Darmowy fragment publikacji:
Zofia Szweda-Lewandowska – Szkoła Główna Handlowa
Kolegium Ekonomiczno-Społeczne, Instytut Gospodarstwa Społecznego
Zakład Polityki Społecznej , 02-520 Warszawa, ul. Wiśniowa 41
RECENZENT
Bożenna Balcerzak-Paradowska
REDAKTOR INICJUJĄCY
Iwona Gos
REDAKCJA
Aleksandra Urzędowska
SKŁAD I ŁAMANIE
AGENT PR
KOREKTA TECHNICZNA
Leonora Wojciechowska
PROJEKT OKŁADKI
Katarzyna Turkowska
Zdjęcie wykorzystane na okładce: © Depositphotos.com/oneinchpunch
Projekt, realizowany w Zakładzie Demografii i Gerontologii Społecznej
Uniwersytetu Łódzkiego, został sfinansowany ze środków
Narodowego Centrum Nauki przyznanych na podstawie decyzji
numer DEC-2013/09/D/HS5/04459
© Copyright by Zofia Szweda-Lewandowska, Łódź 2017
© Copyright for this edition by Uniwersytet Łódzki, Łódź 2017
Wydane przez Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego
Wydanie I. W.08079.17.0.M
Ark. wyd. 8,0; ark. druk. 10,875
ISBN 978-83-8088-682-7
e-ISBN 978-83-8088-683-4
Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego
90-131 Łódź, ul. Lindleya 8
www.wydawnictwo.uni.lodz.pl
e-mail: ksiegarnia@uni.lodz.pl
tel. (42) 665 58 63
Spis treści
Wstęp
7
Część I. Opieka nad osobami starszymi
1. Czynniki wpływające na konieczność korzystania
15
z pomocy przez osoby starsze
1.1. Starość, stan zdrowia, niepełnosprawność 16
1.2. Niesamodzielność i stopnie niesamo-
dzielności
1.3. Status rodzinny osób starszych
1.4. Sytuacja materialno-bytowa
1.5. Nieformalne sieci wsparcie
26
31
35
40
47
2.1. Logika systemu opieki nad osobami starszymi 49
2.2. Formy pomocy osobom starszym
63
2. System opieki nad osobami starszymi
2.2.1. Pomoc świadczona w miejscu zamie-
szkania osoby starszej
2.2.2. Pomoc semiinstytucjonalna
2.2.3. Pomoc instytucjonalna
64
69
71
Spis treści
5
2.2.4. Pomoc świadczona w ramach niefor-
malnych rodzinnych i nierodzinnych
sieci wsparcia
77
2.3. Opieka nad osobami starszymi z perspektywy
osób starszych i opiekunów w świetle istnieją-
cych badań
81
3. Zapotrzebowanie na opiekę wśród najstarszych
seniorów
97
Część II. Badanie potrzeb opiekuńczych osób
starszych oraz krewnych udzielających pomocy
1. Opieka nad osobami starszymi z perspektywy
111
dwóch pokoleń wspierających i wspieranych
1.1. Cel i metodologia badania
111
1.2. Sytuacja społeczno-demograficzna badanych 119
1.3. Potrzeby opiekuńcze osób badanych i otrzymy-
wane wsparcie
1.3.1. Wsparcie udzielane przez krewnych
i powinowatych
127
128
1.3.2. Wsparcie udzielane przez osoby
bliskie niespokrewnione
1.3.3. Wsparcie instytucji formalnych
134
139
1.4. Hierarchia podmiotów udzielających wsparcia 143
1.5. Godzenie życia zawodowego i rodzinnego
– perspektywa opiekunów osób starszych
1.6. Podsumowanie wyników badania
2. Implikacje dla systemu opieki nad niesamo-
dzielnymi osobami starszymi
Bibliografia
6
149
153
161
167
Spis treści
Wstęp
Wydłużanie się średniego trwania życia, które należy uznać
za jedno z największych osiągnięć XX-wiecznej medycyny,
połączone z dynamicznym spadkiem liczby urodzeń w więk-
szości krajów rozwiniętych, spowodowało znaczące zmiany
w globalnej demografii. Już obecnie mają one duży wpływ
na politykę. Zgodnie z prognozą GUS w 2035 roku osoby
w wieku 65 lat i więcej będą stanowiły 23 populacji Pol-
ski, podczas gdy obecnie jest to około 13 . Dynamicznie
zachodzące zmiany w strukturze populacji sprawiają, że
zarówno decydenci, jak i prawo nie nadążają za zmieniającą
się rzeczywistością społeczną. Chociaż prognozy demogra-
ficzne wyraźnie wskazują, jak będzie wyglądała struktura
ludności według wieku Polaków za dziesięć, dwadzieścia,
trzydzieści lat, to jednak dostosowywanie różnych sfer,
w tym szczególnie usług społecznych w zakresie opieki nad
osobami starszymi, jest niewystarczające. A to właśnie kwe-
stie opieki nad najstarszymi, niesamodzielnymi członkami
społeczeństwa oraz sprawy finansowania tej opieki będą
jednymi z najistotniejszych wyzwań najbliższych dziesięcio-
leci. Dlatego też publikacja ta koncentruje się na wyzwaniu,
jakim jest zapewnienie godnego życia niesamodzielnym oso-
bom starszym i ich rodzinom.
Wstęp
7
Niniejsza publikacja jest efektem realizacji grantu finan-
sowanego ze środków Narodowego Centrum Nauki przy-
znanych na podstawie decyzji numer DEC-2013/09/D/
HS5/04459 na realizację badania „Opieka nad seniorami
z perspektywy dwóch pokoleń – udzielających wsparcia
i wspieranych. Implikacje dla systemu opieki nad niesa-
modzielnymi seniorami”. Celem projektu była identyfikacja
potrzeb w zakresie opieki nad najstarszymi seniorami (oso-
by w wieku 75 lat i więcej), zdiagnozowanie, jak – w warun-
kach zatomizowania rodziny – wygląda w Polsce obecnie
opieka nad osobami starszymi z perspektywy dwóch poko-
leń – wspieranego (seniorzy) i wspierającego ich członka ro-
dziny oraz określenie implikacji wynikających ze starzenia
się populacji i wertykalizacji sieci rodzinnej dla systemu
opieki nad osobami starszymi.
Cel ten został osiągnięty przez realizację następują-
cych celów szczegółowych:
1) Diagnoza sytuacji najstarszych seniorów w zakresie
potrzeb opiekuńczych. Stopień zaspokojenia potrzeb
opiekuńczych w rodzinie, stopień obciążenia rodzin
opieką nad seniorami (godzenie ról zawodowych
i opiekuńczych przez osoby świadczące wsparcie);
2) Wskazanie możliwości usprawnienia i poprawienia
efektywności wsparcia najstarszych seniorów po-
przez analizę potencjalnych możliwości zaspokoje-
nia potrzeb opiekuńczych przez rodzinę, samorząd
terytorialny oraz system ochrony zdrowia;
3) Analiza, między innymi na podstawie prognozy
ludności Polski sporządzonej przez Główny Urząd
Statystyczny, przyszłego wzrostu zapotrzebowania
na pomoc świadczoną nie tylko przez rodzinę i bli-
skich, lecz także na usługi opiekuńcze i pomoc in-
8
Wstęp
stytucjonalną (szczególnie gdy senior nie posiada
rodziny lub rodzina nie może zapewnić dostatecznej
opieki). Wskazanie wyzwań wynikających ze zmian
demograficznych (głównie zmian w strukturze lud-
ności według wieku) w zakresie opieki nad najstar-
szymi seniorami. Badanie, jak będzie się zwiększać
w najbliższych dekadach obciążenie obowiązkami
opiekuńczymi osób wspierających najstarszych se-
niorów;
4) Sformułowanie na podstawie badań przeprowa-
dzonych w ramach projektu implikacji dla systemu
opieki nad najstarszymi seniorami wynikających ze
zmian w strukturze rodziny i zmian demograficznych
zachodzących w populacji mieszkańców Polski.
Pierwszy cel odnosi się do teraźniejszości, zastanej
sytuacji w zakresie opieki nad najstarszymi seniorami
w Polsce i dogłębnej diagnozy osób udzielających wspar-
cia i osób wspieranych. Cel drugi dotyczy potencjal-
nych możliwości w zakresie opieki i jej usprawnienia,
które są możliwe do realizacji w obecnych warunkach
społeczno-ekonomicznych, przy optymalnym wykorzy-
staniu zasobów pozostających w dyspozycji samorządu
terytorialnego, systemu ochrony zdrowia, systemu po-
mocy społecznej. Trzeci cel dotyczy przyszłości, a proces
podwójnego starzenia się populacji (czyli dynamiczny
przyrost grupy osób najstarszych, którzy najczęściej wy-
magają pomocy) jest traktowany w kategorii wyzwania,
na które można się przygotować, a nie jako problem, któ-
ry trzeba będzie rozwiązać, gdy się pojawi. Czwarty cel
to wskazanie konsekwencji zmian demograficznych dla
systemu opieki nad najstarszymi seniorami oraz przeło-
żenie zdobytej wiedzy w zakresie potrzeb – z jednej stro-
ny a z drugiej strony sposobów wsparcia świadczonego
Wstęp
9
przez rodzinnych opiekunów – na konkretne skutki dla
systemu.
Realizacja celu głównego i zadań szczegółowych posłu-
żyła do sporządzania diagnozy sytuacji seniorów w zakre-
sie potrzeb opiekuńczych, identyfikacji obszarów, w któ-
rych występuje deficyt wsparcia ze strony krewnych oraz
bliskich (określenia stopnia zaspokojenie potrzeb opiekuń-
czych przez rodzinę) i niezbędnej pomocy państwa. Z dru-
giej strony badanie pozwoliło także na ocenę, jak bardzo
rodzinni opiekunowie najstarszych seniorów są obciążeni
obowiązkami opiekuńczymi, w jakim zakresie i jakie kon-
sekwencje dla ich życia rodzinnego i zawodowego wynikają
z konieczności świadczenia wsparcia potrzebującym krew-
nym. Podczas badania uzyskane zostały także informacje
o nierodzinnych, nieformalnych sieciach wsparcia (znajo-
mi, przyjaciele, sąsiedzi) oraz opiekunach świadczących
usługi opiekuńcze zarówno legalnie, jak i w ramach pracy
nierejestrowanej (szara strefa usług opiekuńczych) oraz
preferencje osób starszych dotyczące opiekunów.
Publikacja została podzielona na dwie części. W pierwszej
dokonany został przegląd literatury przedmiotu, zwłaszcza
opublikowanych studiów empirycznych. Dokonując prze-
glądu prac empirycznych i teoretycznych, podkreślono te
rozważania i wnioski, które mogą spotkać się z zaintereso-
waniem decydentów i organizatorów polityki społecznej na
szczeblu zarówno rządowym, jak i lokalnym.
W części empirycznej – będącej drugą częścią publi-
kacji – dokonana została analiza skali i rodzaju potrzeb
opiekuńczych seniorów oraz skali i rodzaju opieki, któ-
rą obciążone są osoby udzielające wsparcia. Punkt wyj-
ścia analizy stanowiło badanie gospodarstw domowych
z osobami po 75. roku życia. W pierwszej fazie badania
przeprowadzone zostały indywidualne wywiady z 15 pa-
rami – senior i najbliższy krewny udzielający wsparcia,
wskazany przez seniora (30 wywiadów). W drugiej części
10
Wstęp
badania przeprowadzone zostały wywiady kwestiona-
riuszowe wśród 200 gospodarstw domowych z seniorem
powyżej 75 lat i 200 wywiadów ze wskazanymi przez se-
niorów ich rodzinnymi opiekunami. Zarówno pogłębione
wywiady indywidualne, jak i wywiady kwestionariuszowe
zostały przeprowadzone w Łodzi i Warszawie ze względu
na charakterystykę demograficzną tych dwóch miast. Łódź
i Warszawa to miasta charakteryzujące się najbardziej za-
awansowanym procesem starzenia się populacji.
Przeprowadzone badanie diad wspierany–wspierający
krewny to pierwsza tego typu analiza w Polsce. W literaturze
gerontologicznej oraz dotyczącej polityki społecznej wobec
starości i ludzi starych od dawna prowadzone były badania
dotyczące sytuacji osób starszych. Najnowsze najbardziej
kompleksowe badanie ponad 5 tys. osób starszych PolSenior
dostarcza dogłębnej wiedzy w zakresie kwestii związanych
ze zdrowiem i potrzebami osób starszych. Prowadzone były
także – chociaż w ograniczonym stopniu i nie na tak szero-
kiej próbie jak badania nad seniorami – badania nad osoba-
mi sprawującymi opiekę nad seniorami. Jednak nigdy nie
były w Polsce przeprowadzane badania nad diadami wpiera-
jący–wspierany. Analiza przeprowadzona w ramach grantu
pozwoliła na stwierdzenie, jakie jest obciążenie wspierają-
cych opieką nad seniorami (zarówno wymiar czasowy, jak
i rodzaj usług opiekuńczych), a także określenie obszarów
deficytowych w zakresie potrzeb opiekuńczych seniorów,
a tym samym obszarów, które powinny być przedmiotem
szczególnego zainteresowania samorządów lokalnych (po-
nieważ zgodnie z zasadą subsydiarności w sytuacji, gdy ro-
dzina nie zaspokaja potrzeb opiekuńczych, obowiązek ten
przejmuje gmina na terenie, której mieszka senior). Wnioski
z badania, które mogą być użyteczne w usprawnieniu istnie-
jącego systemu opieki nad seniorami i pomocne w budowie
polityki społecznej wobec starzenia się i starości, zostały
przedstawione w ostatnim rozdziale publikacji.
Wstęp
11
Część I
Opieka nad
osobami starszymi
1. Czynniki wpływające
na konieczność
korzystania
z pomocy przez
osoby starsze
Na konieczność korzystania z pomocy innych osób w wy-
konywaniu czynności dnia codziennego przez osoby star-
sze wpływa wiele czynników. W poniższych rozważa-
niach bardziej szczegółowo przedstawione zostały główne
czynniki wpływające na samodzielność osób starszych,
tj. stan zdrowia osób starszych, status rodzinny, sytua-
cja materialno-bytowa oraz nierodzinne sieci wsparcia.
Jako główną determinantę niesamodzielności/samo-
dzielności należy wskazać stan zdrowia osób starszych
i od tej kwestii rozpoczniemy rozpatrywanie wspomnia-
nych czynników.
1. Czynniki wpływające na konieczność korzystania z pomocy...
15
15
1.1. Starość, stan zdrowia, niepełnosprawność
Starość jest normalnym stadium cyklu rozwoju osobni-
czego, czyli ontogenezy, po osiągnięciu którego w orga-
nizmie zachodzą zmiany w wyglądzie zewnętrznym oraz
mniej widoczne zmiany biologiczne1 związane z postę-
pującym i nieodwracalnym zmniejszaniem się zdolności
organizmu do utrzymania homeostazy w odpowiedzi na
czynniki środowiskowe2. Należy odróżnić starzenie fizjo-
logiczne od starzenia patologicznego wywołanego choro-
bami. Jednak procesy starzenia się, chociaż nie są ob-
jawami choroby, to należy często ułatwiają wystąpienie
starości3. Obniżona zdolność do utrzymania homeostazy
oraz siła działania czynnika chorobotwórczego są przy-
czynami stanów chorobowych w starszym wieku. Wobec
tego, jeśli warunki środowiskowe są korzystne, to nawet
przy znacznym zaawansowaniu procesów starzenia może
nie dochodzić do choroby i można zachować zdrowie. Pro-
wadząc odpowiednie badania ludzi długowiecznych, wy-
selekcjonowano grupę w podeszłym wieku żyjących w do-
brym zdrowiu. Dowodzi to ostatecznie, że starość nie jest
chorobą4. To również wskazuje, że ludzie starzy nie mu-
szą chorować, a jeśli choroba wystąpi, może być uleczalna
w podobnym zakresie jak w innych grupach wieku.
Utrzymanie dobrego zdrowia w wieku podeszłym za-
leży od uwarunkowań genetycznych oraz środowisko-
wych. Natomiast określenie, w jakim stopniu utrzymanie
1 P.S Timiras, Development physiology and aging, Macmillan, New
York 1972.
2 M. Rose, Evolutionary biology of aging, Oxford Univeristy Press,
New York, Oxford 1991.
3 J.C. Brockehurst, R. Tallis, H. Filit, Geriatric medicine and
gerontology, Churchill Livingstone, Edinburgh 1992.
4 A. Myśliwski, Proces starzenia – przebieg i konsekwencje, Kosmos,
1999, 243, s. 161–167.
16
Część I. Opieka nad osobami starszymi
dobrego zdrowia ludzi starych jest zależne od tych czynni-
ków, jest przedmiotem badań gerontologicznych.
Zmiany w funkcjonowaniu człowieka starego mają
charakter wielowymiarowy. Przebiegają w sferze biologicz-
nej oraz psychospołecznej. Są to zmiany wielokierunkowe
i mają charakter zarówno regresywny, jak i progresywny.
Ich podstawą jest zanik zdolności reprodukcyjnej komó-
rek oraz ich stopniowa degeneracja. Zasadniczo proces
starzenia się przebiega na poziomie komórkowym. Nie-
które komórki po prostu przestają działać. Część z nich
zamiera, co prowadzi do zaburzeń w funkcjonowaniu
tkanek, a następnie organów. Charakterystyczne jest to,
że nie wszystkie komórki umierają w tym samym czasie.
Niektóre tkanki są zdolne do życia przez długi czas, inne
ulegają dość szybko zniszczeniu. Zmiany na poziomie ko-
mórek i tkanek w dalszym efekcie prowadzą do przeobra-
żeń we wszystkich narządach organizmu.
Zmiany te uwidaczniają się w wyglądzie zewnętrznym
oraz kondycji fizycznej. Starość występuje w postrepro-
duktywnym okresie życia. Jednak początek zwolnienia
procesów reproduktywnych organizmu lub ich utrata nie
mogą być jednoznacznym wskaźnikiem wkroczenia orga-
nizmu w okres starości, np. menopauza u kobiet świad-
czy o zakończeniu reprodukcyjnego okresu życia, chociaż
cechy zewnętrzne i wewnętrzne nie są typowe dla ludzi
starych. Jednak istnieją osoby, u których zmiany starcze
pojawiają się znacznie wcześniej niż menopauza. Dlatego
rozróżnia się pojęcie wieku chronologicznego określanego
na podstawie daty urodzenia oraz biologicznego zależnego
od cech osobniczych i warunków życia danej osoby.
Ze względu na to, że różne cechy starości pojawiają się
u różnych osobników w różnym wieku i u osobników po-
równywalnych charakteryzują się różną szybkością na-
silania się, dokładne określenie wieku biologicznego jest
często utrudnione. W celu określenia wieku biologicznego,
1. Czynniki wpływające na konieczność korzystania z pomocy...
17
17
co jest konieczne dla określenia szybkości starzenia się or-
ganizmu, należałoby stwierdzić, które zmiany obserwowa-
ne u starych ludzi wynikają z procesu starzenia się, czyli
zależą od wieku, a nie czynników patologicznych5.
Na podstawie takich wskaźników próbowano określić
wiek biologiczny, który odpowiadałby prawdziwemu za-
awansowaniu procesów starzenia się6. Wprawdzie znale-
ziono zmiany związane z wiekiem, które mogłyby służyć
jako wskaźniki starzenia się, to jednak nie udało się do-
tychczas opracować zasady obliczania wieku biologicz-
nego na podstawie tych wskaźników. Niektórzy badacze
uważają, że zadanie to jest niemożliwe do wykonania7.
Trudności wynikają stąd, że zmiany związane z wiekiem
mają różne znaczenie dla czasu przeżycia, np. dobrym
wskaźnikiem byłoby siwienie włosów, lecz jego znaczenie
dla czasu przeżycia osobnika jest dyskusyjne.
W utrzymaniu zdrowia zasadniczą rolę odgrywa układ
odpornościowy, więc wydaje się, że parametry określają-
ce stan jego sprawności mogą być dobrym wskaźnikiem
starzenia się8. Również zmniejszanie się zdolności proli-
feracyjnej komórek hodowanych in vitro, zwane limitem
Hayflicka9, wydaje się, że nie ma zasadniczego związku
z czasem przeżycia osobnika, czyli nie może być wskaź-
nikiem wieku biologicznego. Jako wskaźnik starzenia
należy brać pod uwagę takie zmiany, które umożliwiłyby
5 W. Ershler, D. Longo, The biology of aging, Cancer, 1997, 80,
s. 1284–1294.
6 D. Wilson, Aging hypothesis, aging markers and the concept of bio-
logical age, Exp. Gerontol., 1988, 23, s. 435–438.
7 W. Dean, R. Morgan, In defence of the concept of biological ageing
measurement – current status, Arch. Gerontol. Geriatr., 1988, 7,
s. 191–210.
8 R.A. Miller, The aging immune system: primer and prospectus,
Science, 1996, 273, s. 70–74.
9 L. Hayflick, The limited in vitro lifetime of human diploid cell strains,
Exp. Cell Res., 1965, 37, s. 614–636.
18
Część I. Opieka nad osobami starszymi
określanie szans przeżycia z większym prawdopodobień-
stwem niż w oparciu o wiek metrykalny.
Trudności z precyzyjnym określeniem, kiedy rozpo-
czyna się starość biologiczna, z punktu widzenia opieki
nad osobami starszymi nie są najistotniejsze. Najważ-
niejsze jest, jak owe zmiany wpływają na samodzielność
osoby starszej i możliwość wykonywania codziennych
czynności. Ostatnie dziesięciolecia to nie tylko wydłu-
żanie się trwania życia, lecz także przesuwanie granicy
biologicznej starości i jej konsekwencji w sferze samo-
dzielnego funkcjonowania jednostek. Na przestrzeni
XX wieku nie tylko wydłużyło się trwanie życia, lecz
również wyraźnie poprawił się stan zdrowia ludności.
Obecnie największą redukcję umieralności obserwu-
je się w starszych grupach wieku. Zmiany w zakresie
umieralności i stanu zdrowia są wynikiem nie tylko
postępów dokonanych w dziedzinie medycyny, higieny
i odżywiania, lecz także sposobu odżywiania, pracy,
spędzania wolnego czasu. Wskaźnikiem zmian zacho-
dzących w społeczeństwie może być zarówno oczeki-
wane trwanie życia, jak i oczekiwane dalsze trwanie
życia w zdrowiu (tabela 1). Chociaż dalsze trwanie życia
w zdrowiu osoby 65-letnej w Polsce jest nadal znacz-
nie niższe niż w krajach Skandynawii czy Europy Za-
chodniej, to jednak należy zauważyć, że wzrosło ono na
przestrzeni lat 2007–2014 i wynosi dla kobiety 8,1 lat,
a dla mężczyzny 7,5.
Różnica pomiędzy oczekiwanym dalszym trwaniem
życia a oczekiwanym trwaniem życia w zdrowiu to zatem
potencjalny okres niesamodzielności, w którym osoba
starsza będzie wymagała jakiejś formy wsparcia. Niesa-
modzielność definiowana jako niemożność samodzielnego
wykonywania czynności dnia codziennego i konieczność
korzystania z pomocy osób trzecich przy zaspokajaniu
tychże potrzeb jest skorelowana z wiekiem. Częstość
1. Czynniki wpływające na konieczność korzystania z pomocy...
19
19
i
n
ź
y
z
c
ż
ę
M
y
t
e
i
b
o
K
4
1
0
2
0
1
0
2
9
0
0
2
8
0
0
2
7
0
0
2
4
1
0
2
0
1
0
2
9
0
0
2
8
0
0
2
7
0
0
2
6
,
8
0
,
1
1
7
,
8
5
,
8
0
,
1
1
8
,
6
9
,
4
4
,
1
1
7
,
7
1
,
0
1
4
,
0
1
8
,
7
4
,
0
1
0
,
4
7
,
8
3
,
0
1
8
,
8
5
,
8
8
,
1
1
9
,
6
3
,
5
1
,
1
1
8
,
8
6
,
9
0
,
9
1
,
0
1
0
,
0
1
9
,
4
2
,
8
5
,
0
1
4
,
8
0
,
8
2
,
1
1
4
,
6
5
,
5
2
,
0
1
2
,
7
2
,
9
8
,
8
0
,
8
9
,
9
7
,
4
2
,
8
3
,
0
1
7
,
8
4
,
7
0
,
2
1
2
,
6
9
,
3
4
,
9
9
,
8
8
,
9
7
,
8
3
,
7
3
,
9
8
,
4
7
,
8
1
,
0
1
5
,
1
1
0
,
8
1
,
3
1
7
,
7
5
,
3
5
,
9
8
,
9
3
,
0
1
3
,
9
9
,
7
9
,
8
1
,
5
6
,
8
0
,
1
1
6
,
9
3
,
9
8
,
2
1
7
,
6
0
,
6
3
,
2
1
1
,
7
4
,
9
7
,
0
1
3
,
7
8
,
8
6
,
4
8
,
8
7
,
9
9
,
9
8
,
8
8
,
2
1
1
,
7
5
,
5
2
,
1
1
1
,
8
9
,
8
8
,
9
9
,
9
2
,
8
6
,
5
3
,
8
1
,
0
1
1
,
9
4
,
8
0
,
2
1
5
,
6
3
,
5
5
,
0
1
6
,
6
4
,
8
2
,
9
2
,
7
5
,
8
7
,
5
4
,
8
2
,
0
1
3
,
9
2
,
8
3
,
2
1
6
,
6
2
,
4
3
,
0
1
1
,
8
6
,
8
8
,
9
8
,
6
7
,
7
9
,
4
9
,
8
3
,
0
1
1
,
4
1
3
,
8
3
,
4
1
5
,
7
1
,
4
4
,
0
1
4
,
9
9
,
9
9
,
9
2
,
7
3
,
7
3
,
4
7
2
-
U
E
a
i
g
l
e
B
a
i
r
a
g
ł
u
B
y
h
c
e
z
C
a
i
n
a
D
y
c
m
e
i
N
a
i
n
o
t
s
E
a
i
d
n
a
l
r
I
a
j
c
e
r
G
a
i
n
a
p
z
s
i
H
a
j
c
n
a
r
F
y
h
c
o
ł
W
r
p
y
C
a
w
t
o
Ł
Część I. Opieka nad osobami starszymi
4
1
0
2
–
7
0
0
2
H
C
A
T
A
L
W
T
A
L
5
6
U
K
E
W
W
Y
B
O
S
O
A
L
D
U
W
O
R
D
Z
W
A
I
I
I
C
Y
Ż
E
I
N
A
W
R
T
E
Z
S
L
A
D
.
1
A
L
E
B
A
T
20
Pobierz darmowy fragment (pdf)