Cyfroteka.pl

klikaj i czytaj online

Cyfro
Czytomierz
00542 004151 24091420 na godz. na dobę w sumie
wyszukaj dokładnie | pobierz wtyczkę
Polska w strefie euro - ebook/pdf
Polska w strefie euro - ebook/pdf
Autor: Liczba stron: 185
Wydawca: C. H. Beck Język publikacji: polski
ISBN: 978-83-255-0262-1 Data wydania:
Lektor:
Kategoria: ebooki >> naukowe i akademickie >> inne
Porównaj ceny (książka, ebook, audiobook).
Czytaj online.
Komentuj

W miarę upływu od momentu wstąpienia Polski do Unii Europejskiej w kraju narasta spór dotyczący faktycznej gotowości gospodarki do uczestnictwa w systemie wspólnego pieniądza. Głównym przedmiotem sporu jest wybór właściwego terminu akcesji. Specjaliści analizują potencjalne korzyści i koszty wynikające z tego kroku.

W pracy poruszono te wszystkie kwestie, które są szczególnie ważne dla zrozumienia mechanizmów działania unii walutowej i potencjalnych konsekwencji związanych z uczestnictwem w niej polskiej gospodarki. Lektura pracy daje pełen obraz działań, jakie powinny być podjęte w celu dostosowania polskiej gospodarki do harmonijnego rozwoju po przyjęciu euro.

Prof. zw dr hab. Leokadia Oręziak
Katedra Finansów Międzynarodowych, SGH


Podejście Autora można określić jako bardzo pragmatyczne: tylko w ograniczonym stopniu wdaje się On w fundamentalne spory o to, czy euro w dłuższej perspektywie przyniesie Polsce więcej korzyści czy problemów albo jak wyznaczyć datę przyjęcia wspólnej waluty, natomiast skupia swoją uwagę na dzisiejszych warunkach wyjściowych dotyczących uczestnictwa w strefie euro (warunkach występujących zarówno po stronie spełnienia nominalnych kryteriów z Maastricht, jak i związanych ze strukturami gospodarki polskiej, a więc dotyczącymi konwergencji realnej) i następnie rozważa, jakie działania polityki gospodarczej mogłyby oczekiwanemu procesowi wstępowania do strefy nadać charakter optymalny.

Prof. dr hab. Dariusz Filar
Katedra Mikroekonomii, Uniwersytet gdański
Członek Rady Polityki Pieniężnej

Znajdź podobne książki Ostatnio czytane w tej kategorii

Darmowy fragment publikacji:

Polska w strefie euro E S N A N I F Micha∏ Pronobis Polska w strefie euro Wydawnictwo C.H. Beck Warszawa 2008 Wydawca: Dorota Ostrowska-Furmanek Redakcja merytoryczna: Urszula Cielniak Recenzenci: prof. zw. dr hab. Marian Noga prof. zw. dr hab. Leokadia Oręziak prof. dr hab. Henryk Ćwikliński prof. dr hab. Dariusz Filar Projekt okładki i stron tytułowych: GRAFOS Ilustracja na okładce: © Konstantin Inozemtsev/iStockphoto.com Seria: Finanse Podseria: Finanse międzynarodowe Publikacja dofi nansowana przez Wyższą Szkołę Bankową w Gdańsku © Wydawnictwo C.H. Beck 2008 Wydawnictwo C.H. Beck Sp. z o.o. ul. Bonifraterska 17, 00-203 Warszawa Skład i łamanie: Krzysztof Ciężkowski Druk i oprawa: Cyfrowe Centrum Druku, Bydgoszcz ISBN 978-83-255-0262-1 Spis treści Wprowadzenie .......................................................................................................... 7 1. Geneza i teoretyczne podstawy integracji walutowej w Europie ...................... 11 1.1. Implikacje rosnącego znaczenia ekonomii międzynarodowej ......................... 11 1.2. Początki ścisłej współpracy walutowej w Europie ........................................... 15 1.3. Europejski System Walutowy .......................................................................... 17 1.4. Unia Gospodarcza i Walutowa ........................................................................ 22 1.4.1. Kryteria zbieżności nominalnej ............................................................. 23 1.4.2. Wprowadzenie euro ............................................................................. 28 1.5. Koncepcja optymalnego obszaru walutowego jako teoretyczny fundament integracji monetarnej ..................................................................................... 30 1.6. Potencjalne korzyści z utworzenia unii walutowej ........................................... 35 1.7. Potencjalne koszty wynikające z przyjęcia wspólnej waluty ............................. 41 1.8. Konkluzje ....................................................................................................... 47 2. Mechanizmy optymalizujące zdolność gospodarki do funkcjonowania w ramach unii walutowej .................................................................................... 49 2.1. Konwergencja nominalna – ocena adekwatności z perspektywy nowych krajów członkowskich ..................................................................................... 49 2.1.1. Efekt Balassy–Samuelsona – bariera wypełnienia kryterium infl acyjnego .......................................................................................... 51 2.1.2. Trudności ze spełnieniem kryterium stabilności kursu walutowego .......................................................................................... 54 2.1.3. Kryterium stóp procentowych – obiektywna ocena rynku ...................... 56 2.1.4. Mankamenty metodologiczne ............................................................... 56 2.2. Postęp procesu konwergencji realnej – faktyczna determinanta sukcesu w unii walutowej ............................................................................................ 57 2.2.1. Minimalizacja ryzyka wystąpienia szoków asymetrycznych ................... 59 2.2.2. Skuteczność płynnego kursu walutowego jako mechanizmu akomodującego wstrząsy koniunkturalne ............................................. 62 2.2.3. Elastyczny rynek pracy – podstawowy katalizator wstrząsów ............................................................................................ 64 2.2.4. Fiskalny amortyzator zaburzeń popytowych ......................................... 66 2.3. Pożądany układ parametrów makroekonomicznych ....................................... 67 5 Spis treści 2.4. Polityka kursowa przed akcesją do strefy euro ................................................ 73 2.4.1. Wybór reżimu kursowego w okresie przedakcesyjnym .......................... 74 2.4.2. Optymalne policy mix wewnątrz ERM2 ................................................. 79 2.4.3. Trudności z wyznaczeniem kursu centralnego ...................................... 81 2.5. Konkluzje ....................................................................................................... 83 3. Ocena postępów konwergencji w wybranych krajach strefy euro oraz w grupie accesion countries – analiza empiryczna ..................................... 87 3.1. Analiza kondycji gospodarek wybranych krajów UGW .................................... 88 3.1.1. Niemcy ................................................................................................. 89 3.1.2. Włochy ................................................................................................. 93 3.1.3. Grecja, Hiszpania i Portugalia ............................................................... 95 3.2. Kraje akcesyjne – ocena postępu konwergencji i stanu przygotowań do przystąpienia do strefy euro ....................................................................... 102 3.2.1. Konwergencja makroekonomiczna ....................................................... 104 3.2.2. Konwergencja strukturalna ................................................................... 115 3.3. Konkluzje ....................................................................................................... 126 4. Polska przed akcesją do strefy euro – stan przygotowania gospodarki, podstawowe problemy i możliwości ich rozwiązania ........................................ 129 4.1. Charakterystyka sytuacji makroekonomicznej w Polsce w 2007 r. ................... 129 4.2. Analiza gotowości do przyjęcia wspólnej waluty w Polsce – główne obszary konwergencji .................................................................................................. 135 4.2.1. Budżet .................................................................................................. 135 4.2.2. Sfera monetarna – infl acja, kurs, defi cyt na rachunku bieżącym ............ 139 4.2.3. Rynek pracy .......................................................................................... 145 4.2.4. Zbieżność cykliczna i synchronizacja polityk pieniężnych NBP i EBC ..... 148 4.3. Konkluzje ....................................................................................................... 154 Podsumowanie i wnioski końcowe ............................................................................. 159 Spis internetowych źródeł danych .............................................................................. 167 Spis skrótów .............................................................................................................. 169 Bibliografi a ................................................................................................................ 171 Indeks ....................................................................................................................... 179 6 Wprowadzenie Po przystąpieniu Polski do Unii Europejskiej, kolejnym krokiem w kierunku dalszej integracji gospodarczej staje się wejście do strefy euro. Stanowi to za- razem duże wyzwanie dla krajowej polityki gospodarczej. Akcesja do Unii Go- spodarczej i Walutowej ostatecznie przesądziłaby o pełnym włączeniu polskiej gospodarki w struktury jednolitego rynku, przestrzeni niczym nieskrępowanej wymiany. Krok ten wydaje się uzasadniony ekonomicznie, przede wszystkim ze względu na skalę wzajemnych powiązań ekonomicznych. Mimo to w kraju toczy się spór dotyczący faktycznej gotowości gospodarki do uczestnictwa w sy- stemie wspólnego pieniądza, a co za tym idzie – wyboru właściwego terminu akcesji oraz potencjalnych korzyści i kosztów stąd wynikających. Istota tego sporu, w dużym uproszczeniu, sprowadza się do zderzenia argumentów za jak najszybszym przyjęciem euro z argumentami za maksymalnym odłożeniem tej operacji w czasie. Dyskusja zwolenników i przeciwników wejścia do strefy euro trwa i staje się coraz ostrzejsza, choć oparta jest solidnie zarówno o rozwinię- tą teorię integracji monetarnej, jak i rozległe badania empiryczne przedmiotu. Brak jednoznacznego rozstrzygnięcia tej kwestii, a także sama jej waga dla pol- skiej gospodarki zachęca do podjęcia dodatkowych badań w tym kierunku. Co istotne, niniejsza praca nie ma na celu weryfi kować, czy wejście do stre- fy euro jest opłacalne czy nie i w związku z tym, czy należy przyjąć wspólną walutę. Kwestia przystąpienia Polski do UGW jest już przesądzona, problemem pozostaje jednak optymalne przygotowanie się do tego przedsięwzięcia, gwa- rantujące bezpieczeństwo i korzyści z funkcjonowania we wspólnym obszarze walutowym. Głównym problemem badawczym postawionym w niniejszej pracy jest zatem pytanie: jak, przyjmując dzisiejsze warunki wyjściowe, optymal- nie przygotować polską gospodarkę do funkcjonowania w strefi e euro? 7 Wprowadzenie Równocześnie sformułowano następujące problemy pomocnicze, aby z od- powiedzi na nie stworzyć swoistą metodę dojścia do celu fi nalnego niniejszej pracy: 1. Jakie warunki teoretyczne powinna spełniać gospodarka, aby można było powiedzieć, że jest optymalnie przygotowana do wejścia do unii walutowej? 2. Jakie utrudnienia wystąpić mogą w okresie przedakcesyjnym z perspektywy krajów obecnie kandydujących do strefy euro, w tym Polski? Jaki charakter mają te utrudnienia? Które z nich można rozwiązać przez oddziaływanie krajowej po- lityki gospodarczej, a które są czynnikami niezależnymi (egzogenicznymi)? 3. Czy zalecenia teoretyczne dotyczące przygotowania gospodarki są uniwer- salne? Czy też, ze względu na heterogeniczność struktur gospodarczych, są one odmienne dla poszczególnych krajów? 4. Czy zalecenia teoretyczne sprawdzają się w praktyce? Inaczej mówiąc, czy obserwacje empiryczne weryfi kują postawione tezy? Czy doświadczenia krajów obecnie tworzących strefę euro potwierdzają słuszność zaleceń teoretycznych? Czy niezastosowanie się do nich istotnie spowodowało negatywne konsekwen- cje w UGW? Czy zastosowanie się do nich oznaczało z kolei sukces w UGW? 5. Jak na tle tej analizy prezentuje się Polska? Na jakim etapie konwergencji znajduje się dziś krajowa gospodarka? Czy można wskazać, dokonując dekom- pozycji przygotowania polskiej gospodarki do funkcjonowania w strefi e euro, w których obszarach przygotowanie to jest mniej, a w których bardziej zaawan- sowane? Jak wypada ono na tle pozostałych gospodarek krajów akcesyjnych? Czy ewentualnie zidentyfi kowane ubytki konwergencji uniemożliwiać będą płynne funkcjonowanie gospodarki w strefi e euro? Jakie problemy należy roz- wiązać, aby gospodarka była gotowa do optymalnego uczestnictwa w UGW? Niniejsza praca składa się z czterech rozdziałów. Pierwszy z nich opisuje przesłanki i genezę utworzenia unii walutowej w Europie, największy nacisk kładąc na problemy stąd wynikające. Zaprezentowano w nim ponadto poten- cjalne korzyści i koszty przyjęcia wspólnej waluty, a także zarys koncepcji op- tymalnego obszaru walutowego R. Mundella jako teoretycznego fundamentu integracji monetarnej. W rozdziale drugim analizie poddano zasadność stosowania kryteriów kon- wergencji nominalnej wobec dzisiejszych krajów akcesyjnych oraz możliwość wystąpienia z tego tytułu ewentualnych zakłóceń w procesie optymalnego przy- gotowania się do wejścia do strefy euro. W rozdziale tym skupiono się również na cechach makroekonomicznych i strukturalnych, jakie powinny zostać wy- kształcone w gospodarce, aby była ona zdolna do właściwego funkcjonowania w strefi e jednowalutowej. Podjęty został także temat pożądanego kształtu poli- tyki kursowej w okresie przedakcesyjnym. 8 Wprowadzenie Trzeci rozdział niniejszej pracy stanowi empiryczną analizę kondycji gospo- darczej wybranych krajów UGW, ze wskazaniem na czynniki determinujące zaobserwowaną sytuację w tych gospodarkach. Dokonano w nim także oceny postępów konwergencji i stanu przygotowań do przystąpienia do strefy euro w grupie krajów akcesyjnych. Zestaw branych pod uwagę parametrów sformu- łowano na gruncie odniesienia do zarysowanej w poprzednich rozdziałach te- orii. Czwarty rozdział jest próbą określenia stanu przygotowania polskiej gospo- darki do przyszłej integracji monetarnej z Europą, precyzyjnego zidentyfi kowa- nia podstawowych obszarów problemowych (gdzie ewentualnie występować mogą znaczące luki konwergencji), a zarazem sformułowania pakietu niezbęd- nych dostosowań i reform. Intencją autora jest zaproponowanie rozwiązań, któ- rych wdrożenie zagwarantuje takie wyprofi lowanie polskiej gospodarki, aby po wejściu do UGW czerpała ona realne korzyści z uczestnictwa w systemie wspól- nego pieniądza. Aby doprowadzić do rozwiązania podjętego problemu badawczego, zasto- sowano pogłębioną analizę literatury teoretycznej i empirycznej przedmiotu. Pozwoliło to na dokonanie syntezy opracowanych wniosków na podstawie wy- korzystywanego w tych źródłach rozległego zbioru parametrów makroekono- micznych i strukturalnych. Dzięki temu możliwe było wszechstronne i komplek- sowe uchwycenie wszystkich istotnych aspektów badanego obszaru. Co ważne, dotychczas prowadzone badania w tej dyscyplinie w większości odnosiły się tylko do wybranych aspektów tematu, rzadko zaś koncentrowały się na całościowym ujęciu problemu. Tego typu szerokie analizy nieczęsto też przeprowadzano, implementując je do warunków polskich. Ponadto, jak już wcześniej wspomniano, nie dawały one jednoznacznych wyników, co sprawia, że podjęty problem nadal pozostaje otwarty, nierozwiązany. Fakty te uzasad- niają celowość dodatkowych badań, a także dają podstawę do stwierdzenia, że niniejsza praca stanowi istotny wkład w dotychczasowy stan wiedzy z tej dzie- dziny. Wartością prezentowanej analizy może być także jej aktualność, co ma szczególne znaczenie, biorąc pod uwagę dynamiczny i żywiołowy charakter procesów konwergencji. Ograniczeniem zakresu prowadzonych w pracy rozważań jest, po pierwsze, czas. Praca w większości uwzględnia stan faktyczny do 2007 r. Tymczasem, jak wspomniano, badany problem nie jest statyczny, podlega ciągłym zmianom. Po drugie, optymalizacja procesu przygotowań gospodarki do akcesji do strefy euro determinowana może być nie tylko przez czynniki leżące w zasięgu oddziały- wania polityki gospodarczej, lecz także przez czynniki zewnętrzne, jak choćby sytuację koniunkturalną na świecie. W pracy przyjęto założenie neutralności 9 Wprowadzenie zewnętrznych warunków koniunkturalnych. Po trzecie, proces badawczy prze- prowadzony zostanie momentami na wysokim poziomie uogólnienia (podejście bird’s eye view). Autor ma świadomość, że można by zaproponować analizę głęb- szą, precyzyjniejszą. Praca musiałaby być jednak wówczas bardzo obszerna, czego zdołano uniknąć dzięki przyjętemu kompleksowemu podejściu. Z drugiej strony szerokie ujęcie problemu nie musi jednocześnie oznaczać jego spłycenia czy też formułowania zbyt powierzchownych wniosków. 10 1 Geneza i teoretyczne podstawy integracji walutowej w Europie 1.1. Implikacje rosnącego znaczenia ekonomii międzynarodowej Współczesna gospodarka w coraz większym stopniu funkcjonuje w wymiarze międzynarodowym. Współzależności ekonomiczne między poszczególnymi krajami są faktem. Rozwój powiązań wykraczających poza tradycyjne granice gospodarki narodowej stał się ekonomiczną koniecznością i niejako naturalnym procesem formułującym się już od wielu stuleci [Budnikowski i in. (red.), 1996, s. 20–21]. W przeszłości narodziny idei wolnego handlu oraz postępy w dziedzi- nie produkcji, której skala przekraczała chłonność rynków krajowych, stworzyły potrzebę liberalizacji międzynarodowej wymiany, dotychczas blokowanej przez protekcjonistyczną politykę państw. W wyniku systematycznego powstawania nowych więzi zewnętrznych następował szybki wzrost obrotów handlowych. Zacieśnieniu wzajemnych stosunków gospodarczych sprzyjał dodatkowo awans technologiczny, obniżając koszty transportu i komunikacji. Świat stał się bar- dziej otwarty, a coraz głębsza symbioza ekonomiczna między krajami i regio- nami stanowiła źródło dynamicznego wzrostu gospodarczego. Zaczęto mówić o gospodarce globalnej. Na gruncie teorii, korzyści, jakie odnosi gospodarka z tytułu większej ot- wartości na wymianę, w sposób systemowy opisywali już pionierzy klasycz- nej myśli ekonomicznej (m.in. Adam Smith, David Ricardo). Podkreślali oni, że rozwój specjalizacji gospodarek oraz handel międzynarodowy prowadzi do lepszego wykorzystania mocy wytwórczych oraz optymalnej, z punktu widze- nia posiadanych zasobów, struktury produkcji [Budnikowski i in. (red.), 1996, s. 20–21]. Koncentracja nakładów w dziedzinach najbardziej produktywnych, 11 1. Geneza i teoretyczne podstawy integracji walutowej w Europie wzrost efektywności wytwarzania, a także poddanie gospodarki rygorom zagra- nicznej konkurencji jednoznacznie pozytywnie oddziałuje na wielkość docho- du narodowego. Szeroki rynek zbytu oraz ułatwiony dostęp do zewnętrznych zasobów produkcyjnych to argumenty za międzynarodową integracją ekono- miczną, ograniczającą bariery wzrostu gospodarczego [Kisiel-Łowczyc (red.), 1997, s. 206]. Poza wzrostem wolumenu handlu, transferem technologii oraz siły roboczej, otwarcie gospodarki na wymianę zagraniczną uruchomiło także międzynarodowe przepływy pieniądza. Było to niezbędne do regulowania wza- jemnych płatności zewnętrznych. W późniejszym czasie, wraz z postępami w li- beralizacji przepływów kapitałowych między krajami, „umiędzynarodowienie” pieniądza służyć zaczęło fi nansowaniu rozwoju gospodarek uboższych, z dru- giej zaś strony krajom o obfi tych zasobach kapitału stworzyło przestrzeń do jego bardziej rentownego alokowania. Tendencje do jednoczenia się rynków pod względem handlowym oraz będą- ce tego pochodną stałe zwiększanie się masy pieniądza w obiegu międzynaro- dowym zmuszało uczestników procesu wymiany do poszukiwania odpowiedniej formuły unifi kacji monetarnej, w celu ułatwienia rozliczeń płatniczych między krajami. Niejednolity pieniądz zakłócał bowiem obrót zewnętrzny, implikując brak stabilności i przejrzystości we wzajemnych relacjach cenowych, partnerów handlowych skazywał natomiast na ponoszenie uciążliwych kosztów transak- cyjnych wynikających z zamiany jednej jednostki pieniężnej na drugą. W czasach pieniądza kruszcowego ważnym krokiem w kierunku standary- zacji monetarnej okazała się likwidacja zjawiska bimetalizmu, czyli jednoczes- nego występowania złota i srebra w charakterze środka płatniczego zarówno w obiegu krajowym, jak i międzynarodowym. Bimetalizm prowadził wówczas do ogromnego chaosu walutowego, gdyż cena tych dwóch kruszców ulegała cią- głym zmianom [Kowalewski, 2001a, s. 18–19]. W dobie pieniądza papierowego zaś wysiłki władz monetarnych zmierzały do ograniczenia wahań kursów walut wymiennych, bądź też całkowitego ich usztywnienia względem siebie. Dopro- wadziło to do powstania lokalnych unii walutowych oraz przyjmowania syste- mu waluty złotej [Skodlarski i in., 2004, s. 149–150]. Próby ujednolicenia jednostek pieniężnych przez tworzenie regionalnych ob- szarów walutowych polegały na wprowadzaniu w obrębie kilku krajów wspól- nej waluty, bądź też na funkcjonowaniu różnych walut o sztywnych parytetach wymiennych względem siebie [Snider, 1967]. Sztywny kurs między kilkoma odrębnymi, w pełni wymienialnymi walutami stanowił w takim przypadku sub- stytut przyjęcia jednej waluty, co w konsekwencji miało stymulować między- narodowe obroty handlowe oraz upłynniać regulowanie zewnętrznych płatno- ści wewnątrz obszaru wspólnego pieniądza. Najbardziej znanymi przykładami 12 1.1. Implikacje rosnącego znaczenia ekonomii międzynarodowe unii monetarnych w historii gospodarczej były: zawiązany w 1834 r. Związek Celny (Zollverein), obejmujący Prusy i pozostałe kraje niemieckie, który dał po- czątek unii walutowej w przyszłym, zjednoczonym państwie niemieckim; po- wstała w 1865 r. Łacińska Unia Monetarna, w skład której wchodziły Francja, Włochy, Belgia, Szwajcaria, Grecja i Bułgaria; oraz utworzona w 1873 r. Skan- dynawska Unia Monetarna, zrzeszająca Szwecję, Danię i Norwegię [Bukowski, 2003]. Ostatnia z wymienionych unii odniosła zresztą największy sukces, prze- de wszystkim ze względu na bardzo pokrewny charakter gospodarek ją tworzą- cych [Skodlarski i in., 2004, s. 150]. Wydarzeniem przełomowym w historii międzynarodowych stosunków walu- towych było wprowadzenie systemu waluty złotej w drugiej połowie XIX w. [Ko- walewski, 2001b, s. 46]. Jego istota polegała na ustaleniu sztywnego parytetu wymiany pieniądza krajowego na złoto. Pieniądz miał stuprocentowe pokrycie w kruszcu, bank centralny gwarantował bowiem pełną wymienialność waluty na złoto. Implikowało to ścisłe powiązanie podaży pieniądza krajowego z zasobem posiadanych rezerw złota w danym państwie [Begg i in., 1997, s. 440]. Nie zagłę- biając się w tym miejscu w szczegóły funkcjonowania systemu, warto podkreślić, że wraz z przechodzeniem kolejnych państw na międzynarodową walutę złotą stał się on istotnym spoiwem gospodarki światowej, stanowiąc rdzeń procesu wymia- ny i płatności dewizowych między krajami [Kindleberger, 1993, s. 70]. Sztywne relacje pieniądza z kruszcem oznaczały bowiem istnienie systemu stałych kursów walutowych, uzyskiwanych przez zestawienie narodowych parytetów do złota. Stabilność kursowa utrwalała rozwój światowego handlu i upowszechniała ruchy międzynarodowego kapitału. System umożliwiał także naturalne równoważenie gospodarek w sferze płatniczej przez twarde uzależnienie krajowej emisji pienią- dza i poziomu infl acji od salda obrotów bieżących, co w sposób automatyczny do- stosowywało zewnętrzną konkurencyjność [Friedman, 1994, s. 50–51]. Rozwijająca się integracja w dziedzinie kursowej została gwałtownie prze- rwana na kilkadziesiąt lat w wyniku dwóch wojen światowych. Na płaszczyźnie globalnej współpracy ekonomicznej nastąpił w tym czasie regres, w systemie zagranicznej wymiany i płatności pojawiły się liczne restrykcje, polityka gospo- darcza zaś coraz wyraźniej zmierzała w kierunku protekcjonizmu. Kres tej błęd- nej pętli dezintegracji gospodarki światowej położył dopiero system z Bretton Woods, wprowadzając od 1944 r. zupełnie nowy obraz międzynarodowych sto- sunków walutowych. Nowy ład monetarny był ucieleśnieniem powszechnego wówczas w świecie przekonania, że świeże doświadczenia coraz bardziej zamkniętych gospodarek wznoszenia barier antyimportowych, a także permanentnego manipulowa- nia kursem w celu forsowania eksportu przyniosły ogólnogospodarcze szkody 13 1. Geneza i teoretyczne podstawy integracji walutowej w Europie [Lutkowski, 1996, s. 87]. System z Bretton Woods promował powrót do wolnej wymiany między krajami, przyjmując sztywny kurs walutowy jako rozwiązanie służące stabilności i płynności wielostronnych rozliczeń płatniczych. Konstruk- cja kursu sztywnego polegała na stałej relacji wobec dolara amerykańskiego, który stanowił światową walutę rezerwową oraz niezmienną dolarową cenę złota – 35 dolarów za uncję (stąd powszechna nazwa systemu: dolarowo-złoty) [Krugman i in., 1997, s. 217]. Istotne jest, że zrezygnowano z zasady pełnego pokrycia emisji pieniądza złotem, redukując rolę kruszcu jedynie do zewnętrz- nej jednostki rozliczeniowej, wymienialnej na dowolną walutę po obowiązują- cym parytecie. Złoto nie determinowało już zatem rozmiarów krajowej podaży pieniądza i zmian koniunktury. Bieżące kursy rynkowe mogły się odchylać od ofi cjalnego parytetu w wąskim przedziale wahań ± 1 , zobowiązując narodo- we banki centralne do interwencji w przypadku napięć na rynku dewizowym. Głębsze korekty kursowe wymagały formalnej akceptacji Międzynarodowego Funduszu Walutowego [Kowalewski, 2001a, s. 36]. Zastosowane rozwiązanie przyczyniło się do ogromnego ożywienia wzajem- nej wymiany w okresie powojennym. Globalny wzrost gospodarczy osiągnął wówczas niespotykaną dynamikę [Kowalewski, 2001a, s. 38]. Jednak z biegiem lat system w coraz mniejszym stopniu nadążał za żywiołowymi procesami za- chodzącymi w gospodarce światowej. W konsekwencji w międzynarodowych relacjach walutowych zaczęły pojawiać się zakłócenia. Zmiany w gospodarce światowej, poderwanie zaufania do dolara, narastanie globalnej nierównowa- gi płatniczej oraz brak możliwości dostatecznie elastycznego reagowania na szczeblu makro doprowadziły ostatecznie do rozpadu systemu z Bretton Woods1. W 1971 r. nastąpiło zerwanie stałej więzi dolara z kruszcem i odejście od reżimu sztywnych kursów wymiennych. Wiodące waluty świata podporządkowano me- chanizmowi kursu płynnego [Lutkowski, 1996, s. 108–109]. 1 W latach sześćdziesiątych ubiegłego wieku coraz wyraźniejszy stawał się zasadniczy problem syste- mu walutowego przyjętego w Bretton Woods. Otóż, zgodnie z założeniami, w warunkach kursu sztyw- nego niezbędne było zagwarantowanie poszczególnym krajom odpowiedniego poziomu płynności mię- dzynarodowej, co było podstawą sprawnego funkcjonowania systemu. Prowadziło to do wzmożonego zapotrzebowania na walutę amerykańską, która odgrywała rolę światowego pieniądza rezerwowego. Wzrost emisji dolara w celu odbudowy rezerw dewizowych na świecie, a tym samym zapewnienia wy- mienialności pieniądza na bazie stałych kursów powodował chroniczny defi cyt płatniczy amerykańskiej gospodarki. Depozyty dolarowe były bowiem zobowiązaniem Stanów Zjednoczonych wobec banków centralnych posiadających te zasoby. W pewnym momencie suma dolarów znajdująca się poza granicami Stanów Zjednoczonych zaczęła przewyższać rezerwy kruszcowe zgromadzone przez skarb amerykański w słynnym Forcie Knox, dolar zaś był formalnie wymienialny na złoto po sztywnym parytecie. Rodziło to zupełnie realne niebezpieczeństwo kryzysu i całkowitego „wydrenowania” amerykańskich zasobów kruszcu, zwłaszcza że światowy „głód dolarowy” nasilał się wraz ze wzrostem wolumenu międzynaro- dowej wymiany. Globalny system rozliczeń walutowych stawał się coraz bardziej chwiejny [Lutkowski, 1996, s. 100–101]. 14 1.2. Początki ścisłej współpracy walutowej w Europie Rozwiązanie systemu sztywnych parytetów między walutami w latach sie- demdziesiątych XX w. narzucało gospodarce konieczność przystosowania się do silnych wahań kursowych. Nie było to łatwe, zwłaszcza w warunkach bardzo du- żego już stopnia zintegrowania gospodarek i wzajemnej współzależności. Cha- os na rynkach walutowych ewidentnie unaocznił politykom gospodarczym, iż występowanie odrębnych walut, których kursy wymienne dodatkowo wykazują dużą niestabilność, to dla krajów uczestniczących w procesie międzynarodowej wymiany niepotrzebna przeszkoda hamująca rozwój. Gospodarki te funkcjono- wały już bowiem jak system zrośniętych ze sobą organizmów. Stało się oczy- wiste, że potrzebne są nowe rozwiązania zmierzające do większej koordynacji na styku gospodarki krajowej ze światem zewnętrznym. Po rozpadzie systemu z Bretton Woods liderem postępów w dziedzinie międzynarodowej integracji ekonomicznej, zwłaszcza na gruncie zacieśnienia współpracy walutowej, stał się kontynent europejski. 1.2. Początki ścisłej współpracy walutowej w Europie Od lat pięćdziesiątych XX w. w Europie coraz wyraźniej zaczęły się zarysowy- wać tendencje integracyjne. W 1957 r. na mocy Traktatu Rzymskiego powołano do życia EWG (Europejską Wspólnotę Gospodarczą), poprzedniczkę Unii Euro- pejskiej. Współpraca gospodarcza w ramach EWG koncentrowała się w począt- kowej fazie na usuwaniu ograniczeń w handlu i stworzeniu scalonego rynku wewnętrznego, także z krajami trzecimi, przez powstanie jednolitej taryfy cel- nej i wspólnej polityki rolnej [Królak-Werwińska, 2005, s. 14]. Zjednoczone go- spodarki europejskie rozwijały się w bardzo szybkim tempie, co implikowało ol- brzymi przyrost wolumenu wzajemnych obrotów handlowych wewnątrz EWG. Okoliczności zaistniałe pod koniec lat sześćdziesiątych ubiegłego wieku wymagały od Wspólnoty Europejskiej podjęcia nowego rodzaju wysiłku inte- gracyjnego w sferze monetarnej. Globalny system walutowy, oparty na stałych kursach wymiennych, był bowiem wówczas bliski załamania, co zapowiadała m.in. dewaluacja franka francuskiego i rewaluacja marki niemieckiej w 1969 r. [Tsoukalis, 1977, s. 76]. Dotychczasowym osiągnięciom z zakresu europejskiej współpracy gospodarczej zagrażała perspektywa niestabilnych kursów waluto- wych, mogących zakłócić efektywne funkcjonowanie jednolitego rynku. Europa z wielką obawą podchodziła do nieuchronnie zbliżającego się rozregulowania mechanizmu sztywnych kursów. Duży stopień wzajemnej otwartości między gospodarkami europejskimi, zwłaszcza po uruchomieniu EWG, powodował wyjątkową wrażliwość na zmiany w relacjach kursowych walut krajów człon- 15 1. Geneza i teoretyczne podstawy integracji walutowej w Europie kowskich. Wysokie wahania kursów mogłyby także rozerwać system subsydiów i dopłat wyrównawczych, na którym oparta była wspólna polityka rolna – nie- zwykle istotny obszar europejskiej integracji. Utrzymaniu jednolitego poziomu cen i dochodów w rolnictwie stawały na przeszkodzie jakiekolwiek korekty kursu walutowego w obrębie EWG [Kowalewski, 2001a, s. 124]. Niechęć do płynnych kursów wzmagały dodatkowo złe doświadczenia nad stosowaniem ich w Eu- ropie w okresie międzywojennym. Stabilność makroekonomiczną kraje starego kontynentu zdołały wówczas osiągnąć dopiero po wprowadzeniu sztywnego parytetu waluty względem kruszcu [Kowalewski, 2001a, s. 125]. W obliczu napięć w światowym systemie walutowym przywódcy krajów europejskich poważnie zaczęli dyskutować na temat zacieśnienia koordynacji w sferze monetarnej. Na szczycie w Hadze w 1969 r. Wspólnota Europejska for- malnie zadeklarowała wolę utworzenia w przyszłości unii walutowej, co wień- czyć miało długoletni przebieg procesów integracyjnych na kontynencie [Orę- ziak, 1999, s. 17]. Opracowanie planu działania powierzono grupie ekspertów pod przewodnictwem ówczesnego premiera i ministra fi nansów Luksemburga Pierre’a Wernera [Szeląg, 2003, s. 12]. Trudno było oczywiście wyobrazić sobie wówczas unię monetarną polegającą na wprowadzeniu wspólnego pieniądza, przedmiotem zainteresowań było raczej zagwarantowanie stabilnych kursów wymiennych walut europejskich. Pierwszym krokiem w wytyczonym kierunku było wprowadzenie nowego roz- wiązania kursowego w miejsce coraz bardziej rozchwianego systemu z Bretton Woods. Na bazie raportu Wernera stworzony został mechanizm zwany „wężem w tunelu”, polegający na ustaleniu dla kursów wszystkich walut europejskich uczestniczących w systemie wąskiego pasma wahań (± 1,125 ) względem sie- bie (wąż walutowy), przy jednoczesnym rozszerzeniu „tunelu” dopuszczalnych odchyleń wobec dolara amerykańskiego do ± 2,25 [Szeląg, 2003, s. 14–15]. Po kolejnej dewaluacji i ostatecznym upłynnieniu kursu amerykańskiej waluty w 1973 r. zlikwidowany został „tunel” wahań w stosunku do dolara, co pozo- stawiało przy życiu jedynie sam rdzeń konstrukcji, czyli zakotwiczenie kursów wymiennych walut EWG przy przejściu na wspólny fl oating względem dolara [Lutkowski, 1996, s. 124]. Węża walutowego od samego początku cechowała jednak duża niestabil- ność, co wkrótce przesądziło o jego upadku. Permanentnie zmieniał się skład walut, których kursy były stabilizowane w ramach systemu, zbyt często również dokonywano korekty parytetów centralnych walut krajów członkowskich (do końca 1978 r. aż 17 razy) [Kowalewski, 2001a, s. 129]. Zasadniczo w „wężu” w miarę bez zakłóceń zdołały przetrwać jedynie nieliczne waluty tych krajów, które bardzo silnie powiązane były z gospodarką niemiecką. Negatywny wpływ 16 1.3. Europejski System Walutowy na realizację projektu Wernera miały też potężne perturbacje na globalnych rynkach fi nansowych, które skumulowały się w latach siedemdziesiątych XX w. Powszechne przechodzenie głównych walut na kursy płynne oraz kryzys nafto- wy stanowiły wstrząs dla międzynarodowego systemu walutowego, co załama- ło światową równowagę płatniczą i zepchnęło gospodarkę w recesję. Wydarze- nia te były też bezpośrednim impulsem uniemożliwiającym dalsze pogłębianie współpracy monetarnej w Europie. Realizacja idei europejskiej unii walutowej musiała zostać odłożona na później [Oręziak, 1999, s. 17]. Uruchomienie węża walutowego było mimo wszystko bardzo ważnym (i, jak na Europę, pionierskim) przejawem prób scalenia gospodarek przez uściślenie współpracy walutowej i zapewnienia stabilizacji kursowej na integrującym się ekonomicznie kontynencie. Chociaż wprowadzone rozwiązanie dalekie było od doskonałości, jego ocenę łagodzą szczególne przecież okoliczności, w jakich przyszło mu funkcjonować. Schyłek systemu z Bretton Woods, zerwanie wię- zi dolara z kruszcem (zamknięcie „okienka ze złotem” w Banku Federalnym), a w efekcie urynkowienie mechanizmu kursowego na świecie stanowiło bardzo grząski grunt pod działania zmierzające do uporządkowania kwestii waluto- wych w Europie. Kraje EWG uświadomiły sobie ogrom przedsięwzięcia, jakim miałaby być operacja utworzenia unii walutowej. Podstawowy problem stano- wiła spora rozbieżność (mierzona wskaźnikami makroekonomicznymi), jaka występowała między poszczególnymi gospodarkami na kontynencie [Kowalew- ski, 2001a, s. 130]. 1.3. Europejski System Walutowy Druga połowa lat siedemdziesiątych XX w. upłynęła pod znakiem napiętej sy- tuacji ogólnogospodarczej na całym świecie. Podwójny kryzys surowcowy, glo- balna dekoniunktura, perturbacje na międzynarodowych rynkach fi nansowych zakłóciły płynne funkcjonowanie mechanizmu „węża walutowego”, którego założeniem miało być osiągnięcie stabilizacji walutowej w Europie Zachodniej. Skłoniło to przywódców państw EWG do poszukiwania nowych, skuteczniej- szych rozwiązań w sferze integracji monetarnej. W rezultacie w 1979 r. uru- chomiono Europejski System Walutowy (ESW), konstrukcję stworzoną na bazie węża walutowego, jednak w radykalnie zmodyfi kowanej postaci [Szeląg, 2003, s. 18]. Najważniejszymi elementami ESW były nowy mechanizm kursowy ERM (Exchange Rate Mechanism) oraz Europejska Jednostka Monetarna ECU (Euro- pean Currency Unit). ECU było formą koszyka walutowego, złożonego początko- wo z 9 walut krajów EWG. Udział w obrotach handlowych i PKB całej Wspólnoty 17 1. Geneza i teoretyczne podstawy integracji walutowej w Europie determinował wagę waluty określonego kraju w koszyku ECU. Nowa jednostka monetarna stała się osią europejskiego obszaru walutowego, punktem odniesie- nia dla wszystkich walut objętych systemem. Każda waluta uczestnicząca w ERM miała bowiem ustalony stały kurs centralny wobec ECU. W wyniku skrzyżowa- nia tych kursów otrzymywano siatkę bilateralnych (dwustronnych) kursów cen- tralnych wobec walut wszystkich pozostałych państw członkowskich. Kursy te mogły poruszać się w ściśle określonym paśmie wahań. Przez większość czasu było to ±2,25 wokół parytetu centralnego. Szerszą marżę odchyleń ± 6 sto- sowano dla walut słabszych, np. włoskiego lira [de Gauwe, 2003, s. 107–109]. Banki centralne miały obowiązek interweniować na rynku walutowym w celu obrony kursu. Aby wzmocnić skuteczność interwencji walutowych, środki na korygowanie kursu mogły pochodzić nie tylko z zasobów krajowych rezerw de- wizowych poszczególnych banków centralnych, lecz także ze specjalnego syste- mu kredytowego wbudowanego w ESW [więcej zob. Żukowski, 1999, s. 52]. Dzięki wprowadzeniu ECU oraz mechanizmu pomocy kredytowej w obrębie operacji interwencyjnych banków centralnych udało się jeszcze silniej scemen- tować integrację walutową w Europie. Co ciekawe, znaczenie ECU jako waluty międzynarodowej rosło od momentu jej wprowadzenia, chociaż nie była ona fi zycznie istniejącym pieniądzem (jej rola miała ograniczać się jedynie do jed- nostki rozrachunkowej w ESW). Jednak poza samą tylko funkcją pośrednika w wyznaczaniu wzajemnych kursów centralnych w ERM, ECU z czasem zyskało rangę znaczącej waluty rezerwowej banków centralnych, a także podstawowego środka rozliczeń transakcji fi nansowych wewnątrz EWG. W tym sensie ECU sta- ło się rzeczywistym zalążkiem przyszłego wspólnego pieniądza w Europie. Współpraca walutowa w ramach ESW trwała niemal 20 lat (1979–1998). Jej potężnym osiągnięciem było faktyczne ukonstytuowanie się względnej sta- bilności kursowej w Europie oraz przygotowanie podłoża pod pełną unię mone- tarną, utworzoną dwie dekady później. Nie oznacza to jednak, że funkcjonowa- nie ESW przebiegło zupełnie bezproblemowo. Przeciwnie, przetrwanie systemu wiązało się z dużym i solidarnym wysiłkiem całego kontynentu. Trudności w utrzymaniu kursów europejskich walut w paśmie dopuszczalnych wahań wynikały początkowo z kilku przyczyn. Po pierwsze, gospodarki EWG, mimo zwiększającego się stopnia wzajemnej otwartości, charakteryzowały się strukturalnymi różnicami, głównie niejednolitym poziomem PKB i infl acji. Popra- wiająca się, lecz nadal niedostatecznie zaawansowana konwergencja ekonomicz- na między krajami rodziła niemal naturalną potrzebę dokonywania co pewien czas korekt parytetów kursowych wewnątrz ERM [Kowalewski, 2001a, s. 142]. Po drugie, zagrożenia dla stabilizacji kursowej w Europie płynęły także z ze- wnątrz. W końcu lat siedemdziesiątych ubiegłego wieku gospodarką światową 18 1.3. Europejski System Walutowy wstrząsnął drugi kryzys naftowy, co rozdmuchało na nowo ognisko infl acji. Towa- rzyszyły temu rzecz jasna napięcia w międzynarodowym systemie walutowym. Na funkcjonowanie ESW szczególnie destrukcyjnie oddziaływały gwałtowne zmiany notowań waluty amerykańskiej. Spadek wartości dolara względem walut euro- pejskich prawie zawsze doprowadzał do zakłóceń w relacjach kursowych mię- dzy walutami krajów członkowskich. Główną siłą sprawczą tej negatywnej ten- dencji było nierównomierne rozkładanie się efektu deprecjacji dolara na waluty europejskie [Kowalewski, 2001a, s. 131]. Najsilniej umacniającą się walutą była w tych okolicznościach marka niemiecka (jako najpewniejsza lokata kapitału od- pływającego od aktywów dolarowych), co wymuszało rewaluację jej kursu wobec pozostałych walut w ERM. Pozycja marki w systemie wynikała z niepodważalnej reputacji Bundesbanku i sukcesów gospodarczych RFN: dynamicznego rozwoju i najniższej infl acji. Aby dotrzymać kroku umacniającej się walucie niemieckiej i nie dopuścić do zerwania stałego kursu wobec niej, europejskie banki centralne musiały zacieśniać swoją politykę pieniężną. Rzecz w tym, że z początku oznacza- ło to duże koszty dla gospodarek krajów EWG, co w wielu przypadkach ostatecz- nie przełożyło się na zaniechanie bolesnego dostosowania stóp procentowych. Brak koordynacji polityki monetarnej w obrębie ESW skutkował częstymi korek- tami w siatce parytetowej ERM: marka niemiecka drożała, inne waluty chwiały się i taniały (zwłaszcza frank francuski i lir włoski) [Pronobis, 2005a]. Z biegiem czasu skuteczny proces dezinfl acji, a także postępy w dziedzinie zbieżności gospodarczej (konwergencji) zasadniczo ułatwiły funkcjonowanie ERM i zachowanie stabilnych kursów walutowych w Europie. Korekty parytetów centralnych odbywały się rzadziej, a ich zakres był coraz bardziej ograniczony. W ogromnej mierze było to zasługą zwrotu w polityce pieniężnej w krajach EWG, zwłaszcza we Francji, i jej przyporządkowania równowadze makroekonomicz- nej, zamiast, jak dotychczas, wyłącznie ekspansywnemu stymulowaniu wzrostu gospodarczego. Wzmocnienie koordynacji polityki pieniężnej w całej Europie łączyło się z uznaniem prymatu marki niemieckiej – najsilniejszej waluty na kontynencie, kotwicy kursowej, do której przywiązane zostały wszystkie waluty uczestniczące w systemie. Wymuszało to na bankach centralnych prowadzenie symetrycznej polityki pieniężnej wobec polityki Bundesbanku, by nie dopuścić do napięć w bilansach płatniczych i osłabienia pozostałych walut względem mar- ki. Dostosowanie do rygoru niemieckich stóp procentowych zaowocowało obni- żeniem i wyrównaniem się stóp infl acji w krajach EWG, co dodatkowo elimino- wało rozbieżności między gospodarkami, trwale wspierając stabilizację kursową [Szeląg, 2003, s. 21]. Zdecydowane zmniejszenie fl uktuacji kursów wymiennych pod koniec lat osiemdziesiątych XX w. dowodziło coraz większej skuteczności mechanizmu 19
Pobierz darmowy fragment (pdf)

Gdzie kupić całą publikację:

Polska w strefie euro
Autor:
Sklep
Format
Cena

Opinie na temat publikacji:

Inne popularne pozycje z tej kategorii:

Czytaj również:

Prowadzisz stronę lub blog? Wstaw link do fragmentu tej książki i współpracuj z Cyfroteką: