Cyfroteka.pl

klikaj i czytaj online

Cyfro
Czytomierz
00112 005100 20478676 na godz. na dobę w sumie
wyszukaj dokładnie | pobierz wtyczkę
Polityka spójności UE a proces zmniejszenia dysproporcji w rozwoju gospodarczym Polski - ebook/pdf
Polityka spójności UE a proces zmniejszenia dysproporcji w rozwoju gospodarczym Polski - ebook/pdf
Autor: Liczba stron: 282
Wydawca: C. H. Beck Język publikacji: polski
ISBN: 978-83-255-1788-5 Data wydania:
Lektor:
Kategoria: ebooki >> naukowe i akademickie >> inne
Porównaj ceny (książka, ebook, audiobook).
Czytaj online.
Komentuj

Jakie są przyczyny istniejących dysproporcji regionalnych?

Jaką rolę w osiąganiu spójności odgrywają fundusze strukturalne Unii Europejskiej?

Jakie są główne kierunki oddziaływania funduszy strukturalnych na gospodarkę kraju?

Czy można pogodzić szybki rozwój gospodarczy oraz realizację celów polityki spójności?

W okresie programowania 2007-2013 Polska jest największym beneficjentem polityki spójności UE. Ożywione dyskusje na temat stopnia wykorzystania otrzymanych środków przysłaniają niejednokrotnie to, co najważniejsze – sposób ich spożytkowania oraz uzyskane efekty. Wielkość środków finansowych przeznaczanych na politykę spójności wymaga szczegółowej i badawczej oceny rezultatów tych działań. Publikacja obejmuje usystematyzowany wykład problemów integracji polskiej gospodarki z gospodarkami krajów UE. Przedstawiono w niej związki polityki ekonomicznej z procesami rozwoju gospodarczego oraz polityczne i ekonomiczne uwarunkowania członkostwa w strukturach unijnych. Autorka wyczerpująco opisuje także politykę spójności UE realizowaną w Polsce od momentu akcesji. Treść zilustrowano licznymi przykładami, danymi statystycznym i analizami.

Adresatami publikacji są osoby zainteresowane zagadnieniami rozwoju gospodarczego i wpływu publicznych środków finansowych, w tym pochodzących z Unii Europejskiej, na ten rozwój. Książka jest doskonałą pomocą dla działaczy samorządowych i praktyków zajmujących się tworzeniem strategii rozwoju regionalnego lub realizujących projekty finansowane z funduszy UE. Będzie także przydatna dla studentów ekonomii, politologii i stosunków międzynarodowych.

 

Ujęcie tematu należy uznać za aktualne i nowoczesne w tym sensie, że zwraca uwagę na nowoczesne techniki (modele ekonometryczne) oceniające wpływ środków publicznych na rozwój gospodarek. Metody te, choć są używane przez naukowców i ekspertów, nie są jednak powszechnie stosowane przez służby publiczne zajmujące się procesem programowania w krajach Unii Europejskiej. Warto jednak podkreślić, że postęp w zakresie ich stosowania jest w Unii bardzo dynamiczny (w tym również w Polsce). Charakteryzując politykę spójności autorka wykorzystuje nowe aktualne opinie, oceniające osiągnięcia polityki spójności na podstawie nowych dostępnych informacji statystycznych. Stanowi to również o nowoczesności opracowania.

Prof. dr hab. Mirosława Klamut – Kierownik Katedry Polityki Ekonomicznej i Europejskich Studiów Regionalnych Uniwersytetu Ekonomicznego we Wrocławiu

Znajdź podobne książki Ostatnio czytane w tej kategorii

Darmowy fragment publikacji:

U N I A E U R O P E J S K A Polityka spójnoÊci Unii Europejskiej a proces zmniejszania dysproporcji w rozwoju gospodarczym Polski Dorota Murzyn OKLADKA POLITYKA MURZYN DRUK 9/22/10 11:49 AM Page 1 Jakie sà przyczyny istniejàcych dysproporcji regionalnych? Jakà rol´ w osiàganiu spójnoÊci odgrywajà fundusze strukturalne Unii Europejskiej? Jakie sà g∏ówne kierunki oddzia∏ywania funduszy strukturalnych na gospodark´ kraju? Czy mo˝na pogodziç szybki rozwój gospodarczy oraz realizacj´ celów polityki spójnoÊci? W okresie programowania 2007-2013 Polska jest najwi´kszym beneficjentem polityki spój- noÊci UE. O˝ywione dyskusje na temat stopnia wykorzystania otrzymanych Êrodków przy- s∏aniajà niejednokrotnie to, co najwa˝niejsze – sposób ich spo˝ytkowania oraz uzyskane efekty. WielkoÊç Êrodków finansowych przeznaczanych na polityk´ spójnoÊci wymaga szcze- gó∏owej i badawczej oceny rezultatów tych dzia∏aƒ. Publikacja obejmuje usystematyzowany wyk∏ad problemów integracji polskiej gospodarki z gospodarkami krajów UE. Przedstawio- no w niej zwiàzki polityki ekonomicznej z procesami rozwoju gospodarczego oraz politycz- ne i ekonomiczne uwarunkowania cz∏onkostwa w strukturach unijnych. Autorka wyczerpu- jàco opisuje tak˝e polityk´ spójnoÊci UE realizowanà w Polsce od momentu akcesji. TreÊç zilustrowano licznymi przyk∏adami, danymi statystycznym i analizami. Adresatami publikacji sà osoby zainteresowane zagadnieniami rozwoju gospodarczego i wp∏ywu publicznych Êrodków finansowych, w tym pochodzàcych z Unii Europejskiej, na ten rozwój. Ksià˝ka jest doskona∏à pomocà dla dzia∏aczy samorzàdowych i praktyków zajmujàcych si´ tworzeniem strategii rozwoju regionalnego lub realizujàcych projekty finansowane z funduszy UE. B´dzie tak˝e przydatna dla studentów ekonomii, politologii i stosunków mi´dzynarodowych. w r o z w o j u g o s p o d a r c z y m P o l s k i P o l i t y k a s p ó j n o Ê c i U n i i E u r o p e j s k i e j a p r o c e s z m n i e j s z a n i a d y s p r o p o r c j i Dr Dorota Murzyn – adiunkt w Instytucie Politologii Uniwersytetu Pedagogicznego w Krakowie w Katedrze Ekonomii i Polityki Gospodarczej. Uj´cie tematu nale˝y uznaç za aktualne i nowoczesne w tym sensie, ˝e zwraca uwag´ na nowoczesne tech- niki (modele ekonometryczne) oceniajàce wp∏yw Êrodków publicznych na rozwój gospodarek. Metody te, choç sà u˝ywane przez naukowców i ekspertów, nie sà jednak powszechnie stosowane przez s∏u˝by publicz- ne zajmujàce si´ procesem programowania w krajach Unii Europejskiej. Warto jednak podkreÊliç, ˝e post´p w zakresie ich stosowania jest w Unii bardzo dynamiczny (w tym równie˝ w Polsce). Charakteryzujàc po- lityk´ spójnoÊci autorka wykorzystuje nowe aktualne opinie, oceniajàce osiàgni´cia polityki spójnoÊci na pod- stawie nowych dost´pnych informacji statystycznych. Stanowi to równie˝ o nowoczesnoÊci opracowania. Prof. dr hab. Miros∏awa Klamut – Kierownik Katedry Polityki Ekonomicznej i Europejskich Studiów Regionalnych Uniwersytetu Ekonomicznego we Wroc∏awiu D o r o t a M u r z y n www.sklep.beck.pl e-mail: dz.handlowy@beck.pl http://www.beck.pl tel.: 22 31 12 222, fax: 22 33 77 601 ISBN 978-83-255-1788-5 9 7 8 8 3 2 5 5 1 7 8 8 5 Cena: 49 z∏ strony beck-MURZYN 9/13/10 9:07 AM Page 1 Polityka spójnoÊci Unii Europejskiej a proces zmniejszania dysproporcji w rozwoju gospodarczym Polski Wstęp 12 0_wstep.indd 12 10-09-20 10:25 strony beck-MURZYN 9/13/10 9:07 AM Page 2 Polityka spójnoÊci Unii Europejskiej a proces zmniejszania dysproporcji w rozwoju gospodarczym Polski Dorota Murzyn Warszawa 2010 Wydawca: Anna Chojnacka Redakcja merytoryczna: Ewdokia Cydejko Projekt okładki i stron tytułowych: Grażyna Faltyn Ilustracja na okładce: © iStockphoto.com/Patryk Galka © iStockphoto.com/scibak Recenzent: Prof. zw. dr hab. Mirosława Klamut Seria: Unia Europejska © Wydawnictwo C. H. Beck 2010 Wydawnictwo C. H. Beck Sp. z o.o., ul. Bonifraterska 17 00-203 Warszawa, tel. (22) 33 77 600 Skład i łamanie: Dariusz Ziach Druk i oprawa: Elpil, Siedlce ISBN 978-83-255-1788-5 00_redakcyjna.indd 4 10-09-20 14:35 Spis treści Wstęp ......................................................................................................................... Rozdział 1. Rozwój gospodarczy – uwarunkowania ............................................... 1.1. Pojęcie wzrostu i rozwoju gospodarczego ........................................................ 1.2. Główne teorie wzrostu i rozwoju gospodarczego ............................................. 1.3. Rozwój gospodarczy a rozwój regionalny ........................................................ 1.4. Współczesne koncepcje rozwoju regionalnego ................................................ 1.5. Procesy konwergencji i dywergencji w gospodarce .......................................... Rozdział 2. Polityka spójności Unii Europejskiej wobec rozwoju regionalnego ..... 2.1. Zróżnicowanie regionalne w Unii Europejskiej i próby jego zmniejszania ........ 2.2. Polityka spójności a polityka regionalna Unii Europejskiej ............................... 2.3. Regiony jako podmiot polityki spójności Unii Europejskiej ............................... 2.4. Ewolucja polityki regionalnej Unii Europejskiej (do 2000 r.)............................ 2.5. Polityka regionalna Unii Europejskiej w latach 2000–2006 .............................. 2.5.1. Zasady polityki regionalnej.................................................................... 2.5.2. Instrumenty polityki regionalnej ........................................................... 2.5.3. Cele wspólnotowej polityki regionalnej ................................................. 2.6. Polityka regionalna Unii Europejskiej w latach 2007–2013 .............................. Rozdział 3. Polityka spójności Unii Europejskiej w Polsce ...................................... 3.1. Droga Polski do Unii Europejskiej – ekonomiczne, społeczne 7 13 13 17 21 27 32 39 39 46 50 55 59 59 62 72 74 81 81 i polityczne uwarunkowania ........................................................................... 3.2. Pomoc przedakcesyjna dla Polski .................................................................... 90 3.3. Polityka spójności w Polsce w latach 2004–2006 ............................................. 101 3.4. Polityka spójności w Polsce w latach 2007–2013 ............................................. 107 Rozdział 4. Oddziaływanie funduszy Unii Europejskiej na spójność gospodarczo-społeczną – ewaluacja ......................................................................... 113 4.1. Fundusze Unii Europejskiej jako instrument osiągania spójności i ich ewaluacja za pomocą modeli makroekonomicznych ................................. 113 4.1.1 Model analizy oddziaływania makroekonomicznego HERMIN ............... 118 00_spistresci.indd 5 5 10-09-20 10:25 Spis treści 4.1.2. Model QUEST II .................................................................................... 128 4.1.3. Model E3ME ......................................................................................... 130 4.1.4. Model REMI ......................................................................................... 132 4.1.5. Model równowagi ogólnej MaMoR2 ...................................................... 135 4.1.6. Dynamiczny stochastyczny model równowagi ogólnej EUImpactMod .... 138 4.2. Modele makroekonomiczne w ewaluacji polityki spójności – podsumowanie ..... 139 Rozdział 5. Analiza spójności gospodarczo-społecznej w Unii Europejskiej .......... 145 5.1. Ocena Komisji Europejskiej ............................................................................. 145 5.2. Ocena ekspercka ............................................................................................. 156 5.3. Irlandia – analiza empiryczna osiągania konwergencji z Unią Europejską ........ 164 5.4. Grecja – analiza empiryczna osiągania konwergencji z Unią Europejską .......... 175 Rozdział 6. Oddziaływanie polityki spójności Unii Europejskiej na zmniejszanie dysproporcji w rozwoju gospodarczym w Polsce ......................... 185 6.1. Proces konwergencji Polski z Unią Europejską ................................................. 185 6.2. Kierunki oddziaływania polityki spójności na rozwój gospodarczy Polski ........ 204 6.2.1. Wykorzystanie funduszy Unii Europejskiej w Polsce .............................. 204 6.2.2. Wpływ polityki spójności na poprawę stanu infrastruktury podstawowej.... 209 6.2.3. Oddziaływanie polityki spójności na rozwój zasobów ludzkich .............. 214 6.2.4. Oddziaływanie polityki spójności na sektor produkcyjny ....................... 217 6.3. Wpływ polityki spójności na konkurencyjność regionalną ............................... 222 6.4. Perspektywy rozwoju polityki spójności w Polsce ............................................ 230 Zakończenie ............................................................................................................... 243 Bibliografia ................................................................................................................ 251 Indeks rzeczowy ........................................................................................................ 273 6 Wstęp Wzrost i rozwój gospodarczy to sprawy bliskie tak ekonomistom i politykom, jak i zwykłym obywatelom. Od lat toczy się dyskusja nad mechanizmami i źródłami tych procesów, szczególnie interesująco na płaszczyźnie współzależności pomiędzy wzrostem i rozwojem gospodarczym a polityką ekonomiczną państwa. Istotna jest przy tym odpowiedź na pytanie, jaka jest rola polityki rządu w kreowaniu wzrostu gospodarczego i stymulowaniu procesów rozwojowych. Polska, wstępując do Unii Europejskiej w maju 2004 roku, włączyła się w nurt niezwykle ważnej polityki wspólnotowej – polityki spójności. Stanowi ona jeden z filarów europejskiej konstrukcji, obok jednolitego rynku i unii walu­ towej. Jest tą linią polityki unijnej, która najsilniej zajmuje się problemami nie­ równości gospodarczej i społecznej. Jej głównym celem jest zmniejszanie różnic w rozwoju gospodarczym, społecznym i przestrzennym UE. Wzrost i spójność, w rozumieniu Wspólnoty1, ściśle się ze sobą łączą. Zmniejszając występujące różnice, Unia chce zagwarantować, aby wszystkie regiony i grupy społeczne mogły wnieść swój wkład w ogólny rozwój gospodarczy Wspólnoty. Wydatki na politykę spójności stanowią ok. jednej trzeciej budżetu Unii Europejskiej, w latach 2007–2013 przeznaczono na nią ponad 308 mld euro; jest to drugi co do wielkości wydatek z budżetu Wspólnoty (więcej Unia wydaje tylko na Wspólną Politykę Rolną). Największym beneficjentem tych środków 1 Po wejściu w życie Traktatu z Maastricht mamy do czynienia z powstaniem niezupełnie klarownego i jasnego systemu, w którym funkcjonują obok siebie następujące wspólnoty: Europejska Wspólnota Węgla i Stali, Europejska Wspólnota Energii Atomowej, Wspólnota Europejska (dawna EWG) oraz, zbu­ dowana m.in. na ich podstawie, Unia Europejska. Unia Europejska powstała z chwilą wejścia w życie Traktatu o Unii Europejskiej (Traktatu z Maastricht, 1 listopada 1993 r.). Mając powyższe na uwadze, w niniejszej książce używa się zamiennie pojęć „Unia Europejska” i „Wspólnota” w odniesieniu do sytu­ acji sprzed Traktatu z Maastricht oraz po nim. 0_wstep.indd 7 7 10-09-20 10:25 Wstęp w obecnym okresie programowania jest Polska, do której trafia 20 wszystkich funduszy. Ogrom środków finansowych2 przeznaczanych na politykę spójności wymaga szczegółowej i badawczej oceny rezultatów tych działań. Ewaluacja wpływu programów realizowanych w ramach polityki spójności jest dużym wy­ zwaniem ze względu na ogromną złożoność użytych instrumentów. Jest ona jednak niezbędna i niezwykle istotna w procesie rozwoju regionalnego. Głównym celem pracy jest próba zbadania roli polityki spójności Unii Euro­ pejskiej w wyrównywaniu dysproporcji w rozwoju gospodarczym Polski, w szcze­ gólności próba znalezienia odpowiedzi na następujące pytania:  jakie są przyczyny istniejących dysproporcji regionalnych?  jaką rolę w osiąganiu spójności odgrywają fundusze strukturalne Unii Europejskiej?  jakie są główne kierunki oddziaływania funduszy strukturalnych na gospodarkę kraju?  czy można pogodzić szybki rozwój gospodarczy z celami polityki spój ności?  czy jednoczesne promowanie konwergencji regionów i wspieranie konku­ rencyjności UE wpłynie na pogłębianie się międzyregionalnych różnic roz wojowych?  czy podstawowym celem polityki regionalnej państwa powinno być dąże­ nie do podniesienia konkurencyjności regionów i całego kraju, czy raczej wy­ równywanie szans rozwojowych, a więc pomoc dla regionów słabiej rozwijają­ cych się?  czy polityka regionalna państwa to polityka regionalna rządu? jaka jest rola regionu w kreowaniu polityki regionalnej? Konstrukcja i układ pracy zostały podporządkowane jej celom. Ponieważ pod­ stawowym celem jest tu zbadanie wpływu polityki spójności na rozwój gospo­ darczy, niezbędne będzie bliższe przyglądnięcie się temu procesowi. W rozdziale pierwszym omawiam zatem podstawy teoretyczne wzrostu i rozwoju gospodar­ czego. Wychodząc od pojęcia rozwoju gospodarczego, staram się skupić uwagę czytelników na rozwoju regionalnym, koncepcjach rozwoju regionalnego i me­ todach jego oceny. Szczególny nacisk kładę na nowy paradygmat rozwoju związany z konkurencyjnością. Przedstawione teorie służą zidentyfikowaniu czynników tego rozwoju i miejsca, jakie wśród nich zajmuje polityka ekonomiczna. 2 W różnych opracowaniach podkreśla się, że w latach 2007–2013 do Polski trafia rekordowa ilość środków polityki spójności. Należy jednak pamiętać, że Polska jest beneficjentem tej polityki od stosun­ kowo niedawna, a biorąc pod uwagę wydatki na mieszkańca czy procentowy udział funduszy struktural­ nych w PKB krajów członkowskich, nie osiągnie takich wielkości jak kraje kohezyjne. Według raportów spójności fundusze strukturalne w latach 2000–2006 i 2007–2013 stanowią ok. 2,5 PKB Polski, pod­ czas gdy np. w latach 1994–1999 w Portugalii sięgały one ok. 3,3 , a w Grecji 3 . 8 0_wstep.indd 8 10-09-20 10:25 Wstęp Polityczne uwarunkowania rozwoju są bowiem bardzo istotne. Pamiętać należy, że stopień akceptowania ustroju i władzy przez społeczeństwo przenosi się na funkcjonowanie gospodarki i jej efektywność. Decyduje o tym także zakres kom­ petencji i uprawnień władz lokalnych i regionalnych, a przede wszystkim spo­ sób sprawowania tej władzy. Czynniki rozwoju można też traktować jako bariery, jeśli kształtują się niekorzystnie dla danego obszaru. Stąd niezwykle istotne jest ich właściwe zidentyfikowanie, tak aby możliwe było pokonanie barier i wyko­ rzystanie potencjału, jakim obdarzony jest dany region. Polityka gospodarcza rządu silnie oddziałuje na czynniki rozwoju i konkurencyjności regionu; jej integralną częścią są polityka regionalna i polityka spójności. Teoretyczne aspekty polityki spójności Unii Europejskiej przedstawiam w rozdziale drugim. Wyjaśniam w nim m.in. podstawowe kwestie terminolo­ giczne, powiązania między politykami: spójności, strukturalną i regionalną, pojęcie regionu w UE. Opierając się na Nomenklaturze Jednostek Terytorialnych do Celów Statystycznych (NUTS), opracowanej przez Eurostat, podkreślam, że podstawowym regionem w Unii Europejskiej jest państwo członkowskie, i to ono jest przede wszystkim podmiotem polityki spójności, a dopiero potem jego regiony. Z tego wynika, podjęta w kolejnych rozdziałach, analiza spójności w Unii Europejskiej na poziomie krajowym. Omawiam najważniejsze instrumenty tej polityki: fundusze strukturalne i Fundusz Spójności. Z uwagi na charakter pracy i jej ukierunkowanie na Polskę, w dalszej części przedstawiam szczegółowo rozwiązania z zakresu polityki regionalnej od czasu, kiedy Polska jest jej benefi­ cjentem, a zatem w dwóch okresach programowania: 2000–2006 i 2007–2013. Polityką spójności Unii Europejskiej realizowaną w Polsce szczegółowiej zaj­ muję się w rozdziale trzecim. Za punkt wyjścia służy panoramiczne ujęcie poli­ tycznych, ekonomicznych i społecznych uwarunkowań członkostwa Polski we Wspólnocie. Następnie omawiam politykę spójności realizowaną w trzech okresach – przedakcesyjnym, pierwszym okresie członkostwa (lata 2004–2006) i w obecnym okresie programowania (2007–2013). Zwracam uwagę, że Polska przeszła od tego czasu zasadniczną drogę: na początku transformacji nie istnia­ ła polityka regionalna, która mogłaby przeciwdziałać zróżnicowaniom regio­ nalnym lub sprzyjać budowaniu konkurencyjności regionalnej. Wstępując w struktury unijne, kraj nasz był zbyt słaby gospodarczo, osiągał zaledwie połowę PKB per capita Wspólnoty, zmagał się z wysokim bezrobociem, niską przedsię­ biorczością. Środki polityki spójności stały się szansą wejścia na ścieżkę trwałego rozwoju gospodarczego. Wreszcie, w rozdziale czwartym, koncentruję się na funduszach struktural­ nych i Funduszu Spójności, będących kluczowym mechanizmem pozwalającym 0_wstep.indd 9 9 10-09-20 10:25 Wstęp na osiągnięcie spójności ekonomicznej i społecznej w Unii Europejskiej. Skutecz­ ność ich interwencji można badać na różne sposoby. Głównym celem działań jest wciąż (mimo ostatniej reformy i orientacji na konkurencyjność) wyrówny­ wanie dysproporcji w rozwoju całej Wspólnoty i osiąganie spójności pomiędzy poszczególnymi jej regionami. Cele polityki spójności definiuje się na po zio mie makroekonomicznym, a zatem praktycznie jedynym narzędziem, które może być użyte w celu zbadania, czy polityka UE osiąga swój cel, są modele makroeko­ nomiczne. Umożliwiają one oszacowanie wpływu pomocy na funkcjonowanie całej gospodarki. Główną zaletą bazujących na nich ewaluacji jest fakt, iż pozwa­ lają one ocenić wpływ danej polityki w stosunku do scenariusza bez jej inter­ wencji. W stosunku do przedsięwzięć finansowanych przez fundusze Unii Euro­ pejskiej na przestrzeni lat najczęściej stosowano takie modele ekonometryczne, jak: HERMIN, QUEST, E3ME, REMI, ECOMOD. Należy także wspomnieć o modelu MaMoR2 i modelu EUImpactMod opracowanych w Polsce dla potrzeb badania wpływu interwencji publicznych na gospodarkę. W celu zrozumienia zasad działania modeli ekonomicznych i różnic w uzyskiwanych przy ich użyciu wyni­ kach przedstawiam założenia kilku z nich oraz podejmuję próbę ich po rów nania. Modele te wykorzystuję następnie w analizie sytuacji w zakresie spójności gospodarczej i społecznej w Unii Europejskiej, podjętej w rozdziale piątym. Uwzględniam tu ocenę samej Komisji Europejskiej oraz niezależne oceny eks­ perckie. Ocena rezultatów polityki spójności Unii Europejskiej jest zadaniem trudnym, głównie ze względu na niemożność oddzielenia jej wpływu od działa­ nia innych czynników (np. koniunktury ekonomicznej, innych polityk wspólno­ towych, polityki krajów członkowskich). Dostępne modele pozwalają przy tym określić co najwyżej skuteczność tej polityki w stosunku do państw objętych w całości lub w dużej części jej działaniem (a zatem głównie państw objętych Celem 1 polityki regionalnej). Doświadczenia krajów Unii Europejskiej w zakre­ sie konwergencji gospodarczej są różne. Jedynie w przypadku Irlandii widzimy wyraźny proces konwergencji, ale rozpoczął się on dopiero od połowy lat 80. W przypadku Hiszpanii i Portugalii proces ten był znacznie wolniejszy, a w przy­ padku Grecji praktycznie w ogóle niezauważalny. Analizie empirycznej procesu osiągania konwergencji z UE poddaję dwa kraje, powszechnie uważane za przy­ kład „dobrego” i „złego” zarządzania funduszami UE: Irlandię i Grecję. Rozdział szósty stanowi podsumowanie rozważań i jest próbą zbadania wpływu polityki spójności UE na zmniejszenie dysproporcji w rozwoju gospo­ darczym w Polsce. Opisuję proces konwergencji Polski z UE, oddziaływanie fun­ duszy strukturalnych na jej rozwój gospodarczy i wreszcie – krajowe perspektywy rozwoju polityki spójności. 10 0_wstep.indd 10 10-09-20 10:25 Wstęp Teoria ekonomii dowodzi, że liberalizacja handlu i otwartość zewnętrzna kraju są źródłami korzyści, które przekładają się na wzrost ogólnej efektywności czynników produkcji, to zaś zwiększa dochód narodowy krajów uczestniczących w wymianie. Zakładając przy tym malejącą krańcową produkcyjność czynników produkcji, pojawia się tendencja do osiągania wyższego tempa wzrostu przez kraje mniej rozwinięte, co pociąga za sobą zmniejszenie luki dochodowej mię­ dzy krajami. Także endogeniczne teorie wzrostu dowodzą, że integracja gospo­ darcza może przyspieszać konwergencję realną. Daje to krajom słabiej rozwiniętym integrującym się z państwami wyżej rozwiniętymi szansę szybszego rozwoju i w dłuższej perspektywie niwelowania luki rozwojowej. Pozytywne doświad­ czenia krajów kohezyjnych również potwierdzają tę tezę, stąd oczekiwania nowych krajów członkowskich, w tym Polski, że również ich członkostwo przy­ czyni się do przyspieszenia wzrostu gospodarczego. Polska osiągnęła w 2009 roku ok. 61 średniego poziomu PKB per capita dla wszystkich 27 krajów Wspólnoty3. Zapóźnienie rozwojowe jest więc ogromne. Przedstawiam tu przyczyny zróżnicowania ekonomicznego polskich regionów. Podniesieniu poziomu PKB, wzrostowi zatrudnienia oraz przestawieniu polskiej gospodarki na ścieżkę trwałego wzrostu, pozwalającą na znaczne zmniejszenie różnic rozwojowych w stosunku do krajów członkowskich, służyć mają środki pomocowe Unii Europejskiej. Poprzez odpowiednie ukierunkowanie działań realizowanych w ramach polityki spójności Polska ma szansę na odrobienie za­ ległości rozwojowych oraz przyspieszenie procesów zmierzających do zwięk­ szenia konwergencji z innymi krajami Wspólnoty. Niniejsza publikacja stanowi próbę podsumowania dotychczasowych osiągnięć w tej dziedzinie. Dorota Murzyn 3 Szacunki Eurostatu. 11 0_wstep.indd 11 10-09-20 10:25 Wstęp 12 0_wstep.indd 12 10-09-20 10:25 Rozdział 1. Rozwój gospodarczy – uwarunkowania 1.1. Pojęcie wzrostu i rozwoju gospodarczego Rozwój gospodarczy jest kategorią, na podstawie której wnioskujemy o kierun­ kach i natężeniu aktywności gospodarczej ludzi zamieszkujących jakieś teryto­ rium. Pojęcia rozwoju gospodarczego często używa się zamiennie z pojęciem wzrostu gospodarczego, nie są to jednak zjawiska tożsame. Wzrost gospodarczy jest konieczny do zaistnienia rozwoju, ale nie jest warunkiem wystarczającym. Wzrost gospodarczy oznacza zwiększenie globalnej produkcji dóbr i usług wy­ tworzonych przez dane społeczeństwo w określonym czasie, jest to zatem roz­ szerzanie się zdolności danego kraju do produkcji towarów i usług. Tempo wzrostu gospodarczego zależy od rozwoju potencjału produkcyjnego, czyli możliwości wzrostu podaży oraz od kształtowania się popytu krajowego i zagranicznego. Jest on miarą zmian ilościowych w gospodarce i mimo że towarzyszą mu zmiany struktury produktu narodowego i całej gospodarki, to jednak ani PNB, ani PKB (poprzez które zazwyczaj wyrażana jest produkcja) nie odzwierciedlają w pełni tych zmian. Rozwój gospodarczy natomiast, oprócz zmian ilościowych w gospo­ darce, wyrażanych za pomocą wskaźników wzrostu gospodarczego, obejmuje również zmiany jakościowe w strukturze społeczno­ekonomicznej kraju [Woźniak, 2004, s. 20]. Zmiany jakościowe obejmują zmianę jakości wytwarzanych dóbr i usług, zmianę struktury asortymentowej, doskonalenie techniki, pracy, zarzą­ dzania, wzrost poziomu wykształcenia siły roboczej i innych czynników wzrostu ekonomicznego. Pojęcie rozwoju gospodarczego podlegało ewolucji na prze­ strzeni lat i nawet obecnie można spotkać różne podejścia do tej tematyki [Dobrska, 2010, s. 23–35]. Parafrazując szwedzkiego ekonomistę G. Myrdala, 13 1_murzyn.indd 13 10-09-20 10:27 Rozdział 1. Rozwój gospodarczy – uwarunkowania można jednak uznać, że rozwój gospodarczy to „ruch w górę” całego systemu gospodarczego. Z uwagi na fakt, że procesy jakościowe są często niewymierne i niewspół­ mierne, niezmiernie trudno jest przedstawić proces rozwoju gospodarczego za pomocą jednego uniwersalnego miernika. Podstawowym źródłem informacji na temat potencjału gospodarczego krajów i regionów jest produkt krajowy brutto (PKB) lub produkt krajowy brutto per capita. Wyraża on zagregowaną wartość dóbr i usług finalnych wytworzonych na terytorium danego kraju. Innym wskaź­ nikiem używanym do zdefiniowania grupy najmniej rozwiniętych państw świa­ ta jest indeks wrażliwości ekonomicznej (economic voulnerability index – EVI). Został on zastosowany w 1999 r. przez Komitet ONZ ds. Polityki Rozwoju w celu identyfikacji państw najsłabiej rozwiniętych (LDC – least developer countries). Pozwala on na ewaluację podatności gospodarek światowych na zakłócenia na podstawie pięciu zmiennych [Guillaumont, 2007]: stopnia koncentracji ekspor­ tu, zmienności dochodów z eksportu, zmienności produkcji rolniczej, udziału przemysłu przetwórczego i nowoczesnych usług w PKB, wielkości populacji. Na ocenę zmian przy uwzględnieniu czynników społecznych i kulturowych pozwala z kolei indeks zasobów ludzkich (human assets index – HAI) oraz stosowany przez UNDP (United Nations Development Programme – Program ONZ ds. Roz­ woju) indeks rozwoju społecznego (human development index – HDI). W kon­ strukcji HAI wzięto pod uwagę takie elementy, jak wyżywienie, zdrowie oraz edukację. HDI określa z kolei zarówno ekonomiczny poziom rozwoju wyrażony wartością realnego dochodu, jak i czynniki pozaekonomiczne – średnią długość życia i dostęp do edukacji. Powszechnie stosowaną miarą rozkładu dochodów jest tzw. współczynnik Giniego, wskazujący jak bardzo krzywa Lorenza danej populacji (łącząca punkty, których współrzędne określają skumulowany pro­ cent populacji oraz skumulowany procent dochodu) odbiega od krzywej ideal­ nej równości. W badaniach porównawczych warunków rozwoju gospodarczego przeprowadzanych przez Światowe Forum Ekonomiczne stosowany jest z kolei wskaźnik konkurencyjności gospodarek (global competitiveness index – GCI1), uwzględniający kilkadziesiąt zmiennych dotyczących m.in. infrastruktury, instytucji, zdrowia, edukacji, polityki makroekonomicznej. W analizach ekono­ micznych kładzie się jednak nacisk prawie wyłącznie na wzrost gospodarczy, mierzony wskaźnikami dochodu narodowego. Należy przy tym pamiętać, że jeżeli rozwój gospodarczy ma służyć zwiększaniu dobrobytu wszystkich obywa­ 1 Początkowo stosowano indeks konkurencyjności (competitiveness index), opracowany pod kierow­ nictwem J. Sachsa. W roku 2000 zastąpiono go indeksem wzrostu konkurencyjności (growth competitive- ness index), a następnie w 2004 r. globalnym indeksem konkurencyjności (global competitiveness index). 14 1_murzyn.indd 14 10-09-20 10:27 1.1. Pojęcie wzrostu i rozwoju gospodarczego teli kraju, nie może ograniczać się wyłącznie do wzrostu PKB (który przecież nie jest wystarczającą miarą jakości życia mieszkańców danego kraju). Redukowanie przez politykę gospodarczą aspiracji rozwojowych do wzrostu gospodarczego na pewno nie jest właściwym rozwiązaniem. Z uwagi na współzależność procesów wzrostu i rozwoju gospodarczego for­ mułuje się warunki wstępne ich występowania [Woźniak, 2004, s. 22–23]:  odpowiednia ilość i jakość pracy,  odpowiednia ilość i jakość kapitału w postaci maszyn, wyposażenia i surowców,  odpowiednia ilość i jakość zasobów naturalnych,  wysoki poziom techniki i technologii,  sprzyjające czynniki socjokulturowe kształtujące etos pracy. Potencjalnymi uwarunkowaniami rozwoju gospodarczego są przy tym [Woźniak, 2004, s. 73–80]:  warunki geograficzno­klimatyczne i naturalne (które decydują o rzadkości występowania zasobów),  warunki demograficzne (tempo przyrostu naturalnego w relacji do stopy wzrostu gospodarczego, przeciętna długość życia, gęstość zaludnienia),  infrastruktura i warunki socjokulturowe (model życia dominującej części społeczeństwa, zasady sprawiedliwości społecznej, religia, decydujące o kształ­ towaniu celów rozwojowych człowieka i sposobów ich realizacji),  otoczenie międzynarodowe gospodarki krajowej. Według paradygmatu rozwoju wywodzącego się z koncepcji kosztów kompa­ ratywnych D. Ricardo i innych teorii będących jej rozwinięciem (teorie kosztów relatywnych, kosztów alternatywnych) tylko otwarcie gospodarki pozwala na realokację aktywności gospodarczej na obszary, w których dany kraj dysponuje względną przewagą. Tradycyjne czynniki wzrostu – ziemia, zasoby kapitału, bogactwo naturalne – utraciły współcześnie na znaczeniu. Na rynku międzyna­ rodowym istnieje niemal nieograniczona obfitość kapitału, ziemia niejedno­ krotnie dostarcza więcej płodów, niż można sprzedać, zasoby pracy wydają się mieć mniejsze znaczenie niż dobra organizacja pracy czy wykształcenie siły roboczej. W tradycyjnej (klasycznej) ekonomii podkreślano zatem znaczenie innych czynników dla pomnażania bogactwa narodów, niż to się czyni w ekonomii współczesnej. Współczesna rola zasobów we wzroście gospodarczym jest mniej­ sza niż czynników jakościowych, których rezultaty wyrażają się we wzroście produktywności tych zasobów (technologie, kapitał ludzki, przekształcenia struktury społecznej, państwo i jego instytucje). Ważną rolę w rozwoju gospo­ darczym odgrywają trudno mierzalne czynniki kulturowe i instytucjonalne. 15 1_murzyn.indd 15 10-09-20 10:27 Rozdział 1. Rozwój gospodarczy – uwarunkowania Jednym z najważniejszych pozaekonomicznych warunków rozwoju jest istnie­ nie kompletnego i stabilnego ładu prawnego, rozumianego zarówno jako dobre prawo, jak i jako jego przestrzeganie. Istotne znaczenie dla rozwoju ma także podłoże kulturowe – zmiana utrwalonych wartości i zachowań jest procesem bardzo wolnym, w rezultacie czego podłoże kulturowe może być najsilniejszym hamulcem wzrostu gospodarczego. Nie można także pominąć polityki gospo­ darczej, ale należy przy tym pamiętać, że główne warunki rozwoju tworzy sys- tem ekonomiczny, czyli układ stosunków między podmiotami gospodarczymi oraz między nimi a państwem, zachodzących w procesie gospodarowania i ma­ jących wpływ na podejmowane decyzje. Główną cechą różnicującą systemy eko­ nomiczne są struktura własności i struktura rynku. Badania teoretyczne i em­ piryczne nad wpływem instytucji na wzrost, które rozwinęły się na gruncie tzw. neoklasycznej ekonomii politycznej, potwierdzają hipotezę, że efektywność administracji państwowej korzystnie oddziałuje na wzrost gospodarczy [Wojtyna, 2001, s. 9–40]. Kategoriami bezpośrednio stymulującymi rozwój gospodarczy są poza tym: przedsiębiorczość, wykształcenie, mobilizacja społeczna i kultura ekonomiczna [Hryniewicz, 1996, s. 797–812]. Dobrobyt ekonomiczny zależy od ilości konsumowanych dóbr, która jest dodatnio skorelowana z poziomem stopy wzrostu gospodarczego. Próbą przeciwstawienia się materialistycznej koncepcji dobrobytu, wynika­ jącej z nieustannego wzrostu gospodarczego, jest koncepcja trwałego i zrówno­ ważonego rozwoju (sustainable development). Pojęcie trwałego rozwoju zostało wprowadzone w raporcie przygotowanym przez komisję pod przewodnictwem G.H. Brundtland dla Światowej Komisji Środowiska i Rozwoju. Trwały rozwój oznacza, że „potrzeby teraźniejsze nie są zaspokajane kosztem zmniejszania możliwości przyszłych generacji do zaspokajania swych potrzeb. Trwałość i samopodtrzymywanie się wzrostu implikuje zatem nie tylko krótkookresową, ale również międzygeneracyjną sprawiedliwość” [Report of the Word Commis- sion…, 1987]. Trwały rozwój musi być zatem zrównoważony, czyli musi istnieć równowaga pomiędzy trzema rodzajami kapitału: ekonomicznym, ludzkim i przyrodniczym [Piontek, 2002, s. 27], pomiędzy celami ekonomicznymi, spo­ łecznymi i jakością środowiska. Trwały i zrównoważony rozwój rozumiany jest często jako tzw. ekorozwój, jego celem jest zapewnienie trwałej poprawy jakości życia współczesnych i przyszłych pokoleń. Pojęcie trwałego i zrównoważonego rozwoju znajduje swoje odzwierciedlenie w wielu dokumentach Unii Europejskiej (m.in. Strategiczne Wytyczne Wspólnoty dla spójności na lata 2007–20132), 2 Decyzja Rady z dnia 6 października 2006 r. w sprawie Strategicznych Wytycznych Wspólnoty dla spójności (2006/702/WE) (Dziennik Urzędowy UE nr L 291 z 21 października 2006 r.). 16 1_murzyn.indd 16 10-09-20 10:27 1.2. Główne teorie wzrostu i rozwoju gospodarczego a także w Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej (art. 5), wyznaczając główny cel polityki publicznej. 1.2. Główne teorie wzrostu i rozwoju gospodarczego Ekonomia rozwoju (development economics) powstała pod koniec lat 40. XX wieku w odpowiedzi na pogłębiający się podział świata na bogatych i bied­ nych. Różnice między krajami były tak duże, że nie potrafiono wyjaśnić przy­ czyn nierówności za pomocą znanych wówczas metod. Teoria ekonomii oraz re­ trospektywna analiza procesów gospodarowania pozwalają wyróżnić trzy fazy rozwoju gospodarczego [Bywalec, 2005, s. 2]. Faza pierwsza polega na maksy­ malizacji tempa wzrostu gospodarczego, wyrażonego wskaźnikami przyrostu produktu narodowego oraz dynamiką produkcji ważniejszych działów gospo­ darki. Faza druga obejmuje wzrost dobrobytu materialnego (ekonomicznego) społeczeństwa, wyrażającego się przede wszystkim wzrostem zamożności oraz konsumpcji dóbr materialnych. Wreszcie, faza trzecia podkreśla wzrost tzw. do­ brobytu społecznego, czyli poziomu życia społeczeństwa, obejmującego nie tyl­ ko materialny, ale także społeczno­kulturowy wymiar życia. W wysokiej fazie rozwoju gospodarczego poprawa poziomu życia ludności może odbywać się bez powiększania wielkości produktu narodowego (czyli właściwie bez wzrostu gospodarczego). Dla wzrostu poziomu życia społeczeństwa wystarczą bowiem np. modyfikacje w strukturze podziału wytworzonego produktu społecznego, subiektywny wzrost jakości życia i zadowolenia. Obecnie, na początku XXI wieku, w fazie pierwszej i drugiej znajdują się przede wszystkim kraje słabo i nisko rozwinięte oraz kraje rozwijające się. Głów­ nym zadaniem gospodarek tych krajów jest osiąganie wysokiego tempa wzrostu gospodarczego i niwelowanie w ten sposób dystansu do krajów wyżej rozwinię­ tych. W literaturze przedmiotu współczesne teorie rozwoju gospodarczego kra­ jów słabiej rozwiniętych dzieli się zazwyczaj na trzy grupy [Piasecki, 2003a, s. 218]:  neoklasyczne teorie rozwoju gospodarczego,  teorie strukturalnego braku równowagi,  radykalne i marksistowskie teorie rozwoju gospodarczego. Teorie te różnią się przede wszystkim oceną roli państwa w życiu gospodar­ czym. Pierwsze prace z zakresu ekonomii rozwoju cechowało przekonanie o skuteczności interwencjonizmu państwowego w krajach rozwijających się. Opowiadano się za kontrolą państwową, mechanizmami antycenowymi i pro­ 17 1_murzyn.indd 17 10-09-20 10:27 Rozdział 1. Rozwój gospodarczy – uwarunkowania tekcjonizmem w handlu zagranicznym [Piasecki, 2003b, s. 44]. Zmiana podej­ ścia do obowiązujących paradygmatów rozwoju nastąpiła w połowie lat 70., kiedy zaczęto się opowiadać za wolnym rynkiem, wolnym handlem oraz ograni­ czeniem interwencji państwa w życiu gospodarczym. W latach 80. teorię i prak­ tykę gospodarczą w tej dziedzinie przeniesiono na grunt rozwiązań neoliberal­ nych, umocniło się także przekonanie co do skuteczności tzw. konsensusu waszyngtońskiego3. Druga połowa lat 90. pokazała, że strategie otwartości nie w każdych warunkach prowadzą do sukcesu gospodarczego. Obecnie badacze zajmujący się rozwojem zgadzają się, że fundamentalne znaczenie dla sukcesu rozwoju w dłuższym okresie mają inwestycje w kapitał ludzki i społeczny. Decy­ dującą rolę odgrywają przy tym instytucje oraz sektor prywatny, a także uwa­ runkowania kulturowe. Brak natomiast zgody co do sposobów przyspieszenia wzrostu gospodarczego i funkcji państwa w inicjowaniu procesów rozwojowych. Do powiększania lub niwelowania nierówności w poziomie rozwoju gospo­ darczego krajów i regionów mogą przyczyniać się różnice w tempie i dynamice wzrostu gospodarczego. Do analizy tego zjawiska wykorzystuje się modele wzrostu gospodarczego. Stosuje się różnorodne ich rodzaje w zależności od przy­ jętego kryterium: długookresowe i krótkookresowe, klasyczne i keynesowskie, jednoczynnikowe i wieloczynnikowe, matematyczne i ekonometryczne [szerzej: Woźniak, 2004, s. 127–198]. Z teorii wzrostu gospodarczego niejako wyrosła ekonomia rozwoju, dlatego nie sposób tutaj pominąć choćby krótkiego przeglądu jej dorobku. We współczesnej literaturze ekonomicznej wyróżnia się najczęściej trzy podstawowe sposoby analizy lub interpretacji długookresowego wzrostu gospodarczego:  neoklasyczną teorię wzrostu (modele egzogeniczne),  teorię wzrostu endogenicznego,  teorię realnego cyklu koniunkturalnego. Podstawowym punktem odniesienia dla niemal wszystkich analiz wzrostu jest neoklasyczny model wzrostu Solowa4 (opracowany przez R. Solowa w 1956 r.). Model ten zakłada, że funkcja produkcji5 odznacza się stałymi korzyściami skali oraz malejącymi krańcowymi produkcyjnościami kapitału i pracy, a także ogra­ niczoną substytucyjnością tych czynników produkcji. W modelu tym przyjmuje się postęp techniczny jako dany i bada wpływ podziału produktu gospodarki 3 Konsensus waszyngtoński był zespołem ekonomicznych recept, opracowanych pod auspicjami Banku Światowego i Międzynarodowego Funduszu Walutowego (przedstawionych przez J. Williamsona), które miały doprowadzić kraje rozwijające się do przyspieszonego rozwoju. Zasadnicze znaczenie przy­ pisywano deregulacji, liberalizacji i prywatyzacji. 4 Model ten często nazywany jest też modelem Solowa­Swana. 5 W modelach neoklasycznych wykorzystuje się funkcję produkcji C.W. Cobba i P.H. Douglasa. 18 1_murzyn.indd 18 10-09-20 10:27 1.2. Główne teorie wzrostu i rozwoju gospodarczego między konsumpcję i inwestycje na akumulację kapitału i wzrost. Model Solowa identyfikuje dwa możliwe źródła zróżnicowania produktu na pracownika: róż­ nice kapitału na pracownika i różnice wydajności pracy. Podstawową przyczyną zróżnicowania dochodu w skali międzynarodowej są zatem różnice w stopach akumulacji czynników produkcji oraz założenie o malejącej ich produkcyjności. Do stałego wzrostu produktu na pracownika może prowadzić tylko wzrost wy­ dajności pracy. Jeżeli przychody osiągane na rynku przez kapitał mają stanowić przybliżony wskaźnik jego wkładu w produkt, to rozpiętości między akumulacją kapitału fizycznego nie tłumaczą w żadnej mierze ani światowego wzrostu gospodarczego, ani międzynarodowych różnic dochodu [Romer, 2000, s. 42]. Zasadniczy wniosek, który płynie z modelu Solowa, polega na tym, że akumula­ cja fizycznego kapitału nie jest w stanie wytłumaczyć ani ogromnego wzrostu produktu na głowę w czasie, ani ogromnych różnic tego produktu w skali geo­ graficznej. Inne potencjalne źródła zróżnicowania realnych dochodów model ten traktuje albo jako egzogeniczne, a zatem niewyjaśniane w ramach modelu (np. postęp techniczny), albo jako w ogóle nieistniejące (np. korzyści zewnętrzne z kapitału), stąd potrzeba sięgnięcia poza model. Model Solowa, a także jego rozszerzona wersja opracowana przez N.G. Mankiwa, D. Romera i D.N. Weila, należą do egzogenicznych modeli wzrostu. Próby poszukiwania wyjaśnień różnic w poziomie dochodów podejmowali autorzy kolejnych modeli. W wyniku włączenia do rozważań postępu technicz­ nego, który w modelu neoklasycznym traktowany był jako zmienna egzogeniczna, powstały modele endogeniczne. Zgodnie z ich założeniami wzrost gospodar­ czy zależy przede wszystkim od akumulacji wiedzy, która znajduje wyraz w dzia­ łalności sektora badawczo­rozwojowego6. W teorię wzrostu endogenicznego duży wkład wniósł P. Romer, który koncentrował się na wyjaśnieniu postępu technicznego jako czynnika endogenicznego. W jego modelu kapitał rozumiany jest szeroko (obejmuje również inwestycje w działalność badawczo­rozwojo­ wą), a źródłem postępu technicznego jest nabywanie wiedzy przez praktykę. Z kolei R.E. Lucas zwrócił uwagę na znaczenie kapitału ludzkiego jako czynnika wyjaśniającego poziom i wzrost produktu narodowego. Jego zdaniem głównym czynnikiem długookresowego wzrostu gospodarczego jest wzrost indywidu­ alnych umiejętności pracowników, wyodrębniany jako samodzielny czynnik. Ogólnie biorąc, można wyodrębnić kilka determinant wzrostu endogenicznego: endogeniczny postęp techniczny związany z nakładami na badania i rozwój oraz innowacjami (m.in. P. Romer), akumulacja kapitału fizycznego i ludzkiego 6 Modele te rozwijali przede wszystkim P. Romer, G. Grossman i E. Helpman. Podaję za: Siwiński [2005, s. 732]. 19 1_murzyn.indd 19 10-09-20 10:27
Pobierz darmowy fragment (pdf)

Gdzie kupić całą publikację:

Polityka spójności UE a proces zmniejszenia dysproporcji w rozwoju gospodarczym Polski
Autor:
Sklep
Format
Cena

Opinie na temat publikacji:

Inne popularne pozycje z tej kategorii:

Czytaj również:

Prowadzisz stronę lub blog? Wstaw link do fragmentu tej książki i współpracuj z Cyfroteką: