Cyfroteka.pl

klikaj i czytaj online

Cyfro
Czytomierz
00122 005827 22565231 na godz. na dobę w sumie
wyszukaj dokładnie | pobierz wtyczkę
Panie Prezydencie, Monsieur le President… - ebook/pdf
Panie Prezydencie, Monsieur le President… - ebook/pdf
Autor: , Liczba stron:
Wydawca: Wydawnictwa Uniwersytetu Warszawskiego Język publikacji: polski
ISBN: 978-83-235-2451-9 Data wydania:
Lektor:
Kategoria: ebooki >> naukowe i akademickie >> politologia
Porównaj ceny (książka, ebook, audiobook).
Czytaj online.
Komentuj

Publikacja poświęcona formom adresatywnym w polskim i francuskim dyskursie polityczno-medialnym. Autorki ukazują różnorodne funkcje, jakie pełnią zwroty do odbiorcy w publicznych interakcjach między politykami.

Analizując przykłady zaczerpnięte z debat przedwyborczych i dyskusji politycznych toczonych w ciągu ostatnich dziesięciu lat w polskich i francuskich mediach, pokazują, że w polemicznej wymianie zdań te z pozoru drugoplanowe jednostki języka mogą stać się skutecznym środkiem retorycznym. Służą nie tylko wskazywaniu adresata wypowiedzi, ale także ustalaniu i regulowaniu dystansu między partnerami dyskursu, ustanawianiu stosunków władzy, kreowaniu wizerunku własnego i przeciwnika czy wreszcie deprecjacji kobiet polityków.

Znajdź podobne książki Ostatnio czytane w tej kategorii

Darmowy fragment publikacji:

Wstęp (1) Tymczasem patron Ziobry rozgrywał swojego ministra w zależności od sytuacji, raz dając do zrozumienia, że może na coś liczyć (słynne przejście Jarosława Kaczyńskiego na „ty” z Ziobrą, zauważone natychmiast przez prawicowych publicystów), a potem go upokarzając, np. sugerowaniem, że powinien się podszkolić w językach obcych. („Los Delfina”, „Polityka” 2013, nr 13) (2) Z faktu, że wygrałem, wynikają też większe moje obowiązki i nie obrażam się, że ktoś mówi „pan Komorowski”. Ja zawsze będę mówił „pan prezes Kaczyński”. Zresz- tą, po przegranych przez PiS wyborach parlamentarnych Donald Tusk w oczach poli- tyków tej partii nawet nie zasługiwał na słowo „pan”. Był po prostu Tuskiem. „Panem premierem” był tylko były premier. (Bronisław Komorowski w wywiadzie „Polityka jest jedna, chociaż różna”, „Polityka” 2010, nr 34) (3) Zwykle socjaliści zwracają się do siebie na „ty”. Tym razem obowiązuje forma „pan” [„vous”], a słowa wsparcia Jean-Marca Ayrault skierowane do swojego na- stępcy są nader powściągliwe1 . (Relacja z przekazania urzędu premiera rządu francuskiego przez Jean-Marca Ayrault jego następcy Manuelowi Vallsowi, „Le Journal de 20 heures”, France 2, 1.04.2014) Przytoczone wyżej wypowiedzi (1), (2), (3), komentujące sposoby zwra- cania się do siebie polityków, pokazują, jak istotną rolę we współczesnej komunikacji politycznej odgrywają formy adresatywne (FA), czyli „różne 1 „D’habitude, entre les socialistes on se tutoie. Cette fois, le vouvoiement est de rigueur et les encouragements de Jean-Marc Ayrault à son successur on ne peut plus sobres”. 12 Panie Prezydencie, Monsieur le Président... jednostki języka oznaczające odbiorcę lub odnoszące się doń użyte w funk- cji pragmatycznej zwrócenia się do niego” (Łaziński 2006: 15). Te z pozoru drugoplanowe formy językowe – przede wszystkim zaimki drugiej osoby, nazwy własne (imiona, nazwiska, pseudonimy itp.) oraz tytuły – które Mał- gorzata Marcjanik nazywa „grzecznościową obudową” innych aktów mowy (Marcjanik 2001a [1992]: 33), należą w rzeczywistości do najważniejszych werbalnych wykładników relacji społecznych. Pozwalają bowiem wska- zać nie tylko adresata wypowiedzi, ale także status społeczny rozmówców oraz charakter łączącej ich więzi (Tomiczek 1983: 45; Kerbrat-Orecchioni 2002: 31). Przywołana w przykładzie (2) forma panie premierze jest jedno- cześnie zwrotem do odbiorcy, językowym znakiem jego wysokiej pozycji politycznej, wykładnikiem oficjalnej relacji łączącej rozmówców oraz wyra- zem szacunku ze strony nadawcy. Różnorodność funkcji pragmatycznych pełnionych przez zwroty adre- satywne uwidacznia się zwłaszcza w dyskursie o charakterze konfrontacyj- nym, jakim jest dyskurs polityczno-medialny, przez który rozumiemy oficjal- ne wypowiedzi polityków w mediach, kiedy wypowiadają się oni w ramach pełnionych przez siebie funkcji. Jak pokazują przywołane przykłady, formy te są świadomie wykorzystywane przez polityków jako środek w politycznej grze, służąc ustanawianiu hierarchii w partii (przykład 1 – strategie adresa- tywne Jarosława Kaczyńskiego), kształtowaniu własnego pozytywnego wi- zerunku (przykład 2 – strategia adresatywna Bronisława Komorowskiego), deprecjacji politycznego przeciwnika (przykład 2 – strategie adresatywne PiS) oraz regulowaniu dystansu między politykami – ocieplaniu lub ochła- dzaniu wzajemnych relacji (przykład 3). Dla osób trzecich – innych polity- ków oraz mediów i ich odbiorców – obserwowane strategie adresatywne stanowią natomiast czuły barometr politycznych sympatii i antypatii. Dlatego też niniejsze opracowanie, będące podsumowaniem prowa- dzonych od 2007 r. badań porównawczych nad polskim i francuskim syste- mem adresatywnym, właśnie dyskursowi polityczno-medialnemu poświęca najwięcej miejsca. Różne aspekty funkcjonowania FA w przestrzeni spo- łecznej ukazane są poprzez analizę autentycznych przykładów zaczerp- niętych z polskich i francuskich mediów, zwłaszcza z audycji telewizyjnych i artykułów prasowych. Materiał badawczy stanowią bezpośrednie medial- ne interakcje między samymi politykami lub politykami i dziennikarzami Wstęp 13 oraz wypowiedzi uczestników dyskursu medialnego na temat polityków jako osób trzecich. Skupiamy się przy tym na formach konwencjonalnych, obejmujących zaimki adresatywne, imiona i  nazwiska oraz tytuły funk- cyjne, z  pominięciem form ekspresywnych (np. wyrażeń obraźliwych), które stanowią odrębny problem badawczy (por. np. Kamińska-Szmaj 2007). Nasza książka powstała na kanwie opublikowanych wcześniej ar- tykułów, przedstawiających cząstkowe wyniki badań2, które zostały pod- dane ponownej redakcji dla zachowania spójności tomu. Niektóre teksty zostały rozszerzone, w innych zmieniono układ treści w  celu uniknięcia powtórzeń. Pewne elementy teorii są jednak świadomie przypominane w kolejnych rozdziałach, aby umożliwić podwójną lekturę publikacji – jako monografii lub zbioru artykułów. Uaktualnione wersje tekstów zostały przy tym scalone w rozdziały w taki sposób, aby kolejne części książki ujmowały inne aspekty badań nad formami adresatywnymi. W badaniach tych bowiem można wyróżnić cztery zasadnicze podejścia: systemowe, socjolingwistyczne, interakcyjne oraz pragmatyczne. Pierwsze z nich – podejście do języka jako systemu – skupia się na zrekonstruowaniu repertuaru form dostępnych w danym języku, które wraz z regułami ich łączliwości tworzą wspólnie odrębny „system adresatywny” (Braun 1988: 12). Badana jest zarówno współczesna postać tego systemu (np. Pisarkowa 1979; Łaziński 2006: 13–14; Neveu 2003), jak i jego historia – formy używa- ne w poszczególnych epokach (np. Stone 1984, 1985, 1989) oraz ich ewolu- cja (np. Rachwał 1992; Grybosiowa 1998). W polskich badaniach synchro- nicznych i diachronicznych szczególną uwagę poświęcono formom PAN/ PANI/PAŃSTWO3 (np. Łoś 1916; Klemensiewicz 1946; Stone 1981b; Bogu- sławski 1985; Grybosiowa 1990; Łaziński 2000), natomiast we francuskich 2 Artykuły stanowiące punkt wyjścia tekstów zawartych w niniejszym tomie są wskazane na początku poszczególnych rozdziałów. 3 W tym miejscu dodajmy małą uwagę dotyczącą różnych form zapisu tytułowych środków językowych badanych w niniejszej publikacji. Ponieważ w naszych analizach (gł. rozdz. 4–8) zajmujemy się zapisanym przez nas autentycznym dyskursem ustnym (mówionym), aby uniknąć nierozstrzygalnej kwestii, czy zgodnie z intencją mówiącego forma adresatywna (FA) powinna zostać zapisana małą czy wielką literą, zaproponowa- łyśmy zapis wersalikami. Ten sam zapis FA, jako wyróżniający, stosujemy też w innych miejscach (np. we Wstępie) obok zapisu kursywą, używanego głównie w prezentacji FA 14 Panie Prezydencie, Monsieur le Président... – zaimkom drugiej osoby TU i VOUS (np. Coffen 2002; Pires 2004). Opis systemu adresatywnego może przybierać także charakter normatywny, koncentrując się na zasadach poprawnego tworzenia FA (np. na prawidło- wej odmianie nazw własnych w  przypadku języka polskiego, por. Jadac- ka 2007: 36–66) lub na regułach użycia poszczególnych form w zależności od adresata (np. Marcjanik 2009: 137–163; Picard 1995: 114–127; Picard 2007: 83–85). W pewnym sensie do nurtu badań systemowych należą tak- że analizy onomastyczne z zakresu antroponimii dotyczące pochodzenia i znaczenia nazw osobowych, czyli „tworzywa” systemu adresatywnego (np. Cieślikowa 2007, 2009, 2011; Matusiak 2008/2009). Rozwinięciem ujęcia systemowego jest podejście socjolingwistyczne, polegające na badaniu rzeczywistych sposobów zwracania się do siebie użytkowników języka z uwzględnieniem kontekstu społecznego. Socjolin- gwistyka postrzega FA przede wszystkim jako językowe wykładniki tożsa- mości i relacji społecznych, a zatem bada zależności między doborem tych form i sytuacją komunikacyjną. O wyborze FA decydują m.in. cechy oso- bowe rozmówców (wiek, płeć, status społeczny itp.), rodzaj łączącej ich re- lacji (np. symetryczna/asymetryczna, bliskości/dystansu itp.) oraz gatunek interakcji. W przeciwieństwie do rozważań nad samym systemem adresa- tywnym, w których badacz nierzadko odwołuje się do własnej kompeten- cji językowej, badania socjolingwistyczne są prowadzone na materiale au- tentycznym. Wykorzystywane są zarówno dane zastane (przede wszystkim zarejestrowane interakcje bezpośrednie – w  instytucjach, usługach, me- diach itp.4), jak i wywołane przez badacza (przede wszystkim badania an- kietowe odwołujące się do świadomości językowej użytkowników języka5). Z polskich publikacji opartych na badaniach terenowych można wymienić m.in. pracę Kazimierza Ożoga poświęconą zwrotom grzecznościowym – spośród repertuaru innych możliwych form lub gdy są one cytowane lub przytaczane. W transkrypcji przykładów stosujemy interpunkcję właściwą odmianie pisanej języka. 4 W przypadku badań diachronicznych materiał badawczy stanowią przede wszyst- kim zachowane teksty mów (np. Rachwałowa 1987), korespondencja (np. Mroczek 1978) oraz teksty literackie (np. Bartnicka 1989; Rachwałowa 1991; Przybylska 1999). 5 W badaniach tego typu ankietowany udziela ustnych lub pisemnych odpowiedzi na zawarte w kwestionariuszu pytania dotyczące sposobu, w jaki zwróciłby się do okreś- lonych osób w określonych sytuacjach. Wstęp 15 w tym „zwrotom do adresata” – w języku mówionym mieszkańców Kra- kowa (Ożóg 1990: 62–70) oraz monografię Kazimierza Sikory Grzeczność językowa wsi. Cz. I. System adresatywny (2010). Klasyczną pracą wykorzystu- jącą badania ankietowe jest studium porównawcze Eugeniusza Tomiczka (1983) poświęcone polskiemu i niemieckiemu systemowi adresatywnemu. Wśród socjolingwistycznych opracowań dotyczących FA w języku francu- skim warto natomiast odnotować prekursorską w tej dziedzinie rozprawę doktorską Danielle André-Larochebouvy La conversation : jeux et rituels (1980: 709–749), monografię Tu ou vous : l’embarras du choix, pod redakcją Berta Peetersa i Nathalie Ramière (2009), poświęconą zaimkom drugiej osoby, oraz numer pisma „Langage et société” na ten sam temat: „Com- ment tu m’parles !” Les pronoms d’adresse : langue et discours (2004, nr 108). Trzeci nurt badań nad FA reprezentuje podejście interakcyjne, rozwija- ne przede wszystkim przez francuską językoznawczynię Catherine Kerbrat- -Orecchioni (1992, 2005, 2010a), które skupia się na roli tych form w prze- biegu interakcji werbalnych. Tu również materiał badawczy stanowią wypo- wiedzi autentyczne, ale przedmiotem analizy jest cała interakcja i jej kon- tekst, a nie pojedyncze repliki, w których występują FA, jak to zazwyczaj ma miejsce w badaniach socjolingwistycznych. Zwroty do adresata postrzegane są jako środki organizujące przebieg interakcji, zwłaszcza wielogłosowej, służące inicjowaniu kontaktu, jego podtrzymywaniu, wyznaczaniu kolejnego mówcy lub przekazywaniu sobie nawzajem głosu. Z ujęciem interakcyjnym wiąże się ostatnie z wyróżnionych przez nas podejść – pragmatyczne – rozpatrujące znaczenie FA z punktu widzenia wartości illokucyjnej aktu mowy, któremu towarzyszą. W zależności od in- tencji wypowiedzi FA mogą być wyrazem sympatii, szacunku, lekceważenia itp. Zwroty do adresata badane są tu przede wszystkim z perspektywy teo- rii grzeczności językowej, stanowiącej jedną z kluczowych ram interpreta- cyjnych interakcji. W polskim językoznawstwie funkcje grzecznościowe FA analizowane są głównie w ramach badań nad etykietą językową i jej prze- mianami (np. Marcjanik 2009), we francuskim – w odniesieniu do modelu grzeczności Penelope Brown i Stephena Levinsona (1987), rozwiniętego przez Kerbrat-Orecchioni (1992: 167–321; 2005: 187–241). Zgodnie z tym modelem każda interakcja stanowi potencjalne zagrożenie dla twarzy (face) rozmówców rozumianej jako ich publiczny wizerunek i terytorium, 16 Panie Prezydencie, Monsieur le Président... a grzeczność to złożony system środków językowych mających na celu zmini- malizowanie interakcyjnego ryzyka. W zależności od kontekstu FA mogą sta- nowić środki grzecznościowe łagodzące akty zagrażające twarzy rozmówców (np. tytuły funkcyjne) albo, wręcz przeciwnie, same w sobie takie akty stanowić (np. wyzwiska). Przykładem badań reprezentujących podejście pragma- tyczne są liczne ostatnio prace poświęcone roli FA w zjawiskach deprecja- cji i agresji językowej (np. Majewska 2005: 38; Lewiński 2005; Zimnowoda 2005; Lagorgette, Larrivée 2004; Lagorgette 2009). Podsumowując ten z konieczności syntetyczny przegląd sposobów ba- dania FA, należy dodać, że nie wykluczają się one wzajemnie, a w praktyce badawczej są wręcz często łączone. Trudno na przykład w pełni opisać sys- tem adresatywny bez analizy reguł użycia poszczególnych form, a ta wyma- ga przecież uwzględnienia kontekstu społecznego. Podejście systemowo- -socjolingwistyczne zostało przyjęte choćby w monografii Marka Łazińskie- go O panach i paniach. Polskie rzeczowniki tytularne i ich asymetria rodzajo- wo-płciowa (2006), której autor charakteryzuje polski system adresatywny, opierając się w dużej mierze na przykładach autentycznych, a w jednym z  rodziałów także na wynikach własnego badania ankietowego. Z  kolei Catherine Kerbrat-Orecchioni określa własną perspektywę badawczą za- stosowaną w analizie nominalnych form adresatywnych jako „interakcyjną i pragmatyczną” (2010a: 15–16)6. Niezależnie od przyjętego przez badacza podejścia różnice między sys- temami adresatywnymi poszczególnych języków sprzyjają ponadto rozwija- niu perspektywy komparatystycznej w opisie FA. Przykładowo, dla języka polskiego i francuskiego analizy kontrastywne prowadzone były m.in. przez Leona Zarębę (1981), Annę Lubecką (1993) i Monikę Grabowską (2011), i  dotyczyły przede wszystkim codziennych interakcji społecznych (np. w  usługach) lub interakcji w  wybranych środowiskach (np. uniwersytec- kim, lekarskim, młodzieżowym). Badania porównawcze dotyczą nie tylko samych różnic między repertuarem i zasadami użycia FA w obu językach, 6 Badania dotyczyły repertuaru oraz funkcji FA (interakcyjnych, grzecznościo- wych, argumentacyjnych itp.) w różnych gatunkach interakcji, a ich wyniki zostały opu- blikowane w monografii S’adresser à autrui. Les formes nominales d’adresse en français (2010a). Wstęp 17 ale także ich konsekwencji dla praktyki przekładu i glottodydaktyki (np. Grabowska 2002a, 2002b, 2003, 2006, 2012). * Elementy wszystkich wymienionych wyżej podejść badawczych można odnaleźć w niniejszym tomie. Pierwsze dwa rozdziały mają charakter teo- retyczny i  poświęcone są kluczowym dla omawianego tematu pojęciom: grzeczności językowej i  systemowi adresatywnemu, rozważanym w  per- spektywie międzykulturowej. Mimo znaczącej tradycji badań nad grzecz- nościowymi zachowaniami językowymi samo pojęcie grzeczności pozostaje nieostre i wieloznaczne. Rozdział pierwszy jest próbą uporządkowania róż- nych sposobów jego rozumienia w badaniach polskich, francuskich i anglo- -amerykańskich. Jednocześnie jest to także próba zastanowienia się, jak wobec tej różnorodności ujęć badawczych analizować zwroty do adresata jako środki grzecznościowe. Rozdział drugi zawiera natomiast charaktery- stykę FA jako specyficznych jednostek językowych oraz porównanie pol- skiego i francuskiego systemu adresatywnego. Pozostałe rozdziały przedstawiają przykłady wykorzystania omówio- nych we wstępie podejść badawczych w analizie konkretnego typu dyskur- su, w tym przypadku polityczno-medialnego. Rozdział trzeci rozpoczyna analizę od porównania repertuaru i reguł użycia FA w tej odmianie dyskur- su w języku polskim i francuskim. Interesują nas przy tym nie tylko różnice między oboma językami, ale także rozbieżności między normą a prakty- ką językową wewnątrz każdego z nich. Repertuar FA jest tu potraktowa- ny jako jedna z cech gatunkowych dyskursu, która pozwala uchwycić jego ewolucję i warianty kulturowe. Czwarty rozdział poświęcony jest podstawowej dla polskiego i francu- skiego systemu adresatywnego opozycji między formami dystansowymi PAN/PANI (VOUS) i bezdystansowymi TY (TU), która w dyskursie po- lityczno-medialnym służy kreowaniu efektu ocieplenia bądź ochłodzenia stosunków między politykami. Wykładniki dystansu interpersonalnego sta- ją się w ten sposób wykładnikami dystansu politycznego. Rozdział piąty, odwołując się do modelu grzeczności Brown i Levinso- na w ujęciu Kerbrat-Orecchioni, pokazuje rolę FA w strategiach deprecja- cji stosowanych w medialnych wypowiedziach przez polityków mężczyzn 18 Panie Prezydencie, Monsieur le Président... wobec polityków kobiet. Publiczne użycie pewnych form, takich jak na przykład zdrobnienie imienia, pozwala na subtelną stygmatyzację kobiecej tożsamości politycznej przeciwniczki przy zachowaniu pozorów grzeczno- ści językowej. Funkcji perswazyjnej FA poświęcone są również kolejne trzy rozdziały (6–8), które jednak ujmują inny jej aspekt. Przedmiotem analizy jest cała interakcja lub pełna wypowiedź monologowa, a zwroty do adresata ukaza- ne są jako środki retoryczne służące konstruowaniu publicznego wizerunku polityka. Takie rozumienie FA jest oparte na teorii argumentacji w dyskur- sie (Amossy 2000), która sytuując się na przecięciu pragmatyki i retoryki, bada środki użyte w wypowiedzi w celu wywarcia wpływu na odbiorców. Do środków tych należy m.in. etos, czyli wizerunek własny mówcy konstruowa- ny przez niego w jego wypowiedzi (Amossy 2000: 60). Retoryczny potencjał FA najpełniej wykorzystywany jest przez polityków w interakcjach polemicznych, do których należy na przykład telewizyjna de- bata przedwyborcza, kiedy sposób zwracania się do politycznego oponenta służy jednocześnie budowaniu własnego pozytywnego wizerunku oraz nega- tywnego wizerunku rozmówcy. I tak rozdział szósty, poświęcony strategiom adresatywnym Ségolène Royal i Nicolasa Sarkozy’ego w debacie przed dru- gą turą wyborów prezydenckich we Francji w 2007 r., pogłębia problem roli FA w kształtowaniu wizerunku kobiety polityka. Analiza form stosowanych wobec kobiet zostaje rozszerzona o formy stosowane przez kobiety. Z kolei rozdział siódmy przedstawia adresatywne strategie kreowania wizerunku polityka w perspektywie historycznej, w odniesieniu do aktual- nego układu sił politycznych. Przedmiotem analizy są trzy polskie debaty przedwyborcze – między Donaldem Tuskiem i Lechem Kaczyńskim (wy- bory prezydenckie w  2005 r.), między Donaldem Tuskiem i  Jarosławem Kaczyńskim (wybory parlamentarne w 2007 r.) oraz między Bronisławem Komorowskim i Jarosławem Kaczyńskim (wybory prezydenckie w 2010 r.). Ostatni, ósmy rozdział jest niejako uzupełnieniem dwóch poprzednich, ukazując walkę o najwyższy urząd w Polsce i we Francji w jej wymiarze sym- bolicznym, jako spór o prawo do samego tytułu prezydenta. Wypowiedzi kandydatów antycypujące ich przyszłą funkcję szefa państwa czy pomijanie tytułu urzędującego prezydenta są symboliczną formą nadawania i pozba- wiania władzy w dyskursie.
Pobierz darmowy fragment (pdf)

Gdzie kupić całą publikację:

Panie Prezydencie, Monsieur le President…
Autor: ,
Sklep
Format
Cena

Opinie na temat publikacji:

Inne popularne pozycje z tej kategorii:

Czytaj również:

Prowadzisz stronę lub blog? Wstaw link do fragmentu tej książki i współpracuj z Cyfroteką: