Cyfroteka.pl

klikaj i czytaj online

Cyfro
Czytomierz
00024 003870 24089809 na godz. na dobę w sumie
wyszukaj dokładnie | pobierz wtyczkę
Odpowiedzialność dyscyplinarna sędziów, prokuratorów, adwokatów, radców prawnych i notariuszy - ebook/pdf
Odpowiedzialność dyscyplinarna sędziów, prokuratorów, adwokatów, radców prawnych i notariuszy - ebook/pdf
Autor: Liczba stron:
Wydawca: Wolters Kluwer Język publikacji: polski
ISBN: 978-83-8092-201-3 Data wydania:
Lektor:
Kategoria: ebooki >> prawo i podatki >> karne
Porównaj ceny (książka, ebook, audiobook).
Czytaj online.
Komentuj
Wiesław Kozielewicz sędzia Sądu Najwyższego, przewodniczący IV Wydziału Kasacyjnego w Izbie Karnej, orzeka również w sprawach dyscyplinarnych; organizował w Sądzie Najwyższym Wydział do spraw dyscyplinarnych i był jego przewodniczącym; wykładowca; autor ponad siedemdziesięciu publikacji z zakresu prawa dyscyplinarnego, prawa karnego materialnego i procesowego oraz historycznoprawnych.

W publikacji omówiono odpowiedzialność dyscyplinarną zawodów zaufania publicznego: sędziów, prokuratorów, adwokatów, radców prawnych oraz notariuszy w świetle standardów wyznaczanych przez orzecznictwo Trybunału Konstytucyjnego i Europejskiego Trybunału Praw Człowieka. Przedstawiono w niej podstawowe z punktu widzenia praktyki instytucje dyscyplinarnego prawa materialnego:
przebieg poszczególnych etapów postępowania,
zawieszenie w czynnościach służbowych,
nadzwyczajne środki zaskarżenia w sprawach dyscyplinarnych (wznowienie postępowania dyscyplinarnego i kasację).

W drugim wydaniu opracowania wiele uwagi poświęcono w szczególności najnowszym zmianom w ustawie Prawo o adwokaturze w zakresie odpowiedzialności dyscyplinarnej.

Książka jest przeznaczona dla przedstawicieli praktyki: sędziów, prokuratorów, adwokatów, radców prawnych i notariuszy oraz innych osób interesujących się problematyką odpowiedzialności dyscyplinarnej w zawodach prawniczych.
Znajdź podobne książki Ostatnio czytane w tej kategorii

Darmowy fragment publikacji:

Odpowiedzialność dyscyplinarna sędziów, prokuratorów, adwokatów, radców prawnych i notariuszy Wiesław Kozielewicz redakcja naukowa Dariusz Świecki BIBLIOTEKA SĄDOWA 2. WYDANIE WARSZAWA 2016 Stan prawny na 23 listopada 2015 r. Wydawca Monika Pawłowska Redaktor prowadzący Katarzyna Gierłowska Wydawca Opracowanie redakcyjne Agnieszka Zagozda Redaktor prowadzący Łamanie Wolters Kluwer Opracowanie redakcyjne Łamanie Projekt gra czny okładki i stron tytułowych Ta książka jest wspólnym dziełem twórcy i wydawcy. Prosimy, byś przestrzegał przysługujących im praw. Książkę możesz udostępnić osobom bliskim lub osobiście znanym, ale nie publikuj jej w internecie. Jeśli cytujesz fragmenty, nie zmieniaj ich treści i koniecznie zaznacz, czyje to dzieło. A jeśli musisz skopiować część, rób to jedynie na użytek osobisty. SZANUJMY PRAWO I WŁ ASNOŚĆ Więcej na www.legalnakultura.pl PLK IB ��K © Copyright by Wolters Kluwer SA, 2016 © Copyright by ISBN: 978-83-264-9711-7 Wolters Kluwer SA, 2013 2. wydanie ISBN: Wydane przez: Wolters Kluwer SA Wydane przez: Wolters Kluwer SA Dział Praw Autorskich 01-208 Warszawa, ul. Przyokopowa 33 Dział Praw Autorskich tel. 22 535 82 19 01-208 Warszawa, ul. Przyokopowa 33 e-mail: ksiazki@wolterskluwer.pl tel. 22 535 82 00, fax 22 535 81 35 e-mail: ksiazki@wolterskluwer.pl www.wolterskluwer.pl księgarnia internetowa www.profinfo.pl www.wolterskluwer.pl księgarnia internetowa www.profinfo.pl SPIS TREŚCI Wykaz skrótów ................................................................................................................... 9 Od Autora .......................................................................................................................... 11 Rozdział I Odpowiedzialność dyscyplinarna – uwagi ogólne .................................................... 13 Rozdział II Zbiory zasad etyki zawodów prawniczych a odpowiedzialność dyscyplinarna .................................................................................................................... 18 Rozdział III Odpowiedzialność dyscyplinarna w orzecznictwie Trybunału Konstytucyjnego ............................................................................................................... 26 Rozdział IV Odpowiedzialność dyscyplinarna w świetle orzecznictwa Europejskiego Trybunału Praw Człowieka ............................................................................................ 31 Rozdział V Odpowiedzialność dyscyplinarna a postępowanie lustracyjne .............................. 34 Rozdział VI Podstawowe instytucje dyscyplinarnego prawa materialnego ................................ 48 1. Pojęcie przewinienia dyscyplinarnego ................................................................... 48 2. Kary dyscyplinarne ................................................................................................... 55 3. Przedawnienie dyscyplinarne .................................................................................. 59 Rozdział VII Odpowiednie stosowanie przepisów kodeksu postępowania karnego w postępowaniu dyscyplinarnym .................................................................................. 70 6 Spis treści Rozdział VIII Przebieg postępowania dyscyplinarnego ..................................................................... 75 1. Postępowanie przed rzecznikiem dyscyplinarnym .............................................. 75 2. Postępowanie przed sądem dyscyplinarnym I instancji ..................................... 80 3. Postępowanie przed sądem dyscyplinarnym II instancji .................................... 88 4. Postępowanie wykonawcze ..................................................................................... 92 Rozdział IX Instytucja zawieszenia w czynnościach służbowych ................................................. 96 Rozdział X Nadzwyczajne środki zaskarżenia w postępowaniu dyscyplinarnym .................. 105 1. Postępowanie kasacyjne ......................................................................................... 105 2. Wznowienie postępowania dyscyplinarnego ...................................................... 117 Rozdział XI Odpowiedzialność dyscyplinarna sędziów ................................................................ 128 1. Kształtowanie się odpowiedzialności dyscyplinarnej sędziów ......................... 128 2. Organy i strony postępowania w sprawach odpowiedzialności dyscyplinarnej sędziów oraz jego przebieg – kwestie szczegółowe .................. 136 3. Odpowiedzialność dyscyplinarna sędziego za wykroczenia ............................ 153 4. Odpowiedzialność za sprzeniewierzenie się sędziowskiej niezawisłości ........ 156 5. Przegląd orzecznictwa Sądu Najwyższego – Sądu Dyscyplinarnego w zakresie dyscyplinarnego prawa materialnego ............................................... 168 6. Przepisy o odpowiedzialności dyscyplinarnej sędziów – wyciąg z ustawy z dnia 27 lipca 2001 r. – Prawo o ustroju sądów powszechnych ...................... 181 7. Zbiór zasad etyki zawodu sędziego ...................................................................... 187 Rozdział XII Odpowiedzialność dyscyplinarna prokuratorów ..................................................... 193 1. Kształtowanie się odpowiedzialności dyscyplinarnej prokuratorów ............... 193 2. Organy i strony postępowania w sprawach odpowiedzialności dyscyplinarnej prokuratorów i jego przebieg – kwestie szczegółowe ............. 203 3. Przegląd orzecznictwa Sądu Najwyższego dotyczącego prokuratorów w zakresie dyscyplinarnego prawa materialnego ............................................... 210 4. Przepisy o odpowiedzialności dyscyplinarnej prokuratorów – wyciąg z ustawy z dnia 20 czerwca 1985 r. o prokuraturze ............................................ 226 5. Zbiór zasad etyki zawodu prokuratora ................................................................ 231 Rozdział XIII Odpowiedzialność dyscyplinarna adwokatów .......................................................... 238 1. Kształtowanie się odpowiedzialności dyscyplinarnej adwokatów ................... 238 Spis treści 7 2. Organy i strony postępowania w sprawach odpowiedzialności dyscyplinarnej adwokatów oraz jego przebieg – kwestie szczegółowe ............ 247 3. Przegląd orzecznictwa Sądu Najwyższego dotyczącego adwokatów w zakresie dyscyplinarnego prawa materialnego ............................................... 260 4. Przepisy o odpowiedzialności dyscyplinarnej adwokatów – wyciąg z ustawy z dnia 26 maja 1982 r. – Prawo o adwokaturze .................................. 280 5. Zbiór zasad etyki zawodu adwokata .................................................................... 288 Rozdział XIV Odpowiedzialność dyscyplinarna radców prawnych .............................................. 302 1. Kształtowanie się odpowiedzialności dyscyplinarnej radców prawnych ........ 302 2. Organy i strony postępowania w sprawach odpowiedzialności dyscyplinarnej radców prawnych oraz jego przebieg – kwestie szczegółowe ............................................................................................ 305 3. Przegląd orzecznictwa Sądu Najwyższego dotyczącego radców prawnych w zakresie dyscyplinarnego prawa materialnego ............................................... 323 4. Przepisy o odpowiedzialności dyscyplinarnej radców prawnych – wyciąg z ustawy z dnia 6 lipca 1982 r. o radcach prawnych .......................................... 337 5. Kodeks Etyki Radcy Prawnego ............................................................................. 344 Rozdział XV Odpowiedzialność dyscyplinarna notariuszy ........................................................... 361 1. Kształtowanie się odpowiedzialności dyscyplinarnej notariuszy ..................... 361 2. Organy i strony postępowania w sprawach odpowiedzialności dyscyplinarnej notariuszy oraz jego przebieg – kwestie szczegółowe ............. 368 3. Przegląd orzecznictwa Sądu Najwyższego dotyczącego notariuszy w zakresie dyscyplinarnego prawa materialnego................................................ 382 4. Przepisy o odpowiedzialności dyscyplinarnej notariuszy – wyciąg z ustawy z dnia 14 lutego 1991 r. – Prawo o notariacie ..................................................... 401 5. Zbiór zasad etyki zawodu notariusza ................................................................... 405 Rozdział XVI Propozycje zmian przepisów z zakresu odpowiedzialności dyscyplinarnej sędziów, prokuratorów, adwokatów, radców prawnych i notariuszy ................... 412 1. Uwagi ogólne ........................................................................................................... 412 2. Rządowy projekt ustawy o postępowaniu dyscyplinarnym wobec osób wykonujących niektóre zawody prawnicze ......................................................... 413 3. Opracowany w Zespole Ekspertów Rzecznika Praw Obywatelskich projekt ustawy – Prawo o postępowaniu w sprawach odpowiedzialności dyscyplinarnej osób wykonujących zawody prawnicze ..................................... 423 4. Projekty zmian przepisów w zakresie odpowiedzialności dyscyplinarnej prokuratorów ........................................................................................................... 430 8 Spis treści 5. Propozycje uregulowania odpowiedzialności dyscyplinarnej radców prawnych zawarte w projekcie ustawy o radcach prawnych opracowanym przez Ośrodek Badań Studiów i Legislacji przy Krajowej Radzie Radców Prawnych .................................................................................................. 440 6. Zgłoszone przez Krajową Radę Notarialną propozycje zmiany ustawy z dnia 14 lutego 1991 r. – Prawo o notariacie w zakresie odpowiedzialności dyscyplinarnej ......................................................................................................... 449 7. Uwagi de lege ferenda ............................................................................................. 452 Bibliografia ...................................................................................................................... 457 WYKAZ SKRÓTÓW Akty prawne k.k. k.p.a. k.p.k. – ustawa z  dnia 6  czerwca 1997  r. – Kodeks karny (Dz.  U. Nr  88, poz.  553 z późn. zm.) – ustawa z  dnia 14  czerwca 1960  r. – Kodeks postępowania administracyj- nego (tekst jedn.: Dz. U. z 2013 r. poz. 267 z późn. zm.) – ustawa z  dnia 6  czerwca 1997  r. – Kodeks postępowania karnego (Dz.  U. Nr 89, poz. 555 z późn. zm.) k.p.k. z 1969 r. – ustawa z dnia 19 kwietnia 1969 r. – Kodeks postępowania karnego (Dz. U. Nr 13, poz. 96 z późn. zm.) k.p.w. – ustawa z dnia 24 sierpnia 2001 r. – Kodeks postępowania w sprawach o wy- kroczenia (tekst jedn.: Dz. U. z 2013 r. poz. 395 z późn. zm.) k.o.p.c.p.w. – Konwencja o  ochronie praw człowieka i  podstawowych wolności (Dz.  U. p.a. p.n. z 1993 r. Nr 61, poz. 284 z późn. zm.) – ustawa z dnia 26 maja 1982 r. – Prawo o adwokaturze (tekst jedn.: Dz. U. z 2015 r. poz. 615 z późn. zm.) – ustawa z  dnia 14  lutego 1991  r. – Prawo o  notariacie (tekst jedn.: Dz.  U. z 2014 r. poz. 164 z późn. zm.) p.u.s.p. – ustawa z dnia 27 lipca 2001 r. – Prawo o ustroju sądów powszechnych (tekst jedn.: Dz. U. z 2015 r. poz. 133 z późn. zm.) p.u.s.p. z 1928 r. – rozporządzenie Prezydenta Rzeczypospolitej z dnia 6 lutego 1928 r. – Prawo o ustroju sądów powszechnych (tekst jedn.: Dz. U. z 1964 r. Nr 6, poz. 40 z późn. zm. – akt uchylony) p.u.s.p. z 1985 r. – ustawa z  dnia 20  czerwca 1985. – Prawo o  ustroju sądów powszechnych u.p. u.r.p. u.u.i.d. (tekst jedn.: Dz. U. z 1994 r. Nr 7, poz. 25 z późn. zm. – akt uchylony) – ustawa z  dnia 20  czerwca 1985  r. – o  prokuraturze (tekst jedn.: Dz.  U. z 2011 r. Nr 270, poz. 1599 z późn. zm.) – ustawa z  dnia 6  lipca 1982  r. – o  radcach prawnych (tekst jedn.: Dz.  U. z 2015 r. poz. 507 z późn. zm.) – ustawa z dnia 18 października 2006 r. o ujawnianiu informacji o dokumen- tach organów bezpieczeństwa państwa z lat 1944–1990 oraz treści tych do- kumentów (tekst jedn.: Dz. U. z 2013 r. poz. 1388) 10 Wykaz skrótów ustawa lustracyjna – ustawa z dnia 11 kwietnia 1997 r. o ujawnieniu pracy lub służby w organach bezpieczeństwa państwa lub współpracy z  nimi w  latach 1944–1990 osób pełniących funkcje publiczne (tekst jedn.: Dz. U. z 1999 r. Nr 42, poz. 428 z późn. zm.) Inne Cz.PKiNP Dz. U. KRRP KRS NP NRA NSA OSA OSNSD OSNKW OSNSK OTK OTK-A PiP Prok. i Pr. PS SN SN-SD TK WPP – Czasopismo Prawa Karnego i Nauk Penalnych – Dziennik Ustaw – Krajowa Rada Radców Prawnych – Krajowa Rada Sądownictwa – Nowe Prawo – Naczelna Rada Adwokacka – Naczelny Sąd Administracyjny – Orzecznictwo Sądów Apelacyjnych – Orzecznictwo Sądu Najwyższego w Sprawach Dyscyplinarnych – Orzecznictwo Sądu Najwyższego. Izba Karna i Wojskowa – Orzecznictwo Sądu Najwyższego w Sprawach Karnych – Orzecznictwo Trybunału Konstytucyjnego. Zbiór Urzędowy – Orzecznictwo Trybunału Konstytucyjnego. Zbiór Urzędowy. Seria A – Państwo i Prawo – Prokuratura i Prawo – Przegląd Sądowy – Sąd Najwyższy – Sąd Najwyższy – Sąd Dyscyplinarny – Trybunał Konstytucyjny – Wojskowy Przegląd Prawniczy OD AUTORA W lutym 1994  r. Zebranie Zgromadzeń Ogólnych Sędziów Sądów Apelacyjnych wybrało mnie na członka Sądu Dyscyplinarnego w  Warszawie – właściwego do rozpoznawania spraw dyscyplinarnych sędziów. Ten wybór, jak wówczas my- ślałem, tylko na jedną czteroletnią kadencję, związał mnie od tego czasu z  prak- tyką orzekania w sprawach dyscyplinarnych sędziów, a od 1999 r. także w sprawach dyscyplinarnych prokuratorów, adwokatów, radców prawnych i  notariuszy. Byłem zastępcą Przewodniczącego Sądu Dyscyplinarnego, a następnie zastępcą Przewod- niczącego Wyższego Sądu Dyscyplinarnego. W  Sądzie Najwyższym w  2002  r., na prośbę Pierwszego Prezesa Sądu Najwyższego, organizowałem Wydział do spraw dyscyplinarnych, który stanowi jednostkę organizacyjną Sądu Najwyższego dzia- łającego jako Sąd Najwyższy – Sąd Dyscyplinarny w  zakresie odpowiedzialności dyscyplinarnej sędziów, a  od 2004  r. w  tym Wydziale są rozpoznawane kasacje w sprawach dyscyplinarnych: prokuratorów, adwokatów, radców prawnych i nota- riuszy. Na zaproszenie Krajowej Rady Sądownictwa, Ministerstwa Sprawiedliwości, Prokuratury Krajowej, władz samorządów: adwokatów, radców prawnych i  nota- riuszy wielokrotnie uczestniczyłem w  konferencjach szkoleniowych organizowa- nych odpowiednio: dla sędziów orzekających w sprawach dyscyplinarnych oraz dla prokuratorów, adwokatów, radców prawnych i notariuszy – pełniących pochodzące z  wyboru funkcje w  sądach dyscyplinarnych – oraz rzeczników dyscyplinarnych. Opisane związki z  praktyką orzeczniczą w  sprawach dyscyplinarnych przesądziły o przygotowaniu publikacji poświęconej odpowiedzialności dyscyplinarnej sędziów, prokuratorów, adwokatów, radców prawnych i notariuszy. Moje doświadczenie jako praktyka powoduje, iż prezentowane opracowanie co do wielu kwestii bliższe jest zarysowi metodyki pracy dla osób orzekających w  spra- wach dyscyplinarnych niż teoretycznej analizie niezwykle złożonej i spornej proble- matyki odpowiedzialności dyscyplinarnej. Zdaję sobie sprawę, że moje stanowisko co do niektórych kwestii prezentowane w tej książce może być odebrane jako dysku- syjne, a czasami będzie sprawiać wrażenie pewnej arbitralności. Uważałem, że lepiej jest jednak przedstawić określoną propozycję rozwiązania mieszczącą się, według mojej oceny, w  standardach obowiązujących w  demokratycznym państwie prawa, niż pozostawić w tym względzie obszar wątpliwości. 12 Od Autora Kierując się przedstawionymi wyżej motywami, niezwykle bogatą problematykę odpowiedzialności dyscyplinarnej sędziów, prokuratorów, adwokatów, radców prawnych i notariuszy ująłem – na potrzeby tej prezentacji – według następującego schematu. W  rozdziałach I–X zdecydowałem o  rozważeniu obszarów wspólnych z  zakresu odpowiedzialności dyscyplinarnej w  omawianych zawodach. Dotyczy to kwestii umiejscowienia w  systemie prawa odpowiedzialności dyscyplinarnej (rozdział I), stosunku odpowiedzialności dyscyplinarnej do deontologii zawo- dowej (rozdział II), zaprezentowania odpowiedzialności dyscyplinarnej w  świetle standardów wyznaczanych orzecznictwem Trybunału Konstytucyjnego i Europej- skiego Trybunału Praw Człowieka (rozdziały III i IV), związków, jakie zachodzą między odpowiedzialnością dyscyplinarną a  wynikami postępowania lustracyj- nego (rozdział V). Scharakteryzowałem podstawowe z punktu widzenia praktyki instytucje dyscyplinarnego prawa materialnego (rozdział VI). Poświęciłem sporo uwagi, kierując się też potrzebami praktyki, konstrukcji odpowiedniego stosowania przepisów kodeksu postępowania karnego w postępowaniu dyscyplinarnym (roz- dział VII). Omówiłem przebieg poszczególnych etapów postępowania dyscyplinar- nego (rozdział VIII). Scharakteryzowałem instytucję zawieszenia w czynnościach służbowych (rozdział IX). Rozdziałem zamykającym część ogólną jest rozdział X poświęcony nadzwyczajnym środkom zaskarżenia w  sprawach dyscyplinarnych (wznowienie postępowania dyscyplinarnego i kasacja). Rozdziały XI–XV to odpowiednik części szczególnej. Każdy z rozdziałów tej części pracy dotyczy innego zawodu i jest zbudowany według jednolitego porządku. Naj- pierw omawiam kształtowanie się odpowiedzialności dyscyplinarnej w tym zawodzie w Polsce (okres 1918–2012). Następnie analizuję, rozkładając akcenty w zależności od specyfiki danego zawodu, kwestie szczegółowe związane z przebiegiem postępo- wania dyscyplinarnego w tej grupie zawodowej. Przedstawiam wybór orzeczeń Sądu Najwyższego dotyczący dyscyplinarnego prawa materialnego, chcąc w  ten sposób zaprezentować najczęściej występujące w  tej grupie zawodowej przewinienia dy- scyplinarne. Dla ułatwienia korzystania z opracowania w każdym rozdziale „części szczególnej” zamieściłem wyciągi z  ustaw z  zakresu odpowiedzialności dyscypli- narnej oraz zbiory zasad etyki prezentowanego zawodu. W  rozdziale XVI przed- stawiono propozycje zmian przepisów o  odpowiedzialności dyscyplinarnej. Praca uwzględnia stan prawny obowiązujący na dzień 30 listopada 2015 r. Publikacja jest adresowana do osób interesujących się problematyką odpowiedzial- ności dyscyplinarnej w zawodach prawniczych. Mam nadzieję, że sięgną po nią rów- nież sędziowie, prokuratorzy, adwokaci, radcowie prawni, notariusze, a  także mło- dzież prawnicza aspirująca do wykonywania tych zawodów, żeby zapoznać się ze stosunkowo mało znanymi instytucjami z zakresu odpowiedzialności dyscyplinarnej. Chciałbym podziękować mojej żonie Annie oraz dzieciom: Beacie i Pawłowi, któ- rych cierpliwość i pomoc pozwoliły mi tę książkę przygotować. Rozdział I ODPOWIEDZIALNOŚĆ DYSCYPLINARNA – UWAGI OGÓLNE W wydanym ponad 100 lat temu dziele E. Krzymuski pisał: „Nie wszystkie postępki zasługujące na karę kwalifikują się do tego, żeby miały podlegać władzy karzącej państwa. Przeciwnie, niektóre z nich tym się odznaczają, że w dobrze zrozumianym interesie życia społecznego należy poddać je władzy karzącej nie państwa, lecz in- nych pod jego panowaniem znajdujących się organów. Tu mamy na myśli władzę dyscyplinarną, którą państwo przyznaje niektórym osobom fizycznym (np. ro- dzicom, opiekunom, nauczycielom, służbodawcom, oficerom) lub korporacjom (np. uniwersytetom, różnym stowarzyszeniom politycznym i towarzyskim). Oprócz tego samo państwo występuje względem niektórych osób nie tylko jako stróż porządku prawnego społeczeństwa, ale także w specjalnym charakterze służbodawcy. W od- niesieniu do takich osób (np. urzędników) musi ono mieć władzę dyscyplinarną nie- zależnie od władzy karzącej, którą sprawuje w obronie porządku. Przepisy prawne, które normują władzę dyscyplinarną tak państwa, jak owych innych wspomnia- nych wyżej osób fizycznych lub korporacji, wydzielamy z systemu prawa karnego. To ostatnie tyczy się specjalnie władzy karzącej, która służy samemu państwu jako stróżowi porządku prawnego społeczeństwa w odniesieniu do przestępstw”1. Także współcześnie specyfiki odpowiedzialności dyscyplinarnej upatruje się w cha- rakterze stosunków, których dotyczy ten rodzaj odpowiedzialności prawnej. Wska- zuje się, że podstawą istnienia odpowiedzialności dyscyplinarnej jest przekonanie o zasadności pozostawienia pewnych spraw związanych z działalnością określonego środowiska do rozpatrzenia temu środowisku. Przewinienia dyscyplinarne dotyczą naruszenia pewnych reguł postępowania w  danym środowisku i  państwo przeka- zuje w  tym zakresie określone uprawnienia właściwym organom funkcjonującym w tej grupie. Przemawia za tym przekonanie, że przedstawiciele danego środowiska 1 E. Krzymuski, Wykład prawa karnego ze stanowiska nauki i prawa austryackiego, Kraków 1901, s. 5. 14 Rozdział I. Odpowiedzialność dyscyplinarna – uwagi ogólne lepiej znają jego specyfikę, a w konsekwencji mogą zastosować sankcje, które będą się charakteryzować większą skutecznością i efektywnością. Ponadto, co jest oczywiste, odpowiedzialność dyscyplinarna nie wyłącza moż- liwości pociągnięcia konkretnej osoby za ten sam czyn do odpowiedzialności prawnej innego rodzaju, np.  karnej, cywilnej czy administracyjnej2. Odpowie- dzialność dyscyplinarna stanowi swoistą dodatkową dolegliwość, niezależną od poniesienia ewentualnej odpowiedzialności karnej3. H. Kelsen twierdzi, że nie ma żadnej różnicy między prawem dyscyplinarnym a prawem karnym. Według jego koncepcji pozycja osoby podlegającej odpowiedzialności dyscyplinarnej z chwilą naruszenia przez nią normy prawnej jest identyczna z  pozycją każdego innego obywatela naruszającego porządek prawny. W  obu wypadkach nastąpiło naru- szenie prawa, a  sankcja stanowi pewną niekorzyść. Również według H.  Kelsena w obu wypadkach doszło do naruszenia normy blankietowej, gdyż uznaje on za taką normę w stosunku do każdego obywatela podlegającego odpowiedzialności karnej porządek prawny4. M. Zubik i  M.  Wiącek wskazują, że odpowiedzialność dyscyplinarna jest nakie- rowana na realizację co najmniej czterech celów społecznie uzasadnionych. Po pierwsze, służy zapewnieniu przestrzegania szczególnych reguł zachowania przyję- tych w danej, prawnie określonej grupie społecznej. W tym sensie może dojść (i naj- częściej dochodzi) do poszerzenia zakresu przedmiotowego ponoszenia odpowie- dzialności za delikty, które w prawie pozytywnym nie stanowią czynów karalnych. Po drugie, jeśli prawo określiło cechy osobowościowe członków takiej grupy, naj- częściej wykonujących zadania o szczególnej wadze społecznej, to odpowiedzialność dyscyplinarna służy eliminacji w  określonym trybie z  tej grupy społecznej osób, które nie spełniły lub przestały spełniać cechy osobowościowe, uznane przez prawo za niezbędne do wykonywania tak istotnych działań publicznych. Po trzecie, odpo- wiedzialność dyscyplinarna ma służyć ochronie prestiżu organu lub korporacji, do której należą osoby podlegające tej odpowiedzialności, czy też zapewnieniu jakości (fachowości) wykonywanej przez nich funkcji społecznej (zawodu). Po czwarte, może służyć zapewnieniu określonej (organizacyjnej lub personalnej) niezależności jurysdykcyjnej danej instytucji lub korporacji, wyznaczając w prawie szczególne za- sady lub tryb postępowania wobec członków tej instytucji lub grupy przez wyłą- czenie ich spod ogólnych zasad odnoszących się do ponoszenia odpowiedzialności przez innych obywateli. Powyższe przesłanki nie muszą występować kumulatywnie, 2 A.  Szwarc, „Karny” charakter odpowiedzialności dyscyplinarnej w  sporcie (w:) Rozważania o  pra- wie karnym. Księga pamiątkowa z okazji siedemdziesięciolecia urodzin Profesora Aleksandra Ratajczaka, red. A. Szwarc, Poznań 1999, s. 287. 3 W. Kozielewicz, A. Oleszko, Ochrona dóbr osobistych notariusza z tytułu bezprawnego oskarżenia, Warszawa 2014, s. 119–121. 4 H. Kelsen, Podstawowe zagadnienia nauki prawa państwowego, t. 2, Wilno 1936, s. 253–280. Rozdział I. Odpowiedzialność dyscyplinarna – uwagi ogólne 15 gdyż każda z  nich może samodzielnie stanowić w  prawie podstawę do określenia odpowiedzialności dyscyplinarnej5. W doktrynie podnosi się, że jeżeli za pierwszoplanową różnicą gatunkową wyod- rębniającą odpowiedzialność karną jako autonomiczny rodzaj odpowiedzialności prawnej przyjmujemy represyjny charakter sankcji, to odpowiedzialność dyscypli- narna jawi się jako rodzaj odpowiedzialności blisko „spokrewnionej” z  odpowie- dzialnością karną, nie na tyle jednak represyjnej, by mógł być uznany za „klasyczny” rodzaj odpowiedzialności karnej6. Czynnikiem rozróżniającym odpowiedzialność dyscyplinarną i odpowiedzialność karną nie jest zaś ściśle ograniczony krąg pod- miotów odpowiedzialnych dyscyplinarnie, bo taki typ konstruowania zbioru pod- miotów odpowiedzialnych właściwy jest także dla odpowiedzialności karnej7. Odpowiedzialność dyscyplinarną definiuje się też jako swoistą instytucję prawną dyscyplinowania i  samokontroli wyodrębnionych organizacyjnie i  prawnie grup społecznych ze względu na specyfikę realizowanych przez nie celów i warunki ich działania oraz wynikającą stąd potrzebę zróżnicowania wymagań w zakresie stan- dardów zawodowych lub etycznych, jakie są stawiane uczestnikom danej grupy. W odróżnieniu od odpowiedzialności karnej nie istnieje w prawie dyscyplinarnym wyraźny katalog przewinień dyscyplinarnych. Podstawą odpowiedzialności dy- scyplinarnej są czyny godzące w  dobro danej służby czy też godność wykony- wanego zawodu8. T. Bojarski podkreśla, że prawo dyscyplinarne nie jest działem prawa karnego, zauważa, iż nie ma jednego wspólnego prawa dyscyplinarnego dla wszystkich obywateli, nie ma też jednego ogólnego pojęcia przewinienia dy- scyplinarnego. Uważa, że prawo dyscyplinarne jest raczej bliższe prawu admi- nistracyjnemu niż karnemu9. Natomiast według A.  Zolla i  W.  Wróbla czynami zabronionymi przez ustawę są także przewinienia dyscyplinarne, jeżeli odpowie- dzialność dyscyplinarna została uregulowana ustawowo. Przewinienia dyscypli- narne są skierowane przeciwko godności wykonywanego zawodu lub sprawowanej służby publicznej. Między przewinieniami dyscyplinarnymi a  przestępstwami i  wykroczeniami nie zachodzą stosunki wykluczania. Popełnienie przestępstwa w  związku z  wykonywaniem określonego zawodu lub pełnieniem służby pub- licznej będzie najczęściej także zachowaniem godzącym w  godność danego za- 5 M. Zubik, M. Wiącek, O spornych zagadnieniach z zakresu odpowiedzialności dyscyplinarnej sędziów Trybunału Konstytucyjnego – polemika, PS 2007, nr 3, s. 70. 6 M. Laskowski, Czy odpowiedzialność dyscyplinarna jest rodzajem odpowiedzialności karnej?, Themis Polska Nova 2013, nr 1(4), s. 95–97. 7 A. Bojańczyk, Z problematyki relacji między odpowiedzialnością dyscyplinarną i karną (na przykła- dzie odpowiedzialności dyscyplinarnej zawodów prawniczych), PiP 2004, z. 9, s. 17–29. 8 W. Kozielewicz, Odpowiedzialność dyscyplinarna i karna notariusza – wzajemne relacje, Rejent 2011, nr 10, s. 82–102. 9 T. Bojarski, Polskie prawo karne. Zarys części ogólnej, Warszawa 2002, s. 27–28. 16 Rozdział I. Odpowiedzialność dyscyplinarna – uwagi ogólne wodu i  służby, a  w  związku z  tym także przewinieniem dyscyplinarnym. Brak ukarania za przestępstwo, w tym nawet wyrok uniewinniający, nie wyłącza odpo- wiedzialności dyscyplinarnej, gdyż nie wyklucza to ustalenia, iż zachowanie danej osoby naruszyło godność służby10. W doktrynie akcentuje się związek odpowiedzialności dyscyplinarnej z funkcjono- waniem określonych organizacyjnie wyodrębnionych grup. To decyduje o swoistych celach odpowiedzialności dyscyplinarnej, gdyż: 1) odpowiedzialności dyscyplinarnej – w  przeciwieństwie do odpowiedzialności karnej – podlega tylko pewna kategoria obywateli (osoby wykonujące okre- ślone funkcje w pewnych organizacjach); 2) odpowiedzialność dyscyplinarna jest ponoszona też tam, gdzie powszechne prawo nie przewiduje sankcji, wszystkie bowiem przepisy dyscyplinarne okre- ślają, choć w różnym zakresie, odpowiedzialność za czyny obojętne z punktu widzenia prawa karnego; 3) kary dyscyplinarne pociągają za sobą w  zasadzie skutki jedynie w  sferze sto- sunku członka do organizacji, czego nie można powiedzieć o karach sądowych; 4) organy realizujące odpowiedzialność dyscyplinarną są jak najściślej związane z  tą organizacją, w  której członkowie ponoszą odpowiedzialność dyscypli- narną, gdyż powiązanie to wyraża się w tym, że są to organy tej organizacji11. Reżim prawnej odpowiedzialności dyscyplinarnej jest z reguły zdeterminowany usta- wowo, aczkolwiek w sposób zróżnicowany, stosownie do charakteru i publicznej (spo- łecznej) doniosłości realizowanych celów tej odpowiedzialności. Odróżnić przy tym należy: z jednej strony tzw. materialne prawo odpowiedzialności dyscyplinarnej prze- widujące sytuacje, w  których określonej osobie można postawić zarzut popełnienia przewinienia dyscyplinarnego, a z drugiej strony tzw. formalne prawo odpowiedzial- ności dyscyplinarnej ustalające w szczególności organy właściwe do orzekania w spra- wach dyscyplinarnych oraz zasady postępowania w tego typu sprawach12. W doktrynie zwraca się uwagę, że odpowiedzialność dyscyplinarna spełnia również funkcję przymuszania pracownika do należytego wykonywania swych obowiązków czy, szerzej, do należytego wykonywania zawodu i ta funkcja jest możliwa do urze- czywistnienia, gdy chodzi o odpowiedzialność za wykonywanie tzw. wolnego zawodu. Konstytucja RP w  art.  17 potwierdza powinność samorządów zawodowych spra- wowania pieczy nad należytym wykonywaniem zawodu. Odpowiedzialność dyscy- 10 W. Wróbel, A. Zoll, Polskie prawo karne. Część ogólna, Kraków 2010, s. 30–31. 11 Z. Leoński, Odpowiedzialność dyscyplinarna w prawie Polski Ludowej, Poznań 1959, s. 64, 65. 12 A. Wasilewski, Prawo do sądu w sprawach dyscyplinarnych (ustawodawstwo polskie na tle standardów Europejskiej Konwencji o Ochronie Praw Człowieka i Podstawowych Wolności oraz Konstytucji RP), PS 2001, nr 9, s. 15–46. Rozdział I. Odpowiedzialność dyscyplinarna – uwagi ogólne 17 plinarna przed organami samorządu jest typowym sposobem realizacji tego obo- wiązku. Należy też wskazać na funkcję ochronną odpowiedzialności dyscyplinarnej – w  wypadku niektórych zawodów jest dopuszczalne w  określonych sytuacjach ponoszenie jedynie odpowiedzialności dyscyplinarnej zamiast odpowiedzialności za wykroczenia. Ratio legis takich rozwiązań jest oczywiste – chodzi o stworzenie przedstawicielom tych zawodów niezbędnej swobody i niezależności przy wykony- waniu zawodu13. Oceniając jakość przepisów z obszaru odpowiedzialności dyscyplinarnej, wskazuje się na panujący w tym zakresie regulacyjny (ustawodawczy) chaos. Można twierdzić, że ustawodawcy brakuje wzorca przydatnego do regulacji poszczególnych modeli odpowiedzialności dyscyplinarnej. Skutkuje to ich nieuzasadnionym zróżnicowa- niem. Wpływa ujemnie na efektywność i  skuteczność postępowania dyscyplinar- nego, a w społeczeństwie sprzyja tworzeniu negatywnych opinii14. Na zakończenie tego rozdziału warto zaprezentować interesujące spostrzeżenia E. Zielińskiej. Otóż, jak podaje, w literaturze francuskiej podkreśla się, że ustawy karne pozostawiają coraz więcej wolnej przestrzeni dla odpowiedzialności dyscy- plinarnej. Jest to wynikiem procesu dekryminalizacji oraz rozszerzania możliwości zastępowania kar kryminalnych innymi sankcjami. W pierwszym wypadku można mówić o procesie wypierania prawa karnego przez prawo dyscyplinarne. W drugim, tzn. gdy istnieje możliwość stosowania represji dyscyplinarnej za przestępstwa, wy- stępuje zjawisko określane jako nakładanie się sieci dyscyplinarnej na sieć karną. Powoduje ono mutację postrzeganej jako czysto represyjna odpowiedzialności są- dowej czy raczej jej regres na rzecz uznanej powszechnie za normalizującą odpowie- dzialności dyscyplinarnej. Wzrost znaczenia władzy dyscyplinarnej podaje się też jako przyczynę swoistego impasu w dziedzinie reformy systemu prawnego. Każda próba nowelizacji ustawodawstwa karnego sprowadza się bowiem ostatecznie do kolejnej redystrybucji uprawnień między władzą sądowniczą a  administracyjną. Przy czym nie zawsze dostrzega się, że władza administracyjna dysponuje nieraz środkami równie dolegliwymi co władza sądownicza, lecz przy tym działa w sposób mniej widoczny i  przejrzysty niż sądy powszechne. Zadaje się nawet pytanie: czy oznacza to przyzwolenie, zgodę świata prawniczego na istnienie nieograniczonej władzy dyscyplinarnej? Udzielając na to pytanie odpowiedzi negatywnej, podkreśla się znaczenie, jakie w  procesie ograniczania tej władzy mają ponadnarodowe sy- stemy ochrony praw człowieka15. 13 P. Przybysz, Prawo do sądu w sprawach dyscyplinarnych, PiP 1998, z. 8, s. 67–68. 14 A. Korzeniowska-Lasota, Zróżnicowanie postępowań dyscyplinarnych, Przegląd Prawa Publicznego 15 E. Zielińska, Odpowiedzialność zawodowa lekarza i jej stosunek do odpowiedzialności karnej, War- 2014, nr 7– 8, s. 225. szawa 2001, s. 90. Rozdział II ZBIORY ZASAD ETYKI ZAWODÓW PRAWNICZYCH A ODPOWIEDZIALNOŚĆ DYSCYPLINARNA W doktrynie trafnie się wskazuje, że skodyfikowane prawo reguluje jedynie ze- wnętrzne, podlegające kontroli zachowania obywateli, mając na uwadze przede wszystkim zasadę sprawiedliwości. Za jego naruszenie grożą określone sankcje. Swoje normy, najczęściej mające charakter restrykcyjny i  wyrażone językiem za- kazów lub nakazów, adresuje do ludzi jako członków określonej zbiorowości życia społecznego i politycznego. Zwolennicy prawa naturalnego utrzymują, że prawo sta- nowione czerpie swoją legitymizację przez odwołanie się do podstawowych norm prawa naturalnego (godność człowieka, sprawiedliwość). Prawni pozytywiści są zdania, że rozstrzyga tutaj autorytet państwa promulgującego dany akt prawny. Etyka normatywna natomiast, na podstawie refleksji filozoficznej, stara się wskazać wartości i formułować normy, które decydują o udanym, godnym człowieka życiu, a w sytuacji konfliktu tych wartości i norm wskazuje, na czym polega sprawiedliwe, rozumne działanie. Normy etyczne, określane jako prawo moralne, nie są tak precyzyjne jak uregulo- wania prawa stanowionego, raczej wyznaczają ogólną drogę czy tendencję postę- powania. Swą legitymizację czerpią z  odwołania się do akceptowanych wartości. Uchodzą za normy idealne, zobowiązują jedynie w  osobistym sumieniu. Jakakol- wiek forma przymusu w  zakresie przyjęcia określonych wartości lub norm mo- ralnych jest nie do pogodzenia z  autonomią podmiotu. Normy etyczne stanowią pomoc w ukształtowaniu udanego, godnego człowieka życia w wolności i odpowie- dzialności, a także służą do wyznaczenia granic kompetencji i obowiązywania norm prawa stanowionego. Treść norm etycznych można ustalić, tylko odwołując się do osobistego sumienia. W pluralistycznym społeczeństwie nie sposób wskazać auto- rytetu, który byłby uprawniony do ustalania powszechnie obowiązujących wartości i norm moralnych16. 16 E. Wiszowaty, Etyka Policji. Między prawem, moralnością i skutecznością, Warszawa 2011, s. 32–33. Rozdział II. Zbiory zasad etyki zawodów prawniczych a odpowiedzialność dyscyplinarna 19 Inaczej te relacje kształtują się np.  w  myśli prawnej Chin. Otóż zarówno według prawa chińskiego, jak i  etyki konfucjańskiej najważniejszym dobrem była har- monia społeczna, którą można było osiągnąć przez przestrzeganie li (tak w etyce chińskiej określano porządek moralny). Przestrzeganie albo nieprzestrzeganie li wyrażało się w przekonaniu istnienia winy sprawcy. Czynem karalnym było zacho- wanie niezgodne z  zasadami moralności konfucjańskiej. Adresat normy prawnej nie był podmiotem prawa, lecz przedmiotem naruszającym zasady moralności. Osądzali to jednak nie sędziowie, a urzędnicy wykształceni w filozofii konfucjań- skiej, którzy bardziej niż sędziami karnymi byli sędziami ludzkich sumień. W tym ujęciu celem prawa oraz etyki konfucjańskiej była funkcja wychowawcza spo- łeczeństwa, podtrzymująca „odwieczną” harmonię społeczną, a  ta była uważana nie tylko za najwyższe dobro prawne, lecz przede wszystkim za najwyższe dobro moralne. Z  tej perspektywy prawo w  stosunku do etyki konfucjańskiej odegrało jedynie rolę subsydiarną. W prawie chińskim człowiek mógł odczytać to, co było negatywnym „ciemnym” odbiciem pozytywnego „jasnego” porządku moralnego etyki konfucjańskiej17. W nauce wskazuje się, że człowiek za pomocą rozumowania jest zdolny określić nie tylko co „prawdziwe”, lecz także to, co „dobre”. „Jak to się dzieje, że potrafimy uchwycić prawdę moralną? Jedną z najważniejszych odpowiedzi, których na to py- tanie udzielono, brzmi: dzięki sumieniu. Wielu uważa, że brak sumienia uniemożli- wiałby rozumowanie moralne”18. W etyce sumienie definiuje się jako zdolność wydawania ocen dotyczących wartości moralnej czynów człowieka, w szczególności samego podmiotu. To w istocie spe- cyficzny, właściwy człowiekowi, zmysł moralny. W  zależności od ujęcia sumieniu przypisuje się charakter naturalny bądź że jest ono następstwem procesu socjalizacji jednostki. Ze względu na sekwencję czasową rozróżnia się: sumienie przeduczyn- kowe (przewidujące moralne konsekwencje czynu i  nakłaniające do spełnienia go bądź odwodzące od tego), sumienie pouczynkowe (aprobujące czyny dobre i potę- piające czyny złe)19. Zauważa się, że: „Gdy człowiek podczas spełniania czynów zatraca wewnętrzną równowagę, gdy niekiedy następuje rozdarcie wewnętrzne – wtedy coś się w  nim odzywa. Cokolwiek w naturze traci równowagę, ulega rozdarciu, to wydaje głos (czy dźwięk). Jednak to, co ulega rozdarciu, gdy podmiot jest skierowany na wartości etyczne, wydaje głos, niedający spokoju, przeszywający, męczący, niekiedy przera- żający. Wskutek takiego rozdarcia i  dużego poczucia winy do świadomości mogą wlewać się treści podświadomości, o  charakterze magiczno-mistycznym, w  tym 17 A. Kość, Prawo, a etyka konfucjańska w historii myśli prawnej Chin, Lublin 1998, s. 241–244. 18 J. Baggini, P. Fosl, Przybornik etyka. Kompendium metod i pojęć etycznych, Warszawa 2010, s. 72. 19 Mały słownik etyczny, red. S. Jedynak, Warszawa 1994, s. 218. 20 Rozdział II. Zbiory zasad etyki zawodów prawniczych a odpowiedzialność dyscyplinarna demonicznym”20. Według T. Stycznia sumienie jest źródłem informacji o tym, „co powinieneś”, to moralny prawobiorca i  prawodawca. Przy czym poddaje krytyce stanowisko dopuszczające nadmierną autonomizację sumienia, która prowadzi do tego, że „błąd sumienia” usprawiedliwia postępowanie niesłuszne21. Zaznacza się w  literaturze, że w  obszarze orzekania pełna zgodność pomiędzy treścią prawa a przekonaniem sędziowskim jest ideałem. Niejednokrotnie zachodzi bowiem tzw. sytuacja sumieniowa, kiedy to sędzia wchodzi w konflikt z własnymi zasadami moralnymi, zwłaszcza gdy prawo jest niesprawiedliwe i budzi wątpliwości moralne. Jest to z pewnością wielki dylemat, zważywszy na zasadę podporządko- wania sędziego ustawie będącej paradygmatem sądowego stosowania prawa. Każdy z sędziów przeprowadza wówczas rachunek sumienia, ważąc racje „za” i „przeciw” odnośnie do mającego zapaść orzeczenia. W  sytuacjach wewnętrznego konfliktu i wątpliwości moralnych to ukształtowane sumienie powinno być busolą wyznacza- jącą kierunek wiodący do odnalezienia sprawiedliwego orzeczenia22. Na przestrzeni dziejów w filozofii powstało wiele koncepcji i systemów etyki norma- tywnej. Przykładowo można wymienić: etykę Sokratesa, etykę cyników, skrajny he- donizm Arystypa z Cyreny, etykę czterech cnót Platona, etyczną koncepcję „złotego środka” Arystotelesa, umiarkowany hedonizm Epikura, koncepcję szkoły stoików, teorię dobra i  zła św. Augustyna, koncepcję św. Tomasza z  Akwinu, utylitaryzm J. Benthama i J.S. Milla, koncepcję I. Kanta czy etykę czci dla życia A. Schweitzera. Trafnie wskazuje W.  Galewicz23, że przedstawiciele jakiejś grupy zawodowej nie tworzą zamkniętej enklawy w  społeczeństwie. Zanim jeszcze staną się członkami danego zawodu, nasiąkają już moralnością ogólnospołeczną, przyswajając sobie również te jej treści, które dotyczą ich przyszłej działalności zawodowej, a przystę- pując do zawodu, przyswajają sobie wiele reguł i ideałów moralnych należących do moralnej tradycji danego zawodu. Na te dwie warstwy moralności zawodowej na- kłada się jeszcze trzecia, którą tworzą korporacyjne normy moralne danego zawodu, np. zawarte w kodeksach etyki zawodowej. Słusznie przy tym zauważa się, że osiąg- nięcie wysokich standardów etycznych osób wykonujących zawody prawnicze jest możliwe tylko przez pobudzenie wyobraźni i  poczucie odpowiedzialności u  tych osób, przez stworzenie poczucia przynależności do korporacji przestrzegających wysokich wymagań zawodowych i  moralnych oraz wprowadzanie wewnętrznej kontroli, która nie będzie pozwalać na bezkarne łamanie przyjętych zasad. Etos za- 20 L. Ostasz, Dobre, złe, odpowiedzialne, sprawiedliwe. Definicje i objaśnienia pojęć etyki, Warszawa 21 W. Szuta, Potrójnie o sumieniu, Kraków 2013, s. 122–123. 22 A. Łazarska, Gwarancje swobody sumienia sędziego w procesie cywilnym, Studia Prawnicze 2008, 2010 s. 60. nr 3, s. 55. 23 W. Galewicz, Spór o pozycję etyk zawodowych, Kraków 2010, s. 36, 37. Rozdział II. Zbiory zasad etyki zawodów prawniczych a odpowiedzialność dyscyplinarna 21 wodowy wymaga stałej pielęgnacji. Nie przywrócą go do życia nawoływania o po- prawę postawy moralnej czy też różnorakie deklaracje dobrej woli24. W doktrynie podkreśla się, że od najdawniejszych czasów zajmowano się lojalnością prawników – zarówno wobec sądu, klientów, jaki i kolegów, możliwością nieujaw- niania dowodów znanych obronie, a  więc tajemnicą zawodową, oraz dopuszczal- nością pobierania opłat i honorariów za świadczoną pomoc prawną, w tym kwestią ich rozsądnej wysokości. Wobec samych prawników stawiano wymogi nieskazitel- ności charakteru, posiadania niezbędnych kompetencji oraz uczciwości procesowej, a także zobowiązywano ich do nieodpłatnego świadczenia pomocy prawnej na rzecz ubogich. Różne standardy, jakie historycznie wyznaczano prawnikom w  zakresie poszczególnych zagadnień, oraz sposób, w jaki je uzasadniano, a także specyficzne stosunki, jakie występowały, różne formy ich regulacji pozwalały na wykształcenie się z czasem tradycji etyki prawniczej25. Etyka prawnicza jako zespół norm moralnych zawodów prawniczych należy do naj- starszych etyk zawodowych. Nazwa „etyka prawnicza” została wprowadzona do ję- zyka przez amerykańskiego teoretyka Henry’ego Drinkera w 1953 r. Normy etyki prawniczej mogą mieć charakter samoregulujący, gdy są ustanowione przez sto- warzyszenia zawodowe prawników, albo regulacyjny, gdy tworzą je dla prawników inne władze. Zależnie od tego, co te normy uznają za główną wartość etyki praw- niczej – ogólne dobro moralne, postępowanie moralne, odpowiedzialność moralną, prawa moralne, moralną praktykę profesjonalną, odpowiednio są określane jako: etyka prawnicza, etyka postępowania prawniczego, etyka odpowiedzialności zawo- dowej bądź etyka praktyki zawodowej26. Już w  połowie XIX w. pojawiła się tendencja do spisywania owych norm moral- nych w postaci zbiorów opracowywanych przez władze samorządów prawniczych. W  Polsce wiele ustaw regulujących zasady wykonywania zawodów zaufania pub- licznego przyznaje uprawnienie organom samorządu zawodowego lub nakłada na te organy obowiązek sformułowania na piśmie zasad deontologicznych, np.: 1) art. 3 ust. 1 pkt 3 ustawy z dnia 12 maja 2011 r. o Krajowej Radzie Sądowni- ctwa (Dz. U. Nr 126, poz. 714 z późn. zm.) głosi, że do kompetencji Krajowej Rady Sądownictwa należy uchwalanie zbioru zasad etyki zawodowej sędziów (a od dnia 1 stycznia 2016 r. również asesorów sądowych) i czuwanie nad ich przestrzeganiem; 2) art. 24 pkt 15 u.p. stanowi, że Krajowa Rada Prokuratury uchwala zbiór zasad etyki zawodowej prokuratorów i czuwa nad ich przestrzeganiem; 24 J. Hołówka, Dylematy moralne w zawodach prawniczych (w:) Etyka prawnika. Etyka nauczycieli za- wodu prawniczego, red. E. Łojko, Warszawa 2002, s. 9. 25 P. Skuczyński, Status etyki prawniczej, Warszawa 2010, s. 24, 25. 26 R. Tokarczyk, Etyka prawnicza, Warszawa 2011, s. 75. 22 Rozdział II. Zbiory zasad etyki zawodów prawniczych a odpowiedzialność dyscyplinarna 3) art.  57 pkt  7 u.r.p. głosi, że do Krajowego Zjazdu Radców Prawnych należy uchwalanie zasad etyki radców prawnych; 4) art.  40 §  1 pkt  7 p.n. stanowi, że do zakresu działania Krajowej Rady Nota- rialnej należy wypowiadanie się w sprawie zasad etyki zawodowej notariuszy. Podkreśla się, że ustawodawca jest w tym względzie niekonsekwentny, gdyż niejed- nokrotnie nakazuje zasady etyki zawodowej uchwalać, w innych ustawach formu- łuje, by te zasady ustalać, a jeszcze w innych – by je kodyfikować. Ta niejednolitość terminologii nie pozwala na jednoznaczne stwierdzenie, czy polski ustawodawca zakłada, że zasady deontologiczne są „zastane” jako konsekwencje ogólnoetycznych norm postępowania i jako takie wymagają jedynie spisania, czy też raczej są usta- nawiane przez suwerena, jakim dla członków samorządu zawodowego są władze tej korporacji. Z powodu braku jasnego w tej mierze stanowiska ustawodawcy kodeksy (zbiory) zasad etyki są przez niektórych postrzegane tylko jako zbiory norm etycz- nych, a więc niemające charakteru prawnego. Inni zaś akcentują, że zbiory te zawie- rają normy dookreślające normy prawne budowane z przepisów zawartych w usta- wach. Jeszcze inni kodeksy te traktują jako zwyczajne akty normatywne –  akty wykonawcze do ustaw27. Według R.  Sarkowicza zbiory zasad etyki zawodu uchwalane przez organy samo- rządu zawodowego są aktami normatywnymi sensu largo28. Z kolei zaś H.  Izdebski wskazuje, że kodeksy te są przykładem tzw.  miękkiego prawa29. Trafnie P.  Łabieniec zauważa, że dokonując interpretacji postanowień kodeksów etyki zawodowej, należy czynić to przede wszystkim z  uwzględnieniem roli spo- łecznej przypisywanej osobom wykonującym dany zawód zaufania publicznego. Z tej perspektywy kluczowe znaczenie w odniesieniu do tekstu zbioru zasad etyki zawodowej ma wykładnia aksjologiczna, rozumiana jako postać wykładni funkcjo- nalnej30. Gdyby przyjąć, iż etyka prawnicza to wyłącznie zbiór reguł wykonywania zawodu zawartych w aktach prawa oraz w kodeksach etyki zawodowej, a więc że jest to w istocie dziedzina prawa uregulowana ze względu na jej specyfikę także w formie tzw. miękkiego prawa, to i tak nie można traktować jej jedynie jako narzędzia kon- troli społecznej, która powinna być sprawowana za pomocą instytucji odpowiedzial- ności dyscyplinarnej. Zauważa się bowiem, że skoro w etyce zawodowej dają się wy- 27 P. Łabieniec, Etyka zawodowa jako system normatywny (w:) Etyka zawodów prawniczych. Metoda case study, red. M. Król, Warszawa 2011, s. 60. 28 R. Sarkowicz, J. Stelmach, Teoria prawa, Kraków 2001, s. 211–213. 29 P. Łabieniec, Etyka zawodowa..., s. 61. 30 P. Łabieniec, Wykładnia kodeksów etyki zawodowej, a wykładnia prawa (w:) Z zagadnień teorii i fi- lozofii prawa. Lokalny a uniwersalny charakter interpretacji prawniczej, red. P. Kaczmarek, Wrocław 2009, s. 123. Rozdział II. Zbiory zasad etyki zawodów prawniczych a odpowiedzialność dyscyplinarna 23 raźnie odróżnić dwie płaszczyzny: obowiązków zawodowych, a więc swego rodzaju deontologii zawodowej, oraz aksjologii zawodowej, to musi też istnieć, niezależnie od odpowiedzialności dyscyplinarnej, mechanizm jej społecznego oddziaływania, ponieważ stosowanie reguł odpowiedzialności dyscyplinarnej siłą rzeczy dotyczy tej pierwszej płaszczyzny, czyli odpowiedzialności za naruszenie obowiązków zawodo- wych. Druga płaszczyzna może być bowiem realizowana tylko w duchu wspólnoty wartości, z zachowaniem roli tradycji danego zawodu i jego etosu. W Kodeksie Etyki Adwokatów Unii Europejskiej podkreśla się, że nie jest możliwe ani pożądane rozpatrywanie treści norm etycznych, którymi rządzą się poszcze- gólne adwokatury bądź stowarzyszenia prawnicze, wyrastających z ich własnej tra- dycji, w oderwaniu od ich właściwego kontekstu. Tak samo nie jest możliwe ani po- żądane rozszerzanie generalnego zakresu obowiązywania przepisów tego kodeksu, które z samej swej natury do tego się nie nadają. Zmierza on zaś do stopniowej har- monizacji zasad deontologii i praktyki adwokackiej stosowanych w poszczególnych państwach Unii Europejskiej i Europejskiego Obszaru Gospodarczego31. Ważnym elementem kształtowania wspólnoty wartości przedstawicieli danego za- wodu jest np. proces socjalizacji odbywający się m.in. pod opieką patrona w okresie aplikacji32. Niestety w  ostatnim okresie zauważa się odchodzenie od nadawania etyce prawniczej jednoznacznie moralnego charakteru i od kierowania jej na osią- ganie ideałów etycznych, a redukuje się ją do zespołu reguł o charakterze procedu- ralnym lub reguł określających sankcje bądź wyznaczających podstawy ewentualnej odpowiedzialności dyscyplinarnej za nienależyte wykonywanie czynności zawodo- wych33. Przedstawiciele zawodów posiadających kodeksy etyki zawodowej są obowiązani do postępowania zgodnie z zasadami etyki zawodowej niezależnie od tego, czy okre- ślona zasada została sformułowana w kodeksie. W stosunku do zachowań narusza- jących zasady etyki zawodowej nie ma zastosowania reguła, że jest dozwolone to, co nie jest wprost w kodeksie zakazane34. Z drugiej strony jako bezdyskusyjna jawi się refleksja, że każda grupa zawodowa, także prawnicy, poszukuje celu wypełnianych przez siebie społecznych zadań, rea- 31 J. Naumann, Zbiór Zasad Etyki Adwokackiej i Godności Zawodu. Komentarz, Warszawa 2012, s. 588–612. 32 P. Skuczyński, Reguły, cnoty i debaty – trzy sposoby społecznego działania etyki zawodowej prawników (w:) Etyka zawodów prawniczych w praktyce. Wzajemne relacje i oczekiwania, red. G. Borkowski, Lublin 2012, s. 264–270. 33 T. Stawecki, Od perfekcjonizmu moralnego do ścisłych reguł odpowiedzialności sędziowskiej: droga ku globalnej etyce prawniczej? (w:) Etyka prawnicza. Stanowiska i perspektywy, red. H. Izdebski, P. Skuczyński, Warszawa 2008, s. 131–157. 34 Leksykon etyki prawniczej.100 podstawowych pojęć, red. P. Skuczuński, S. Sykuna, Warszawa 2013, s. 199. 24 Rozdział II. Zbiory zasad etyki zawodów prawniczych a odpowiedzialność dyscyplinarna lizacji swojego zawodowego powołania, wskazówek pomocnych w przezwyciężaniu dylematów, rozterek i pokus, które nieodłącznie towarzyszą ich karierze zawodowej. Spoglądają na wzorce osobowe, takie jak np.  patroni prawników św. Iwo Hélory, św. Tomasz More czy św. Jan Kapistran35, bądź też z bojaźnią realizują zadanie opi- sane w pierwszym zdaniu z Justyniańskich Digestów, w którym Ulpian, powołując się na Celzjusza, poucza nas, że ius est ars boni et aequi. A  w następnym zdaniu przyznaje rację tym, którzy prawników nazywają kapłanami, co uzasadnia ich działaniem: „uprawiamy (ze czcią) sprawiedliwość, oznajmiamy znajomość tego, co dobre i słuszne, oddzielając to, co słuszne, od tego, co niegodziwe, rozdzielając dozwolone, od niedozwolonego, dobrzy nie tylko gwoli strachu przed karami, lecz pragnący uskuteczniać także zachętą nagród, imający się prawdziwej, niesymulo- wanej filozofii”36. W wyroku z dnia 23 lutego 2006 r., SNO 2/06, OSNSD 2006, poz. 3, Sąd Najwyższy – Sąd Dyscyplinarny wskazał, że naruszenie przez sędziego przepisów Zbioru Zasad Etyki Zawodowej Sędziów może być kwalifikowane jako przewinienie dyscyplinarne w rozumieniu art. 107 § 1 p.u.s.p., jednakże powinno być jednocześnie ocenione pod względem przesłanek ustawowych określających podstawy i  zakres odpowiedzial- ności dyscyplinarnej sędziów. Sąd Najwyższy – Sąd Dyscyplinarny podkreślił, że pogląd, iż sędzia nie odpowiada dyscyplinarnie za naruszenie zasad etyki sędziow- skiej, jest głęboko sprzeczny nie tylko z powszechnym poczuciem sprawiedliwości i społeczną doniosłością sprawowania urzędu sędziego, lecz także z sumieniem sę- dziego i jego ustawowym obowiązkiem strzeżenia własnej godności w służbie i poza służbą. W uzasadnieniu wyroku z dnia 29 października 2010 r., SDI 22/09, OSNSD 2009, poz. 132, Sąd Najwyższy wskazał na wadliwość kwalifikacji prawnej przypisanego obwinionemu adwokatowi przewinienia, które zakwalifikowano jako wyczerpujące jedynie znamiona czynu przewidzianego w przepisach Zbioru Zasad Etyki Adwo- kackiej i Godności Zawodu, gdyż materialną podstawą odpowiedzialności dyscypli- narnej adwokata jest przepis art. 80 p.a. Wprawdzie powołany przepis ma charakter blankietowy, a więc samoistnie nie określa konkretnego przewinienia i dla przyjęcia odpowiedzialności dyscyplinarnej powinien być uzupełniony np. wskazaniem kon- kretnej zasady Etyki Adwokackiej i Godności Zawodu, to jednak ten właśnie przepis jest podstawą odpowiedzialności dyscyplinarnej adwokatów. Nie mogą stanowić sa- moistnej, materialnoprawnej podstawy odpowiedzialności dyscyplinarnej uregulo- wania zawarte w zbiorze Zasady Etyki Adwokackiej i Godności Zawodu. W wyroku z dnia 29 kwietnia 2008 r., SDI 9/08, OSNSD 2008, poz. 114, Sąd Naj- wyższy rozważał kwestię możliwości przypisania obwinionemu notariuszowi prze- 35 G. Maroń, Święci patroni prawników, Rzeszów 2011, s. 11–169. 36 R. Sobański, Uwagi o etyce zawodów prawniczych, Palestra 2003, nr 7–8, s. 54. Rozdział II. Zbiory zasad etyki zawodów prawniczych a odpowiedzialność dyscyplinarna 25 winienia dyscyplinarnego z  powodu naruszenia przez niego §  26 pkt  7 Kodeksu Etyki Zawodowej Notariusza. Uznał, że wprawdzie rada izby notarialnej nie ma ustawowych kompetencji do abstrakcyjnego określania rodzajów deliktów dyscy- plinarnych notariuszy, ale jest uprawniona do wszczęcia postępowania dyscyplinar- nego w  konkretnych wypadkach sprzeniewierzenia się przez notariusza uregulo- waniom Kodeksu Etyki Zawodowej Notariuszy, gdyż to właśnie w sferze ogólnych zasad etycznych i moralnych związanych z wykonywaniem zawodu notariusza na- leży sytuować przewinienie dyscyplinarne polegające na uchybieniu powadze i god- ności zawodu. W wyroku z dnia 15 lipca 2010 r., SDI 12/10, OSNSD 2010, poz. 76, Sąd Najwyższy wskazał, że dla przyjęcia odpowiedzialności dyscyplinarnej adwokata konieczne jest nie tylko określenie, w której z wymienionych postaci z art. 80 p.a. sąd dyscypli- narny upatruje podstaw odpowiedzialności dyscyplinarnej obwinionego adwokata, lecz także, np. w wypadku, gdy chodzi o postępowanie sprzeczne z zasadami etyki i  godności zawodu, wskazanie konkretnej zasady uregulowanej w  Zbiorze Zasad Etyki Adwokackiej i  Godności Zawodu bądź w  innej wewnętrznej regulacji kor- poracyjnej lub wynikającej z  historycznie ukształtowanego zwyczaju. W  każdym wypadku jedynie art. 80 p.a. jest ustawową podstawą odpowiedzialności dyscypli- narnej adwokatów. Rozdział III ODPOWIEDZIALNOŚĆ DYSCYPLINARNA W ORZECZNICTWIE TRYBUNAŁU KONSTYTUCYJNEGO W orzecznictwie Trybunału Konstytucyjnego przyjmuje się, że postępowanie dyscyplinarne należy do grupy tzw.  postępowań represyjnych, czyli takich, w  których celem jest poddanie obywatela jakiejś formie ukarania lub jakiejś sankcji. W uzasadnieniu wyroku z dnia 8 grudnia 1998 r., K 41/97, OTK 1998, nr 7, poz. 117, Trybunał Konstytucyjny podkreślał zasadność wprowadzenia szczególnej proce- dury odpowiedzialności dyscyplinarnej, utrzymując, że wyodrębnienie procedur odpowiedzialności dyscyplinarnej i  nadanie im najpierw pozasądowego charak- teru znajdować może podstawę w specyfice poszczególnych grup zawodowych oraz w ochronie ich autonomii i samorządności. Jednocześnie z zasady demokratycznego państwa prawnego (art. 2 Konstytucji RP) Trybunał Konstytucyjny wyprowadzał wniosek o stosowaniu, także w postępowa- niach dyscyplinarnych, gwarancji ustanowionych w  rozdziale II Konstytucji RP. Gwarancje te odnoszą się bowiem do wszelkich postępowań represyjnych. Taki model odpowiedzialności dyscyplinarnej znajduje według Trybunału Konstytu- cyjnego potwierdzenie w  art.  17 ust.  1 Konstytucji RP, który stanowi, że można tworzyć samorządy zawodowe, reprezentujące osoby wykonujące zawody zaufania publicznego. Jak zaznaczył Trybunał Konstytucyjny, realizacja tej normy następuje m.in. przez „określenie w  przepisach prawa odpowiedzialności dyscyplinarnej, która (...) tworzy funkcję ochronną i w ten sposób zapewnia członkom (...) korpo- racji niezbędną swobodę i  niezależność przy wykonywaniu zawodu. To pozwala na inne wyznaczenie zakresu kontroli sądowej, bo kontrolę tę należy postrzegać nie tylko w  kontekście ochrony praw jednostki, ale też jako instrument nadzoru państwa nad samorządami zawodowymi, a  tych uprawnień nie należy zakreślać zbyt szeroko”. Rozdział III. Odpowiedzialność dyscyplinarna w orzecznictwie Trybunału Konstytucyjnego 27 Z kolei w uzasadnieniu wyroku z dnia 29 czerwca 2010 r., P 28/09, OTK 2010, nr 5, poz. 52, Trybunał Konstytucyjny stwierdził, że „linia orzecznicza Trybunału Kon- stytucyjnego w sprawach dyscyplinarnych jest jednolita i trwała. Trybunał wskazuje, że prawo do sądu powinno być zagwarantowane w ramach każdego postępowania dyscyplinarnego, niezależnie od tego, czy chodzi o postępowanie egzekwujące od- powiedzialność dyscyplinarną względem osób wykonujących zawód zaufania pub- licznego, czy względem osób przynależących do innych grup zawodowych. Każde postępowanie dyscyplinarne jest bowiem postępowaniem represyjnym zmierza- jącym do ukarania osoby obwinionej o popełnienie przewinienia dyscyplinarnego. Sądowa kontrola prawidłowości postępowania dyscyplinarnego oraz rozstrzygnięć w  nim wydawanych gwarantuje ochronę konstytucyjnych praw i  wolności takiej osoby, a dodatkowo – jeżeli wykonuje ona zawód zaufania publicznego – stanowi element nadzoru państwa nad działalnością samorządu zawodowego. Z  tego też względu w każdej sprawie dyscyplinarnej, która była przedmiotem rozstrzygnięcia w  pozasądowym postępowaniu dyscyplinarnym, ustawodawca musi zapewnić prawo do wszczęcia sądowej kontroli postępowania dyscyplinarnego i  zapadłego w jego wyniku orzeczenia”. Natomiast w  uzasadnieniu wyroku z  dnia 27  lutego 2001  r., K 22/00, OTK 2001, nr  3, poz.  48, Trybunał Konstytucyjny słusznie przyjął, że z  faktu, iż w  postępo- waniu dyscyplinarnym obowiązuje, co wydaje się oczywiste, także zasada do- mniemania niewinności, nie wynika, iż to postępowanie staje się postępowaniem karnym. W związku z tym do obalenia zasady domniemania niewinności nie sto- suje się w tym wypadku art. 42 ust. 3 Konstytucji RP. Przepis ten głosi: „Każdego uważa się za niewinnego, dopóki jego wina nie zostanie stwierdzona prawomocnym wyrokiem sądu”. W uzasadnieniu powołanego wyroku Trybunał Konstytucyjny dokonał charak- terystyki postępowania dyscyplinarnego i  odpowiedzialności dyscyplinarnej, z uwzględnieniem zasad ogólnosystemowych, polskiej tradycji w zakresie unormo- wania postępowań dyscyplinarnych, a także podstawowych standardów konstytu- cyjnych. Kierując się tym, wskazał, że deontologia postępowania dyscyplinarnego jest inna niż postępowania karnego. Łączy się ona przede wszystkim ze specyfiką wykonywania niektórych zawodów oraz zasadami funkcjonowania konkretnych korporacji zawodowych. Ukształtowane w  ich ramach reguły deontologiczne są ukierunkowane przede wszystkim na obronę honoru i dobra zawodu. Mogą przez to odwoływać się do etycznych aspektów współistnienia i działania. Deontologia zawodowa musi być więc ujmowana także w perspektywie rozwiązań praktycznych w zakresie dotyczącym wypełniania obowiązków zawodowych. Stąd też odpowiedzialność dyscyplinarna może być związana z czynami, które nie pod- legają odpowiedzialności karn
Pobierz darmowy fragment (pdf)

Gdzie kupić całą publikację:

Odpowiedzialność dyscyplinarna sędziów, prokuratorów, adwokatów, radców prawnych i notariuszy
Autor:
Sklep
Format
Cena

Opinie na temat publikacji:

Inne popularne pozycje z tej kategorii:

Czytaj również:

Prowadzisz stronę lub blog? Wstaw link do fragmentu tej książki i współpracuj z Cyfroteką: