Nieefektywna polityka wynagradzania naczelnej kadry kierowniczej w instytucjach sektora usług finansowych uznana została za jedną z przyczyn ostatniego kryzysu finansowego. Polityka wynagrodzeń stosowana przez czołowe korporacje finansowe zachęcała do podejmowania ryzykownych decyzji nastawionych na wyniki krótkookresowe, które gwarantowały wysokie premie kadrze zarządzającej. Nie były uwzględniane przy tym perspektywy długookresowe, co często negatywnie wpływało na wartość spółki w dłuższym okresie. Między innymi takie działania zachodzące w sektorze usług finansowych doprowadziły do spadku zaufania inwestorów i destabilizacji rynków finansowych zarówno w wysoko rozwiniętych gospodarkach, jak i w tych rozwijających się.
Darmowy fragment publikacji:
Agata Wieczorek – Uniwersytet Łódzki, Wydział Ekonomiczno-Socjologiczny
Katedra Ekonomii Instytucjonalnej, 90-214 Łódź, ul. Rewolucji 1905 r. nr 41
RECENZENT
Agata Adamska
REDAKTOR INICJUJĄCY
Monika Borowczyk
OPRACOWANIE REDAKCYJNE
Ewa Siwińska
SKŁAD I ŁAMANIE
AGENT PR
PROJEKT OKŁADKI
Stämpfli Polska Sp. z o.o.
Zdjęcie wykorzystane na okładce: © Shutterstock.com
© Copyright by Agata Wieczorek, Łódź 2016
© Copyright for this edition by Uniwersytet Łódzki, Łódź 2016
Wydane przez Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego
Wydanie I. W.07556.16.0.M
Ark. wyd. 12,0; ark. druk. 13,125
ISBN 978-83-8088-308-6
e-ISBN 978-83-8088-309-3
Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego
tel. (42) 665 58 63
90-131 Łódź, ul. Lindleya 8
www.wydawnictwo.uni.lodz.pl
e-mail: ksiegarnia@uni.lodz.pl
Spis treści
Wstęp
1.1.
1.2.
Rozdział 1
Wpływ kryzysu gospodarczego na politykę wynagradzania
osób zarządzających
Skandale korporacyjne z początków XXI wieku a nadzór korporacyjny
Kierunki reformy polityki wynagradzania osób zarządzających
1.2.1. Powiązanie wynagrodzeń z wynikami ekonomicznymi
1.2.2. Transparentność wynagrodzeń
1.2.3. Komitet ds. wynagrodzeń oraz niezależność członków rady jako nowe in-
stytucje nadzoru
1.2.4. Aprobata akcjonariuszy dla programów partycypacji osób zarządzających
we własności
1.3.
1.4.
1.5.
Geneza kryzysu finansowego z roku 2008
Dalsze kierunki reformy polityki wynagradzania po kryzysie finansowym
1.4.1. Inicjatywy Unii Europejskiej
1.4.2. Propozycje zmian w polityce wynagradzania w USA
1.4.3. Nowe platformy dialogu w spółkach
1.4.4. Kodeksy dobrych praktyk wybranych krajów UE
Podsumowanie
9
13
13
20
20
23
27
31
33
37
37
42
45
47
53
6
Spis treści
Rozdział 2
Nadzór korporacyjny i polityka wynagradzania osób
zarządzających w sektorze bankowym
Specyfika nadzoru korporacyjnego w sektorze bankowym
2.1.1. Bank jako instytucja zaufania publicznego
2.1.2. Problem agenta
2.1.3. Dualizm relacji biznesowych
2.1.4. Rynek kontroli korporacji
2.1.5. Struktury własnościowo-kontrolne grup finansowych
2.1.6. Transparentność operacji bankowych
Polityka wynagradzania osób zarządzających w bankach
2.2.1. Wyniki ekonomiczne a ryzyko
2.2.2. Wyniki krótko a długookresowe
2.2.3. Zasady wypłaty premii
2.2.4. Transparentność wynagrodzeń
2.2.5. Kategorie pracowników objętych regulacjami wynagrodzeń
Inicjatywy regulacyjne dotyczące polityki wynagradzania w bankach po kryzysie
finansowym
2.3.1. Zasady Dobrych Praktyk Wynagradzania Rady Stabilności Finansowej (FSB
2.1.
2.2.
2.3.
Principles for Sound Compensation Practices)
2.3.2. Zalecenia Komitetu Europejskich Organów Nadzoru Bankowego
2.3.3. Zalecenia Komisji Europejskiej, Dyrektywy CRD III i CRD IV
2.3.4. Polskie regulacje
Podsumowanie
2.4.
55
55
56
58
61
62
67
70
72
72
75
77
79
81
81
81
88
92
99
105
Rozdział 3
Wynagrodzenia osób zarządzających bankami w badaniach
empirycznych
Wynagrodzenie a wyniki ekonomiczne
Wynagrodzenie a rynek kontroli korporacji
Wynagrodzenie a standardy nadzoru korporacyjnego
Wynagrodzenie a ryzyko
Wynagrodzenie – porównanie sektorowe
Podsumowanie
3.1.
3.2.
3.3.
3.4.
3.5.
3.6.
107
107
114
120
128
136
140
Spis treści
7
Rozdział 4
Polityka wynagradzania osób zarządzających w polskich
bankach giełdowych – wyniki badań własnych
Ogólna charakterystyka badań
Ocena wybranych aspektów polityki wynagradzania
4.2.1. Transparentność polityki wynagradzania
4.2.2. Długoterminowe programy motywacyjne
4.2.3. Komitety ds. wynagrodzeń w praktyce polskich banków giełdowych
4.2.4. Poziom i struktura wynagrodzeń
Podsumowanie
4.1.
4.2.
4.3.
Zakończenie
Bibliografia
Spis tabel
143
143
144
144
154
167
177
189
191
195
209
Wstęp
Polityka wynagradzania kadry kierowniczej spółek stanowi jedno z naj-
ważniejszych standardów nadzoru korporacyjnego. Pod pojęciem tym
należy rozumieć narzędzia polityki kadrowej określające usytuowanie
wynagrodzeń w systemie motywacyjnym przedsiębiorstwa, założenia
dotyczące funkcji wynagrodzeń, procedur ich ustalania, różnicowania
i wypłaty, zasad indeksacji, ujawnień oraz osób i instytucji zaangażowa-
nych w te procesy.
Nieefektywna polityka wynagradzania naczelnej kadry kierowniczej
w instytucjach sektora usług finansowych uznana została za jedną z przy-
czyn ostatniego kryzysu finansowego. Polityka wynagrodzeń stosowana
przez czołowe korporacje finansowe zachęcała do podejmowania ryzy-
kownych decyzji nastawionych na wyniki krótkookresowe, które gwa-
rantowały wysokie premie kadrze zarządzającej. Nie uwzględniane były
przy tym perspektywy długookresowe, co często negatywnie wpływało
na wartość spółki w dłuższym okresie. Między innymi takie działania
zachodzące w sektorze usług finansowych doprowadziły do spadku zaufa-
nia inwestorów i destabilizacji rynków finansowych zarówno w wysoko
rozwiniętych gospodarkach, jak i w tych rozwijających się.
Światowy kryzys finansowy dotknął Polskę w ograniczonym stopniu.
Ta relatywnie dobra sytuacja rodzi naturalne pytanie o przyczyny, które
do tego doprowadziły. W tym kontekście wydaje się być interesujące do-
konanie oceny jakości i efektywności mechanizmów nadzoru korporacyj-
nego stosowanych w polskich bankach, ze szczególnym uwzględnieniem
standardów polityki wynagradzania kadry kierowniczej najwyższego
szczebla.
Literatura światowa zajmująca się problemem polityki wynagradza-
nia kadry zarządzającej w korporacjach jest bogata i wszechstronna.
10
Wstęp
W początkowych badaniach poszukiwano związku pomiędzy poziomem
wynagrodzenia menedżerów a wynikami ekonomicznymi spółek. Wśród
czynników wpływających na wysokość wynagrodzenia menedżerów, poza
wynikami ekonomicznymi, wymienia się także wielkość przedsiębior-
stwa. Potwierdzenie empiryczne znalazły tezy stawiane na gruncie teorii
porównań społecznych i teorii kapitału ludzkiego. Istotna jest również
forma kontroli nad korporacją.
Rady spółek, za pośrednictwem powoływanych w ramach ich działal-
ności komitetów ds. wynagrodzeń, wypracowują politykę wynagrodzeń.
Uwzględniane są w niej nie tylko wyniki ekonomiczne osiągane przez
przedsiębiorstwa, lecz także otoczenie, w jakim spółka prowadzi swoją
działalność gospodarczą, oraz wartość, jaką kreuje menedżer przez po-
siadaną wiedzę, doświadczenie, kwalifikacje, staż pracy. Większość prac
poświęconych tej tematyce odnosi się do Stanów Zjednoczonych i Wiel-
kiej Brytanii. Znacznie mniej jest badań prowadzonych w innych krajach,
w tym w Polsce.
W badaniach prowadzonych od początku lat 80, XX w. dotyczących
polityki wynagradzania osób zarządzających korporacjami nie brano
pod uwagę specyfiki sektorowej badanych spółek. Doświadczenia płynące
z ostatniego kryzysu finansowego skłaniają do podejmowania prób oce-
ny tych procesów, uwzględniając także podział na poszczególne sektory,
w tym przede wszystkim sektor bankowy. W ostatnich latach pojawiło się
wiele interesujących prac, w których odniesiono się do kwestii funkcjono-
wania systemów wynagradzania kadry menedżerskiej w sektorze banko-
wym. W pracach tych dokonywano oceny wpływu standardów nadzoru
korporacyjnego w instytucjach finansowych na ich efektywność w okresie
poprzedzającym wybuch kryzysu finansowego oraz po jego wystąpieniu.
Jednym z dominujących zagadnień było wynagradzanie osób zarządzają-
cych instytucjami finansowymi. Badania, których wyniki zostaną zapre-
zentowane w niniejszej książce, wpisują się w ten nurt prac badawczych
i jest to jedna z pierwszych w Polsce prób oceny jakości polityki wynagra-
dzania osób zarządzających instytucjami sektora bankowego.
Po wybuchu kryzysu finansowego w Unii Europejskiej wiele uwagi
poświęcono polityce wynagradzania kadry kierowniczej najwyższego
szczebla w sektorze bankowym. Wynikiem tego były zalecenia Komisji
Europejskiej i dyrektywy Parlamentu Europejskiego dotyczące tego ob-
szaru nadzoru korporacyjnego. Zmiany regulacji prawnych dotyczących
zasad wynagradzania kadry kierowniczej w sektorze bankowym w Polsce
miały miejsce dopiero od roku 2012. Istniejące w naszym kraju standardy,
wynikające z tych regulacji, są wciąż mniej rygorystyczne niż te stosowane
w większości krajów Unii Europejskiej. Daje to asumpt do podjęcia pró-
by oceny jakości polityki wynagradzania kadry zarządzającej w bankach
Wstęp
11
notowanych na Giełdzie Papierów Wartościowych w Warszawie. Jest
to główny cel książki.
Książka składa się z czterech rozdziałów. W pierwszym prowadzone
były rozważania poświęcone polityce wynagradzania kadry zarządzają-
cej, będącej jednym z najważniejszych instrumentów nadzoru korporacyj-
nego. Opisano wpływ skandali korporacyjnych z początku XXI w. oraz
ostatniego kryzysu finansowego na reformy standardów nadzoru korpora-
cyjnego związanych z polityką wynagradzania, prowadzących do poprawy
jakości tej polityki.
W drugim rozdziale rozważania skoncentrowały się na problematyce
sektora bankowego i stosowanych w nim standardów polityki wynagra-
dzania. Punktem wyjścia było przedstawienie specyfiki nadzoru korpo-
racyjnego w sektorze bankowym. Następnie omówiona została polityka
wynagradzania stosowana w sektorze bankowym z uwzględnieniem jej
poziomu transparentności oraz zaprezentowane zostały inicjatywy insty-
tucji międzynarodowych mające na celu usunięcie niedoskonałości poli-
tyki wynagradzania w bankach ujawnionych w czasie ostatniego kryzysu
finansowego.
Trzeci rozdział poświęcony został przedstawieniu wyników badań em-
pirycznych dotyczących polityki wynagradzania w sektorze bankowym.
Przegląd literatury dotyczącej tej problematyki został podzielony na pięć
głównych wątków badawczych: wynagrodzenie menedżerów a wyniki
ekonomiczne, wynagrodzenie menedżerów a rynek kontroli korporacji,
wynagrodzenie menedżerów a standardy nadzoru korporacyjnego, wyna-
grodzenie menedżerów a ryzyko oraz porównanie sektorowe.
Ostatni rozdział stanowi warstwę empiryczną pracy. Zaprezentowano
w nim wyniki badań prowadzonych przez autorkę na próbie 16 banków
notowanych na Giełdzie Papierów Wartościowych w Warszawie w latach
2005–2013. Przedmiotem badań były: transparentność polityki wyna-
gradzania, długoterminowe programy motywacyjne oraz komitety ds.
wynagrodzeń. Został stworzony zintegrowany indeks transparentności
polityki wynagradzania w polskich bankach giełdowych. Przeprowadzo-
no porównanie poziomu i struktury wynagrodzeń osób zarządzających
w spółkach z sektora bankowego
Książka jest efektem prowadzonych przeze mnie badań nad problema-
tyką nadzoru korporacyjnego, uwieńczonych rozprawą doktorską, obro-
nioną na Uniwersytecie Łódzkim w roku 2015. Na jej podstawie została
przygotowana niniejsza publikacja. Przedstawione w niej wyniki badań
były efektem projektu badawczego finansowanego przez Narodowe Cen-
trum Nauki na mocy decyzji DEC-2011/03/B/HS4/04814.
Osobą, która zainspirowała mnie do podjęcia problematyki nadzo-
ru korporacyjnego, w szczególności polityki wynagradzania w sektorze
12
Wstęp
bankowym, był promotor mojej rozprawy doktorskiej Profesor Piotr Ur-
banek z Uniwersytetu Łódzkiego. W tym miejscu pragnę podziękować
Panu Profesorowi za ukierunkowanie moich zainteresowań naukowych.
Wdzięczna jestem także za opiekę naukową i współpracę przy realizacji
projektu badawczego.
Rozdział 1.
Wpływ kryzysu
gospodarczego na politykę…
wynagradzania osób
zarządzających
1.1.
1.1. Skandale korporacyjne z początków
XXI wieku a nadzór korporacyjny
Przełom XX i XXI w. zostanie zapamiętany jako okres, w którym ujaw-
niono wiele skandali korporacyjnych. Spektakularne przykłady nadużyć,
korupcji, bankructw, oportunizmu menedżerów wykorzystujących swoje
pozycje ze szkodą dla akcjonariuszy, interesariuszy i spółek stały się do-
wodem braku odpowiedniego nadzoru ze strony władz spółek, a także
regulatorów rynku. Spowodowało to spadek społecznego zaufania do kor-
poracji i rynków kapitałowych, a także ukazały niedoskonałości standar-
dów nadzoru korporacyjnego, które nie zapobiegły nieuczciwości kadry
kierowniczej najwyższego szczebla.
Niska efektywność nadzoru korporacyjnego była jednym z czynników,
które przyczyniły się do pojawienia się na tak szeroką skalę przestępstw
korporacyjnych. Kadra kierownicza najwyższego szczebla nadużywała
swojej pozycji, a także wykorzystywała zasoby korporacji niezgodnie z ich
przeznaczeniem tak, by maksymalizować swoje własne korzyści kosztem
spółek i akcjonariuszy. Do tego celu stosowała zarówno mechanizmy zna-
ne organom regulacyjnym (np. piramida finansowa), jak i te mniej znane
(np. „kreatywna księgowość”). Metody te okazały się na tyle skuteczne
w zaspokajaniu nadmiernych ambicji i chciwości menedżerów, że warto
przyjrzeć się bliżej praktykom stosowanym w korporacjach.
Pierwszą grupą mechanizmów stosowanych przez kadry kierownicze
było fałszowanie sprawozdań finansowych, zwane „kreatywną księgowoś-
cią”. Zjawisko to polega na manipulowaniu danymi w sprawozdaniach fi-
nansowych w taki sposób, by spółka w swoich raportach wykazywała zyski
14
Rozdział 1. Wpływ kryzysu gospodarczego na politykę…
bądź też pokazywała mniejsze ryzyko. Tylko od stycznia do marca 2002 r.
64 spółki w Stanach Zjednoczonych zostały oskarżone o fałszowanie spra-
wozdań finansowych1. W przypadku Global Crossing inwestorzy zostali
zachęceni korzystnymi raportami, które nie uwzględniały faktu, iż kable
światłowodowe nie sprzedawały się tak dobrze, jak zakładano2. Korporacja
WorldCom nieprawidłowo zaksięgowała prawie 4 mld dolarów (wydatki
bieżące zaksięgowała jako inwestycje kapitałowe). Dzięki temu zabiegowi
w 2001 r. zamiast ponieść stratę, mogła zanotować 1,38 mld zysku netto.
Nieprawidłowości w sprawozdaniach Xeroxa sięgały 5 lat. Audyt przepro-
wadzony przez Amerykańską Komisję Papierów Wartościowych i Giełd
(SEC) ujawnił plany kierownictwa zmierzające do odpisania około 3 mld
dolarów od zysku w ciągu 4 lat, co mogłoby zrekompensować nieprawidło-
wości z poprzedniego okresu3. Jednakże najbardziej znane przykłady wyko-
rzystania „kreatywnej księgowości” stosowane były w korporacjach Enron
i Tyco. Spółki te manipulowały danymi księgowymi oraz transferowały
zadłużenie korporacji do tak zwanych spółek specjalnego przeznaczenia
(special purpose entity, SPE)4. Zakładano je w taki sposób (zgodnie z wymo-
gami dotyczącymi zaangażowania kapitałowego), by korporacje nie musiały
włączać ich do swoich skonsolidowanych sprawozdań finansowych. Takie
działania były zgodne z prawem, choć korporacje często naginały przepisy
dla własnych korzyści. Enron dokonywał także działań nielegalnych, np.
spółki specjalnego przeznaczenia były przejmowane przez poszczególnych
pracowników korporacji jako ich prywatne spółki5.
Bank BCCI (Bank of Credit and Commerce International), który pro-
wadził operacje w ponad 60 krajach, został ogłoszony największym świato-
wym oszustem. Bank pozyskał środki finansowe od ponad miliona depo-
nentów na całym świecie i stał się „osobistą skarbonką” dla swoich arabskich
i pakistańskich właścicieli oraz uprzywilejowanych klientów. Dla najlep-
szych klientów bank powiększył ich konta o miliony dolarów, często bez
dokumentacji, a czasem z naruszeniem własnych limitów kredytowych6.
Aby ukryć straty, bank planował pokryć je, dokonując wypłat odsetek
1 Czarne dni Wall Street, http://www.przeglad-tygodnik.pl/pl/artykul/czarne-dni-
-wall-street (dostęp 04.06.2013).
10 największych bankructw wszech czasów, http://www.pb.pl/1268987,94930,10-
-najwiekszych-bankructw-wszech-czasow (dostęp 04.06.2013).
3 Xerox zgubił 2 mld USD, http://biznes.interia.pl/news/xerox-zgubil-2-mld-
2
-usd,277108 (dostęp 04.06.2013).
4 M. Aluchna, Oszustwa korporacyjne korporacyjne (część I). Geneza, skala i zagroże-
nia, „Studia i Prace Kolegium Zarządzania i Finansów” 2008, z. 86, s. 64.
Ibidem, s. 67.
5
6 World-Class Fraud: How B.C.C.I. Pulled It Off – A special report.; At the End of a Twisted
Trail, Piggy Bank for a Favored Few, http://www.nytimes.com/1991/08/12/business/
1.1. Skandale korporacyjne z początków XXI wieku a nadzór korporacyjny
15
od kredytów z depozytów innych klientów. Bank BCCI, którego wartość
szacowano na 20 mld dolarów, okazał się bezwartościowy. W 1991 r. upadł,
będąc zadłużonym na 13 mld dolarów.
Między rokiem 1984 a 1995 wiceprezes nowojorskiego oddziału Daiwa
Bank, Toshihide Iguchi, aby ukryć swoje błędne decyzje na rynku obli-
gacji, sprzedawał obligacje z kont Daiwa Bank i fałszował dokumentacje
w aktach banku. Menedżerowie banku, chcąc oszukać amerykańskich
regulatorów, tuszowali ogromne straty handlowe. W 1996 r. Daiwa Bank
przyznał się do 16 zarzutów, w tym 2 zarzutów konspiracji, 1 zarzutu o tu-
szowanie, 10 zarzutów o fałszowanie ksiąg i ewidencji, 2 zarzutów defrau-
dacji na podstawie fałszywych oświadczeń (wire fraud) oraz 1 zarzutu
utrudniania badania przez Zarząd Rezerwy Federalnej7.
Drugim typem nadużyć było nierzetelne badanie sprawozdań finanso-
wych przez firmy audytorskie. Gdyby audytorzy sumiennie wykonywali
swoje obowiązki, nie doszłoby do tylu nadużyć ze strony menedżerów,
gdyż nieprawidłowości w raportach spółek byłyby wykrywane od razu
po ich pojawieniu. Grant Thornton (GT) była firmą audytorską korpo-
racji Parmalat od 1990 do pierwszej połowy 1999 r. Zgodnie z włoskim
prawem firma audytorska może być zatrudniania przez spółkę najdłużej
przez 9 lat z rzędu. Po tym czasie przedsiębiorstwo jest zobowiązane zmie-
nić audytora. W obawie przed odkryciem manipulacji w sprawozdaniach
finansowych Parmalatu, M. Bianchi i L. Penca (audytorzy Grant Thorn-
ton), wykorzystując sieć powiązań GT, stworzyli nową „tarczę”, niesławną
firmę Bonlat, która została uwierzytelniona przez Grant Thornton – miała
ona działać jako rewident wtórny korporacji Parmalat, a nowy rewident
działałby jako rewident główny8. W momencie, gdyby główny rewident
nie był zbyt wymagający, firma Bonlat mogłaby zostać użyta jako „kosz
na śmieci” (a waste basket), który pozostawałby poza bezpośrednią kon-
trolą głównego rewidenta.
N. Temple (adwokat firmy Arthur Andersen) poradziła właścicielom
firmy Andersen i jej pracownikom, by zastosowali istniejące w spółce pro-
cedury dotyczące przechowywania dokumentów i zniszczyli wszystkie
materiały (łącznie z mailami i nagraniami na poczcie głosowej) związane
z korporacją Enron. Odbyło się to w czasie, gdy Komisja Papierów War-
tościowych (Securities and Exchange Commission, SEC) prowadziła już
world-class-fraud-bcci-pulled-it-off-special-report-end-twisted-trail-piggy-bank.
html?pagewanted=all (dostęp 13.07.2016).
7 Daiwa Bank Admits Guilt In Cover-Up, http://www.nytimes.com/1996/02/29/busi-
Parmalat case, „Law Working Paper”, May 2005, no. 40, s. 24.
ness/daiwa-bank-admits-guilt-in-cover-up.html (dostęp 13.07.2016).
8 G. Ferrarini, P. Giudici, Financial scandals and the role of private enforcement: the
Pobierz darmowy fragment (pdf)
