Darmowy fragment publikacji:
Wstęp
Pedagodzy wierzą, że rodzina stanowi pierwsze i najważniejsze środo-
wisko wychowawcze, które powinno być dla dziecka ostoją bezpieczeństwa,
opieki i miłości. Występujące w niej relacje międzyludzkie zaspokajają podsta-
wowe potrzeby psychiczne, fi zyczne oraz intelektualne domowników. Rodzina
w znaczący sposób stymuluje rozwój dziecka, postawa rodziców powinna zaś
być dla tego procesu kluczowa. Ojciec i matka są dla dziecka tak samo ważni,
lecz spełniają odmienne funkcje oraz mają różne postawy rodzicielskie.
Współczesne społeczeństwo, któremu kształt nadaje proces transformacji,
globalizacji i szeroko pojęty wpływ kultury Zachodu, daje rodzinie zarówno
wiele szans, jak i przynosi liczne zagrożenia. Poprawia się byt materialny
polskich rodzin, co w dużym stopniu warunkuje zaspokajanie potrzeb zwią-
zanych z budowaniem autonomicznej wspólnoty. Rodzina staje się komórką
aktywną, otwartą, wykorzystującą możliwości dostępu do różnych form edu-
kacji, wsparcia i potrafi ącą odnaleźć się w nowoczesnej rzeczywistości. Mimo
to występują w dalszym ciągu dysproporcje społeczne, zjawiska patologii czy
problemy natury emocjonalnej w różnym stopniu zakłócające prawidłowe jej
funkcjonowanie. Pojawiają się ponadto nowe problemy wychowawcze: uzależ-
nienia nie tylko od alkoholu i środków odurzających, ale też od mediów elek-
tronicznych czy zachowań seksualnych obserwowanych przez dzieci i młodzież
na stronach internetowych ofi cjalnie przeznaczonych dla dorosłych.
Młode pokolenie często ma problemy z prawem, a także w agresywny
sposób wyraża bunt przeciw nieakceptowanym ograniczeniom. Nie ulega
zatem najmniejszej wątpliwości, że ważna jest dziś rola obojga rodziców –
pierwszych i najważniejszych wychowawców oraz koordynatorów procesu
wychowania proponowanego w innych instytucjach socjalizacyjnych. To oni
10
Wstęp
stają przed trudnym i decydującym o przyszłym losie młodego człowieka
wyzwaniem, jakim jest wychowanie w ciągle zmieniających się warunkach
ekonomicznych, społecznych i kulturowych. Między innymi te przesłanki
uzasadniają potrzebę przyglądania się przemianom zachodzącym w rodzi-
nie jako najważniejszym ogniwie społeczeństwa, w szczególności funkcjo-
nującej w dalszym ciągu w zbiorze stereotypów osobie ojca. Przemawia za
tym chociażby niepokojący fakt znikomej liczby badań naukowych poświę-
conych mężczyźnie, o których rozwoju możemy mówić dopiero w ostatnich
latach. Powojenna literatura dysponowała jedynie kilkoma pracami empirycz-
nymi poświęconymi tej problematyce. Wśród ówczesnych autorów znaleźli
się: Kazimierz Pospiszyl, Jerzy Witczak, Teresa Kukołowicz, Marian Wolicki
czy Włodzimierz Fijałkowski. Ich dzieła, nie zawsze stricte naukowe, były
poświęcone ojcostwu – dorastaniem do niego oraz roli i postawom ojca. Do
tematyki mężczyzny – męża – ojca odwoływano się w większym bądź mniej-
szym zakresie również w publikacjach psychologicznych (Wanda Półtawska,
Maria Braun-Gałkowska, Józef Kró l, Piotr Poręba, Józef Rembowski, Elżbieta
Sujak), socjologicznych (Franciszek Adamski, Aleksander Kamiński, Barbara
Łobodzińska, Danuta Markowska, Róża Pawłowska) i teologicznych (Jadwiga
Cyman, Jan Kłys, Józef Król, Stefan Kunowski, Adam Lepa, Marek Marczew-
ski, Stanisław Sławiński, Eugeniusz Weron). Można jeszcze dodać kilka prac
o charakterze raczej wycinkowym i poradnikowym (Danuta Bobko, Zuzanna
Celmer, Józef Król, Maria Trawińska, Józef Rembowski)1. Literatura ta określa
zwykle mężczyznę – ojca jako kruchy element rodzinnej konstrukcji, osobę
zagubioną, nieobecną w życiu dziecka i rodziny, bezradną, podległą, pozo-
stającą całkowicie w cieniu kobiety, żony, matki. Można by doszukiwać się
wielu uwarunkowań takiego stanu rzeczy, tym zaś, który wydaje się najbar-
dziej uzasadnionym, była zapewne II wojna światowa i jej tragiczne skutki:
wiele milionów mężów i ojców nie wróciło wówczas do domów i rodzin.
Literatura teologiczna sugeruje wręcz mężczyznom konieczność „odna-
lezienia siebie” i wykazania postawy odpowiedzialności m.in. w życiu mał-
żeńskim, rodzinnym, społecznym, zawodowym. Papież Jan Paweł II w jednej
z homilii apelował do mężczyzn: „Bądźcie odpowiedzialni! Zasługujcie praw-
dziwie na zaufanie waszych małżonek i waszych dzieci”2. Słowa te potwier-
dzają powszechne przekonanie o kryzysie rodziny, upadku autorytetu ojcow-
skiego i braku męskiego ideału. Historia pokazuje jednak, że nie zawsze taki
stan rzeczy powodowały postawy i zachowania samych mężczyzn. Niestety
współcześnie również mało mówi się o prawdziwej miłości ojcowskiej, której
potrzebuje każdy człowiek, w szczególności dziecko. Oprócz bliskości, ciepła
i serdeczności matki potrzebuje ono otwartości, życzliwości, opiekuńczości
i bezpieczeństwa ze strony ojca. Mimo że miłość ojcowska różni się od miłości
1 B. Mierzwiński, Mężczyzna istota nieznana, Warszawa 1999, s. 11.
2 Słowa Papieża Jana Pawła II wygłoszone 11.06.1987 r. w Szczecinie.
Wstęp
11
matczynej, stanowi takie samo źródło szczęścia i dobrego rozwoju dziecka.
W odczuciu społecznym rola ojca nadal ogranicza się do zapewnienia rodzi-
nie dobrych warunków materialnych, co tym bardziej motywuje badaczy do
zajmowania się problematyką ojcostwa wraz z wieloma aspektami funkcjono-
wania mężczyzny w rodzinie i życiu dziecka.
Wiemy już, dzięki m.in. badaniom Tomasza Sosnowskiego3, o działalności
Fundacji Dzieci Niczyje i wielu innych badaczy czy organizacji wspierających
mężczyzn w ich ojcostwie, że wizerunek współczesnego mężczyzny zmienia
się, jego rola staje się wielopłaszczyznowa, a stosunek do wychowania dziecka
nabiera autentycznego i emocjonalnie dojrzałego wymiaru. Wiemy też, że
postawa ojca i jego rola w wychowaniu dzieci w kontekście wspomnianych
wcześniej zagrożeń nie jest łatwa, wymaga głębokiej rozwagi i poświęcenia.
Prowadzenie badań podejmujących problematykę ojcostwa jest zasadne,
gdyż odpowiada na społeczną potrzebę zbudowania na nowo wizerunku męż-
czyzny – męża – ojca, od którego wymaga się obecności w życiu dziecka,
zaangażowania w jego wychowanie i opiekę nad nim. Dotychczasowe bada-
nia nie odpowiadają na wiele pytań związanych ze współczesnym ojcostwem.
Brakuje wiedzy m.in. o udziale mężczyzn w procesie wychowania w różnych
nowych formach życia małżeńsko-rodzinnego, w rodzinach ojców samotnie
wychowujących dzieci czy w środowiskach zróżnicowanych społecznie, eko-
nomicznie i kulturowo, na przykład na wsi. Moja praca jest próbą odpowiedzi
na mnożące się pytania i wątpliwości dotyczące tej problematyki. Głównym
jej celem jest poznanie postaw ojcowskich w środowisku wiejskim oraz czyn-
ników, które je warunkują, w myśl poznawczej koncepcji postaw autorstwa
Davida Krecha, Richarda S. Crutchfi elda oraz Egertona L. Ballacheya. Istotne
jest, aby na podstawie badań empirycznych wypełnić istniejącą lukę w tym
zakresie. Projekt został zrealizowany na wsi, ponieważ dorobek teoretyczny
i empiryczny dotyczący zagadnienia ojców mieszkających na prowincji jest
niezwykle skromny, ponadto polska wieś jest współcześnie bardzo ciekawym
obszarem badawczym. Czasy dynamicznych przemian nakreśliły zupełnie
inny niż istniejący w umysłach wielu obserwatorów i praktyków obraz jej
mieszkańców i panującej tam kultury.
Cztery początkowe rozdziały publikacji prezentują wiedzę teoretyczną
dotyczącą ojcostwa i postaw ojcowskich, zawierają operacjonalizację pojęć
niezbędnych do analizy tematu, znajdujemy w nich także m.in. obecny stan
wiedzy i dorobek naukowy podejmowanej problematyki oraz opis wybranych
teorii wyjaśniających zachowania ojcowskie. W rozdziale pierwszym poruszam
problematykę ojcostwa w ujęciu teoretycznym. Przybliżam wiedzę na temat
psychiki mężczyzny, pochodzenia słów ojciec i ojcostwo oraz wieloaspekto-
wości tych terminów. Rozdział drugi został poświęcony przede wszystkim
zagadnieniom rodziny, wychowania oraz znaczeniu ojca w myśli pedagogiki
3 T. Sosnowski, Ojciec we współczesnej rodzinie – kontekst pedagogiczny, Warszawa 2011.
12
Wstęp
personalistycznej. Przyglądam się tutaj również naukowemu dyskursowi
podejmującemu problematykę funkcji i roli szeroko rozumianego ojcostwa
we współczesnej rodzinie. Omawiam także antropologiczne dowody znacze-
nia ojca w historii rodziny, dokonuję przeglądu wybranych badań na temat
roli i znaczenia ojca w procesie wychowania dziecka, a także prezentuję stan
wiedzy na ten temat. W dalszej części przedstawiam teorię poznawczą będącą
podstawą charakterystyki postaw ojcowskich badanych mężczyzn, odpowia-
dając zarazem na główny problem badawczy. Przywołuję także inne wybrane
teorie psychologiczne wyjaśniające zachowania ojcowskie oraz czynniki je
warunkujące (społeczno-uczeniowa teoria osobowości Juliana Rottera, teoria
ekologii humanistycznej Urie Bronfenbrennera, społeczno-poznawcza teoria
Alberta Bandury).
Charakterystykę pojęcia postawa, omówienie postaw rodzicielskich oraz
ich znaczenia w świetle badań, m.in. istniejących już w literaturze typologii
i wizerunków współczesnego ojcostwa, znajdujemy w rozdziale czwartym.
Przedstawiona wiedza służy przede wszystkim syntezie dotychczasowego
dorobku w badanym obszarze oraz porównaniu go z obrazem powstałym
w wyniku analizy badań własnych.
W kolejnych rozdziałach są omówione cele pracy, metody, techniki
i narzędzia wykorzystane w badaniu, charakterystyka badanego środowiska,
opis próby badanych, motywy podjęcia przeze mnie projektu badawczego
(rozdział piąty). Prezentacja i analiza uzyskanych wyników badań znajdują
się w rozdziałach szóstym, siódmym i ósmym. W rozdziale szóstym przesta-
wiam ojcostwo z perspektywy badanych mężczyzn: sposób, w jaki postrzegają
swoją rolę, uczucia i emocje w chwili, gdy po raz pierwszy zostali ojcami,
ich postawy wobec opieki i wychowania dziecka oraz stosunek do prowadzo-
nego projektu. Wiedza ta pozwoliła mi poznać bliżej sylwetki badanych męż-
czyzn w kontekście ich ojcostwa, a także ich ocenę trudności bądź łatwości
bycia ojcem.
Rozdział siódmy dotyczy udziału badanych ojców w procesie opieki nad
dziećmi i ich wychowania wraz z czynnikami go warunkującymi. Dzięki tym
analizom zostały wyodrębnione wizerunki ojców uwzględniające stopień
udziału w poszczególnych czynnościach opiekuńczych i formach oddziaływań
wychowawczych.
Kolejny, ósmy rozdział, jest poświęcony źródłom warunkującym określone
relacje ojca z dzieckiem. Analizie poddano rodzinę pochodzenia badanego,
głównie jego relacje z ojcem, a także najbliższe otoczenie (koleżanki, koledzy,
krewni). Dzięki tej wiedzy możliwe było określenie zakresu wpływu relacji
ukształtowanych w rodzinie pochodzenia badanych mężczyzn oraz obserwo-
wanego przez nich rodzicielstwa w środowiskach aktualnie zaprzyjaźnionych
na ich relacje z dziećmi i żoną.
W ostatnim rozdziale przedstawiam własną typologię postaw ojcow-
skich stworzoną na podstawie przeprowadzonych badań. Wyróżniam w niej
Wstęp
13
postawy uznane przeze mnie za pozytywne (postawa bezwarunkowej akcepta-
cji dziecka, emocjonalnego spokoju, ciepła ojcowskiego, uczestnictwa w życiu
dziecka) oraz postawy, które uważam za negatywne (akceptacji niezupełnej,
emocjonalnej niestabilności, bierności ojcowskiej, omijania życia dziecka).
Typologia postaw wraz z omówieniem jest odpowiedzią na podjęty w pracy
główny problem badawczy. Wyróżnienie postaw ojcowskich ojców mieszkają-
cych w środowisku wiejskim skłoniło mnie także do określenia modeli ojco-
stwa w badanych rodzinach.
Pobierz darmowy fragment (pdf)
