Darmowy fragment publikacji:
KAROLINA MATOGA
PLANETA
ZIEMIA
ZWIERZĘTA
I ROŚLINY
CHRONIONE
W POLSCE
Tekst: Karolina Matoga
Redakcja i korekta: zespół Wydawnictwa SBM
Skład: Michał Bronowski
Projekt okładki: Amadeusz Targoński
Zdjęcia na okładce i stronie tytułowej – front (od góry, od lewej): © Ondrej Prosicky | Shutterstock.com; © Vladimir Chernyanskiy |
Shutterstock.com; © Marcin Krzyzak | Shutterstock.com; © badahos | Shutterstock.com; © Nadalina | Shutterstock.com (przód i tył);
tył: © Andreas R. | Shutterstock.com; © Martin Mecnarowski | Shutterstock.com; © Lukasz Stefanski | Shutterstock.com;
Wydanie I
© Copyright for the text, cover and layout by Wydawnictwo SBM Sp. z o.o.
Warszawa 2017
Wydawnictwo SBM Sp. z o.o.
ul. Sułkowskiego 2/2
01-602 Warszawa
ISBN 978-83-8059-448-7
WSTĘP .....................................4GÓRY ......................................18WYŻYNY ...........................54NIZINY ..................................90POJEZIERZA I POBRZEŻA ..........122 3
Bielik, największy drapieżny ptak
gniazdujący w Polsce, dość często
jest mylony z orłem
P
Ę
T
S
W
4
W XVIII wieku do aptek wprowadzono arnikę górską jako skuteczny środek
leczniczy o działaniu przeciwzapalnym i przeciwzakrzepowym. Szerokie
zastosowanie tej rośliny przyczyniło się do przetrzebienia jej populacji,
dlatego obecnie jest zagrożona i podlega ochronie krajowej
P olską przyrodę chroni się na wiele różnych spo-
sobów, a działania ochronne regulują państwo-
we i międzynarodowe akty prawne. Świadomość
społeczna na temat zagrożenia środowiska, któ-
re wiąże się z postępem technologicznym oraz ciągłym
rozwojem przemysłu, osiągnęła wysoki poziom i coraz
więcej osób świadomie wprowadza do codziennego życia
działania proekologiczne. Ochrona przyrody w naszym
kraju ma jednak znacznie dłuższą historię, niż mogłoby
się wydawać. Pierwsze działania, które prowadziły do
ochrony części środowiska przyrodniczego podejmowano
od początku istnienia polskiej państwowości. Bolesław
Chrobry w XI wieku wprowadził ograniczenie polowania
na bobry, a wydany w 1374 roku Statut wiślicki, czyli zbiór
praw ustanowionych przez Kazimierza Wielkiego, wpro-
wadzał kary za wyrąb drzew z cudzego terenu. Pierwsze
akty prawne dotyczące ochrony przyrody miały jednak
na celu głównie zachowanie zasobów natury, a szcze-
gólnie grubej zwierzyny, dla króla i możnowładców. Za-
planowane i w pełni świadome działania prowadzące do
zachowania środowiska w niezmienionym kształcie rozpo-
częto po I wojnie światowej, kiedy powołano Państwową
Tymczasową Komisję Ochrony Przyrody, przekształconą
następnie w Państwową Radę Ochrony Przyrody. W okre-
sie międzywojennym powstało najstarsze stowarzyszenie
działające na rzecz zachowania środowiska naturalnego,
Liga Ochrony Przyrody. Powołano również pierwsze parki
narodowe: Białowieski, Pieniński, Wielkopolski, Babiogór-
ski i Tatrzański. W późniejszych latach powstało jeszcze
18 kolejnych, a nad utworzeniem kilku nowych parków
ciągle się dyskutuje. W drugiej połowie XX wieku wpro-
wadzono nowe formy ochrony, takie jak rezerwaty, parki
krajobrazowe, obszary chronionego krajobrazu oraz po-
mniki przyrody. Ustanowiono także regulowaną ustawowo
6
WSTĘP
3
W Polsce jerzyki są objęte ochroną czynną. Wśród działań ochronnych
stosuje się między innymi ograniczanie przeprowadzania prac budowlanych
i remontowych w okresie lęgowym tych ptaków (od marca do sierpnia).
Jerzyki zakładają gniazda na poddaszach siedzib ludzkich, również w otworach
wentylacyjnych i płoszenie ich mogłoby doprowadzić do utraty lęgu
5
Dla świstaków tatrzańskich największymi
zagrożeniami są drapieżniki oraz kłusownictwo.
Obecność człowieka, ruch turystyczny na szlakach
dodatkowo ograniczają kontakty między koloniami
i powodują płoszenie tych rzadkich zwierząt
ochronę poszczególnych gatunków zwierząt, roślin i grzy-
bów. Duże znaczenie dla zabezpieczania środowiska miało
przystąpienie Polski do Unii Europejskiej, które poprze-
dziło przyłączenie się kraju do ogólnoeuropejskich ini-
cjatyw, takich jak program Natura 2000, oraz podpisanie
dyrektyw: ptasiej i siedliskowej
Najważniejszym aktem prawnym regulującym
ochronę przyrody w Polsce jest Ustawa z dnia 16 kwietnia
2004 roku o ochronie przyrody, a także jej liczne nowe-
le. Według prawa ochrona przyrody powinna obejmować
między innymi: „utrzymanie procesów ekologicznych
i stabilności ekosystemów; zachowanie różnorodności
biologicznej; (...) zapewnienie ciągłości istnienia gatun-
ków roślin, zwierząt i grzybów, wraz z ich siedliskami,
przez ich utrzymywanie lub przywracanie do właściwego
stanu ochrony; (...) ochronę walorów krajobrazowych,
zieleni w miastach i wsiach oraz zadrzewień; kształtowa-
nie właściwych postaw człowieka wobec przyrody przez
edukację, informowanie i promocję w dziedzinie ochro-
ny przyrody”. Jedną z form ochrony są parki narodowe,
czyli obszary o powierzchni większej niż 1000 ha, w któ-
rych przyroda zachowała swój naturalny charakter i jest
zabezpieczana ustawowo. W parkach wyznacza się ob-
szar ochrony ścisłej, w obrębie którego zabroniona jest
ingerencja człowieka w naturalne procesy przyrodnicze,
a także strefę ochrony częściowej, gdzie można wpływać
WSTĘP
9
4
Żołędnica europejska występuje w Polsce wyłącznie na
terenie Babiogórskiego Parku Narodowego.
W celu ochrony gatunku wokół jej ostoi wytycza
się strefę ochronną o powierzchni 25 ha
na rozwój przyrody w celu poprawienia jej funkcjonowa-
nia. Parki narodowe odgrywają dużą rolę w zachowaniu
naturalnych siedlisk zwierząt, roślin i grzybów w Polsce,
ponieważ w ich obrębie ochronie podlega cała przyroda,
zarówno ożywiona, jak i nieożywiona. Na terenie par-
ków prowadzi się liczne badania naukowe, które przy-
czyniają się do zwiększenia świadomości ekologicznej
w społeczeństwie. Dzięki programom ochrony udało
się zapobiec wyginięciu lub ponownie wprowadzić na
teren naszego kraju wiele rzadkich i zagrożonych ga-
tunków zwierząt oraz roślin. Mniejsze obszary chroni
się poprzez powoływanie rezerwatów przyrody, w któ-
rych ochrona przyjmuje podobne formy jak w przypad-
ku parków narodowych. Walory krajobrazowe mogą być
chronione na mocy powołania parków krajobrazowych
lub obszarów chronionego krajobrazu, gdzie działalność
człowieka jest dozwolona, ale ograniczona do czynności
nieszkodzących przyrodzie. W niektórych parkach lub
rezerwatach wprowadza się również obszary ochrony
czynnej, w których człowiek może ingerować w przyro-
dę, ale wyłącznie w celu przywrócenia naturalnego sta-
nu środowiska lub populacji gatunku. Obecnie w Polsce
istnieje 1486 rezerwatów przyrody, 122 parki krajobra-
zowe oraz 396 obszarów chronionego krajobrazu (stan
z 8 lutego 2016 r.).
Oprócz wytyczonych obszarów, w których działaniom
ochronnym podlega cała przyroda, polskie prawo regulu-
je również działania mające na celu zabezpieczenie kon-
kretnych gatunków zwierząt, roślin i grzybów. Od 2001
roku wszystkie gatunki rzadkie lub zagrożone podlegają
ochronie ścisłej lub częściowej. W pierwszym przypadku
obowiązuje całkowity zakaz zabijania, przetrzymywania,
niszczenia siedlisk, płoszenia oraz wywożenia za granicę
określonego gatunku, natomiast w ramach ochrony częścio-
wej wprowadza się czasowe odstępstwa od tych zakazów.
10
WSTĘP
3
Boczniak mikołajkowy jest grzybem jadalnym, uprawia
się go w wielu krajach na świecie, głównie w Europie
i Azji. W Polsce od 2014 roku na dziko rosnące grzyby
tego gatunku obowiązuje ochrona gatunkowa
5
Bekasik przestał gniazdować w Polsce w XIX wieku, ale ponownie
powrócił do kraju w latach 70. XX wieku. Mimo to nadal jest
ptakiem skrajnie nielicznym, co roku odnotowuje się zaledwie
kilka par na Bagnach Biebrzańskich
Od 2014 roku, kiedy weszła w życie nowela ustawy
o ochronie przyrody z 2004 roku, ochronie ścisłej pod-
lega kilkaset gatunków roślin, prawie 600 zwierząt oraz
230 grzybów. W albumie uwzględniono przede wszyst-
kim gatunki podlegające ochronie ścisłej. Szczególnie
rzadkie zwierzęta i rośliny figurują w Czerwonej księdze
gatunków zagrożonych, publikowanej przez Międzyna-
rodową Unię Ochrony Przyrody (IUCN). Są to gatunki,
które wyginęły lub są bliskie zaniknięcia na świecie albo
na określonym obszarze. Polską edycję księgi, rejestru-
jącą zarówno zwierzęta (Polska czerwona księga zwie-
rząt. T. 1−2), jak i rośliny (Polska czerwona księga roślin)
opracowuje Instytut Ochrony Przyrody PAN w Krakowie.
Wpisane do publikacji gatunki są oznaczane kategoriami:
EX (wymarłe), EW (wymarłe na wolności), CR (krytycznie
zagrożone), EN (zagrożone), VU (narażone), NT (bliskie
zagrożenia) lub LC (najmniejszej troski). Podobne kate-
gorie dotyczą zwierząt i roślin wpisanych na Czerwoną
listę zwierząt ginących i zagrożonych w Polsce oraz ana-
logiczną listę opracowaną dla roślin i grzybów. Polska jest
także zobowiązana do przestrzegania kilku zobowiązań
międzynarodowych, których podpisanie warunkowało
WSTĘP
13
4
Zmiany tradycyjnego gospodarowania na łąkach oraz
osuszanie terenów sprawiły, że goździk pyszny został
umieszczony na Czerwonej liście roślin i grzybów Polski
w grupie gatunków narażonych na wyginięcie
przystąpienie do Unii Europejskiej. Jest to między innymi
Program Natura 2000, w ramach którego wszystkie kra-
je Unii Europejskiej zobowiązały się do ochrony siedlisk
gatunków szczególnie rzadkich i zagrożonych. Podstawą
programu są dwa akty prawne: przyjęta w 1979 roku
i zastąpiona ustawą z 2009 roku tzw. dyrektywa ptasia
o ochronie dziko żyjących ptaków oraz dyrektywa siedli-
skowa z 1992 roku w sprawie ochrony siedlisk przyrodni-
czych oraz dzikiej fauny i flory. Obszary Natura 2000 do-
tyczą przede wszystkim zagrożonych gatunków ptaków,
a w wytyczonych granicach chroni się wyłącznie wskaza-
ne gatunki lub siedliska. Tereny podlegające programowi
wytycza się niezależnie, dlatego mogą się ze sobą stykać
lub przenikać.
Działania ochronne podejmowane w skali krajowej,
europejskiej i światowej zmierzają do zachowania wszyst-
kich istniejących składników środowiska przyrodniczego,
a w przypadku gatunków ginących zatrzymanie procesu
zanikania albo przywrócenie populacji danego zwierzęcia
lub rośliny. W Polsce udało się w ten sposób odbudować
między innymi populację bobra europejskiego, który nie-
mal zaniknął na terenie naszego kraju na początku XX
wieku. W 2014 roku bóbr został przesunięty na listę zwie-
rząt chronionych częściowo ze względu na znaczny wzrost
populacji. Podobna sytuacja dotyczy żubra, który niemal
wyginął na terytorium całej Europy w drugiej dekadzie XX
wieku. Dzięki działaniom ochronnym stworzono na nowo
europejską populację, która się ciągle powiększa. Tego
typu działania prowadzi się także nad przywróceniem
polskiej populacji szarytki morskiej w Bałtyku oraz koni-
ka polskiego na Roztoczu. Obecnie zwierzęta tych gatun-
ków żyją jeszcze w częściowej lub całkowitej niewoli, ale
prawdopodobnie w przyszłości uda się odtworzyć w pełni
dzikie pokolenia.
14
WSTĘP
Pobierz darmowy fragment (pdf)
