Darmowy fragment publikacji:
PRAWO GOSPODARCZE I HANDLOWE
Pojêcie powiernictwa – konstrukcja prawna zarz¹du powierniczego
Polecamy nasze publikacje z serii Prawo Gospodarcze i Handlowe:
Stanis³aw W³odyka
KODEKSOWE SPÓ£KI ATYPOWE
Grzegorz Miœ
PRZEKSZTA£CANIE SPÓ£EK HANDLOWYCH
Sebastian Koczur
ROSZCZENIA ZE STOSUNKU PRACY CZ£ONKA
ZARZ¥DU SPÓ£KI KAPITA£OWEJ
Adam Borowski
KONSTRUKCJA I CHARAKTER PRAWNY UMÓW
DOTYCZ¥CYCH INSTRUMENTÓW POCHODNYCH
Adam Mariañski, Adam Karolak
ODPOWIEDZIALNOŒÆ CZ£ONKÓW ZARZ¥DU ZA
ZOBOWI¥ZANIA SPÓ£KI Z O.O. W ŒWIETLE
PRZEPISÓW PRAWA HANDLOWEGO I PODATKOWEGO
Arkadiusz Radwan
PRAWO POBORU W SPÓ£CE AKCYJNEJ, wyd. 1
Micha³ Romanowski
WARUNKOWE PODWY¯SZENIE KAPITA£U
www.sklep.beck.pl
Robert Rykowski
Pojêcie powiernictwa
– konstrukcja prawna
zarz¹du powierniczego
Seria
Prawo Gospodarcze i Handlowe
pod redakcj¹
Profesora Stanis³awa W³odyki
Wydane we wspó³pracy z Instytutem Prawa Spó³ek
i Inwestycji Zagranicznych, Sp. z o.o. w Krakowie.
Redakcja: Dagna Kordyasz
© Wydawnictwo C. H. Beck 2005
Wydawnictwo C.H. Beck Sp. z o.o.
ul. Gen. Zaj¹czka 9, 01–518 Warszawa
Sk³ad i ³amanie:
Krzysztof Biesaga
Druk i oprawa: PWP INTERDRUK, Warszawa
ISBN 83-7387-866-1
Spis treœci
Spis treœci
Spis treœci
XI
Wstêp ..........................................................................................................
Wykaz skrótów .......................................................................................... XVII
Ustawodawstwo..........................................................................................
XXI
Orzecznictwo ............................................................................................. XXIII
Bibliografia ................................................................................................. XXVII
Rozdzia³ I. Rys historyczny .....................................................................
1. Wprowadzenie..................................................................................
2. Powiernictwo w prawie rzymskim ..................................................
3. Powiernictwo w prawie feudalnym .................................................
4. Instytucje powiernicze na ziemiach polskich..................................
5. Podsumowanie .................................................................................
Rozdzia³ II. Powiernictwo w wybranych systemach prawnych ..........
1. Wprowadzenie..................................................................................
2. Trust w prawie angielskim...............................................................
2.1. Definicja trustu ........................................................................
2.2. Warunki powstania trustu ........................................................
2.3. TreϾ stosunku powierniczego ................................................
2.3.1. Zasady ogólne...............................................................
2.3.2. Obowi¹zki powiernika .................................................
2.3.3. Uprawnienia powiernika ..............................................
2.3.4. Odpowiedzialnoœæ powiernika z tytu³u naruszenia wa-
runków trustu ..............................................................
2.3.5. Pozycja prawna beneficjenta........................................
2.4. Rodzaje trustu ..........................................................................
2.4.1. Charity trust..................................................................
2.4.2. Resulting trust ..............................................................
2.4.3. Constructive trust .........................................................
2.4.4. Discretionary trust........................................................
2.5. Ustanie trustu...........................................................................
3. Trust w prawie szkockim .................................................................
3.1. Definicja trustu ........................................................................
3.2. Powstanie trustu.......................................................................
3.3. Strony stosunku powierniczego ..............................................
3.4. TreϾ stosunku powierniczego ................................................
1
1
1
17
20
23
25
25
27
29
34
38
38
40
43
45
47
50
52
53
55
57
59
59
62
64
65
68
V
Spis treœci
3.4.1. Obowi¹zki powiernika .................................................
3.4.2. Uprawnienia powiernika ..............................................
3.4.3. Uprawnienia beneficjenta ............................................
3.5. Wygaœniêcie trustu...................................................................
3.6. Rodzaje trustu ..........................................................................
3.7. Zastosowanie trustu .................................................................
4. Treuhand w prawie niemieckim ......................................................
4.1. Definicja powiernictwa ...........................................................
4.2. Fiduziarische Treuhand ...........................................................
4.3. Zastosowanie stosunku powierniczego...................................
4.3.1. Prawo spadkowe...........................................................
4.3.2. Powiernictwo dla celów charytatywnych ....................
4.3.3. Powiernictwo celem zabezpieczenia ...........................
4.3.4. Pozosta³e formy zastosowania Fiduziarische
Treuhand......................................................................
5. Powiernictwo w pozosta³ych systemach .........................................
6. Podsumowanie .................................................................................
Rozdzia³ III. Ujêcie stosunku powierniczego na gruncie prawa
polskiego – zagadnienia ogólne .........................................................
1. Wprowadzenie..................................................................................
2. Uwagi terminologiczne....................................................................
3. Uwagi metodologiczne ....................................................................
4. Pojêcie powiernictwa ......................................................................
4.1. Ujêcie normatywne..................................................................
4.1.1. Regulacje ustawy o gospodarowaniu nieruchomoœciami
rolnymi Skarbu Pañstwa .............................................
4.1.2. Pozycja Agencji Mienia Wojskowego .........................
4.1.3. Regulacje ustawy o funduszach inwestycyjnych ........
4.1.4. Wykorzystanie stosunku powierniczego w publicznym
obrocie papierami wartoœciowymi .............................
4.1.5. Stosunek powierniczy a konstrukcja przew³aszczenia
na zabezpieczenie........................................................
4.1.6. Bankowy rachunek powierniczy..................................
4.1.7. Powierniczy zarz¹d prawami autorskimi ....................
4.1.8. Pozosta³e ustawy (ustawa o obligacjach, ustawa o li-
stach zastawnych i bankach hipotecznych) ................
4.1.9. Podsumowanie..............................................................
4.2. Ujêcie judykatury ....................................................................
4.2.1. Przew³aszczenie na zabezpieczenie .............................
4.2.2. Pozosta³e formy czynnoœci powierniczych..................
4.2.3. Podsumowanie..............................................................
4.3. Ujêcie doktrynalne...................................................................
5. Podsumowanie .................................................................................
VI
68
72
74
76
77
79
80
82
84
90
90
90
91
92
94
103
108
108
109
110
115
116
116
126
127
135
137
138
146
147
148
150
151
156
158
160
167
Spis treœci
5.1. Krytyka definicji dotychczasowych........................................
5.2. Propozycja definicji w³asnej ...................................................
Rozdzia³ IV. Dopuszczalnoœæ umów powierniczych w prawie
polskim.................................................................................................
1. Uwagi wprowadzaj¹ce .....................................................................
2. Zobowi¹zaniowy charakter powiernictwa.......................................
2.1. Analiza zagadnienia ................................................................
2.2. Zagadnienie w³asnoœci podzielonej ........................................
2.3. Zasada numerus clausus praw rzeczowych.............................
3. Powiernictwo w œwietle zasady swobody umów ............................
3.1. Swoboda kontraktowania w prawie polskim ..........................
3.2. Natura (w³aœciwoœæ) stosunku.................................................
3.3. Ograniczenia wynikaj¹ce z ustawy .........................................
3.3.1. PozornoϾ .....................................................................
3.3.2. Obejœcie prawa .............................................................
3.3.3. Wyzysk .........................................................................
3.3.4. Kwestie szczegó³owe ...................................................
3.4. Zasady wspó³¿ycia spo³ecznego .............................................
4. Podsumowanie .................................................................................
Rozdzia³ V. Wstêpna charakterystyka stosunku zarz¹du
powierniczego......................................................................................
1. Uwagi wprowadzaj¹ce .....................................................................
2. Konstrukcja prawna zarz¹du powierniczego...................................
3. Umowa zarz¹du powierniczego jako umowa nienazwana..............
4. Umowa zarz¹du powierniczego a zastêpstwo poœrednie ...............
5. Umowa zarz¹du powierniczego a umowy nazwane .......................
5.1. Umowa zlecenia ......................................................................
5.2. Prowadzenie cudzych spraw bez zlecenia ..............................
5.3. Umowa przew³aszczenia na zabezpieczenie...........................
5.4. Inne umowy .............................................................................
6. Charakter prawny umowy zarz¹du powierniczego .........................
6.1. CzynnoϾ powiernicza jako czynnoϾ prawna jednolita ........
6.2. CzynnoϾ powiernicza jako czynnoϾ prawna dwustronna....
6.3. CzynnoϾ powiernicza mortis causa oraz inter vivos.............
6.4. Konsensualny i realny charakter czynnoœci powierniczej......
6.5. Zobowi¹zuj¹cy oraz zobowi¹zuj¹co-rozporz¹dzaj¹cy charak-
ter czynnoœci powierniczej .....................................................
6.6. Dwustronnie i jednostronnie zobowi¹zuj¹cy charakter czynno-
œci powierniczej ......................................................................
6.7. Odp³atny i nieodp³atny charakter czynnoœci powierniczej.....
6.8. CzynnoϾ powiernicza jako czynnoϾ wzajemna ...................
6.9. Czynnoœæ powiernicza jako czynnoœæ przysparzaj¹ca ...........
6.10. Kauzalnoœæ czynnoœci powierniczej .....................................
6.11. Samoistnoœæ czynnoœci powierniczej....................................
168
174
178
178
181
182
194
199
201
202
205
210
213
218
223
224
226
230
231
231
232
241
245
249
250
256
258
259
262
262
263
264
266
268
269
271
271
272
275
281
VII
Spis treœci
Rozdzia³ VI. Strony stosunku powierniczego........................................
1. Uwagi wprowadzaj¹ce .....................................................................
2. Konstrukcje podmiotowe .................................................................
3. Uczestnicy umowy powierniczej.....................................................
4. Ograniczenia podmiotowe ...............................................................
4.1. Problematyka ustawy o nabywaniu nieruchomoœci przez cu-
dzoziemców ............................................................................
4.2. Problematyka ustawy o ograniczeniu prowadzenia dzia³alnoœci
gospodarczej przez osoby pe³ni¹ce funkcje publiczne ..........
4.3. Regulacje Kodeksu spó³ek handlowych .................................
5. Konstrukcja prawna .........................................................................
5.1. Dwustronny charakter umowy powierniczej ..........................
5.2. Umowa powiernicza jako umowa o œwiadczenie na rzecz oso-
by trzeciej ...............................................................................
5.3. Umowa powiernicza oparta o stosunek przekazu...................
Rozdzia³ VII. Powstanie, treœæ oraz ustanie stosunku powierniczego
1. Hród³a stosunku powierniczego.......................................................
2. Zobowi¹zania powiernika................................................................
2.1. Wymóg starannego dzia³ania ..................................................
2.2. Obowi¹zek zachowania wartoœci powierzonego maj¹tku oraz
zwi¹zany z tym obowi¹zek dokonywania inwestycji............
2.3. Odpowiedzialnoœæ powiernika za d³ugi ..................................
2.4. Obowi¹zek rozliczenia siê z beneficjentem............................
2.5. Zakaz konkurencji ...................................................................
3. Odpowiedzialnoœæ powiernika z tytu³u niewykonania lub
niew³aœciwego wykonania umowy.................................................
4. Uprawnienia powiernika..................................................................
5. Pozycja beneficjenta ........................................................................
5.1. Charakter roszczenia beneficjenta ..........................................
5.2. Rozporz¹dzenie mieniem powierniczym ................................
5.3. Zagadnienia postêpowania egzekucyjnego.............................
5.3.1. Egzekucja skierowana przeciwko powiernikowi ........
5.3.2. Egzekucja skierowana przeciwko powierzaj¹cem ......
5.3.3. Egzekucja skierowana przeciwko osobie trzeciej .......
5.4. Czynnoœci powiernicze w postêpowaniu upad³oœciowymu ...
5.4.1. Upad³oœæ powiernika....................................................
5.4.2. Problematyka bezskutecznoœci czynnoœci upad³ego ...
5.4.3. Upad³oœæ powierzaj¹cego ............................................
6. Pozycja osób trzecich wobec stosunku powierniczego...................
7. Przedmiot zarz¹du powierniczego...................................................
7.1. Wierzytelnoœci .........................................................................
7.2. Udzia³y w spó³ce z o.o. ...........................................................
7.3. Papiery wartoœciowe ...............................................................
7.3.1. Akcje jako przedmiot czynnoœci powierniczej............
VIII
282
282
282
286
289
290
296
297
298
299
300
306
308
308
309
310
314
322
323
328
330
331
333
333
341
352
353
360
361
362
363
370
373
377
379
380
383
387
389
Spis treœci
7.3.2. Weksle jako przedmiot czynnoœci powierniczej..........
7.3.3. Pozosta³e papiery wartoœciowe ....................................
7.4. Prawa rzeczowe .......................................................................
7.5. Przedsiêbiorstwo w rozumieniu art. 55 KC ............................
8. Wygaœniêcie stosunku zarz¹du powierniczego ...............................
Rozdzia³ VIII. Relacja stosunku powierniczego do innych
stosunków prawnych..........................................................................
1. Wprowadzenie..................................................................................
2. Konsekwencje dla umowy zarz¹du powierniczego wynikaj¹ce ze
stosunku korporacyjnego ...............................................................
2.1. Umowa powiernicza jako rodzaj umowy akcjonariuszy ........
2.2. W³aœciwoœæ stosunku korporacyjnego w œwietle zasady swo-
body umów .............................................................................
2.3. Zagadnienie rozszczepienia praw spó³kowych oraz jawnoœci
umowy ....................................................................................
2.4. Uprawnienia i obowi¹zki korporacyjne .................................
2.4.1. Wykonywanie prawa g³osu przez powiernika .............
2.4.2. Udzia³ powiernika w organach spó³ki .........................
2.4.3. Zagadnienie konfliktu interesów .................................
2.5. Wykonywanie uprawnieñ maj¹tkowych .................................
2.6. Problematyka praw przyznanych osobiœcie akcjonariuszowi
2.7. Kwestie pozosta³e....................................................................
3. Stosunek powierniczy a ma³¿eñska wspólnoœæ maj¹tkowa ............
3.1. Kwestia maj¹tku wspólnego ma³¿onków................................
3.1.1. Przysporzenie na rzecz powiernika..............................
3.1.2. Przysporzenie na rzecz beneficjenta ............................
3.1.3. Zmiana ustroju maj¹tkowego ma³¿onków...................
3.2. Zarz¹d maj¹tkiem wspólnym ma³¿onków ..............................
3.3. Zagadnienie zarz¹du po ustaniu ma³¿eñskiej wspólnoœci
maj¹tkowej..............................................................................
4. Stosunek powierniczy w relacjach prawa spadkowego ..................
4.1. Dziedziczenie praw i obowi¹zków powierniczych.................
4.2. Naruszenie umowy powierniczej przez spadkodawcê ...........
Zakoñczenie...............................................................................................
Indeks rzeczowy .........................................................................................
395
396
397
401
406
411
411
412
413
416
423
428
429
432
435
442
445
446
447
448
448
462
466
470
479
480
480
484
490
499
IX
Wstêp
WstêpWstêp
Powiernictwo jest jedn¹ z najstarszych koncepcji prawniczych, odzna-
czaj¹c¹ siê wyj¹tkow¹ przydatnoœci¹ i ¿ywotnoœci¹. Znane ju¿ prawu
rzymskiemu, odegra³o znaczn¹ rolê w wiekach œrednich, a wspó³czeœnie
jest narzêdziem rozwiniêtej gospodarki i coraz czêœciej pojawia siê jako
instrument stosowany na rynkach finansowych. Jednak u¿ytecznoœæ po-
wiernictwa nie ogranicza siê do wymiaru prywatnoprawnego. W szer-
szym kontekœcie konstrukcja ta by³a i jest wykorzystywana w ramach pra-
wa publicznego czy nawet miêdzynarodowego. Ponadto, obok znaczenia
czysto jurydycznego, terminowi „powiernictwo” mo¿na przypisaæ zna-
czenie kulturowe, próbuj¹c przy jego pomocy wyjaœniæ niektóre z pa-
l¹cych zagadnieñ wspó³czesnoœci. Pojêcia demokracji jako systemu po-
wierniczego, „spo³eczeñstwa powierniczego” czy „kapitalizmu powierni-
czego”, aczkolwiek nie do koñca jeszcze sprecyzowane, coraz lepiej
t³umacz¹ zjawiska gospodarcze i spo³eczne rozgrywaj¹ce siê na naszych
oczach1.
W ka¿dym jednak przypadku u podstaw regulacji powierniczych le¿y
ta sama myœl, sprowadzaj¹ca siê do oddzielenia uprawnieñ w sensie for-
malnoprawnym oraz w sensie s³usznoœciowym. Szczególnie wyraŸnie zo-
sta³o to zarysowane w systemie angielskim z jego uwra¿liwieniem na po-
dzia³ pomiêdzy normami common law a normami equity. W tym rozró¿-
nieniu zasadza siê w³aœnie podstawowa, obok niespotykanej gdzie indziej
elastycznoœci, cecha powierniczego stosunku prawnego. Dodajmy, ¿e jest
to cecha nadzwyczaj trwa³a, wskazuj¹ca tak¿e na pierwotne znaczenie
omawianej instytucji i jej zwi¹zek z normami moralnymi. Je¿eli ponadto
uwzglêdnimy, ¿e stosunki powiernicze – co do zasady – nie znajduj¹ regu-
lacji ustawowej w systemach prawa kontynentalnego, to ³atwo jest zrozu-
mieæ, po jak niepewnym i jednoczeœnie szeroko zakreœlonym gruncie
przyjdzie siê nam poruszaæ.
Z tych wzglêdów nie ulega w¹tpliwoœci, ¿e stosunek powierniczy po-
winien staæ siê przedmiotem pog³êbionej refleksji. Poza wszystkim nie
bez znaczenia jest fakt, ¿e obecnie tej konstrukcji prawnej towarzyszy
1 Zob. T. Frankel, Fiduciary Law, California Law Review Nr 3/1983, s. 802 i n.
XI
Wstêp
zwiêkszone zainteresowanie w innych kontynentalnych systemach prawa
oraz to, ¿e prawo polskie dotychczas nie podjê³o próby mo¿liwie ca³oœcio-
wego scharakteryzowania stosunku powierniczego1. Tymczasem w wa-
runkach polskich móg³by on wykazaæ jeszcze wiêksz¹ u¿ytecznoœæ, ni¿
ma to miejsce w innych systemach. Na przekonanie takie sk³adaj¹ siê licz-
ne luki, niespójnoœæ aktów prawnych (czêsto maj¹ca charakter zarówno
niespójnoœci logicznej, dogmatycznej czy aksjologicznej), w koñcu nie-
nad¹¿anie regulacji prawnych za rozwijaj¹cymi siê dynamicznie (jednak
w sposób niewolny od patologii) przejawami przedsiêbiorczoœci. Na mar-
ginesie zauwa¿my, ¿e w sytuacji nieustannych zmian w prawie wy-
wo³anych najpierw przebudow¹ ustrojow¹, a nastêpnie dostosowywa-
niem polskiego prawodawstwa do wymogów Unii Europejskiej, instytu-
cja prawa odznaczaj¹ca siê elastycznoœci¹ mog³aby okazaæ siê bardzo
przydatna.
Próba przedstawienia fiducji nienaruszaj¹cej obowi¹zuj¹cego porz¹d-
ku prawnego zostanie podjêta w niniejszym opracowaniu, którego ramy
nie pozwalaj¹ na drobiazgowe ustosunkowanie siê do wszystkich zagad-
nieñ wi¹¿¹cych siê ze stosunkiem powierniczym. Zbyt d³ugotrwa³a by³a
te¿ jego nieobecnoœæ w teorii i praktyce prawa. Dlatego zostan¹ zaprezen-
towane jedynie te kwestie, które maj¹ charakter systemowy i które bêd¹
mog³y stanowiæ podstawê dla uchwycenia wszelkich, albo przynajmniej
mo¿liwie wielu, stosunków powierniczych.
Przyjmuj¹c taki punkt wyjœcia zdecydowa³em siê na przedstawienie
konstrukcji powierniczej na przyk³adzie jednego z jej konkretnych przeja-
wów, a mianowicie zarz¹du powierniczego. Za takim postawieniem spra-
wy przemawia przekonanie, ¿e ka¿da instytucja prawna najlepiej uciele-
œnia siê w konkretnych rozwi¹zaniach, a nie w postaci abstrakcyjnej,
niejako oderwanej od konkretnego celu, jakiemu ma s³u¿yæ. Przyjêcie ta-
kiego za³o¿enia mo¿e siê spotkaæ z kontrargumentem, ¿e powoduje to za-
wê¿enie ujêcia powiernictwa w porównaniu z ujêciem bardziej uniwersal-
nym, w³aœciwym i konstytutywnym dla wszystkich jego form. Z argumen-
tem tym nale¿y siê zgodziæ jedynie czêœciowo. Sam fakt wê¿szego ujêcia
nie wydaje siê byæ zarzutem, przed którym nie mo¿na siê obroniæ. Nale¿y
wskazaæ na trzy kwestie. Po pierwsze, jedna z podstawowych postaci sto-
sunku powierniczego, jak¹ jest przew³aszczenie na zabezpieczenie, do-
czeka³a siê wielu publikacji, w tym dwóch monografii; zasadnie mo¿na
wiêc twierdziæ, ¿e podwaliny pod jej wnikliwe, wszechstronne opracowa-
1 Wyj¹tek stanowi ostatnio opublikowana monografia P. Steca, Powiernictwo
w prawie polskim na tle porównawczym, Kraków 2005.
XII
Wstêp
nie zosta³y stworzone i mog¹ one stanowiæ twórczy impuls do dalszych
rozwa¿añ. Po drugie, wydaje siê, ¿e inna podstawowa forma stosunku po-
wierniczego, tj. zarz¹d powierniczy, jest stosunkiem prawnym mog¹cym
przejawiaæ siê w wielu rodzajach powiernictwa (tak¿e – choæ w ograni-
czonym zakresie – przew³aszczeniu na zabezpieczenie czy podstawieniu
powierniczym). Wynika to z faktu, ¿e element sprawowania zarz¹du mo¿e
byæ czêœci¹ wielu stosunków powierniczych i w wielu takich stosunkach
z mniejszym lub wiêkszym nasileniem wystêpowaæ. Innymi s³owy mo¿na
tu mówiæ o swoistym uniwersalizmie tej konstrukcji w odniesieniu do in-
nych konstrukcji powierniczych. Po trzecie w koñcu, skoro istniej¹ ele-
menty konstytutywne dla ka¿dego typu stosunku powierniczego, to jest
oczywiste, ¿e ich omówienie bêdzie konieczne tak¿e w wypadku zarz¹du
powierniczego (co wiêcej bêd¹ one musia³y stanowiæ punkt wyjœcia przy
dokonywaniu jego charakterystyki).
Powy¿sze argumenty pozwalaj¹ stwierdziæ, ¿e mo¿liwe i zasadne jest
przedstawienie charakteru prawnego konstrukcji powierniczej na przy-
k³adzie zarz¹du powierniczego, gdy¿ ujêcie takie zachowa wszelkie walo-
ry wielostronnoœci, a jednoczeœnie zostanie uwolnione od ogólnikowoœci
(niebezpieczeñstwo, ¿e popadniemy w tê ostatni¹ jest tym wiêksze, ¿e
w polskim prawie brak jest przepisów, które mog³yby byæ odniesione
wprost do stosunków powierniczych). Innymi s³owy, stosunek zarz¹du
powierniczego, przyjêty jako temat opracowania, stanowi klasyczny wy-
raz stosunku fiducjarnego i ogniskuje siê w nim wiele problemów, któ-
re dotycz¹ wszystkich stosunków powierniczych.
Konstrukcja wywodu wymaga przedstawienia najpierw zagadnieñ pra-
wa porównawczego. Jest to niezbêdne ze wzglêdu na brak normatywnej
definicji stosunku powierniczego w prawie polskim. Tym samym pierw-
szym punktem oparcia musi siê staæ rozumienie powiernictwa wypraco-
wane w tradycji prawnej oraz w systemach obcych. Nie ma to s³u¿yæ wa-
lorom historycznoporównawczym czy prawnoporównawczym, gdy¿ dla
ich przeprowadzenia konieczne by³oby zrekonstruowanie treœci stosunku
powierniczego w prawie polskim w oparciu o inne przes³anki. Jak siê wy-
daje, w obecnym stanie – przednormatywnym – nie jest to mo¿liwe i nie
taki zreszt¹ jest cel opracowania. Zobrazowanie regulacji prawa obcego
ma s³u¿yæ jedynie wypracowaniu „uniwersalnego” modelu stosunku po-
wierniczego, tak by by³o mo¿liwe uchwycenie cech dla niego najbardziej
istotnych. Bêd¹ one stanowi³y punkt wyjœcia dla opisania stosunku po-
wierniczego w prawie polskim.
Tej ostatniej kwestii s³u¿¹ rozwa¿ania przeprowadzone w rozdziale III.
Ustalenie normatywnej treœci powiernictwa bêdzie mo¿liwe dziêki anali-
zie ustawodawstwa, judykatury oraz pogl¹dów doktryny, przy czym ten
XIII
Wstêp
ostatni czynnik ma – wobec ubóstwa materia³u normatywnego oraz ukie-
runkowania orzecznictwa na kwestie zwi¹zane z przew³aszczeniem na za-
bezpieczenie – decyduj¹ce znaczenie. Zauwa¿yæ nale¿y zw³aszcza, ¿e
obowi¹zuj¹ce ustawodawstwo, aczkolwiek terminem „powiernictwo” siê
pos³uguje, to jednak czyni to niekonsekwentnie i ró¿noraka treœæ norma-
tywna temu terminowi jest przypisywana. Taki stan rzeczy wymaga dro-
biazgowej analizy. Rozwa¿ania przeprowadzone w tym rozdziale umo¿li-
wi¹ wyodrêbnienie cech charakterystycznych dla stosunku powierniczego
i zaproponowanie wyjœciowej jego definicji.
W rozdziale IV przedmiotem zainteresowania staje siê dopuszczalnoœæ
czynnoœci powierniczych. Centralnym punktem, wokó³ którego koncen-
truje siê tam przedstawione rozumowanie, jest pytanie: czy stosunek po-
wierniczy, tak jak zosta³ on opisany w rozdziale III, mo¿e byæ zakwalifi-
kowany jako stosunek prawa rzeczowego? Pytanie to ma tym wiêksz¹
moc, ¿e pozytywna na nie odpowiedŸ w gruncie rzeczy wyklucza, ze
wzglêdu na zasadê numerus clausus praw rzeczowych, dopuszczalnoœæ
konstrukcji fiducjarnej w prawie polskim. Jednak wnikliwa analiza po-
zwala uznaæ, ¿e cechy obligacyjne przewa¿aj¹ nad cechami prawnorze-
czowymi. Nakazuje to traktowaæ stosunek powierniczy jako stosunek ob-
ligacyjny, a w konsekwencji rozwa¿yæ zagadnienia zwi¹zane z ogranicze-
niami wyp³ywaj¹cymi z zasady swobody umów.
Pozytywne przes¹dzenie kwestii dopuszczalnoœci czynnoœci powierni-
czych bêdzie stanowi³o podstawê dla charakterystyki umowy zarz¹du po-
wierniczego (rozdzia³ V). Charakterystyka taka – poniewa¿ jej przedmio-
tem bêdzie umowa nienazwana – bêdzie wychodzi³a od przedstawienia
ró¿nic pomiêdzy tym rodzajem umowy a umowami do niej zbli¿onymi.
Szczególna uwaga musi zostaæ poœwiêcona odpowiedniemu stosowaniu
przepisów o zleceniu. W dalszej kolejnoœci zostan¹ przedstawione podsta-
wowe cechy charakteryzuj¹ce omawian¹ umowê, a wiêc kwestia jej jed-
nolitoœci, kauzalnoœci, wzajemnoœci itp. W ten sposób zostanie stworzone
oparcie dla opisu podstawowych praw i obowi¹zków stron umowy za-
rz¹du powierniczego.
W celu wyjaœnienia konstrukcji zarz¹du powierniczego i oczyszczenia
pola przed przyst¹pieniem do omawiania treœci tej umowy, zostan¹ scha-
rakteryzowane dodatkowo kwestie podmiotowe (rozdzia³ VI). Zyskuj¹
one na ostroœci w sytuacji, kiedy mamy do czynienia z uk³adem trójstron-
nym: pomiêdzy powierzaj¹cym, powiernikiem oraz beneficjentem po-
wiernictwa. Wówczas uwaga powinna zostaæ poœwiêcona naturze upraw-
nieñ, które przys³uguj¹ temu ostatniemu. Rzecz nie jest oczywista, skoro
podmiot ten nie jest stron¹ umowy powierniczej, lecz – jak to zostanie wy-
kazane – ma status osoby trzeciej w rozumieniu art. 393 KC. Nie wolno
XIV
Wstêp
te¿ pomin¹æ ograniczeñ podmiotowych, które z tymi zagadnieniami bar-
dzo wyraŸnie siê wi¹¿¹. W wielu przypadkach bowiem stosunek powier-
niczy móg³by byæ wykorzystywany w celu obejœcia prawa, zw³aszcza zaœ
wszêdzie tam, gdzie przepisy szczególne uniemo¿liwiaj¹ danym podmio-
tom podjêcie okreœlonej dzia³alnoœci.
Dopiero na tym tle zostan¹ przedstawione szczegó³owe prawa i obo-
wi¹zki ka¿dej ze stron. Nerwem stosunku powierniczego s¹ uprawnienia
beneficjenta, na podstawie których mo¿e on dochodziæ przeniesienia na
niego prawa oraz podjêcia odpowiednich czynnoœci przez powiernika. Na
uwagê zas³uguje ochrona prawna zagwarantowana beneficjentowi na wy-
padek rozporz¹dzenia przedmiotem powiernictwa w sposób niezgodny
z wymogami umowy powierniczej. Innymi s³owy nale¿y rozwa¿yæ, jak
dalece jego roszczenia s¹ skuteczne wobec osób trzecich. Kwestia ta na-
biera kolorytu w razie upad³oœci powiernika, ewentualnie skierowania eg-
zekucji do maj¹tku powierniczego przez wierzycieli powiernika. Reflek-
sem tej problematyki staje siê zreszt¹ pozycja prawna tego ostatniego. Tu-
taj przedmiotem zainteresowania bêdzie miara starannoœci, któr¹ nale¿y
przypisaæ powiernikowi oraz rodzaj i treœæ obowi¹zków wprost zwi¹za-
nych z czynnoœciami zarz¹dczymi. Uzupe³nieniem tych rozwa¿añ bêdzie
przedstawienie katalogu wybranych praw, których czynnoœæ zarz¹du po-
wierniczego mo¿e dotyczyæ (w³asnoœæ, wierzytelnoœci, udzia³y i akcje
oraz przedsiêbiorstwo w znaczeniu przedmiotowym).
W koñcu, by przedstawiona charakterystyka by³a pe³na, konieczne
jest odniesienie stosunku powierniczego do innych stosunków prawnych.
Zagadnieniu temu zostanie poœwiêcony rozdzia³ VIII opracowania. Naj-
wa¿niejsze wydaje siê nawi¹zanie do stosunku spó³kowego (zw³aszcza
przy spó³ce akcyjnej, gdzie powsta³e problemy rzutowaæ mog¹ na przyjête
rozwi¹zania w zakresie zbiorowego inwestowania), regulacji ma³¿eñskiej
wspólnoœci maj¹tkowej oraz regulacji prawa spadkowego. Relacje te
z pewnoœci¹ nie wyczerpuj¹ ca³oœci zjawisk, które na styku fiducji i in-
nych stosunków prawnych powstaj¹, niemniej mo¿na je uznaæ za relacje
najpowszechniejsze i przez to maj¹ce najwiêksze znaczenie praktyczne.
Dodaæ te¿ nale¿y, ¿e s¹ one interesuj¹ce z teoretycznego punktu widzenia.
W moim przekonaniu taki wywód wyczerpuje wszystkie najistotniej-
sze kwestie, które siê wi¹¿¹ ze stosunkiem powierniczym, a w szczegól-
noœci z zarz¹dem powierniczym. Stwarza on tak¿e podstawê do zaprezen-
towania kilku wniosków ogólnych oraz postulatów pod adresem ustawo-
dawcy.
XV
Wykaz skrótów
Wykaz skrótów
Wykaz skrótów
1. Dród³a prawa
BGB . . . . . . . . . . . Bürgerliches Gesetzbuch
KC . . . . . . . . . . . . Kodeks cywilny
KCN . . . . . . . . . . . Kodeks cywilny Napoleona
KCn . . . . . . . . . . . Kodeks cywilny niemiecki
KH . . . . . . . . . . . . Kodeks handlowy
KK . . . . . . . . . . . . Kodeks karny
KPC . . . . . . . . . . . Kodeks postêpowania cywilnego
KRO . . . . . . . . . . . Kodeks rodzinny i opiekuñczy
KSH . . . . . . . . . . . Kodeks spó³ek handlowych
KZ . . . . . . . . . . . . Kodeks zobowi¹zañ
POPC . . . . . . . . . . Przepisy ogólne prawa cywilnego
PrBank . . . . . . . . . Prawo bankowe
PrPapW . . . . . . . . Prawo o publicznym obrocie papierami wartoœcio-
wymi
PrUp . . . . . . . . . . . Prawo upad³oœciowe
PrUpadNapr . . . . . Prawo upad³oœciowe i naprawcze
KWU . . . . . . . . . . Ustawa o ksiêgach wieczystych i hipotece
. . . . . . . . . . Beavan Report
2. Czasopisma prawnicze
A.C. . . . . . . . . . . . Appeal Cases Report
All E.R. . . . . . . . . All England Reports
App. Cas. . . . . . . . Appeal Cases Report
Beav.
Ch. . . . . . . . . . . . . Chancery Report
Ch.App. . . . . . . . . Chancery Appeal Cases
Ch.D. . . . . . . . . . . Chancery Division Report
De G.F. J.
Dz.U. . . . . . . . . . . Dziennik Ustaw
EPPP . . . . . . . . . . Encyklopedia Podrêczna Prawa Prywatnego
J.L.S.S.
JR . . . . . . . . . . . . . The Juridical Review (The Law Journal of Scottish
Journal of the Law Society of Scotland
. . . . . De Gex, Fisher Jones Report
. . . . . . . .
KPP . . . . . . . . . . . Kwartalnik Prawa Prywatnego
Universities)
XVII
Wykaz skrótów
MoP . . . . . . . . . . . Monitor Prawniczy
NP. . . . . . . . . . . . . Nowe Prawo
NPN . . . . . . . . . . . Nowe Prawo Notarialne
OSA . . . . . . . . . . . Orzecznictwo S¹dów Apelacyjnych
OSN . . . . . . . . . . . Orzecznictwo SN
OSNC . . . . . . . . . . Orzecznictwo SN. Izba Cywilna
OSNCP. . . . . . . . . Orzecznictwo SN. Izba Cywilna oraz Izba Admini-
stracyjna, Pracy i Ubezpieczeñ Spo³ecznych
OSP . . . . . . . . . . . Orzecznictwo S¹dów Polskich
OSPiKA . . . . . . . . Orzecznictwo S¹dów Polskich i Komisji Arbitra-
¿owych
. . . . . . . . . . . Palestra
. . . . . . . . . Prawo Spó³ek
. . . . . . . Przegl¹d Podatkowy
OTK . . . . . . . . . . . Orzecznictwo Trybuna³u Konstytucyjnego
Pal.
PiP . . . . . . . . . . . . Pañstwo i Prawo
PiZS . . . . . . . . . . . Praca i Zabezpieczenie Spo³eczne
PK. . . . . . . . . . . . . Prawo Kanoniczne
PN. . . . . . . . . . . . . Przegl¹d Notarialny
PPH . . . . . . . . . . . Przegl¹d Prawa Handlowego
PPW . . . . . . . . . . . Prawo Papierów Wartoœciowych
Pr. Sp.
Prz. Pod.
PS . . . . . . . . . . . . . Przegl¹d S¹dowy
PUG . . . . . . . . . . . Przegl¹d Ustawodawstwa Gospodarczego
RPEiS. . . . . . . . . . Ruch Prawniczy, Ekonomiczny i Socjologiczny
RPr . . . . . . . . . . . . Radca Prawny
SC. . . . . . . . . . . . . Studia Cywilistyczne
Sel. Cas. Ch.
. . . . Select Cases in Chancery
SIS . . . . . . . . . . . . Studia Iuridica Silesiana
S.L.T. . . . . . . . . . . Scots Law Times
TPP. . . . . . . . . . . . Transformacje Prawa Prywatnego
W.L.R. . . . . . . . . . Weekly Law Reports
Zb.O. . . . . . . . . . . Zbiór Orzeczeñ Izby Cywilnej SN
ZN UJ–Pr. Prawn. Zeszyty Naukowe Uniwersytetu Jagielloñskiego –
Prace Prawnicze
ZSS. . . . . . . . . . . . Zeitschrift der Savigny-Stiftung für Rechtsgeschich-
te (romanistische Abteilung)
3. Organy orzekaj¹ce
KRS . . . . . . . . . . . Krajowy Rejestr S¹dowy
NSA . . . . . . . . . . . Naczelny S¹d Administracyjny
SA. . . . . . . . . . . . . S¹d Apelacyjny
XVIII
Wykaz skrótów
SN. . . . . . . . . . . . . S¹d Najwy¿szy
SR. . . . . . . . . . . . . S¹d Rejonowy
SW . . . . . . . . . . . . S¹d Wojewódzki
TK . . . . . . . . . . . . Trybuna³ Konstytucyjny
. . . . . . . . . opus citatum
. . . . . . . . . . . orzeczenie
. . . . . . . . . . . porównaj
. . . . . . . . . . . . .
. . . . . . . . . . .
rok
redakcja
. . . . . . . . . . .
jak wy¿ej
. . . . . . . . . . komentarz
. . . . . . . . . . .
. . . . . . . . . . .
. . . . . . . . . . .
. . . . . . . . . . . .
. . . . . . . . . . . .
. . . . . . . . . . . . . nastêpny (a, e)
litera
argument
artyku³
cytat, cytowany (a, e)
czêœæ
4. Inne skróty
arg.
art.
cyt.
cz.
G. . . . . . . . . . . . . . Gaius, Institutiones
j.w.
KDPW . . . . . . . . . Krajowy Depozyt Papierów Wartoœciowych
kom.
lit.
n.
op. cit.
orz.
pkt. . . . . . . . . . . . . punkt
PKWN . . . . . . . . . Polski Komitet Wyzwolenia Narodowego
por.
post. . . . . . . . . . . . postanowienie
poz.
póŸn.
r.
red.
RM . . . . . . . . . . . . Rada Ministrów
. . . . . . . . .
rozdz.
. . . . . . . . . .
rozp.
s.
. . . . . . . . . . . . .
s.c. . . . . . . . . . . . .
. . . . . . . . . . . . .
t.
t.j.
. . . . . . . . . . . .
wyd.
wyr.
uchw.
uzas.
z.
ze zm.
zd.
zob.
rozdzia³
rozporz¹dzenie
strona
senatus consulta
tom
tekst jednolity
. . . . . . . . . . . pozycja
. . . . . . . . . . póŸniejszy (a, e)
. . . . . . . . . . . . .
. . . . . . . . .
. . . . . . . . . . . .
. . . . . . . . . . .
. . . . . . . . . . wydanie
. . . . . . . . . . . wyrok
. . . . . . . . . uchwa³a
. . . . . . . . . . uzasadnienie
zeszyt
ze zmianami
zdanie
zobacz
XIX
Pobierz darmowy fragment (pdf)