Darmowy fragment publikacji:
Andrzej Stempniak
Post´powanie
w sprawach
o dział spadku
Komentarz oraz wzory pism
procesowych i orzeczeƒ sàdowych
P R A W O S Ñ D O W E P R A W O S Ñ D O W E P R A W O S Ñ D O W E
P
R
A
W
O
S
Ñ
D
O
W
E
Andrzej Stempniak
Post´powanie
w sprawach
o dział spadku
Komentarz oraz wzory pism
procesowych i orzeczeƒ sàdowych
Wzory pism procesowych
i orzeczeƒ sàdowych opracowali
Przemysław Ciszewski
Krystian Górniak
Wydawnictwo C.H. Beck
Warszawa 2012
Redaktor koordynujący: Wioleta Beczek
Projekt okładki: GRAFOS
© Wydawnictwo C.H. Beck 2012
Wydawnictwo C.H. Beck Sp. z o.o.
ul. Bonifraterska 17, 00-203 Warszawa
Skład i łamanie: GRAFOS
Druk i oprawa: Elpil, Siedlce
ISBN 978-83-255-4336-5
ISBN e-book 978-83-255-4337-2
Spis treści
Przedmowa ................................................................................... VII
IX
Wykaz skrótów ..............................................................................
Część I. Postępowanie o dział spadku ......................................
Rozdział I. Zagadnienia wstępne ...............................................
1. Wprowadzenie ............................................................................
2. Tryby działu spadku ....................................................................
2.1. Uwagi ogólne ....................................................................
2.2. Dział spadku przed sądem polubownym ...........................
2.3. Dział spadku w postępowaniu pojednawczym ..................
2.4. Dział spadku w postępowaniu mediacyjnym .....................
2.5. Testamentowy dział spadku ..............................................
2.6. Dział spadku dokonywany przez wykonawcę testamentu .
2.7. Dział spadku za życia spadkodawcy ..................................
2.8. Podsumowanie ..................................................................
3. Zagadnienia ogólne postępowania o dział spadku ......................
4. Całkowity a częściowy dział spadku ...........................................
Rozdział II. Podmioty postępowania o dział spadku ................
1. Uwagi ogólne ..............................................................................
2. Sąd .............................................................................................
2.1. Jurysdykcja krajowa ..........................................................
2.1.1. Wprowadzenie ........................................................
2.1.2. Jurysdykcja krajowa wyłączna ................................
2.1.3. Jurysdykcja krajowa fakultatywna ..........................
2.1.4. Jurysdykcja krajowa konieczna ...............................
2.1.5. Jurysdykcja krajowa wynikająca z umów
międzynarodowych .................................................
2.2. Właściwość rzeczowa ........................................................
2.3. Właściwość miejscowa ......................................................
2.3.1. Uwagi ogólne ..........................................................
2.3.2. Przekazanie sprawy innemu sądowi (art. 683 KPC)
1
3
3
5
5
6
9
13
16
17
19
20
21
25
40
40
40
40
40
42
48
49
54
59
60
60
61
III
S p i s t r e ś c i
63
2.3.3. Właściwość delegacyjna ..........................................
71
2.3.4. Właściwość umowna ...............................................
71
2.4. Skład sądu ........................................................................
72
3. Uczestnicy postępowania ............................................................
72
3.1. Wprowadzenie ..................................................................
75
3.2. Spadkobiercy ....................................................................
83
3.3. Małżonek spadkobiercy .....................................................
86
3.4. Nabywca spadku ...............................................................
93
3.5. Prokurator .........................................................................
94
3.6. Rzecznik Praw Obywatelskich ...........................................
95
3.7. Rzecznik Praw Dziecka .....................................................
96
3.8. Organizacja społeczna .......................................................
96
3.9. Organ państwowy .............................................................
3.10. Zapisobierca ......................................................................
97
3.11. Uprawniony do zachowku................................................. 101
3.12. Wierzyciel spadku ............................................................. 102
3.13. Podmioty podstawione ..................................................... 103
3.13.1. Kurator spadku ..................................................... 104
3.13.2. Wykonawca testamentu ........................................ 106
3.13.3. Syndyk upadłości, zarządca, nadzorca sądowy ..... 108
3.13.4. Wierzyciel spadkobiercy ........................................ 110
3.14. Inne podmioty ................................................................... 112
Rozdział III. Wszczęcie postępowania ....................................... 117
1. Wniosek o dział spadku .............................................................. 117
2. Kumulacja żądań (art. 689 KPC) ................................................ 134
Rozdział IV. Zakres kognicji sądu I instancji .............................. 146
1. Stwierdzenie nabycia spadku (art. 681 KPC) .............................. 146
2. Ustalenie składu i wartości spadku ............................................. 163
3. Spory rozstrzygane na podstawie art. 685 KPC .......................... 185
3.1. Zagadnienia ogólne ........................................................... 185
3.2. Spory o istnienie uprawnienia do żądania działu spadku.. 188
3.3. Spory o przynależność określonych przedmiotów
do spadku ......................................................................... 199
4. Rozstrzyganie o roszczeniach ubocznych (art. 686 KPC) ............. 207
4.1. Zagadnienia ogólne ........................................................... 207
4.2. Roszczenia z tytułu zapisów .............................................. 234
4.3. Roszczenia z tytułu posiadania przedmiotów spadkowych . 243
4.4. Roszczenia z tytułu pobranych pożytków i innych
przychodów ...................................................................... 249
4.5. Roszczenia z tytułu poczynionych na spadek nakładów .... 253
4.6. Roszczenia z tytułu spłaconych długów spadkowych ........ 263
IV
S p i s t r e ś c i
5. Rozstrzyganie o żądaniach wynikających z Kodeksu cywilnego .. 279
5.1. Uwagi ogólne .................................................................... 279
5.2. Żądanie stwierdzenia bezskuteczności rozporządzenia
przez spadkobiercę udziałem w przedmiocie należącym
do spadku ........................................................................ 279
5.3. Żądanie zaliczenia darowizn oraz zapisów
windykacyjnych na poczet sched spadkowych .................. 289
5.4. Zaliczanie udziałów spadkobierców w gospodarstwie
rolnym na poczet ich udziałów w całości spadku .............. 313
Rozdział V. Podział spadku ......................................................... 318
1. Sposoby podziału spadku ........................................................... 318
1.1. Uwagi ogólne .................................................................... 318
1.2. Wniosek spadkobierców co do sposobu podziału spadku .. 322
1.3. Kolejność stosowania sposobów podziału spadku ............. 326
1.4. Podział spadku w naturze ................................................ 328
1.5. Przyznanie spadku jednemu spadkobiercy ........................ 331
1.6. Podział cywilny spadku ..................................................... 334
2. Okoliczności mające wpływ na ustalenie sched spadkowych ...... 343
3. Spłaty i dopłaty na rzecz spadkobierców ................................... 351
Rozdział VI. Rodzaje postanowień co do istoty sprawy
w postępowaniu o dział spadku ................................................. 376
1. Wprowadzenie ............................................................................ 376
2. Postanowienia pozytywne i negatywne ...................................... 379
3. Postanowienia konstytutywne i deklaratywne ........................... 380
4. Postanowienia wyodrębnione ze względu na zakres
rozstrzygnięcia............................................................................ 383
4.1. Postanowienie całościowe ................................................ 383
4.2. Postanowienie częściowe ................................................. 383
4.3. Postanowienie wstępne .................................................... 386
4.4. Postanowienie końcowe ................................................... 392
4.5. Postanowienie uzupełniające ........................................... 393
4.6. Postanowienie łączne ....................................................... 397
5. Postanowienie działowe wydane na podstawie zgodnego
wniosku uczestników a ugoda sądowa zawarta w sprawie
o dział spadku ............................................................................ 398
Rozdział VII. Zagadnienia szczególne postępowania o dział
spadku .......................................................................................... 403
1. Przebieg postępowania .............................................................. 403
1.1. Postępowanie przed sądem I instancji ............................... 403
V
S p i s t r e ś c i
1.2. Postępowanie apelacyjne .................................................. 415
1.3. Postępowanie kasacyjne .................................................... 423
1.4. Wznowienie postępowania ............................................... 431
1.5. Skarga o stwierdzenie niezgodności z prawem
prawomocnego orzeczenia ............................................... 439
2. Koszty postępowania .................................................................. 440
Część II. Wzory pism procesowych i orzeczeń sądowych ......... 451
1. Wniosek o dział spadku .............................................................. 453
2. Wniosek o dział spadku obejmujący rozliczenie nakładów
i spłaconych długów spadkowych ............................................... 456
3. Wniosek o zawezwanie do próby ugodowej ............................... 459
4. Wniosek o dział spadku i podział majątku wspólnego ................ 461
5. Postanowienie wstępne ............................................................... 464
6. Postanowienie częściowe ............................................................ 466
7. Postanowienie końcowe .............................................................. 468
8. Postanowienie całościowe ........................................................... 470
9. Postanowienie łączne .................................................................. 472
10. Postanowienie uzupełniające ...................................................... 474
11. Apelacja ...................................................................................... 476
12. Skarga o wznowienie postępowania ........................................... 479
13. Skarga kasacyjna ........................................................................ 482
14. Skarga o stwierdzenie niezgodności z prawem prawomocnego
orzeczenia .................................................................................. 487
Indeks ........................................................................................... 493
VI
Przedmowa
W wypadku dziedziczenia spadku przez kilku spadkobierców
kształtuje się między nimi szczególny rodzaj wspólnoty, określanej
przez ustawę mianem wspólności majątku spadkowego. Czas trwa-
nia tej wspólności uzależniony jest w zasadzie od woli podmiotów
ją tworzących, a więc spadkobierców i nabywców udziałów w spadku.
Ustanowiona w wyniku spadkobrania wspólnota może być zatem
stanem długotrwałym, jak i trwającym krótki czas. Okres funkcjono-
wania wspólności majątku spadkowego jest ściśle związany z aktual-
nymi warunkami społeczno-gospodarczymi oraz stanem i rozmiarem
majątku spadkowego, powstałego niezależnie od zachowań przy-
szłych spadkobierców.
Wszyscy powoli uczymy się zasad rządzących gospodarką
wolnorynkową. O ile w poprzedniej formacji społeczno-politycznej
i przy stosunkowo nieznacznym – na ówczesne czasy – poziomie
zamożności społeczeństwa kładziono nacisk na element tymczaso-
wości i przejściowości wspólnot majątkowych, o tyle teraz utrzyma-
nie stanu wspólności może być głęboko przemyślanym i racjonalnym
rozwiązaniem. Renoma nazwiska spadkodawcy czy jego przedsię-
biorstwa mogą odwodzić spadkobierców od zamysłu dzielenia tego
majątku spadkowego. Wymierną korzyścią majątkową może być
korzystanie przez współspadkobierców z utrwalonej już na rynku
nazwy firmy i czerpanie z niej dochodów. Jednak tempo życia i ka-
non gospodarki wolnorynkowej, polegający na swobodzie dopusz-
czalnych przez prawo dyspozycji majątkowych, może skłaniać
spadkobierców do zniesienia wiążącej ich wspólności spadkowej.
Trzeba jednak pamiętać, że domaganie się działu spadku mieści się
w sferze uprawnienia, a nie obowiązku spadkobiercy.
VII
P r z e d m o w a
Dział spadku jest instrumentem prawnym, który prowadzi do
zerwania łączącej spadkobierców wspólności i przyznania im ozna-
czonych praw majątkowych. Dział ten może być przeprowadzony
różnymi drogami prawnymi. Dwa takie główne trakty prawne to
dział na podstawie umowy stron i dział dokonywany przed sądem.
Sam majątek spadkowy natomiast może być podzielony w różny
sposób. Typowym sposobem podziału spadku jest jego dział w natu-
rze, przyznanie spadku jednej osobie lub sprzedaż w drodze licytacji.
Prowadzony przed sądem dział majątku spadkowego dokonywany
jest na podstawie przepisów normujących postępowanie w spra-
wach o dział spadku. Niniejsza książka poświęcona jest temu, to-
czonemu przed sądem, postępowaniu (art. 680–689 KPC).
Każda sprawa o dział spadku jest inna, różny bowiem może
być krąg spadkobierców i różnego rodzaju prawa majątkowe mogą
zasilać masę majątkową podlegającą podziałowi. Aby spełnić wy-
mogi użyteczności przedmiotowej publikacji, należało poruszyć
w niej wiele aspektów i wątków, które mogą pojawiać się w różnych
sprawach dotyczących działu spadku. Postępowanie działowe z uwagi
na szerokie spektrum zagadnień dotyczących materii związanej
z podziałem majątku spadkowego, z założenia samego ustawodawcy
jest nie tylko złożone, ale i zwykle długotrwałe, a to ze względu na
możliwość zgłoszenia w toku prowadzonego działu wielu roszczeń
i żądań akcesoryjnych. Właśnie w tym przejawia się kompleksowość
postępowania o dział spadku.
Ze względu na znaczny stopień powiązań działu spadku ze
zniesieniem współwłasności i podziałem majątku wspólnego mał-
żonków publikowana książka może być przydatna także przy pro-
wadzeniu tych innych, przytoczonych spraw działowych. Integracja
postępowań działowych sprawia bowiem, że pewne rozwiązania
prawne są wspólne dla wszystkich działów wspólności majątkowych.
Przedmiotowe opracowanie zostało wzbogacone także wzorami
pism procesowych inicjujących dział spadku i dotyczących środków
jego zaskarżenia oraz wzorami orzeczeń sądowych zapadających
w toku postępowania działowego. Niniejsza praca uwzględnia stan
prawny oraz literaturę i orzecznictwo na dzień 30.6.2012 r.
Obrzębin, czerwiec 2012 r.
VIII
Andrzej Stempniak
Wykaz skrótów
ustawa z 17.11.1964 r. – Kodeks postępowania
cywilnego (Dz.U. Nr 43, poz. 296 ze zm.) – do
1.7.2009 r.
ustawa z 23.4.1964 r. – Kodeks cywilny (Dz.U. Nr 16,
poz. 93 ze zm.)
Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej z 2.4.1997 r.
(Dz.U. Nr 78, poz. 483 ze sprost. i ze zm.)
ustawa z 17.11.1964 r. – Kodeks postępowania
cywilnego (Dz.U. Nr 43, poz. 296 ze zm.)
dekret z 18.7.1945 r. – Kodeks postępowania nie-
spornego (Dz.U. Nr 27, poz. 169 ze zm.)
ustawa z 25.2.1964 r. – Kodeks rodzinny i opie-
kuńczy (tekst jedn. Dz.U. z 2012 r., poz. 788)
ustawa z 28.7.2005 r. o kosztach sądowych w spra-
wach cywilnych (tekst jedn. Dz.U. z 2010 r. Nr 90,
poz. 594 ze zm.)
ustawa z 6.7.1982 r. o księgach wieczystych i hi-
potece (tekst jedn. Dz.U. z 2001 r. Nr 124, poz. 1361
ze zm.)
rozporządzenie Prezydenta Rzeczypospolitej
z 27.10.1933 r. – Kodeks zobowiązań (Dz.U. Nr 82,
poz. 598 ze zm.)
dekret z 8.11.1946 r. o postępowaniu spadkowym
(Dz.U. Nr 63, poz. 346 ze zm.)
ustawa z 29.9.1986 r. – Prawo o aktach stanu cy-
wilnego (tekst jedn. Dz.U. z 2011 r. Nr 212,
poz. 1264 ze zm.)
ustawa z 29.8.1997 r. – Prawo bankowe (tekst
jedn. Dz.U. z 2002 r. Nr 72, poz. 665 ze zm.)
1. Źródła prawa
dKPC
KC
Konstytucja RP
KPC
KPN
KRO
KSCU
KWHU
KZ
PostSpadk
PrASC
PrBank
IX
W y k a z s k r ó t ó w
PrNot
PrRzecz
PrSpadk
PrSpół
PrUpN
PWKC
RPDU
RPOU
SpMieszkU
WłLokU
ZabSpR
ZastRejU
ZmKPC
ustawa z 14.2.1991 r. – Prawo o notariacie (tekst
jedn. Dz.U. z 2008 r. Nr 189, poz. 1158 ze zm.)
dekret z 11.10.1946 r. – Prawo rzeczowe (Dz.U.
Nr 57, poz. 319 ze zm.)
dekret z 8.10.1946 r. – Prawo spadkowe (Dz.U.
Nr 60, poz. 328 ze zm.)
ustawa z 16.9.1982 r. – Prawo spółdzielcze (tekst
jedn. Dz.U. z 2003 r. Nr 188, poz. 1848 ze zm.)
ustawa z 28.2.2003 r. – Prawo upadłościowe i na-
prawcze (tekst jedn. Dz.U. z 2009 r. Nr 175,
poz. 1361 ze zm.)
ustawa z 23.4.1964 r. – Przepisy wprowadzające
Kodeks cywilny (Dz.U. Nr 16, poz. 94 ze zm.)
ustawa z 6.1.2000 r. o Rzeczniku Praw Dziecka
(Dz.U. Nr 6, poz. 69 ze zm.)
ustawa z 15.7.1987 r. o Rzeczniku Praw Obywa-
telskich (tekst jedn. Dz.U. z 2001 r. Nr 14, poz. 147
ze zm.)
ustawa z 15.12.2000 r. o spółdzielniach miesz-
kaniowych (tekst jedn. Dz.U. z 2003 r. Nr 119,
poz. 1116 ze zm.)
ustawa z 24.6.1994 r. o własności lokali (tekst
jedn. Dz.U. z 2000 r. Nr 80, poz. 903 ze zm.)
rozporządzenie Ministra
Sprawiedliwości
z 1.10.1991 r. w sprawie szczegółowego trybu
postępowania przy zabezpieczaniu spadku i spo-
rządzaniu spisu inwentarza (Dz.U. Nr 92, poz. 411)
ustawa z 6.12.1996 r. o zastawie rejestrowym i re-
jestrze zastawów (tekst jedn. Dz.U. z 2009 r. Nr 67,
poz. 569 ze zm.)
ustawa z 5.12.2008 r. o zmianie ustawy – Kodeks
postępowania cywilnego oraz niektórych innych
ustaw (Dz.U. Nr 234, poz. 1571)
2. Organy orzekające
SA
SN
SN (PSIC)
SN(7)
Sąd Apelacyjny
Sąd Najwyższy
Sąd Najwyższy w pełnym składzie Izby Cywilnej
Sąd Najwyższy w składzie siedmiu sędziów
X
SW
TK
Sąd Wojewódzki
Trybunał Konstytucyjny
W y k a z s k r ó t ó w
3. Czasopisma
BiulSN
DPP
Dz.U.
IP
KPP
MoP
NP
OSN
OSNAPiUS
OSNC
OSNCK
OSNPG
OSP
OSPiKA
OTK
OTK-A
OTK-B
Pal.
PiP
PN
PPC
Probl. Praw.
Prok. i Pr.
PS
PUG
Rej.
RPEiS
Rzesz. ZN
St. Cyw.
St. Praw.
Biuletyn Sądu Najwyższego
Demokratyczny Przegląd Prawniczy
Dziennik Ustaw
Informacja Prawnicza
Kwartalnik Prawa Prywatnego
Monitor Prawniczy
Nowe Prawo
Orzecznictwo Sądu Najwyższego
Orzecznictwo Sądu Najwyższego. Zbiór Urzędowy.
Izba Administracyjna, Pracy i Ubezpieczeń Spo-
łecznych (od 1.7.1994 r.)
Orzecznictwo Sądu Najwyższego – Izba Cywilna
Orzecznictwo Sądu Najwyższej Izby Cywilnej i Izby
Karnej
Orzecznictwo Sądu Najwyższego, wydawnictwo
Prokuratury Generalnej
Orzecznictwo Sądów Polskich
Orzecznictwo Sądów Polskich i Komisji Arbitrażo-
wych (od 1957 do 1989 r.)
Orzecznictwo Trybunału Konstytucyjnego
Orzecznictwo Trybunału Konstytucyjnego. Seria A
Orzecznictwo Trybunału Konstytucyjnego. Seria B
Palestra
Państwo i Prawo
Przegląd Notarialny
Polski Proces Cywilny
Problemy Praworządności
Prokuratura i Prawo
Przegląd Sądowy
Przegląd Ustawodawstwa Gospodarczego
Rejent
Ruch Prawniczy, Ekonomiczny i Socjologiczny
Rzeszowskie Zeszyty Naukowe
Studia Cywilistyczne
Studia Prawnicze
XI
W y k a z s k r ó t ó w
ZN IBPS
ZNUJ
ZNUW
ZNUWr.
Zeszyty Naukowe Instytutu Badania Prawa Sądo-
wego
Zeszyty Naukowe Uniwersytetu Jagiellońskiego
Zeszyty Naukowe Uniwersytetu Warszawskiego
Zeszyty Naukowe Uniwersytetu Wrocławskiego
4. Piśmiennictwo
J. Ciszewski, T. Ereciński, Komentarz KPC z 2006 r. J. Ciszewski, T. Ere-
ciński, Kodeks postępowania cywilnego. Komentarz.
Część czwarta. Przepisy z zakresu międzynarodo-
wego postępowania cywilnego. Część piąta. Sąd
polubowny (arbitrażowy), Warszawa 2006
T. Ereciński, J. Gudowski, M. Jędrzejewska, Komentarz KPC z 2006 r. T. Ere-
ciński, J. Gudowski, M. Jędrzejewska, Komentarz do
kodeksu postępowania cywilnego. Część pierwsza.
Postępowanie rozpoznawcze, Część druga. Postę-
powanie zabezpieczające, Warszawa 2006, t. I–III
A. Zieliński, K. Flaga-Gieruszyńska, Komentarz KPC z 2006 r. A. Zie-
liński, K. Flaga-Gieruszyńska, Kodeks postępowa-
nia cywilnego. Komentarz, Warszawa 2006, t. II
Komentarz KC z 1972 r. Kodeks cywilny. Komentarz, praca zbiorowa,
red. Z. Resich, J. Ignatowicz, J. Pietrzykowski,
J. I. Bielski, Warszawa 1972, t. I–III
Komentarz KC z 1989 r. Kodeks cywilny z komentarzem, praca zbio-
rowa, red. J. Winiarz, Warszawa 1989, t. I–II
Komentarz KC z 2005 r. Kodeks cywilny. Komentarz, praca zbiorowa,
red. K. Pietrzykowski, Warszawa 2005, t. I–II
Komentarz KC z 2008 r. Kodeks cywilny. Komentarz, praca zbiorowa,
red. E. Gniewek, Warszawa 2008
Komentarz KPC z 1989 r. Kodeks postępowania cywilnego z komenta-
rzem, praca zbiorowa, red. J. Jodłowski, K. Pia-
secki, Warszawa 1989, t. I–III
Komentarz KPC z 1997 r. Kodeks postępowania cywilnego. Komentarz,
red. K. Piasecki, Warszawa 1997, t. III
Komentarz KPC z 2005 r. Kodeks postępowania cywilnego. Komentarz,
praca zbiorowa, red. K. Piasecki, Warszawa 2005,
t. I
XII
W y k a z s k r ó t ó w
Komentarz KPC z 2006 r., red. K. Piasecki Kodeks postępowania cywil-
nego. Komentarz, praca zbiorowa, red. K. Piasecki,
Warszawa 2006, t. II
Komentarz KPC z 2007 r. M. Uliasz, Kodeks postępowania cywilnego.
Komentarz, Warszawa 2007
System prawa cywilnego System prawa cywilnego. Tom IV. Prawo spad-
kowe, praca zbiorowa, red. J. St. Piątowski, Ossoli-
neum 1986
System prawa prywatnego System prawa prywatnego. Tom 10. Prawo
spadkowe, praca zbiorowa, red. B. Kordasiewicz,
Warszawa 2009
System prawa rodzinnego System prawa rodzinnego i opiekuńczego,
red. J. St. Piątowski, Wrocław 1985
S. Rudnicki, Komentarz KC S. Rudnicki, Komentarz do kodeksu cywil-
nego. Księga druga. Własność i inne prawa rzeczo-
we, Warszawa 2004
E. Skowrońska-Bocian, Komentarz KC E. Skowrońska-Bocian, Komentarz
do kodeksu cywilnego. Księga czwarta. Spadki,
Warszawa 2005
E. Niezbecka, Komentarz KC z 2008 r. E. Niezbecka, Kodeks cywilny.
Komentarz, red. A. Kidyba, Tom IV. Spadki, War-
szawa 2008
5. Inne skróty
art.
cyt.
ha
MS
n.
niepubl.
Nr
orz.
pkt
por.
post.
poz.
princ.
ppkt
przyp.
artykuł
cytowany (-a, -e)
hektar
Minister Sprawiedliwości
następny (-a, -e)
niepublikowany (-a, -e)
numer
orzeczenie
punkt
porównaj
postanowienie
pozycja
principio
podpunkt
przypis
XIII
W y k a z s k r ó t ó w
rozdz.
rozp.
RM
s.
tekst jedn.
uchw.
ust.
uzas.
wyr.
z.
zł
zm.
zob.
rozdział
rozporządzenie
Rada Ministrów
strona
tekst jednolity
uchwała
ustęp
uzasadnienie
wyrok
zeszyt
złotych
zmiana (-y)
zobacz
XIV
Część I
Postępowanie
o dział spadku
Rozdział I. Zagadnienia wstępne
Rozdział II. Podmioty postępowania o dział spadku
Rozdział III. Wszczęcie postępowania
Rozdział IV. Zakres kognicji sądu I instancji
Rozdział V. Podział spadku
Rozdział VI. Rodzaje postanowień co do istoty sprawy
w postępowaniu o dział spadku
Rozdział VII. Zagadnienia szczególne postępowania o dział
spadku
Rozdział I. Zagadnienia wstępne
1. Wprowadzenie
Spadek stanowi ogół praw i obowiązków majątkowych
zmarłego. Do nabycia spadku przez spadkobiercę dochodzi z chwilą
śmierci spadkodawcy. Jeżeli spadek przypada kilku spadkobiercom,
wówczas prawa majątkowe zmarłego zostają objęte wspólnością
majątku spadkowego. Z założenia ustawodawcy wspólność ta po-
winna być stanem przejściowym. Do ustania łączącej spadkobierców
wspólności majątku spadkowego może dojść z powodu różnych zda-
rzeń prawnych. Typową drogą prowadzącą do ustania tej wspólności
jest dział spadku. Dział spadku kreuje nową sytuację prawną, po-
legającą – w ujęciu modelowym – na przyznaniu poszczególnym
spadkobiercom oznaczonych praw majątkowych, które były dotych-
czas objęte wspólnością majątku spadkowego. Należy podkreślić, że
dział spadku jest operacją złożoną i wywierającą doniosłe skutki dla
spadkobierców, a także prowadzącą do strukturalnych zmian w sferze
społeczno-gospodarczej.
Dział spadku może być przeprowadzony różnymi drogami praw-
nymi (trybami) i przy użyciu różnych sposobów podziału majątku
spadkowego. Jednym z podstawowych trybów działu spadku jest
dział dokonywany na mocy orzeczenia sądu (art. 1037 § 1 KC).
Przyjęta w tym przepisie konstrukcja sądowego działu spadku od-
wołuje się niewątpliwie do uregulowanego w art. 680–689 KPC
postępowania o dział spadku, które prowadzone jest w trybie nie
procesowym.
Celem niniejszej pracy będzie przeprowadzenie analizy doty-
czącej tego postępowania działowego. Problematyka postępowania
o dział spadku uregulowanego w KPC nie doczekała się do tej pory
Pojęcie spadku
3
C z ę ś ć I . P o s t ę p o w a n i e o d z i a ł s p a d k u
w polskiej literaturze prawniczej tak szczegółowego opracowania.
Niewątpliwie jedną z przyczyn tego stanu rzeczy jest obszerność i zło-
żoność tej problematyki i jej ścisły związek z zagadnieniami natury
materialnoprawnej. Złożoność postępowania o dział spadku nie
została w sposób właściwy ujęta i „doceniona” przez ustawodawcę,
który w przepisach KPC poświęcił temu postępowaniu dziesięć arty-
kułów (art. 680–689). Zabiegu tego nie usprawiedliwia regulacja
zawarta w art. 688 KPC, która nakazuje do działu spadku stosować
odpowiednio przepisy dotyczące zniesienia współwłasności. Takie ode-
słanie znajdowałoby racjonalne uzasadnienie wtedy, gdyby w skład
majątku spadkowego wchodziły jedynie rzeczy. Tak jednak z oczy-
wistych względów nie jest, gdyż dział spadku dotyczy masy mająt
kowej, która może obejmować wiele rzeczy oraz praw. Wyraźnie
podkreślał to J. Gwiazdomorski, przedstawiając historię powstawania
normatywnego ujęcia przepisów regulujących postępowanie o dział
spadku (J. Gwiazdomorski, Glosa do uchwały SN z 10.5.1967 r.,
III CZP 31/67, NP 1968, Nr 7–8, s. 1038 i n.; tenże, Glosa do posta-
nowienia SN z 26.9.1968 r., s. 173 i n.). Będąc członkiem Zespołu
Prawa Cywilnego Procesowego Komisji Kodyfikacyjnej przygoto-
wującej projekt KPC, autor ten przedstawił kulisy przyjęcia obowią-
zującego kształtu rozwiązań prawnych dotyczących działu spadku
i towarzyszącej mu – jak się wyraził – atmosfery pośpiechu i zwią-
zanej z tym nerwowości.
Jak podkreśla J. Gwiazdomorski, zamiast ujęcia przepisów regu-
lujących całość postępowania o dział spadku przyjęto inne rozwiąza-
nie, które opiera się na odpowiednim stosowaniu do działu spadku
przepisów o zniesieniu współwłasności. Konstrukcja ta sprawia,
że przepisy o dziale spadku stanowią twór legislacyjnie niedoskonały.
Przyjęte rozwiązania nie są precyzyjne i wolne od luk. Zachodzą
bowiem wątpliwości co do tego, które z przepisów o zniesieniu
współwłasności powinny być stosowane wprost, a które nie, oraz które
z nich mają być stosowane z pewnymi modyfikacjami (stosowane
odpowiednio). Sądy prowadzące sprawy o dział spadku (z założenia
trudne i skomplikowane) nie doczekały się zatem jasnych i klarownych
przepisów regulujących postępowanie o dział spadku (w ostatnim
czasie propozycje rozwiązań prawnych, które mogłyby doprowadzić
Masa majątkowa
Dział spadku
a zniesienie
współwłasności
4
R o z d z i a ł I . Z a g a d n i e n i a w s t ę p n e
do poprawy sprawności w toczonych przed sądem działach wspól-
ności majątkowych, przedstawili P. Brodniewicz, M. Walasik, Uspraw-
nienie postępowań w sprawach działowych, Iustitia 2010, Nr 2,
s. 54 i n.). Odnosząc się do oceny przepisów regulujących postępowa-
nie w sprawach o dział spadku, należy w pełni zgodzić się z opinią wy-
rażoną przez J. Gwiazdomorskiego i ubolewać nad tym, że dział spadku
ma taki normatywny kształt, jaki został mu nadany w art. 680–689 KPC
(odmiennego zdania jest K. Lubiński, Recenzja pracy A. Stempniaka,
Postępowanie o dział spadku, Warszawa 2006, s. 243, 244.). Podobny
zabieg legislacyjny został przeprowadzony również w odniesieniu
do wspólności majątku spadkowego (por. art. 1035 KC).
2. Tryby działu spadku
2.1. Uwagi ogólne
Dział spadku może nastąpić różnymi drogami i przy wykorzy-
staniu różnych sposobów likwidacji łączącej spadkobierców wspól-
ności majątku spadkowego. Dla jasności dalszych rozważań należy
określić, czym różni się tryb działu spadku od sposobu działu spadku.
Przez pojęcie trybu działu spadku należy rozumieć rodzaje postę-
powań (dróg prawnych) wiodących do zniesienia wspólności majątku
spadkowego. Natomiast na pojęcie sposobu działu spadku będą
składać się różne warianty samego podziału majątku spadkowego
w ramach danego trybu (J. Ignatowicz, [w:] Komentarz KC z 1972 r.,
t. I, s. 540; M. Sychowicz, Postępowanie o zniesienie współwłasności,
Warszawa 1976, s. 10; S. Wójcik, [w:] System prawa cywilnego,
s. 452, 453; J. Kremis, [w:] Komentarz KC z 2008 r., s. 1639).
Należy zauważyć, że od woli spadkobierców zależeć będzie,
czy i kiedy dojdzie do działu spadku. Spadkobiercy, decydując się na
przeprowadzenie działu spadku, mają swobodę w zakresie wyboru
trybu działu. Prawo wyboru trybu działu, co do zasady, nie jest
uzależnione od przedmiotu spadku. Stosownie do art. 1037 § 1 KC
dział spadku może nastąpić bądź na mocy umowy między wszyst-
kimi spadkobiercami, bądź na mocy orzeczenia sądu na żądanie
któregokolwiek ze spadkobierców. W przepisie tym zostały wskazane
Tryb i sposób działu
spadku
5
Pobierz darmowy fragment (pdf)