Cyfroteka.pl

klikaj i czytaj online

Cyfro
Czytomierz
00746 010891 21050788 na godz. na dobę w sumie
wyszukaj dokładnie | pobierz wtyczkę
Praca w godzinach nadliczbowych jako obowiązek pracownika - ebook/pdf
Praca w godzinach nadliczbowych jako obowiązek pracownika - ebook/pdf
Autor: Liczba stron: 402
Wydawca: C. H. Beck Język publikacji: polski
ISBN: 978-83-7483-935-8 Data wydania:
Lektor:
Kategoria: ebooki >> prawo i podatki >> monografie prawnicze
Porównaj ceny (książka, ebook, audiobook).
Czytaj online.
Komentuj
Niniejsza monografia poświęcona jest pracy w godzinach nadliczbowych - instytucji o niezwykłej wadze prawnej, społecznej i ekonomicznej. Autorka koncentruje się na dwóch wybranych zagadnieniach: pojęciu pracy w godzinach nadliczbowych oraz obowiązku jej wykonywania.
W rozprawie postanowiono trzy tezy:
  1. Praca w godzinach nadliczbowych jest obowiązkiem pracownika, ale obowiązkiem ekstraordynaryjnym, który powstaje wyjątkowo i podlega reglamentacji. W związku z tym nie powinna być normalnym i stałym elementem procesu pracy.
  2. Obowiązek pracy w godzinach nadliczbowych istnieje, mimo iż żaden przepis prawa pracy nie ustanawia jego wyraźnej podstawy.
  3. Konieczność wykonywania prze pracownika pracy w godzinach nadliczbowych powinien uzasadnić pracodawca, gdyż wydając polecenie pracy w nadgodzinach sięga do czasu wolnego pracownika.
Znajdź podobne książki Ostatnio czytane w tej kategorii

Darmowy fragment publikacji:

MONOGRAFIE PRAWNICZE BEATA BURY · PRACA W GODZINACH NADLICZBOWYCH JAKO OBOWI¥ZEK PRACOWNIKA Polecamy nasze publikacje z zakresu prawa pracy: MONITOR PRAWA PRACY Miesięcznik Andrzej Marian Świątkowski KODEKS PRACY. KOMENTARZ, wyd. 1 Komentarze kodeksowe Pod red. Wojciecha Muszalskiego KODEKS PRACY. KOMENTARZ, wyd. 6 Duże Komentarze Becka Jerzy Wratny KODEKS PRACY. KOMENTARZ, wyd. 4 Komentarze Becka Władysław Patulski PRACOWNICZA ODPOWIEDZIALNOŚĆ ODSZKODOWAWCZA Krótkie Komentarze Becka Alicja Kopeć, Marcin Wojewódka PRACOWNICZE PROGRAMY EMERYTALNE Krótkie Komentarze Becka Krzysztof Walczak KODEKS PRACY. EDYCJA TRZECIA Kodeks System KODEKS PRACY. PAŃSTWOWA INSPEKCJA PRACY. BEZPIECZEŃSTWO I HIGIENA PRACY. AKTY WYKONAWCZE Edycja Sądowa www.sklep.beck.pl PRACA W GODZINACH NADLICZBOWYCH JAKO OBOWI¥ZEK PRACOWNIKA BEATA BURY Stan prawny: wrzesień 2007 r. Redakcja: Anna Kamińska-Pietnoczko ã Wydawnictwo C. H. Beck 2007 Wydawnictwo C. H. Beck, Sp. z o.o. ul. Gen. Zajączka 9, 01–518 Warszawa Skład i łamanie: Zbigniew Latuszkiewicz Druk i oprawa: Wers Design Drukarnia Cyfrowa, Bydgoszcz ISBN 978-83-7483-935-8 Spis tre(cid:286)ci Obja(cid:286)nienie skrótów .............................................................................. Uwagi wst(cid:266)pne ........................................................................................ Rozdział 1. Praca w godzinach nadliczbowych według przepisów prawnych obowi(cid:261)zuj(cid:261)cych w Polsce do 31.12.2003 r. ................... 1. Wprowadzenie ................................................................................ 2. Regulacja pracy w godzinach nadliczbowych w latach 1918–1945 .......................................................................................... 3. Stan prawny obowi(cid:261)zuj(cid:261)cy w latach 1946–1974 ........................... 4. Stan prawny obowi(cid:261)zuj(cid:261)cy w latach 1975–1995 ........................... 5. Stan prawny obowi(cid:261)zuj(cid:261)cy w latach 1996–2003 ........................... Rozdział 2. Poj(cid:266)cie pracy w godzinach nadliczbowych według obowi(cid:261)zuj(cid:261)cego prawa ..................................................................... 1. Wprowadzenie ................................................................................ 2. Definicja pracy w godzinach nadliczbowych ................................. A. Prawne poj(cid:266)cie czasu pracy ..................................................... B. Poj(cid:266)cie godzin nadliczbowych ................................................. 3. Praca w godzinach nadliczbowych a czas podró(cid:298)y słu(cid:298)bowej ...... 4. Praca ponadnormatywna pracowników zatrudnionych w niepełnym wymiarze czasu pracy ................................................... 5. Dy(cid:298)ur a praca w godzinach nadliczbowych ................................... 6. Poj(cid:266)cie czasu pracy i pracy w godzinach nadliczbowych w prawie niemieckim i rosyjskim ...................................................... A. Niemcy ..................................................................................... B. Rosja ........................................................................................ Rozdział 3. Praca w godzinach nadliczbowych w szczególnych systemach czasu pracy ..................................................................... 1. Wprowadzenie ................................................................................ 2. Godziny nadliczbowe w systemie równowa(cid:298)nego czasu pracy ..... 3. Godziny nadliczbowe w systemie czasu pracy w ruchu ci(cid:261)głym .. 4. Godziny nadliczbowe w systemie przerywanego czasu pracy ....... IX 1 5 5 13 34 40 49 54 54 58 58 67 82 93 102 109 109 116 122 122 123 136 138 V Spis tre(cid:286)ci 5. Godziny nadliczbowe w systemie zadaniowego czasu pracy ........ 6. Godziny nadliczbowe w systemie skróconego tygodnia pracy ...... 7. Godziny nadliczbowe w systemie pracy weekendowej ................. 8. Godziny nadliczbowe w systemie skróconego czasu pracy ........... 9. Godziny nadliczbowe w ró(cid:298)nych systemach czasu pracy w prawie niemieckim i rosyjskim ...................................................... A. Niemcy ..................................................................................... B. Rosja ........................................................................................ Rozdział 4. Przesłanki dopuszczalno(cid:286)ci pracy w godzinach nadliczbowych ................................................................................... 1. Wprowadzenie ................................................................................ 2. Prowadzenie akcji ratowniczej i usuwanie awarii .......................... 3. Szczególne potrzeby pracodawcy .................................................. 4. Przesłanki dopuszczalno(cid:286)ci pracy w godzinach nadliczbowych w prawie niemieckim i rosyjskim ...................................................... A. Niemcy ..................................................................................... B. Rosja ........................................................................................ Rozdział 5. Obowi(cid:261)zek pracy w godzinach nadliczbowych ............... 1. Wprowadzenie ................................................................................ 2. (cid:295)ródło i granice obowi(cid:261)zku pracy w godzinach nadliczbowych ... 3. Polecenie pracy w godzinach nadliczbowych ................................ 4. Prawo pracownika do odmowy wykonania polecenia pracy w godzinach nadliczbowych .............................................................. 5. Obowi(cid:261)zek pracy w godzinach nadliczbowych w prawie niemieckim i rosyjskim ...................................................................... A. Niemcy ..................................................................................... B. Rosja ........................................................................................ Rozdział 6. Ograniczenia pracy w godzinach nadliczbowych ........... 1. Wprowadzenie ................................................................................ 2. Bezwzgl(cid:266)dne zakazy zatrudniania w godzinach nadliczbowych ... A. Zakaz zatrudniania kobiet w ci(cid:261)(cid:298)y .......................................... B. Zakaz zatrudniania pracowników młodocianych ..................... C. Zakaz zatrudniania pracowników niepełnosprawnych ............ D. Zakaz zatrudniania z uwagi na przekroczenia najwy(cid:298)szych dopuszczalnych st(cid:266)(cid:298)e(cid:276) i nat(cid:266)(cid:298)e(cid:276) czynników szkodliwych dla zdrowia w (cid:286)rodowisku pracy .................................................. E. Zakaz zatrudniania ze wzgl(cid:266)du na stan zdrowia ...................... 3. Wzgl(cid:266)dny zakaz zatrudniania w godzinach nadliczbowych .......... 141 146 147 148 155 155 161 166 166 167 175 179 179 181 183 183 186 194 203 214 214 217 219 219 219 220 224 230 232 233 234 VI Spis tre(cid:286)ci 4. Limitowanie pracy w godzinach nadliczbowych ........................... A. Roczny limit godzin nadliczbowych ....................................... B. Maksymalny tygodniowy czas pracy ł(cid:261)cznie z godzinami nadliczbowymi .............................................................................. C. Okresy nieprzerwanego odpoczynku ....................................... 5. Rekompensata pracy w godzinach nadliczbowych ........................ A. Dodatek do wynagrodzenia ..................................................... B. Czas wolny od pracy ................................................................ 6. Zawieranie umów cywilnoprawnych oraz dodatkowych umów o prac(cid:266) jako sposób obchodzenia przepisów o pracy w godzinach nadliczbowych .................................................................................... Rozdział 7. Praca w godzinach nadliczbowych pracowników na stanowiskach kierowniczych ...................................................... 1. Wprowadzenie ................................................................................ 2. Poj(cid:266)cie pracownika na stanowisku kierowniczym ......................... 3. Praca kadry kierowniczej poza normalnymi godzinami pracy „w razie konieczno(cid:286)ci” ....................................................................... Rozdział 8. Praca ponadwymiarowa według wybranych pragmatyk pracowniczych .................................................................................. 1. Wprowadzenie ................................................................................ 2. Nauczyciele i nauczyciele akademiccy .......................................... A. Nauczyciele .............................................................................. B. Nauczyciele akademiccy .......................................................... 3. Pracownicy urz(cid:266)dów pa(cid:276)stwowych i samorz(cid:261)dowych .................. 4. Pracownicy zakładów opieki zdrowotnej, instytucji kultury oraz członkowie personelu lotniczego ............................................... A. Pracownicy zakładów opieki zdrowotnej ................................ B. Pracownicy instytucji kultury .................................................. C. Członkowie personelu lotniczego ............................................ 5. Kierowcy i pracownicy zatrudnieni na morskich statkach handlowych ........................................................................................ A. Kierowcy .................................................................................. B. Pracownicy wykonuj(cid:261)cy prac(cid:266) na morskich statkach handlowych ................................................................................... 6. S(cid:266)dziowie, prokuratorzy i kuratorzy s(cid:261)dowi .................................. 7. Funkcjonariusze słu(cid:298)b porz(cid:261)dku i bezpiecze(cid:276)stwa publicznego ... Rozdział 9. Konsekwencje naruszenia przez pracodawc(cid:266) przepisów o pracy w godzinach nadliczbowych ............................................... 237 237 241 244 250 251 265 270 276 276 277 281 291 291 294 294 296 300 307 307 312 312 313 314 317 319 320 326 VII Spis tre(cid:286)ci 1. S(cid:261)dowe dochodzenie roszcze(cid:276) przez pracownika .......................... 2. Kwalifikacja narusze(cid:276) przepisów o czasie pracy jako wykrocze(cid:276) oraz przest(cid:266)pstw przeciwko prawom pracownika .............................. A. Naruszenie przepisów o czasie pracy jako wykroczenie ......... B. Naruszenie przepisów o czasie pracy jako przest(cid:266)pstwo ......... 3. Odpowiedzialno(cid:286)ć pracodawcy za naruszenie przepisów o czasie pracy w prawie niemieckim i rosyjskim ............................................ A. S(cid:261)dowe dochodzenie roszcze(cid:276) przez pracownika ................... B. Naruszenie przepisów o czasie pracy jako wykroczenie albo przest(cid:266)pstwo ......................................................................... Zako(cid:276)czenie ............................................................................................ Bibliografia ............................................................................................. 326 331 331 337 340 340 341 345 355 VIII Obja(cid:286)nienie skrótów ArbG .............................. Arbeitsgericht ArbZG ............................ Arbeitszeitgesetz art. .................................. artykuł AuA ................................ Arbeit und Arbeitsrecht BAG ............................... Bundesarbeitsgericht BC .................................. (cid:572)(cid:607)(cid:618)(cid:623)(cid:616)(cid:604)(cid:615)(cid:629)(cid:611) (cid:587)(cid:621)(cid:606) BGB ............................... Bürgerliches Gesetzbuch BGBl .............................. Bundesgesetzblatt Czas. Pr.-Hist. ................ Czasopismo Prawno-Historyczne Czas. Prawn. i Ekon. ...... Czasopismo Prawnicze i Ekonomiczne Dz.P.P.P. .......................... Dziennik Praw Pa(cid:276)stwa Polskiego Dz.U. .............................. Dziennik Ustaw Dz. Urz. .......................... Dziennik Urz(cid:266)dowy EuGH ............................. Europäischer Gerichtshof Gaz. S(cid:261)d. ........................ Gazeta S(cid:261)dowa Gł. S(cid:261)d. ........................... Głos S(cid:261)downictwa GSW ............................... Gazeta S(cid:261)dowa Warszawska GUS ................................ Główny Urz(cid:261)d Statystyczny Hrsg. ............................... Herausgeber (redaktor) JArbSchG ....................... Jugendarbeitsschutzgesetz KK .................................. Kodeks karny KP ................................... Kodeks pracy KPC ................................ Kodeks post(cid:266)powania cywilnego KPW ............................... Kodeks post(cid:266)powania w sprawach o wykroczenia KW ................................. Kodeks wykrocze(cid:276) KZ .................................. Kodeks zobowi(cid:261)za(cid:276) LAG ............................... Landesarbeitsgericht MOP ............................... Mi(cid:266)dzynarodowa Organizacja Pracy IX Obja(cid:286)nienie skrótów MOS ............................... Minister Opieki Społecznej M.P. ................................ Monitor Polski MoP ................................ Monitor Prawniczy MPiH .............................. Minister Przemysłu i Handlu MPiOS ............................ Minister Pracy i Opieki Społecznej MPiPS ............................ Minister Pracy i Polityki Socjalnej MoPr .............................. Monitor Prawa Pracy MuSchG ......................... Mutterschutzgesetz MSW .............................. Minister Spraw Wewn(cid:266)trznych nast. ................................ nast(cid:266)pny niepubl. ........................... niepublikowany NIK ................................ Najwy(cid:298)sza Izba Kontroli NP ................................... Nowe Prawo NTA ................................ Najwy(cid:298)szy Trybunał Administracyjny O. JL ............................... Official Journal oprac. .............................. opracowanie orz. ................................. orzeczenie OSA ................................ Orzecznictwo S(cid:261)dów Apelacyjnych OSN ................................ Orzecznictwo S(cid:261)du Najwy(cid:298)szego OSNAPiUS .................... Orzecznictwo S(cid:261)du Najwy(cid:298)szego – Izba Administracyjna Pracy i Ubezpiecze(cid:276) Społecznych OSNCP ........................... Orzecznictwo S(cid:261)du Najwy(cid:298)szego – Izba Cywilna oraz Izba Pracy i Ubezpiecze(cid:276) Społecznych OSNP ............................. Orzecznictwo S(cid:261)du Najwy(cid:298)szego – Izba Pracy Ubezpiecze(cid:276) Społecznych i Spraw Publicznych OSNPG .......................... Orzecznictwo S(cid:261)du Najwy(cid:298)szego – Biuletyn Prokuratury Generalnej OSP ................................ Orzecznictwo S(cid:261)dów Polskich OSPiKA .......................... Orzecznictwo S(cid:261)dów Polskich i Komisji Arbitra(cid:298)owych OWiG ............................. Ordnungswidrigkeitengesetz PC(cid:590)CP ........................... (cid:586)(cid:616)(cid:619)(cid:619)(cid:610)(cid:611)(cid:619)(cid:612)(cid:602)(cid:633) (cid:587)(cid:616)(cid:604)(cid:607)(cid:620)(cid:619)(cid:612)(cid:602)(cid:633) (cid:590)(cid:607)(cid:606)(cid:618)(cid:602)(cid:620)(cid:610)(cid:604)(cid:615)(cid:602)(cid:633) (cid:587)(cid:616)(cid:624)(cid:610)(cid:602)(cid:613)(cid:610)(cid:619)(cid:620)(cid:610)(cid:625)(cid:607)(cid:619)(cid:612)(cid:602)(cid:633) (cid:586)(cid:607)(cid:619)(cid:617)(cid:621)(cid:603)(cid:613)(cid:610)(cid:612)(cid:602) PIP .................................. Pa(cid:276)stwowa Inspekcja Pracy X Obja(cid:286)nienie skrótów PiP .................................. Pa(cid:276)stwo i Prawo PiZS ................................ Praca i Zabezpieczenie Społeczne pkt .................................. punkt Pol. Społ. ........................ Polityka Społeczna por. ................................. porównaj POS ................................ Praca i Opieka Społeczna poz. ................................. pozycja pó(cid:296)n. zm. ........................ pó(cid:296)niejsze zmiany PP ................................... Prawo Pracy PPA ................................. Przegl(cid:261)d Prawa i Administracji PPH ................................ Przegl(cid:261)d Prawa Handlowego Prac. i Pr. ........................ Pracodawca i Pracownik PRM ............................... Prezes Rady Ministrów Prok. i Pr. ........................ Prokuratura i Prawo przyp. aut. ....................... przypis autora PT ................................... Przegl(cid:261)d Techniczny PUG ................................ Przegl(cid:261)d Ustawodawstwa Gospodarczego PUSiG ............................ Przegl(cid:261)d Ubezpiecze(cid:276) Społecznych i Gospodarczych rok redakcja redaktor naukowy PZS ................................. Przegl(cid:261)d Zagadnie(cid:276) Socjalnych r. ..................................... red. ................................. red. nauk. ........................ RM ................................. Rada Ministrów RP ................................... Rzeczpospolita Polska RPE ................................ Ruch Prawniczy i Ekonomiczny RPEiS ............................. Ruch Prawniczy Ekonomiczny i Socjologiczny s. ..................................... SA ................................... S(cid:261)d Apelacyjny SO .................................. S(cid:261)d Okr(cid:266)gowy SN .................................. S(cid:261)d Najwy(cid:298)szy Sł.Prac. ........................... Słu(cid:298)ba Pracownicza StGB ............................... Strafgesetzbuch St. Pr. .............................. Statystyka Pracy St. Prawn. ....................... Studia Prawnicze strona XI Obja(cid:286)nienie skrótów tom tłumaczenie t. ..................................... TK .................................. Trybunał Konstytucyjny tłum. ............................... TKRF ............................. (cid:588)(cid:618)(cid:621)(cid:606)(cid:616)(cid:604)(cid:616)(cid:611) (cid:580)(cid:616)(cid:606)(cid:607)(cid:612)(cid:619) (cid:586)(cid:616)(cid:619)(cid:619)(cid:610)(cid:611)(cid:619)(cid:612)(cid:616)(cid:611) (cid:590)(cid:607)(cid:606)(cid:607)(cid:618)(cid:602)(cid:624)(cid:610)(cid:610) TUS ................................ Trybunał Ubezpiecze(cid:276) Społecznych TzBfG ............................ Teilzeit und Befristungsgesetz ust. .................................. ust(cid:266)p WiRO ............................. Wirtschaft und Recht in Osteuropa ww. ................................. wy(cid:298)ej wymieniony wyd. ................................ wydanie z. ..................................... zeszyt z zastrz. .......................... z zastrze(cid:298)eniem zd. ................................... zdanie Zb. Urz. .......................... Zbiór Urz(cid:266)dowy ZIAS ............................... Zeitschrift für ausländisches und internationales Arbeits- und Sozialrecht Z.N. ................................ Zeszyty Naukowe zob. ................................. zobacz XII Uwagi wst(cid:266)pne Monograia po(cid:286)wi(cid:266)cona jest pracy w godzinach nadliczbowych – instytucji o niezwykłej wadze prawnej, społecznej i ekonomicznej. Obszerna i zło(cid:298)ona problematyka podj(cid:266)tego tematu nie pozwala na wy- czerpuj(cid:261)ce omówienie wszystkich zagadnie(cid:276) z nim zwi(cid:261)zanych. Ich analiza znacznie przekraczałaby ramy obj(cid:266)to(cid:286)ciowe niniejszego opracowania. Rozpra- wa nie stawia sobie tak rozległego zadania. Autorka koncentruje si(cid:266) na dwóch wybranych zagadnieniach: poj(cid:266)ciu pracy w godzinach nadliczbowych oraz obo- wi(cid:261)zku jej wykonywania. Poza zakresem szczegółowych rozwa(cid:298)a(cid:276) pozostan(cid:261): sposoby rekompensaty pracy w godzinach nadliczbowych, uregulowanie pracy ponadnormatywnej w pragmatykach słu(cid:298)bowych oraz odpowiedzialno(cid:286)ć praco- dawcy za naruszenie przepisów o czasie pracy. Zagadnienia te maj(cid:261) dla tematu niniejszej rozprawy charakter poboczny i uzupełniaj(cid:261)cy, aczkolwiek po(cid:286)wi(cid:266)co- no im oddzielne podrozdziały. W rozprawie powtarza si(cid:266) motyw czasu wolnego pracownika. Ju(cid:298) papie(cid:298) Leon XIII w encyklice „Rerum novarum” z 1891 r. wskazywał, i(cid:298) „ni sprawied- liwo(cid:286)ć ni ludzko(cid:286)ć nie pozwalaj(cid:261) na to, aby wymagać pracy w takiej ilo(cid:286)ci, (cid:298)e duch t(cid:266)pieje, a ciało upada ze znu(cid:298)enia. Baczyć wi(cid:266)c na to nale(cid:298)y, aby dzie(cid:276) roboczy nie obejmował wi(cid:266)cej godzin, ni(cid:298) siły pozwalaj(cid:261)”1. Reglamentacja pracy w godzinach nadliczbowych, czego dotyczy niniejsza praca, pozwala na stworzenie prawnych zabezpiecze(cid:276) przed wydłu(cid:298)aniem cza- su pracy, b(cid:266)d(cid:261)c doskonałym przykładem na to, i(cid:298) prawo pracy musi niekiedy działać wbrew woli pracownika, w celu ochrony jego zdrowia, a nawet (cid:298)ycia. Powy(cid:298)szy problem wymaga jednak szerszego spojrzenia, nie tylko uwarunko- wanego interesem pojedynczego pracownika i potrzeb(cid:261) ochrony jego organi- zmu przed przem(cid:266)czeniem i przepracowaniem. Przepisy o czasie pracy powin- ny tak(cid:298)e umo(cid:298)liwiać pracodawcy sprawn(cid:261) organizacj(cid:266) procesu pracy (funkcja organizatorska prawa pracy). Ponadto nie bez znaczenia pozostaje fakt, i(cid:298) au- tomatyzacja oraz wynalazki, które w zało(cid:298)eniu maj(cid:261) ułatwiać prac(cid:266) i słu(cid:298)yć człowiekowi, w rzeczywisto(cid:286)ci przynosz(cid:261) cz(cid:266)sto skutek odwrotny i prac(cid:266) t(cid:266) za- bieraj(cid:261). Post(cid:266)p cywilizacyjny i technologiczny generuje redukcj(cid:266) miejsc pracy. 1 Dokumenty nauki społecznej Ko(cid:286)cioła, cz. 1, (red.) K.M. Radwan, Rzym–Lublin 1996, s. 63 i nast. 1 Uwagi wst(cid:266)pne W dobie wielkiego deicytu pracy do wykonania i wynikaj(cid:261)cego z niego bez- robocia jest szczególnie wa(cid:298)ne, aby zachować sprawiedliwy podział zasobów tej pracy i w(cid:286)ród interesów ró(cid:298)nych podmiotów uwzgl(cid:266)dniać przede wszystkim interes tych, którzy pracy nie maj(cid:261). W rozprawie postawiono trzy tezy. Pierwsza wynika z tytułu opracowania. Praca w godzinach nadliczbowych jest obowi(cid:261)zkiem pracownika, ale obowi(cid:261)zkiem ekstraordynaryjnym, któ- ry powstaje wyj(cid:261)tkowo i podlega reglamentacji. Nie powinna być ona za- tem normalnym i stałym elementem procesu pracy. Druga teza brzmi: Obowi(cid:261)zek pracy w godzinach nadliczbowych istnie- je, mimo i(cid:298) (cid:298)aden przepis prawa pracy nie ustanawia jego wyra(cid:296)nej pod- stawy. Z trzeciej tezy wynika, i(cid:298) konieczno(cid:286)ć wykonywania przez pracownika pracy w godzinach nadliczbowych powinien uzasadnić pracodawca, gdy(cid:298) wydaj(cid:261)c polecenie pracy w nadgodzinach, si(cid:266)ga do czasu wolnego pracow- nika. Niezb(cid:266)dno(cid:286)ć pracy nadliczbowej stanowi zasadnicz(cid:261) ogóln(cid:261) przesłank(cid:266) uzasadniaj(cid:261)c(cid:261) (cid:298)(cid:261)danie jej podj(cid:266)cia. Obowi(cid:261)zek pracy w godzinach nadliczbo- wych nie jest jednak bezwzgl(cid:266)dny i w pewnych okoliczno(cid:286)ciach pracownik mo(cid:298)e odmówić jego wykonywania. Instytucja pracy w godzinach nadliczbowych zostanie omówiona na tle mi(cid:266)- dzynarodowego prawa pracy, prawodawstwa unijnego oraz niemieckiego i ro- syjskiego prawa pracy. Celem tych ograniczonych bada(cid:276) komparatystycznych jest ustalenie cech wspólnych porównywanych systemów i instytucji prawnych oraz mechanizmów ich kształtowania, istotnych dla omawianego tematu. Wy- brałam te dwa ustawodawstwa ze wzgl(cid:266)du na bliskie s(cid:261)siedztwo geograiczne i kulturowe obydwu pa(cid:276)stw, a jednocze(cid:286)nie odmienne do(cid:286)wiadczenia w kształ- towaniu prawa pracy. Nie zdecydowałam si(cid:266) na wprowadzenie odr(cid:266)bnego roz- działu po(cid:286)wi(cid:266)conego pracy w godzinach nadliczbowych w niemieckim i rosyj- skim prawie pracy, wychodz(cid:261)c z zało(cid:298)enia, i(cid:298) lepiej przedstawiać ustanowione w nich regulacje przy omawianiu poszczególnych problemów. W niektórych rozdziałach wyodr(cid:266)bniono tematyczny podrozdział, jak np. w rozdziałach 2.–4. traktuj(cid:261)cych o poj(cid:266)ciu i przesłankach godzin nadliczbowych, natomiast tam, gdzie regulacja prawna jest lakoniczna, wzgl(cid:266)dnie brak jest obszerniejszej bi- bliograii, jak np. w rozdziale 7., stosowne uwagi poczyniono w ramach po- szczególnych podrozdziałów po(cid:286)wi(cid:266)conych polskiemu prawu pracy. W rozdzia- le 9. wyodr(cid:266)bniono podrozdział o odpowiedzialno(cid:286)ci pracodawcy za naruszenie przepisów o czasie pracy w prawie niemieckim i rosyjskim, jednak(cid:298)e z uwagi na poboczny dla tematu monograii charakter tego zagadnienia oba porz(cid:261)dki prawne zostały omówione w ramach jednego punktu. Rozdział 8. dotycz(cid:261)cy pracy ponadwymiarowej w pragmatykach słu(cid:298)bowych nie uwzgl(cid:266)dnia pragma- 2 Uwagi wst(cid:266)pne tyk pracowniczych w niemieckim i rosyjskim prawie pracy, gdy(cid:298) ich omówienie znacznie przekraczałoby ramy obj(cid:266)to(cid:286)ciowe niniejszej rozprawy. Systematyka wewn(cid:266)trzna pracy obejmuje dziewi(cid:266)ć rozdziałów, w których zaprezentowane hipotezy badawcze usystematyzowane s(cid:261) tytułami i podtytu- łami. Przedmiotem analizy w rozdziale pierwszym jest praca w godzinach nadliczbowych według przepisów prawnych obowi(cid:261)zuj(cid:261)cych w Polsce do 31.12.2003 r. Rozdział ma charakter historyczny, a jego celem jest przedsta- wienie dorobku legislacyjnego oraz orzecznictwa Polski mi(cid:266)dzywojennej i po- wojennej w omawianym zakresie. Historia rozwoju przepisów o czasie pracy nie tylko ma wymiar faktograiczny, ale głównie słu(cid:298)y uwypukleniu tendencji rozwojowych tej cz(cid:266)(cid:286)ci prawa pracy. Zaakcentowane zostan(cid:261) zjawiska i instytu- cje istniej(cid:261)ce w obecnym stanie prawnym, choć niekiedy w zmienionej postaci, jak równie(cid:298) niewyst(cid:266)puj(cid:261)ce w obowi(cid:261)zuj(cid:261)cym prawie. Ka(cid:298)dy podrozdział ko(cid:276)- czy si(cid:266) podsumowaniem dorobku legislacyjnego danego okresu, wzbogaconym danymi statystycznymi obrazuj(cid:261)cymi praktyczny walor obowi(cid:261)zuj(cid:261)cych unor- mowa(cid:276). Kolejne rozdziały rozprawy s(cid:261) po(cid:286)wi(cid:266)cone analizie poj(cid:266)cia „praca w go- dzinach nadliczbowych” w poszczególnych systemach czasu pracy. Dokładnej analizie poddano kwestie sporne, nierozstrzygni(cid:266)te dotychczas w doktrynie i judykaturze. Jeden z podrozdziałów po(cid:286)wi(cid:266)cono instytucji podró(cid:298)y słu(cid:298)bowej w kontek(cid:286)cie pracy w godzinach nadliczbowych. Ukazane zostanie tak(cid:298)e boga- ctwo pogl(cid:261)dów doktrynalnych w tym zakresie oraz niekonsekwentne stanowisko S(cid:261)du Najwy(cid:298)szego. Ta cz(cid:266)(cid:286)ć rozprawy słu(cid:298)y przedstawieniu najwa(cid:298)niejszych kontrowersji w nauce prawa pracy i ma skłonić do krytycznej analizy istniej(cid:261)cej regulacji prawnej. Nie zabraknie tak(cid:298)e analizy pracy ponadnormatywnej osób zatrudnionych w niepełnym wymiarze czasu oraz dy(cid:298)uru w kontek(cid:286)cie godzin nadliczbowych. W rozdziale czwartym s(cid:261) omówione przesłanki pracy w godzinach nadlicz- bowych. Ze wzgl(cid:266)du na to, i(cid:298) praca nadliczbowa wydłu(cid:298)a czas pracy, ustawo- dawca poddaje jej zlecanie dwóm ograniczeniom: mo(cid:298)e być zarz(cid:261)dzona jedynie w razie zaistnienia przyczyn wskazanych przez Kodeks pracy oraz mo(cid:298)e być wykonywana jedynie w granicach dozwolonych przez kodeks. Kolejny rozdział jest po(cid:286)wi(cid:266)cony głównemu zagadnieniu rozprawy, tj. ana- lizie obowi(cid:261)zku pracownika wykonywania pracy w godzinach nadliczbowych. Autorka próbuje odpowiedzieć na pytanie, czy pracownik ma obowi(cid:261)zek (cid:286)wiad- czenia pracy w godzinach nadliczbowych, oraz poszukuje podstawy prawnej tego obowi(cid:261)zku. Akcent został poło(cid:298)ony na to, i(cid:298) praca ponad obowi(cid:261)zuj(cid:261)ce normy czasu pracy jest obowi(cid:261)zkiem ekstraordynaryjnym. W rozdziale tym znajduje si(cid:266) tak(cid:298)e omówienie zagadnienia formy polecenia pracy w godzinach 3 Uwagi wst(cid:266)pne nadliczbowych, a w ostatnim podrozdziale – przypadki, w których pracownik ma prawne mo(cid:298)liwo(cid:286)ci zakwestionowania polecenia przeło(cid:298)onego wykonywa- nia pracy w nadgodzinach. Przedmiotem rozwa(cid:298)a(cid:276) rozdziału szóstego s(cid:261) prawne ograniczenia pracy w godzinach nadliczbowych, tj. (cid:286)rodki prawne, które uniemo(cid:298)liwiaj(cid:261) praco- dawcy ponadnormatywne zatrudnianie pracownika, wzgl(cid:266)dnie poddaj(cid:261) je od- miennej regulacji. I tak, zostan(cid:261) przedstawione: bezwzgl(cid:266)dne i wzgl(cid:266)dne zakazy zatrudniania w nadgodzinach, które wyznaczaj(cid:261) granice obowi(cid:261)zku pracy w go- dzinach nadliczbowych, limity oraz sposoby rekompensaty tej pracy. W ko(cid:276)- cowej cz(cid:266)(cid:286)ci rozdziału autorka zwraca uwag(cid:266) na problem zawierania umów cywilnoprawnych oraz dodatkowych umów o prac(cid:266) jako sposób obchodzenia przepisów o pracy w godzinach nadliczbowych. W rozdziale siódmym opracowania nast(cid:266)puje omówienie specyicznej regu- lacji pracy w godzinach nadliczbowych osób zajmuj(cid:261)cych stanowiska kierow- nicze. W kolejnym rozdziale analizie poddano prac(cid:266) ponadwymiarow(cid:261) w pragma- tykach pracowniczych, które stanowi(cid:261) leges speciales do przepisów Kodeksu pracy. Podj(cid:266)to prób(cid:266) pogrupowania kilkudziesi(cid:266)ciu pragmatyk, maj(cid:261)c na wzgl(cid:266)- dzie sposób unormowania pracy ponadwymiarowej, a zwłaszcza jej poj(cid:266)cie, przesłanki oraz sposoby rekompensaty. Dla pełnej prezentacji omawianego zagadnienia istotne jest równie(cid:298) przed- stawienie konsekwencji naruszenia przez pracodawc(cid:266) przepisów o pracy w go- dzinach nadliczbowych. Zostały wskazane dwie z nich: s(cid:261)dowe dochodzenie roszcze(cid:276) przez pracownika, jak równie(cid:298) odpowiedzialno(cid:286)ć za wykroczenia i karna w przypadku zakwaliikowania narusze(cid:276) przepisów o czasie pracy jako wykrocze(cid:276) przeciwko prawom pracownika oraz przest(cid:266)pstw. Rozpraw(cid:266) zamyka zako(cid:276)czenie, w którym dokonano oceny aktualnego sta- nu prawnego i zaproponowano rozwi(cid:261)zania de lege ferenda. Autorka dokonała analizy wybranych zagadnie(cid:276) pracy w godzinach nadlicz- bowych z uwzgl(cid:266)dnieniem społeczno-gospodarczych uwarunkowa(cid:276) tej instytu- cji, celów, jakie ma ona spełniać, oraz rzeczywistej efektywno(cid:286)ci istniej(cid:261)cych rozwi(cid:261)za(cid:276) prawnych, sygnalizowanej przez orzecznictwo oraz doktryn(cid:266). Do- kładnej analizie poddano kwestie sporne, nierozstrzygni(cid:266)te dotychczas w pi(cid:286)- miennictwie i judykaturze. W przekonaniu o mo(cid:298)liwo(cid:286)ci i potrzebie ci(cid:261)głego doskonalenia obowi(cid:261)zuj(cid:261)cego systemu prawa pracy formułuje równie(cid:298) szereg postulatów de lege ferenda. Wypływaj(cid:261) one zarówno z analizy przepisów prawa, jak i problemów praktycznych. Du(cid:298)y akcent autorka poło(cid:298)yła na orzecznictwo s(cid:261)dowe w omawianym zakresie, cz(cid:266)sto poddaj(cid:261)c je krytycznej analizie. 4 Rozdział 1. Praca w godzinach nadliczbowych według przepisów prawnych obowi(cid:261)zuj(cid:261)cych w Polsce do 31.12.2003 r. 1. Wprowadzenie Od pocz(cid:261)tku funkcjonowania na skal(cid:266) masow(cid:261) stosunków pracy kwestia długo(cid:286)ci czasu pracy była jednym z najistotniejszych problemów społecznych oraz głównym przedmiotem walki robotników i kapitalistów. Wielu uczestni- ków demonstracji przypłaciło (cid:298)yciem udział w walce o skrócony czas pracy. Ustawodawstwo pracy najwcze(cid:286)niej pojawiło si(cid:266) w tych krajach, w których gospodarka i przemysł były rozwini(cid:266)te najlepiej. Ju(cid:298) na pocz(cid:261)tku XIX w. do- strze(cid:298)ono, i(cid:298) zachodzi (cid:286)cisły zwi(cid:261)zek mi(cid:266)dzy długo(cid:286)ci(cid:261) dnia pracy a wydajno(cid:286)- ci(cid:261) pracowników. Kilkunastogodzinny dzie(cid:276) pracy prowadzi do przem(cid:266)czenia robotników, zwi(cid:266)ksza podatno(cid:286)ć na choroby oraz cz(cid:266)stotliwo(cid:286)ć wypadków przy pracy. To z kolei powoduje wzrost wydatków na produkcj(cid:266) i podra(cid:298)a koszty pracy, co w konsekwencji staje si(cid:266) nieopłacalne dla pracodawców. Wskazy- wano równie(cid:298), i(cid:298) dopuszczalne odst(cid:266)pstwa od maksymalnego wymiaru czasu pracy powinny być ustalane poni(cid:298)ej granicy zagra(cid:298)aj(cid:261)cej zdrowiu i rozwojowi biologicznemu pracownika, a prawa ekonomiczne działaj(cid:261)ce na rynku pracy nie mog(cid:261) być w tym wzgl(cid:266)dzie jedynym wyznacznikiem. W zwi(cid:261)zku z powy(cid:298)szym wymiar czasu pracy stał si(cid:266) przedmiotem ingeren- cji ustawodawczej pa(cid:276)stwa w stosunki mi(cid:266)dzy pracownikami i pracodawcami. Pierwsze rozwi(cid:261)zania prawne dotyczyły skrócenia czasu pracy, w szczególno(cid:286)ci dobowego, i były wprowadzane przede wszystkim ze wzgl(cid:266)du na zdrowie pra- cownika. Poszczególne pa(cid:276)stwa ograniczały stopniowo czas pracy, wprowadza- j(cid:261)c maksymalny 11- a nawet 10-godzinny dzie(cid:276) pracy, jednak nie była to zasada powszechnie obowi(cid:261)zuj(cid:261)ca, lecz stosowana jako przywilej okre(cid:286)lonych kategorii osób (Austria) albo jako przejaw szczególnej ochrony pracy kobiet, dzieci i mło- docianych (Anglia, Francja, Prusy). Tygodniowy czas pracy kształtował si(cid:266) wów- czas na poziomie 60–70 godzin z uwzgl(cid:266)dnieniem godzin nadliczbowych1. 1 Zob.: S. Dzwonkowski, W. Masewicz, Czas pracy. Teksty. Orzecznictwo. Obja(cid:286)nienia, Warsza- wa 1960, s. 4; G. Friedmann, Maszyna i człowiek. Problem człowieka w cywilizacji przemysłowej 5 Rozdział 1. Praca w godzinach nadliczbowych według przepisów prawnych... W Anglii w 1802 r. wydano Moral and Health Act, w którym ograniczono czas pracy uczniów w tkalniach do 12 godzin na dob(cid:266), a w 1833 r. wydano ustawy skracaj(cid:261)ce długo(cid:286)ć dnia pracy w przemysłach: wełnianym, bawełnia- nym, lnianym i jedwabniczym, do 15 godzin dziennie dla dorosłych, do 12 go- dzin dla młodocianych w wieku 13–18 lat oraz do 8 godzin dla dzieci w wieku 9–13 lat. Zakazano zatrudniania dzieci w wieku do 9 lat1. We Francji ustawa z 2.3.1848 r. wprowadziła jednakowy dla wszystkich dzie(cid:276) roboczy: 10-godzin- ny dla mieszka(cid:276)ców Pary(cid:298)a i 11-godzinny dla robotników z pozostałej cz(cid:266)(cid:286)ci kraju. Od 1904 r. czas pracy kobiet nie mógł przekraczać 10 godzin2. Na tere- nie Prus bezpo(cid:286)rednim impulsem jego ograniczenia były raporty przedkładane cesarzowi Fryderykowi Wilhelmowi III, w których wskazywano, i(cid:298) okr(cid:266)gi fa- bryczne na skutek katastrofalnego stanu zdrowia młodych m(cid:266)(cid:298)czyzn nie były w stanie dostarczyć (cid:298)(cid:261)danego kontyngentu rekrutów do armii. Przepisy wydane w 1839 r. zabroniły zatrudniania dzieci do 9. roku (cid:298)ycia oraz ograniczyły czas pracy młodocianych do 16. roku (cid:298)ycia3. W 1830 r. została zwołana konferencja kilku pa(cid:276)stw europejskich, w trakcie której wysuni(cid:266)to postulat powszechnego skrócenia czasu pracy: dzieci do 6 godzin, młodocianych do 10 godzin i kobiet do 11 godzin4. W drugiej połowie XIX w. problem długo(cid:286)ci oraz rozkładu czasu pracy sta- nowił zagadnienie, w którym nast(cid:266)pował splot zjawisk natury socjologicznej, politycznej, ekonomicznej i prawnej. Na podstawie obserwacji i bada(cid:276) prze- prowadzonych w wi(cid:266)kszo(cid:286)ci pa(cid:276)stw uprzemysłowionych wysuni(cid:266)to wniosek, i(cid:298) optimum czasu pracy stanowi 8 godzin. W ci(cid:261)gu takiego dnia roboczego pra- (tłum. W. Koty(cid:276)ska i I. Dłutek), Warszawa 1966, s. 62 i nast.; W. Masewicz, Czas pracy. Zagadnienia prawne organizacji pracy, Warszawa 1977, s. 17; W. Muszalski, Skracanie czasu pracy, Warszawa 1973, s. 6–7; Z. Salwa, Prawo pracy PRL w zarysie, Warszawa 1989, s. 244; W. Szubert, Zarys prawa pracy, Warszawa 1976, s. 20, oraz M. (cid:285)wi(cid:266)cicki, Prawo pracy, Warszawa 1968, s. 470–471. Por. tak- (cid:298)e: Z. Nanowski, Problem normy czasu pracy w ustawodawstwie polskim, RPEiS Nr 1/1969, s. 89. 1 Tak: W. Muszalski, Prawo socjalne, Warszawa 1999, s. 16, oraz Z. Salwa, Prawo pracy PRL..., 2 Zob.: R. Korolec, Ochrona macierzy(cid:276)stwa w prawie pracy, Warszawa 1966, s. 44, oraz M. (cid:285)wi(cid:266)- s. 244 i nast. cicki, Prawo..., s. 470–471. 3 Zob.: W. Masewicz, Praca w godzinach nadliczbowych w przemy(cid:286)le polskim w latach 1919– –1970, Wrocław–Warszawa–Kraków–Gda(cid:276)sk 1977, s. 65. Por. tak(cid:298)e: J. Jo(cid:276)czyk, Ochrona pracy ko- biet i młodocianych w polskim przemy(cid:286)le w latach 1918–1939, Warszawa 1961, s. 8; A. Raczy(cid:276)ski, Polskie prawo pracy, Warszawa 1930, s. 16 i 96–97, oraz S. Włoszczewski, O czasie pracy z punktu widzenia interesu narodowego, Warszawa 1922, s. 3 i nast. Powszechny 8-godzinny dzie(cid:276) pracy w Niemczech wprowadzono w 1918 r. w odniesieniu do robotników, a w 1919 r. w odniesieniu do pracowników umysłowych. 4 Pierwsza w Europie powszechna dla kobiet i m(cid:266)(cid:298)czyzn regulacja w zakresie czasu pra- cy została wprowadzona w Szwajcarii w 1877 r. (11-godzinna dobowa norma czasu pracy, któr(cid:261) w 1887 r. skrócono do 10 godzin) – zob.: A. Sobczyk, Zasady prawnej regulacji czasu pracy, War- szawa 2005, s. 46. 6 1. Wprowadzenie cownik jest zdolny do wykonywania wydajnej pracy. Wokół hasła 8-godzin- nego dnia pracy koncentrowały si(cid:266) działania zwi(cid:261)zków zawodowych i partii socjalistycznych. Po raz pierwszy udało si(cid:266) je zrealizować zwi(cid:261)zkom zawodo- wym w Melbourne (Australia) w 1856 r., gdzie na mocy umowy wprowadzo- no w wielu zawodach 8-godzinn(cid:261) dniówk(cid:266) robocz(cid:261). W 1866 r. ameryka(cid:276)scy robotnicy, a nast(cid:266)pnie I Kongres Pierwszej Mi(cid:266)dzynarodówki, wysun(cid:266)li hasło 48-godzinnego tygodnia pracy. Dwa lata pó(cid:296)niej w ameryka(cid:276)skich przedsi(cid:266)- biorstwach pa(cid:276)stwowych ustanowiono 8-godzinny dzie(cid:276) pracy. Natomiast na Kongresie Mi(cid:266)dzynarodówki w Pary(cid:298)u (1899) sformułowano zasad(cid:266) „trzech ósemek”: 8 godzin pracy, 8 godzin odpoczynku i 8 godzin snu1. Robert Owen (ok. 1820 r.) oraz Ernst Abbe (ok. 1900 r.) wykazywali w prak- tyce, i(cid:298) z ekonomicznego punktu widzenia istnieje optimum czasu pracy, w któ- rym osi(cid:261)ga si(cid:266) najwy(cid:298)sz(cid:261) wydajno(cid:286)ć, i jest nim 8-godzinny dzie(cid:276) roboczy2. Praca przekraczaj(cid:261)ca ten wymiar wymaga zwi(cid:266)kszonego wysiłku ze strony pracownika, zaburza jego równowag(cid:266) psychoizyczn(cid:261), wpływa na zmniejszenie siły produk- cyjnej oraz wymaga podporz(cid:261)dkowania pracy zawodowej innych warto(cid:286)ci. Robert Owen w kierowanych przez siebie zakładach włókienniczych (New Lanark, Szkocja) wprowadził pocz(cid:261)tkowo dziesi(cid:266)cioipółgodzinny dzie(cid:276) robo- czy, podczas gdy w innych przedsi(cid:266)biorstwach włókienniczych czas pracy był w praktyce nieograniczony, nawet dla kilkuletnich dzieci. W „Katechizmie” (1833) wydanym przez zało(cid:298)one przez niego Stowarzyszenie Odrodzenia Na- rodowego tak uzasadniano wprowadzenie 8-godzinnego dnia pracy: „1. Ponie- wa(cid:298) jest to najdłu(cid:298)szy okres izycznego wysiłku, który ród ludzki mo(cid:298)e znie(cid:286)ć, aby być zdrowym, inteligentnym, cnotliwym i szcz(cid:266)(cid:286)liwym (...). 2. Poniewa(cid:298) nowoczesne wynalazki w dziedzinie chemii i mechaniki czyni(cid:261) zb(cid:266)dnym dłu(cid:298)- szy okres wysiłku izycznego. 3. Poniewa(cid:298) przy 8-godzinnym dniu pracy, przy odpowiednim urz(cid:261)dzeniu mo(cid:298)na stworzyć nadmiar bogactwa dla wszystkich. 4. Poniewa(cid:298) nikt nie ma prawa wymagać od swoich bli(cid:296)nich, aby pracowali dłu(cid:298)ej, ni(cid:298) to jest na ogół korzystne dla społecze(cid:276)stwa (...)”3. Ernst Abbe, jeden z kierowników zakładów optycznych Zeissa w Jenie, skrócił dzie(cid:276) roboczy z 9 do 8 godzin. Przeprowadzona przez niego analiza 1 Zob.: W. Landau, O(cid:286)miogodzinny dzie(cid:276) pracy, Warszawa 1927, s. 10 i nast. 2 Tak: M. (cid:285)wi(cid:266)cicki, Prawo..., s. 469. Zob. te(cid:298): J. Pacho, Czas pracy. Zagadnienia prawne i spo- łeczne, Warszawa 1986; J.Penc, Gospodarowanie czasem pracy, Warszawa 1980, s. 30, i J. Ros- ner, Zagadnienia czasu pracy, Warszawa 1962, s. 46 i nast. oraz 212. J. Rosner wskazuje, i(cid:298) hasło 8-godzinnego dnia pracy zostało po raz pierwszy sformułowane w „Utopii” T. Morusa. Według Z. Nanowskiego nie ma jednolitego optimum czasu pracy. Normy uznane za optymalne mog(cid:261) si(cid:266) pomi(cid:266)dzy sob(cid:261) powa(cid:298)nie ró(cid:298)nić w zale(cid:298)no(cid:286)ci od rodzaju pracy i stopnia zdolno(cid:286)ci pracowniczej ró(cid:298)nych kategorii pracowników – Problem normy..., s. 95. 3 Zob.: J. Rosner, Zagadnienia czasu..., s. 29–32. 7
Pobierz darmowy fragment (pdf)

Gdzie kupić całą publikację:

Praca w godzinach nadliczbowych jako obowiązek pracownika
Autor:
Sklep
Format
Cena

Opinie na temat publikacji:

Inne popularne pozycje z tej kategorii:

Czytaj również:

Prowadzisz stronę lub blog? Wstaw link do fragmentu tej książki i współpracuj z Cyfroteką: