to całkowicie nieznanych w poprzednim stanie prawnym norm wy-
nikających z art. 512, 526, 548 i 568 KSH, które są zasadniczym przedmiotem
oceny w niniejszym opracowaniu. Istotnym novum tych regulacji jest umożliwie-
nie na ich podstawie dochodzenia roszczeń odszkodowawczych przez wspólni-
ków (akcjonariuszy) spółek, a z mocy art. 568 KSH także przez wierzycieli, bez-
pośrednio od osób zarządzających. Tak określony zakres podmiotowy stanowi
nową jakość w stosunku do innych przypadków normatywnych odpowiedzialno-
ści cywilnej funkcjonariuszy spółek handlowych, w których podmiotami upraw-
nionymi są na ogół wyłącznie spółki, nie zaś ich wspólnicy.
Prowadzone rozważania dotyczą ponadto odpowiedzialności wynikającej
z art. 293 i 483 KSH. Uzasadniony jest pogląd, że zakres zastosowania tych norm
obejmuje nie tylko instytucje prawne Tytułu III KSH, ale również łączenie się, po-
dział i – w zakresie niewyłączonym przez art. 568 KSH – przekształcanie spółek.
Konstrukcja prawna art. 293 i 483 KSH oraz art. 512, 526, 548 i 568 KSH jest
niemal tożsama i w przedstawionych wywodach przepisy te zostały ujęte jako jed-
nolite unormowanie odpowiedzialności cywilnoprawnej za procesy restruktury-
2 Zob. T. Siemiątkowski, Odpowiedzialność cywilnoprawna w spółkach kapitałowych,
3 Zob. K. Bilewska, Dochodzenie roszczeń spółki kapitałowej przez jej wspólników (actio
Warszawa 2007.
pro socio), Warszawa 2008.
4 Zob. A. Kidyba (red.), A. Witosz, Łączenie, podział i przekształcanie spółek, Biblioteka
Prawa Spółek, t. IV, Warszawa 2007; Z. Majkut, Łączenie się, podział i przekształcanie spó-
łek prawa handlowego. Studium prawne, ekonomiczne i edukacyjne, Toruń 2007.
5 Zob. G. Miś, Przekształcanie spółek handlowych, Warszawa 2005; A. Stępień, Prze-
kształcenia spółek handlowych, Warszawa 2005; M. Borkowski, Łączenie się spółek akcyj-
nych, Warszawa 2001; P. Pinior, Podział spółek kapitałowych w prawie polskim i niemiec-
kim, Warszawa 2003.
XIV
Wprowadzenie
zacyjne, na podstawie którego uprawnionymi do roszczeń odszkodowawczych są
zarówno wspólnicy spółek, jak też same spółki i – w określonym zakresie – osoby
trzecie. Wypada podkreślić, że analiza zawarta w niniejszej pracy dotyczy wyłącz-
nie odpowiedzialności osób działających za spółkę, z pominięciem innych przy-
padków odpowiedzialności cywilnej w procesach restrukturyzacyjnych. Nie zo-
stały poddane omówieniu przepisy o odpowiedzialności ponoszonej przez spółkę
(art. 509 § 3, art. 544 § 3 i art. 51617 § 3 KSH) oraz biegłego rewidenta (art. 513,
527, 549 i 568 § 2 KSH). Argumentem przemawiającym za ograniczeniem ram
tematycznych opracowania do odpowiedzialności jedynie menedżerów spółek są
znaczące odmienności konstrukcyjne pomiędzy art. 293, 483, 512, 526, 548 i 568
KSH a wymienionymi wyżej regulacjami. Istotne jest również, że prowadzone
rozważania zostały skoncentrowane na odpowiedzialności osób podejmujących
w procesach restrukturyzacyjnych określone działania lub zaniechania albo osób
mających taką możliwość, i odpowiadających za powstałe w tych procesach szko-
dy. Poza zakresem omówienia pozostaje natomiast problematyka odpowiedzial-
ności za zobowiązania restrukturyzowanych spółek, a w tym subsydiarna odpo-
wiedzialność wspólników łączących się lub podlegających przekształceniu spółek
osobowych.
Zasadniczym celem pracy jest określenie charakteru i konstrukcji prawnej od-
powiedzialności cywilnej w procesach restrukturyzacyjnych. Artykuł 512, 526,
548 i 568 KSH wprowadzają do polskiego prawodawstwa autonomiczne zasa-
dy odpowiedzialności odszkodowawczej funkcjonariuszy spółek. Zważywszy że
osobami uprawnionymi na podstawie tych przepisów są wspólnicy (akcjonariu-
sze) spółek, a podmiotami zobowiązanymi są członkowie władz spółek, w pre-
zentowanych regulacjach doszło niejako do „przełamania” wyróżnianej w spół-
kach kapitałowych zasady „rozdzielności kapitału od zarządzania”. Co więcej,
normy te umożliwiają dochodzenie roszczeń także wspólnikom łączących się lub
przekształcanych spółek osobowych oraz, zgodnie z art. 568 KSH, określają obo-
wiązek odszkodowawczy w stosunku do osób trzecich, takich jak np. wierzyciele
spółek. Z tych względów oraz wobec swoistej konstrukcji prawnej omawianych
regulacji, która w części zbliżona jest do odpowiedzialności deliktowej z art. 415
i n. KC, w części zaś do odpowiedzialności kontraktowej z art. 471 i n. KC, od-
powiedzialność osób działających za spółkę w procesie jej łączenia się, podziału
i przekształcenia uznano w niniejszym opracowaniu za rozwiązanie sui generis na
tle innych polskich przepisów o odpowiedzialności cywilnoprawnej. Za postawio-
ną tezą przemawia także szczególnie określony zakres przedmiotowy tych norm
oraz ich autonomiczny termin przedawnienia roszczeń. Wydaje się natomiast, że
odpowiedzialność z art. 293 i 483 KSH nie ma sui generis charakteru prawnego,
lecz – odmiennie niż art. 512, 526, 548 i 568 KSH – przynależy do kategorii od-
powiedzialności kontraktowej.
Celem opracowania jest także rozstrzygnięcie wielu zagadnień szczegółowych,
związanych przede wszystkim z jej zakresem podmiotowym i przedmiotowym
oraz zasadami dochodzenia roszczeń odszkodowawczych. Określenia wymaga
m.in., kto ponosi odpowiedzialność i za co odpowiada oraz jakie są zasady wno-
szenia powództw odszkodowawczych, ochrony osób pozwanych i zwolnienia od
obowiązku naprawienia szkody. Kwestie te mają doniosłe znaczenie dla praktyki
XV
Wprowadzenie
stosowania analizowanych przepisów i niewątpliwie składają się na ich całościo-
wą prezentację. Jednym z najbardziej spornych zagadnień jest ustalenie skutków
prawnych naruszenia miernika staranności. Dyskusyjne jest bowiem, czy niedo-
chowanie standardów w tym zakresie stanowi – podobnie jak np. w prawie nie-
mieckim, amerykańskim lub francuskim – o bezprawności postępowania mene-
dżera spółki, czy też dotyczy wyłącznie oceny jego zawinienia. Cenne są również
– wykraczające w istotnej mierze poza zakres unormowań Kodeksu spółek hand-
lowych – rozważania dotyczące tzw. szkody pośredniej wspólników, zakresu poję-
cia winy osoby działającej za spółkę oraz przesłanek ekskulpacyjnych. Włączenie
tych zagadnień, poruszanych dotąd głównie na tle ogólniejszej perspektywy regu-
lacji Kodeksu cywilnego, było podyktowane ich ważką rolą dla odpowiedzialno-
ści cywilnej w procesach restrukturyzacyjnych i posłużyło do wyprowadzenia cie-
kawych wniosków mających zastosowanie do prawa spółek.
W opracowaniu wykorzystano przede wszystkim metodę dogmatyczną oraz
prawno-porównawczą. Wyprowadzone wnioski oparto na wykładni przepisów
prawnych, dorobku polskiej doktryny i orzecznictwie sądowym. W mniejszym
natomiast stopniu odwołano się do metody historycznej i empirycznej, zważyw-
szy że omawiane regulacje Kodeksu spółek handlowych nie miały swoich odpo-
wiedników w ramach Kodeksu handlowego, a praktyka ich stosowania jest jak
dotąd niewielka. Istotne znaczenie dla prowadzonych badań miała analiza praw-
no-porównawcza, a w szczególności nawiązania do prawa Unii Europejskiej oraz
systemów prawnych państw, w których przyjęto inne niż w Polsce modele odpo-
wiedzialności cywilnej za procesy restrukturyzacyjne spółek handlowych. Szero-
kie spojrzenie na tematykę pracy pozwoliło ustrzec się schematycznego, zdeter-
minowanego wyłącznie rodzimymi regulacjami, postrzegania odpowiedzialności
cywilnej menedżerów.
Niniejsza praca została sporządzona na podstawie rozprawy doktorskiej przy-
gotowanej i obronionej na Wydziale Prawa i Administracji Uniwersytetu Jagiel-
lońskiego. Promotorem rozprawy był Prof. dr hab. Andrzej Szumański, któremu
bardzo dziękuję za okazaną pomoc, życzliwość i inspirację naukową. Składam
również podziękowania recenzentom rozprawy doktorskiej – Prof. dr. hab. Woj-
ciechowi Katnerowi i Prof. dr. hab. Wojciechowi Pyziołowi – za udzielenie cen-
nych wskazówek i wartościowych uwag, które umożliwiły mi poprawienie pier-
wotnej wersji opracowania.
Warszawa, sierpień 2011 r.
Autor
XVI
Wykaz skrótów
1. Źródła prawa
AktG . . . . . . . . . . . . . . Das Aktiengesetz z 6.9.1965 r. (BGBL I 1965, s. 1089)
CA 2006 . . . . . . . . . . . Companies Act z 8.11.2006 r.
C. com . . . . . . . . . . . . Code de commerce z 24.7.1966 r. (La loi no 66–537)
KC . . . . . . . . . . . . . . . ustawa z 23.4.1964 r. – Kodeks cywilny (Dz.U. Nr 16,
KH . . . . . . . . . . . . . . .
poz. 93 ze zm.)
rozporządzenie Prezydenta RP z 27.6.1934 r. – Kodeks
handlowy (Dz.U. Nr 57, poz. 502 ze zm.)
KP . . . . . . . . . . . . . . . . ustawa z 26.6.1974 r. – Kodeks pracy (tekst jedn. Dz.U.
KPC . . . . . . . . . . . . . . ustawa z 17.11.1964 r. – Kodeks postępowania cywilne-
z 1998 r. Nr 21, poz. 94 ze zm.)
go (Dz.U. Nr 43, poz. 296 ze zm.)
(Dz.U. Nr 94, poz. 1037 ze zm.)
KSH . . . . . . . . . . . . . . ustawa z 15.9.2000 r. – Kodeks spółek handlowych
OfertaPublU . . . . . . . . ustawa z 29.7.2005 r. o ofercie publicznej i warunkach
wprowadzania instrumentów finansowych do zorgani-
zowanego obrotu oraz o spółkach publicznych (Dz.U.
Nr 184, poz. 1539 ze zm.)
PrBank . . . . . . . . . . . . ustawa z 19.8.1997 r. – Prawo bankowe (tekst jedn.
Dz.U. z 2002 r. Nr 72, poz. 665 ze zm.)
RachU . . . . . . . . . . . . ustawa z 29.10.1994 r. o rachunkowości (tekst jedn.
Dz.U. z 2009 r. Nr 152, poz. 1223 ze zm.)
Szósta Dyrektywa . . . Szósta Dyrektywa Rady z 17.12.1982 r. dotyczą-
ca podziału spółek akcyjnych (Dz.Urz. UE L 378
z 31.12.1982 r., s. 47)
Trzecia Dyrektywa . . . Trzecia Dyrektywa Rady z 9.10.1978 r. dotyczą-
ca łączenia się spółek akcyjnych (Dz.Urz. UE L 295
z 20.10.1978 r., s. 36)
TFUE . . . . . . . . . . . . . Traktat o funkcjonowaniu Unii Europejskiej, wersja
skonsolidowana (Dz.Urz. UE C 83 z 30.3.2010 r., s. 47)
Europejską
TWE . . . . . . . . . . . . . . Traktat
ustanawiający Wspólnotę
z 25.3.1957 r. (Dz.Urz. UE C 224 z 31.8.1992 r., s. 1)
Umw. G . . . . . . . . . . . niemiecka ustawa z 28.10.1994 r. o przekształcaniu
podmiotów prawnych – Umwandlungsgesetz (BGBL
1994 I, s. 3210)
XVII
Wykaz skrótów
2. Organy i instytucje
ETS . . . . . . . . . . . . . . Europejski Trybunał Sprawiedliwości
SA . . . . . . . . . . . . . . . . Sąd Apelacyjny
SN . . . . . . . . . . . . . . . Sąd Najwyższy
3. Publikatory i czasopisma
Biul. SN . . . . . . . . . . . Biuletyn Sądu Najwyższego
Dz.U. . . . . . . . . . . . . . Dziennik Ustaw
Dz.Urz. UE . . . . . . . . . Dziennik Urzędowy Unii Europejskiej
Gl. . . . . . . . . . . . . . . . . Glosa
KPP . . . . . . . . . . . . . . Kwartalnik Prawa Prywatnego
MoP . . . . . . . . . . . . . . Monitor Prawniczy
NP . . . . . . . . . . . . . . . . Nowe Prawo
OSA . . . . . . . . . . . . . . Orzecznictwo Sądów Apelacyjnych
OSN . . . . . . . . . . . . . . Orzecznictwo Sądu Najwyższego
OSNC . . . . . . . . . . . . . Orzecznictwo Sądu Najwyższego – Izba Cywilna
OSNCP . . . . . . . . . . . . Orzecznictwo Sądu Najwyższego – Izba Cywilna oraz
OSNP . . . . . . . . . . . . . Orzecznictwo Sądu Najwyższego – Izba Pracy i Ubez-
Izba Pracy i Ubezpieczeń Społecznych
pieczeń Społecznych
OSP . . . . . . . . . . . . . . Orzecznictwo Sądów Polskich
OSPiKA . . . . . . . . . . . Orzecznictwo Sądów Polskich i Komisji Arbitrażowych
Pal. . . . . . . . . . . . . . . . Palestra
PiP . . . . . . . . . . . . . . . Państwo i Prawo
PPH . . . . . . . . . . . . . . Przegląd Prawa Handlowego
Prok. i Pr. – wkł. . . . . . Prokuratura i Prawo – wkładka
Pr. Sp. . . . . . . . . . . . . . Prawo Spółek
PUG . . . . . . . . . . . . . . Przegląd Ustawodawstwa Gospodarczego
TPP . . . . . . . . . . . . . . . Transformacje Prawa Prywatnego
4. Inne skróty
art. . . . . . . . . . . . . . . . artykuł
cz. . . . . . . . . . . . . . . . . część
lit. . . . . . . . . . . . . . . . .
litera
m.in. . . . . . . . . . . . . . . między innymi
n. . . . . . . . . . . . . . . . . . następny (-a, -e)
np. . . . . . . . . . . . . . . . . na przykład
Nr . . . . . . . . . . . . . . . . numer
oprac. . . . . . . . . . . . . . opracowanie
niepubl. . . . . . . . . . . . . niepublikowany (-a, -e)
pkt . . . . . . . . . . . . . . . punkt
por. . . . . . . . . . . . . . . . porównaj
poz. . . . . . . . . . . . . . . . pozycja
red. . . . . . . . . . . . . . . .
redakcja
XVIII
Wykaz skrótów
tom
tekst jednolity
to jest
to znaczy
s. . . . . . . . . . . . . . . . . . strona
sp. z o.o. . . . . . . . . . . spółka z ograniczoną odpowiedzialnością
t. . . . . . . . . . . . . . . . . .
tekst jedn. . . . . . . . . . .
tj. . . . . . . . . . . . . . . . .
tzn. . . . . . . . . . . . . . . .
UE . . . . . . . . . . . . . . . Unia Europejska
ust. . . . . . . . . . . . . . . . ustęp
v. . . . . . . . . . . . . . . . . versus
w zw. . . . . . . . . . . . . . w związku
wyd. . . . . . . . . . . . . . . wydanie
zd. . . . . . . . . . . . . . . . . zdanie
ze. zm. . . . . . . . . . . . . ze zmianami
zob. . . . . . . . . . . . . . . . zobacz
XIX
Pobierz darmowy fragment (pdf)