Darmowy fragment publikacji:
ROZDZIAŁ 1
MIEJSCE PRAWA CELNEGO
W SYSTEMIE PRAWA
§ 1. Zagadnienia ogólne
Prawo celne stanowi część prawa publicznego, oznacza to, że interes publicz-
ny stanowi większą wartość niż interes prywatny (jednostki). Zatem, podstawową
cechą charakterystyczną dla tej dziedziny prawa jest występowanie organu repre-
zentującego interes państwa, w tym przypadku jest to interes związany z pobo-
rem należności celnych i podatkowych wynikających z międzynarodowego obrotu
towarowego. W sytuacji prawnej (stosunku prawnym), występowanie reprezen-
tanta państwa, podmiotu publicznego oznacza, że jest on uprawniony do wład-
czych rozstrzygnięć wobec podmiotu prywatnego np. przedsiębiorcy. Co więcej,
jest to sytuacja, w której strona konkretnego stosunku prawnego rozstrzyga o sytu-
acji prawnej i faktycznej drugiej strony! Konstrukcja ta świadczy o oczywistej nie-
równorzędności stron występujących w danej sytuacji prawnej tj. stosunku praw-
nym określonym przez przepisy prawa celnego. Czy zatem owa nierównorzędność,
władczość oznacza niesprawiedliwość? Reprezentant państwa – w tym przypad-
ku organ celny – działa, prowadzi postępowanie celne, podejmuje rozstrzygnięcia
w oparciu o istniejące przepisy prawa, a więc jest związany przepisami prawa. Za-
tem, zarówno władczość, jak i nierównorzędność wynikają z obowiązującego pra-
wa, oznaczają swobodę w podejmowaniu rozstrzygnięć w granicach wyznaczonych
przez prawo, a więc zależności te nie oznaczają dowolności w podejmowaniu roz-
strzygnięć. Co ważne, w przypadku przekroczenia granic prawnych przez organ
państwa (organ celny), podmiot prywatny może zaskarżyć działalnie reprezentanta
państwa do sądu administracyjnego właściwego w sprawie celnej, tj. konkretnego
stosunku prawnego określonego przez przepisy celne. Sąd administracyjny stanowi
zatem instytucję kontrolującą działanie organów państwowych, zapewniającą rów-
nowagę w dziedzinach prawnych, jak prawo celne, podatkowe, administracyjne,
charakteryzujących się powyższymi cechami i należącymi do prawa publicznego.
www.testy-prawnicze.pl
2
Rozdział 1. Miejsce prawa celnego w systemie prawa
§ 2. Ewolucja prawa celnego
Międzynarodowy obrót towarowy istnieje od początków kształtowania się od-
rębnych jednostek państwowych. Od zawsze należał do tej sfery działalności ludz-
kiej, dzięki której regiony uczestniczące w takim układzie handlowym, korzysta-
ły z różnic gospodarczych, kulturalnych i obyczajowych poszczególnych skupisk
ludności. Dlatego też, z handlem zagranicznym silnie związana jest polityka celna,
która stanowi część szeroko rozumianej polityki gospodarczo-społecznej1. W wyni-
ku nieustannego rozwoju produkcji z jednej strony (aspekty gospodarcze) i potrzeb
z drugiej (aspekty społeczne), z czasem wyłoniła się oddzielna kategoria podmio-
tów, które nie zajmowały się produkcją towarów, lecz spełniały funkcję pośredni-
ków pomiędzy producentem a nabywcą2. W literaturze, opisy ewolucji handlu czy
też obrotu towarowego w stosunkach międzynarodowych są w dużej mierze uzależ-
nione od okresu, w którym określone tezy są prezentowane3.
I tak na przykład w swoim XIX-wiecznym opracowaniu S. Gąsiorowski pisze,
że: ,,Historya handlu jest pod pewnym względem historyą oświaty ludzkości a przy-
najmniej postępują one obok siebie ręka w rękę. (...) Historia handlu musi przeto
głównie mieć na względzie stosunki narodów ucywilizowanych w każdym okre-
sie czasu, gdyż tylko pomiędzy tymi spotykamy handel, który nie był prostą za-
mianą pierwszych potrzeb życia, jaką znały narody żadnej nie mające oświaty”4.
Rozpatrując tezy zawarte również w innych dziewiętnastowiecznych naukowych
opracowaniach, podkreślić należy fakt, iż na rozwój pierwotnego handlu, a później
również narzędzi polityki handlowej, wielki wpływ miały czynniki nie tylko gospo-
darcze, ale też społeczne, geografi czne, a nawet klimatyczne. Dlatego też, na prze-
strzeni setek lat rozwój handlu międzypaństwowego przebiegał dość jednostajnie
i uzależniony był w dużym stopniu od rodzaju aktualnie sprawowanej władzy i za-
interesowaniem z jej strony wprowadzaniem oraz utrzymaniem uporządkowanego
systemu politycznego i ekonomicznego. Późniejsze publikacje, często wzbogacone
są o szersze i dokładniejsze informacje na temat rozwoju handlu w poszczególnych
regionach świata. Związane jest to nierzadko z prowadzonymi badaniami wcze-
snych epok cywilizacji, czy też dokonywanymi odkryciami sięgającymi trzeciego
tysiąclecia przed naszą erą. Znakomitym przykładem wpływu rozwoju nauki i jed-
nocześnie bezpośredniego przełożenia na wiadomości z zakresu obrotu towarowego
międzypaństwowego, są publikacje pochodzące z okresu międzywojennego, a do-
tyczące, posiadania przez państwo silnych argumentów (wynikających z władztwa
1 Zob. W. Czyżowicz (red.), Prawo celne, Warszawa 2004, s. 1 i n.; T. Bartoszewicz, Międzynarodowa
polityka celna, Warszawa 2005.
2 Por. M. Pazdan (red.), Międzynarodowe prawo handlowe, Warszawa 2002, s. 21–22; K. Kruczalak,
Prawo handlowe dla ekonomistów, Warszawa 2002; J. Okolski (red.), Prawo handlowe, Warszawa 2015.
3 R. Oktaba, Podatki w procedurach celnych w latach 2000–2008, Warszawa 2010, s. 25 i n.
4 S. Gąsiorowski, Historya handlu wszystkich narodów w ogólnych zarysach od najdawniejszych czasów
aż do roku 1860, Warszawa 1860, s. 2; L. Biliński, System nauki skarbowej a w szczególności nauki o podat-
kach, Lwów 1876 oraz S. Kutrzeba, Szos Królewski w Polsce w XIV i XV wieku, Kraków 1900.
www.testy-prawnicze.pl
§ 2. Ewolucja prawa celnego
3
państwowego) do regulowania całokształtu własnej polityki gospodarczej – w po-
staci m.in. polityki celnej1. Mając na uwadze fakt, że skutki efektywnych wpływów
z ceł pozostają w stosunku prostym do stawek celnych, rozwój polityki celnej w Eu-
ropie w poszczególnych państwach, z pewnością można rozpatrywać od momen-
tu pojawienia się pierwszych narodowych, tzn. jednolitych na terenie całego kraju,
taryf celnych. I tak we Francji pierwszą taryfą celną była taryfa Colberta z 1664 r.,
która miała za zadanie uporządkowania chaotycznych stosunków jakie panowa-
ły dotychczas we Francji w zakresie obrotu towarowego2. Taryfa ta zlikwidowa-
ła wewnętrzne komory celne oraz zmniejszyła wysokość dotychczasowych opłat
– nie była jednak taryfą protekcjonistyczną – w przeciwieństwie do jej następczy-
ni z 1667 r. Wyrazem dużego zróżnicowania wśród kształtujących się narodowych
systemów celnych, jest fakt, że np. w Niemczech taryfa (początkowo dla Prus) po-
wstaje dopiero w 1818 r. Skasowała akcyzę znacznie obciążającą wszystkie towa-
ry, przeniosła prawa celne miast na granicę zewnętrzną, ponadto wprowadziła cła
przywozowe, wywozowe oraz tranzytowe. Z czasem, stopniowo i niezwykle sku-
tecznie zmusiła inne państwa niemieckie do przyłączenia się do pruskiego systemu
celnego. Z kolei pierwszą taryfą zjednoczonych Włoch był dokument z 1887 r., po-
przedzony zawarciem kilku umów konwencyjnych z poszczególnymi państwami,
który charakteryzował się podobnymi rozwiązaniami do innych, istniejących już ta-
ryf celnych – państwowych. W Rosji pierwsza taryfa celna funkcjonowała już od
1724 r., ale silna władza Cara Piotra I sprawowana w oparciu o zarządzenia była
decydującym czynnikiem, który kształtował politykę handlową i przemysł rosyj-
ski. Taryfy z kolejnych lat przyjmowały tendencje do ograniczania importu – szcze-
gólnie dla towarów, które mogą być produkowane w Rosji. O doniosłości i znacze-
niu taryf celnych z pewnością może świadczyć fakt, że w analogicznym okresie
w Stanach Zjednoczonych, pierwszy Kongres nowopowstałego państwa rozpoczy-
na swoją działalność ustawodawczą od wydania pierwszej taryfy z 1789 r., mającej
umiarkowanie protekcyjny, ochronny charakter3. Powstaje wówczas struktura ad-
ministracji celnej USA, okręgi celne, miejsca odpraw, a także regulacje dotyczące
naboru inspektorów celnych4.
W tym czasie, u progu XIX w., w Księstwie Warszawskim polityka celna po-
czątkowo zmierzała dosyć wyraźnie w kierunku popierania krajowej produkcji.
Celowi temu służyła protekcyjna polityka celna przejawiająca się między innymi
w wysokich cłach wywozowych np. rud oraz (odwrotnie) zwolnień celnych w przy-
padku importu tego typu surowców. Działania te były podyktowane chęcią spowo-
1 Zob. R. Mayr, Historia handlu na tle stosunków społecznych i gospodarczych, Warszawa 1922;
W. Krzywicki, Dzieje polityki celnej. Zarys historyczny ustawodawstwa celnego ze specjalnym uwzględnie-
niem ceł zbożowych, Warszawa 1925; S. Nowogrodzki, Polityka Kazimierza Wielkiego wobec północnego
handlu Polski, Gdynia–Kraków 1939; L. Koczy, Dzieje handlu polskiego przed rozbiorami, Lwów 1939;
L. Petrażycki, O dopełniających prądach kulturalnych i prawach rozwoju handlu, Warszawa 1939.
2 W. Krzywicki, Dzieje polityki celnej, s. 23.
3 W. Krzywicki, Dzieje polityki celnej, s. 59, 79, 87 i 95.
4 W. Czyżowicz, Historia i współczesność cła amerykańskiego, Warszawa 1997, s. 103.
www.testy-prawnicze.pl
4
Rozdział 1. Miejsce prawa celnego w systemie prawa
dowania szybkiego rozwoju przemysłu głównie z myślą o armii. Jednak z biegiem
czasu polityka celna Księstwa stawała się coraz bardziej elastyczna i coraz częściej
decydował interes ogólnopaństwowy1. Natomiast w Królestwie Polskim politykę
celną określał w sposób generalny traktat wiedeński z 1815 r. Nakładał on na mo-
carstwa zwycięskie pewne zobowiązania w zakresie polityki celnej stosowanej na
dawnych ziemiach Rzeczypospolitej. Wykorzystując tendencyjną interpretację po-
stanowień traktatu, mocarstwa – zachowując pozory – zignorowały ofi cjalne zapisy.
W 1820 r. Królestwo Polskie zostało włączone do rosyjskiego obszaru celne-
go, a na granicy z Prusami i Austrią zaczęło działać 13 rosyjskich komór celnych,
których zadaniem była kontrola nad przywozem towarów przez Królestwo do Ro-
sji a 13 komór polskich zajmowało się kontrolą importu towarów do Królestwa.
Zniesienie autonomii po 1850 r. pociągnęło za sobą fakt istnienia jednolitego syste-
mu pieniężnego i kredytowego na obszarze Rosji europejskiej i guberni Królestwa.
Fakt ten skłania do zastąpienia pojęcia ,,handel zagraniczny” w odniesieniu do ob-
rotów handlowych między Królestwem i Cesarstwem pojęciem „handlu wewnętrz-
nego”, które zdecydowanie bardziej adekwatnie określa zaawansowanie stosunków
gospodarczych w drugiej połowie XIX w2. Tak więc Polska pod zaborami to nie-
stety czas obowiązywania przepisów celnych państw zaborczych. Polityka i prawo
celne służyły przede wszystkim zespalaniu ziem polskich z obszarami celnymi za-
borców. Skutkiem dziedzictwa państwa Polskiego – w zakresie polityki celnej – po
władzach zaborczych było kilka taryf celnych, które obowiązywały w poszczegól-
nych dzielnicach.
§ 3. Polskie regulacje celne
W 1918 r. w nowo powstałym państwie Polskim, praktycznie na każdym odcin-
ku granicy działały odrębne przepisy, często sprzeczne ze sobą zakazy, dodatkowo
ujawniały się różnice interesów poszczególnych dzielnic3 Wobec tak wielopłasz-
czyznowego chaosu, utworzenie jednolitej dla całego obszaru celnego ustawy cel-
nej stało się jednym z priorytetów w działalności ówczesnej Rady Ministrów. Z ko-
nieczności i tylko początkowo zdecydowano się na zastosowanie do całego obszaru
celnego Rzeczypospolitej Polskiej – ostatniej przed wojną autonomicznej taryfy
celnej rosyjskiej z 1903 r. Dopiero Rozporządzenie Ministra Skarbu oraz Przemy-
słu i Handlu z 11.6.1920 r. o taryfi e celnej uchyliło obowiązującą w Polsce regu-
lację zaborczą. Obrót towarowy z zagranicą regulowała ustawa z 15.7.1920 r., na-
tomiast kwestie celne – ustawa z 31.7.1924 r. oraz rozporządzenia wydawane na
podstawie tej ustawy. Znaczący wpływ na kształt i funkcjonowanie polskiego syste-
mu celnego, wywarły regulacje z początków lat 30. XX w., tj. ustawa z 10.3.1932 r.
1 B. Grochulska, Handel zagraniczny Księstwa Warszawskiego, Warszawa 1967, s. 129.
2 A. Jezierski, Handel zagraniczny Królestwa Polskiego 1815–1914, Warszawa 1967, s. 16 i n.
3 W. Krzywicki, Dzieje polityki celnej, s. 152.
www.testy-prawnicze.pl
§ 3. Polskie regulacje celne
5
o wolnych obszarach celnych czy też, ustawa regulująca organizację władz i urzę-
dów skarbowych z 1933 r.
Jednak zdecydowanie najważniejszym aktem regulującym po raz pierwszy tak
szeroki zakres prawny dotyczący spraw celnych było rozporządzenie Prezyden-
ta Rzeczpospolitej Polskiej – prawo celne z 1933 r. oraz przepisy wykonawcze do
niego. Rozporządzenie to zastąpiło wszelkie obowiązujące jeszcze przepisy celne
państw zaborczych, a także niektóre dotychczasowe ustawy i rozporządzenia, obo-
wiązywało również na terenie Wolnego Miasta Gdańska1. Dzięki jednolitym regu-
lacjom normatywnym w zakresie kształtującej się polityki celnej młodego państwa,
dokonywały się – w latach dwudziestych – stopniowe zmiany kierunków eksportu
oraz importu polskiego. Podstawowym zjawiskiem był spadek znaczenia dawnych
państw zaborczych z jednej strony i nawiązywanie stosunków z nowymi krajami.
Statystyka obrotów handlu zagranicznego, z tego okresu ma charakter tylko orien-
tacyjny, gdyż zależna była od wielu czynników, które często deformowały uchwy-
cony obraz. Należały do nich na przykład trudności w ustaleniu rzeczywistego pań-
stwa – eksportera określonych towarów. Wiele towarów niemieckich napływało do
Polski w okresie wojny celnej lub blokady za pośrednictwem krajów trzecich – nie
zawsze istniały warunki, aby określić czy były to produkty tych państw, czy też nie-
mieckie. (...) W tym stanie rzeczy trudno się dziwić, że wielkość wywozu polskie-
go do jakiegoś państwa uchwycona przez polską statystykę różniła się od wielkości
przywozu z Polski do danego państwa uchwyconej przez jego urząd statystyczny2.
W polityce przemysłowej państw, w okresie dwudziestolecia międzywojennego cła
miały charakter decydujący bądź też uzupełniający. Za najlepszą ilustrację powyż-
szych tez może posłużyć kondycja gospodarcza państw europejskich oraz Stanów
Zjednoczonych w tym okresie. Tak np. Anglia nie miała żadnych ceł ochronnych,
Belgia, Szwajcaria i Niemcy miały jedynie cła umiarkowane, a mimo to wszystkie
te kraje cieszyły się rozkwitem przemysłu. Natomiast Stany Zjednoczone osiągnęły
zamierzony cel w postaci wysoko rozwiniętego przemysłu, właśnie dzięki wysokiej
ochronie celne3. Argumentem przemawiającym za stosowaniem ceł przemysłowych
w Polsce może być fakt, że w połowie XIX w. w Królestwie Polskim, mimo polity-
ki rządu rosyjskiego zwalczającej postęp gospodarczy w naszym kraju, funkcjono-
wanie wysokich ceł na dosyć rozległym rynku zbytu sprawiło, że przemysł zdołał
się tam rozwinąć znacznie szybciej niż w sąsiedniej Galicji – posiadającej zasoby
surowcowe. Ponadto, nie ma obecnie ani jednego kraju uprzemysłowionego, który
wcześniej nie przebył okresu ochrony cłowej o charakterze prohibicyjnym – w tym
zakresie przodowała przez kilkaset lat Anglia.
Niewątpliwie środkiem polityki handlu zagranicznego są również traktaty han-
dlowe, które określane są także mianem unii celnej. Już w latach dwudziestych
2001, s. 36.
1 A. Kuś, Gospodarcze procedury celne – w prawie Polskim na tle prawa Unii Europejskiej, Poznań
2 Z. Landau, Związki Polski z gospodarką światową w okresie międzywojennym, Warszawa 1979, s. 152.
3 T. Lulek, Główne zagadnienia polityki handlowej, Kraków 1922, s. 17 i n.
www.testy-prawnicze.pl
6
Rozdział 1. Miejsce prawa celnego w systemie prawa
minionego wieku znano teoretyczne (oraz nie często spotykane, ale i praktyczne)
przykłady funkcjonowania unii celnej, którą wówczas określano jako grupę państw
niezależnych politycznie złączonych we wspólnym i jednolitym na zewnątrz obsza-
rze celnym. Do sprawnej działalności organizacja takiego związku celnego wyma-
gała jednego wspólnego organu decydującego właśnie o sprawach celnych. Takim
organem był parlament celny dla niemieckiego związku celnego. Już wówczas do-
strzegano, że unia celna między krajami różniącymi się zbytnio pod względem roz-
woju gospodarczego przynieść może niepożądane skutki ekonomiczne dla państw
słabiej rozwiniętych lub znacznie różniących się strukturą przemysłową. Co więcej,
staje się niemożliwa w realizacji np. unia celna pomiędzy Austro-Węgrami a Niem-
cami. Polskie regulacje kształtujące system celny w okresie międzywojennym, two-
rzyły spójną i przejrzystą dziedzinę prawa normującą obrót towarowy z zagranicą.
Akty te, urzeczywistniały koncepcje powszechnie stosowanych – w innych pań-
stwach kapitalistycznych – zasad rozwoju gospodarki wolnorynkowej. Czego wyra-
zem była wysoka ocena zarówno prawa celnego z 1933 r. (Rozporządzenie Prezy-
denta Rzeczypospolitej Polskiej z 27.10.1933 r. Dz.U. Nr 84, poz. 610), jak i taryfy
celnej również poza granicami naszego kraju1.
Skutkiem działań wojennych w latach 1939–1945 było wprowadzenie na te-
renach zagarniętych przez faszystowskie Niemcy regulacji celnych obowiązują-
cych na terenie III Rzeszy. Natomiast we wschodniej części Polski – kontrolowanej
przez Armię Czerwoną – wprowadzono regulacje celne ZSRR. Tuż po zakończe-
niu II wojny światowej – mimo zupełnej zmiany warunków politycznych w Pol-
sce – powrócono do regulacji prawnych z zakresu prawa celnego obowiązującego
przed 1939 r. Nowy, normatywny układ odniesienia – w powojennej rzeczywisto-
ści Polski – wytworzyła dopiero ustawa z 14.7.1961 r. – Prawo celne (Dz.U. Nr 33,
poz. 166), która ostatecznie i formalnie uchyliła rozwiązania pochodzące z okresu
międzywojennego. Wprowadziła – formalnie – dwa rodzaje odpraw celnych, od-
prawę celną ostateczną oraz odprawę celną warunkową, ale praktycznie funkcjono-
wały również procedury powrotnego przywozu oraz powrotnego wywozu, a także
procedury polegające na przekazaniu towaru między dwoma poszczególnymi urzę-
dami celnymi. Ponadto, jako uzupełnienie prawa celnego z 1961 r., funkcjonowało
rozporządzenie Ministra Handlu Zagranicznego z 17.2.1962 r. w sprawie kontroli
celnej i postępowania celnego (Dz.U. Nr 14, poz. 62). Po kilkunastu latach, władze
zdecydowały się na zmianę obowiązujących dotychczas regulacji celnych, które za-
stąpione zostały odpowiednio: ustawą z 26.3.1975 r. – Prawo celne (Dz.U. Nr 10,
poz. 56) oraz rozporządzeniem Ministra Handlu Zagranicznego i Gospodarki Mor-
skiej z 25.6.1975 r. w sprawie kontroli celnej i postępowania celnego (Dz.U. Nr 22,
poz. 123). Ustawa wprowadzała trzy rodzaje odpraw celnych tj. odprawę celną osta-
teczną, odprawę celną warunkową oraz odprawę celną przekazową. Defi niowała
pojęcie obrotu towarowego, którym był każdorazowy wywóz i przywóz towarów
przez granicę państwową, przywróciła zasadę powszechności ceł poprzez ustana-
1 A. Kuś, Gospodarcze procedury celne, s. 37.
www.testy-prawnicze.pl
§ 3. Polskie regulacje celne
7
wianie ich w drodze rozporządzeń Rady Ministrów i ministra handlu zagraniczne-
go. W 1984 r. w znaczący sposób znowelizowano ustawę głównie poprzez wprowa-
dzenie czwartej odprawy celnej w postaci złożenia towaru na skład.
Zasady obrotu towarowego z zagranicą zostały zasadniczo zmienione poprzez
uchwalenie 28.12.1989 r. nowego Prawa celnego (Dz.U. Nr 75, poz. 445)1. Ustawą
tą wprowadzono m.in. zasadę jednolitości taryf celnych oraz równości podmiotów
dokonujących obrotu towarowego z zagranicą. Ponadto, uregulowano postępowanie
przed organami celnymi – procedurę celną oparto na konstrukcji procedury admini-
stracyjnej, dwuinstancyjne postępowanie w sprawach celnych mogło być wszczy-
nane na wniosek strony lub z urzędu. Przemiany społeczno-ekonomiczne zachodzą-
ce w tym okresie oraz towarzyszące im zmiany legislacyjne wywarły zasadniczy
wpływ na dynamiczny rozwój obrotu towarowego (głównie importu) w Polsce, im-
plikując tym samym znaczny wzrost liczby podmiotów gospodarczych realizują-
cych ten proces2. Stąd też, Prawo celne z 1989 r. – po licznych nowelizacjach –
już w połowie lat 90., charakteryzowało się niestety znacznym sformalizowaniem.
Efektem niespójności przepisów oraz braku przejrzystości regulacji w zakresie pro-
cedur celnych, stała się konieczność wprowadzenia gruntownych i daleko idących
zmian w obszarze obrotu towarowego z zagranicą.
W odpowiedzi na te potrzeby – chcąc szybko usprawnić realizację obrotu to-
warowego z zagranicą – opracowano i wprowadzono Jednolity Dokument Admini-
stracyjny SAD (Single Administrative Document), który zastąpił sześć innych doku-
mentów składanych wcześniej podczas odprawy towarowej3.
Diametralny przełom w zakresie międzynarodowego obrotu towarowego na-
stąpił z chwilą uchwalenia 9.1.1997 r. ustawy – Kodeks celny (tekst jedn. Dz.U.
z 2001 r. Nr 75, poz. 802 ze zm.) z mocą obowiązującą od 1.1.1998 r. Regulacje
prawne zawarte w tym akcie przejęły szereg – sprawdzonych – rozwiązań Ko-
deksu Celnego Wspólnot Europejskich (rozporządzenie Rady (EWG) Nr 2913/92
z 12.10.1992 r. ustanawiające Wspólnotowy Kodeks Celny Dz.Urz. WE L 302
z 19.10.1992 r., s. 1). Niezwykle ważną – jeśli nie podstawową – kwestią w Kodek-
sie celnym była instytucja przeznaczenia celnego, która polegała na umożliwieniu
nadania toku postępowania wobec towarów wyprowadzanych lub wprowadzanych
na polski obszar celny. Najczęściej stosowaną formą przeznaczenia celnego było
objęcie towaru procedurą celną. Kodeks celny z 1997 r. wyróżniał: zawieszające
procedury celne tj. procedurę tranzytu, składu celnego, uszlachetniania czynnego
podlegającego systemowi zawieszeń, przetwarzania pod kontrolą celną, odprawy
czasowej oraz gospodarcze procedury celne tj. procedurę składu celnego, procedurę
1 Zob. T. Bartoszewicz, Polityka celna, Kielce 1993.
2 R. Oktaba, Podatki w procedurach celnych w latach 2000–2008, Warszawa 2010, s. 31.
3 J. Jarmul-Mikołajczyk, Zmiany w strukturze poboru ceł i podatków (1994–I poł. 1996), Warszawa
1997, s. 113; W. Czyżowicz, SAD – jak stosować, Przegląd Podatkowy 1992, Nr 4; W. Czyżowicz, SAD – nowe
zasady, Przegląd Podatkowy 1993, Nr 2; Zarządzenie Prezesa Głównego Urzędu Ceł w sprawie wniosków
o wszczęcie postępowania celnego z 12.9.1991 r. wprowadzające z dniem 1.1.1992 r. Jednolity Dokument
Administracyjny – SAD (M.P. Nr 31, poz. 225 ze zm.).
www.testy-prawnicze.pl
8
Rozdział 1. Miejsce prawa celnego w systemie prawa
uszlachetniania czynnego w systemie ceł zwrotnych, procedurę przetwarzania pod
kontrolą celną, procedurę odprawy czasowej z częściowym zwolnieniem z należno-
ści celnych przywozowych, procedurę uszlachetniania biernego. Objęcie towarów
zawieszającą procedurą celną wymagało złożenia zabezpieczenia w celu zapewnie-
nia pokrycia kwoty długu celnego, który mógł powstać w stosunku do tych towa-
rów. Z kolei możliwość korzystania z gospodarczych procedur celnych, uzależniona
była od uzyskania pozwolenia organu celnego. Kodeks ten obowiązywał do czasu
przystąpienia Polski 1.5.2004 r. do Unii Europejskiej, od tego momentu obowią-
zek stosowania regulacji prawnych Wspólnotowego Kodeksu Celnego został roz-
ciągnięty na obszar wszystkich państw, które równocześnie z Polską przystąpiły do
Unii Europejskiej. Co więcej, każde państwo członkowskie Unii Europejskiej do-
datkowo stosuje własne regulacje celne, które mają charakter uzupełniający w sto-
sunku do Wspólnotowego Kodeksu Celnego (WKC, Przepisów Wykonawczych
RWKC oraz innych rozporządzeń wspólnotowych).
Obecnie są to regulacje zawarte w Rozporządzeniu Parlamentu Europejskiego
i Rady UE ustanawiające Unijny Kodeks Celny (nr 952/2013) z dnia 9 październi-
ka 2013 r., z mocą obowiązującą od 1.5.2016 r., a także regulacje zawarte w rozpo-
rządzeniu wykonawczym Komisji UE 2015/2447 z dnia 24 listopada 2015 r. usta-
nawiające szczegółowe zasady wykonania niektórych przepisów rozporządzenia
Parlamentu Europejskiego i Rady UE Nr 952/2013 ustanawiającego Unijny Kodeks
Celny oraz w rozporządzeniu delegowanym Komisji UE 2015/2446 z 28.7.2015 r.
uzupełniające rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady UE Nr 952/2013
w odniesieniu do szczegółowych zasad dotyczących niektórych przepisów Unijne-
go Kodeksu Celnego.
W Polsce obecnie obowiązującym aktem prawnym uzupełniającym jest ustawa
z 19.3.2004 r. – Prawo celne (tekst jedn. Dz.U. z 2019 r. poz. 1169). Regulacja ta
obejmuje ponad sto artykułów zawartych w dziewięciu rozdziałach. Strukturę usta-
wy – Prawo celne cechuje zwarta i przejrzysta konstrukcja:
Rozdział 1. Przepisy ogólne (art. 1–13b)
Rozdział 2. Wprowadzanie towarów na obszar celny Unii i regulowanie sytuacji to-
warów (art. 14–35b)
Rozdział 3. Zwolnienia celne (art. 36–50)
Rozdział 4. Dług celny (art. 51–68a)
Rozdział 4a. Wywóz, o którym mowa w art. 140 ust. 2 rozporządzenia delegowane-
go (art. 68b)
Rozdział 5. Organy celne i ich właściwość (art. 69–72)
Rozdział 6. Postępowanie w sprawach celnych (art. 73–95b)
Rozdział 7. Zasady postępowania z towarami objętymi Wspólną Polityką Rol-
ną (art. 96)
Rozdział 8. Ewidencja i statystyka dotycząca obrotu towarowego z państwami
członkowskimi Unii Europejskiej (art. 97–102)
Rozdział 9. Przepis końcowy (art. 103).
www.testy-prawnicze.pl
§ 3. Polskie regulacje celne
9
Dodatkowo, obowiązuje ustawa z 16.11.2016 r. o Krajowej Administracji Skarbo-
wej (tekst jedn. Dz.U. z 2019 r. poz. 768 ze zm.), która zastąpiła ustawę z 27.8.2009 r.
o Służbie Celnej (Dz.U. Nr 168, poz. 1323 ze zm.). Nowa ustawa o Krajowej Ad-
ministracji Skarbowej obejmuje blisko 280 artykułów zawartych w dziewięciu dzia-
łach. Struktura ustawy przedstawia się następująco:
Dział I. Przepisy ogólne (art. 1–10)
Dział II. Organy Krajowej Administracji Skarbowej (art. 11–35)
Dział III. Jednostki organizacyjne Krajowej Administracji Skarbowej (art. 36– 44)
Rozdział 1. Przepisy ogólne (art. 36–40)
Rozdział 2. Krajowa Szkoła Skarbowości (art. 41–42)
Rozdział 3. (uchylony) (art. 43–44)
Dział IV. Pomoc i informacje (art. 45–53)
Dział V. Kontrola celno-skarbowa, audyt, czynności audytowe, urzędowe spraw-
dzenie oraz szczególne uprawnienia organów Krajowej Administracji Skarbowej
oraz funkcjonariuszy Służby Celno-Skarbowej (art. 54–143)
Rozdział 1. Kontrola celno-skarbowa (art. 54–94)
Rozdział 1a. Kontrola wyrobów akcyzowych przeznaczonych na cele specjalne
(art. 94a–94j)
Rozdział 2. Audyt (art. 95–98)
Rozdział 2a. Ocena wykorzystania środków budżetowych i mienia państwowego
przeznaczonych na cele specjalne (art. 98a–98i)
Rozdział 3. Czynności audytowe (art. 99–105)
Rozdział 4. Urzędowe sprawdzenie (art. 106–112)
Rozdział 5. Szczególne uprawnienia organów Krajowej Administracji Skarbowej
oraz funkcjonariuszy Służby Celno-Skarbowej (art. 113–143)
Dział VI. Praca w Krajowej Administracji Skarbowej i służba w Służbie Celno-
-Skarbowej (art. 144–252)
Rozdział 1. Przepisy ogólne (art. 144–148)
Rozdział 2. Praca w Krajowej Administracji Skarbowej (art. 149–150)
Rozdział 3. Przebieg służby w Służbie Celno-Skarbowej (art. 151–189)
Rozdział 4. Stanowiska i stopnie służbowe funkcjonariuszy (art. 190–198)
Rozdział 5. Obowiązki i prawa funkcjonariuszy (art. 199–222)
Rozdział 6. Uposażenie i inne świadczenia pieniężne funkcjonariuszy (art. 223–252)
Dział VII. Odpowiedzialność dyscyplinarna (art. 253–277)
Rozdział 1. Organy dyscyplinarne właściwe w sprawach dyscyplinarnych członków
korpusu służby cywilnej (art. 253)
Rozdział 2. Odpowiedzialność dyscyplinarna funkcjonariuszy (art. 254–275)
Rozdział 3. Rozpatrywanie sporów o roszczenia funkcjonariuszy ze stosunku służ-
bowego (art. 276–277)
Dział VIII. Przepisy karne (art. 278–278a)
Dział IX. Przepis końcowy (art. 279)
www.testy-prawnicze.pl
10
Rozdział 1. Miejsce prawa celnego w systemie prawa
Podsumowując analizę polskich regulacji celnych, należy stwierdzić, że w okre-
sie trzydziestu lat transformacji ustrojowej w Polsce sukcesywnie wdrażano i udo-
skonalano instrumenty międzynarodowego obrotu towarowego, wzorowane na re-
gulacjach prawnych i instytucjonalnych tych państw Europy Zachodniej, w których
od końca lat czterdziestych XX wieku są stosowane wolnorynkowe doświadczenia
gospodarcze.
§ 4. Cła w międzynarodowych ugrupowaniach integracyjnych
Znaczenie ceł wynikających z obrotu gospodarczego można rozpatrywać
z punktu widzenia interesu publicznego – kształtowania dochodów budżetowych
w państwie – lub interesu (jednostki) prywatnego, który co zrozumiałe dąży do
zmniejszania własnych obciążeń o charakterze fi skalnym. Dlatego też, interesy te
są na ogół mocno rozbieżne a mimo to, zarówno podatki jak i cła zawsze stanowiły
ważny instrument wiążący podmioty publiczne i prywatne oraz regulujący stosun-
ki gospodarcze pomiędzy podmiotami prywatnymi – na obszarze, na którym zostały
ustanowione. Wola polityczna w poszczególnych państwach – drogą kompromisów
i wzajemnych porozumień – może tworzyć wspólny obszar dla określonych, długo-
falowych przedsięwzięć gospodarczych w konsekwencji prowadzących do ukształ-
towania jednolitego systemu ekonomicznego i prawnego1. Wspólnoty Europejskie
stanowiły przykład takiej głębokiej, ponadnarodowej integracji ekonomicznej i po-
litycznej od pół wieku obecnej na naszym kontynencie.
W założeniach określających powołanie integracji gospodarczej w postaci Eu-
ropejskiej Wspólnoty Węgla i Stali, wskazywano m.in. na konieczność stworzenia
w Europie Zachodniej integracji polegającej na wspólnym zarządzaniu produkcją
węgla i stali – surowców, które miały w tamtym czasie ogromne znaczenie strate-
giczne. Zorganizowane pod egidą jednej organizacji, było uważane za najlepszego
gwaranta trwałego pokoju w Europie. Europejska Wspólnota Węgla i Stali (EW-
WiS) powstała 18.4.1951 r. na mocy Traktatu Paryskiego, który po ratyfi kacji przez
wszystkich sygnatariuszy (Belgia, Francja, Holandia, Luksemburg, RFN, Włochy)
wszedł w życie 25.7.1952 r. Ponadto, EWWiS była postrzegana jako siła ekono-
miczna zdolna zneutralizować potencjalną ekspansję Republiki Federalnej Niemiec.
Natomiast, statutowymi celami tej Wspólnoty było dążenie do rozwoju go-
spodarczego, wzrostu zatrudnienia oraz podnoszenia stopy życiowej w państwach
członkowskich, jak również ustanowienie wspólnego rynku tych państw na surowce
i produkty przemysłu węglowego i stalowego.
Założenia te realizowano w pierwszej kolejności poprzez: zniesienie ceł oraz
wszelkich innych ograniczeń w obrocie towarowym między państwami członkow-
skimi, ustanowienie jednolitej polityki wobec importu z krajów trzecich, a także
1 R. Oktaba, Podatki w procedurach celnych w latach 2000–2008. Warszawa 2010, s. 43 i n.
www.testy-prawnicze.pl
§ 4. Cła w międzynarodowych ugrupowaniach integracyjnych
11
kontrolę produkcji poszczególnych gałęzi przemysłu należących do wspólnego ryn-
ku. Na ekonomiczny sukces Europejskiej Wspólnoty Węgla i Stali znaczny wpływ
wywarły czynniki, które z jednej strony polegały na zniesieniu barier ekonomicz-
nych, głównie ceł oraz innych instrumentów wzajemnej polityki handlowej, a z dru-
giej strony, na przeniesieniu (ograniczonej) wspólnej polityki handlowej w relacje
z państwami z poza Wspólnoty.
Tak więc cła miały decydujący i bezpośredni wpływ na stworzenie warunków
do wprowadzenia unii celnej w Europie Zachodniej, a następnie pogłębiania inte-
gracji gospodarczej w tym rejonie i w konsekwencji utworzenia wspólnego rynku.
Stąd też, naturalną konsekwencją układającej się współpracy gospodarczej w ra-
mach EWWiS stały się projekty, a następnie rokowania w kierunku kompleksowego
rozszerzenia dotychczasowego zakresu współpracy pomiędzy państwami Unijny-
mi. Formalnym wyrazem wielomiesięcznych negocjacji było podpisanie w Rzy-
mie Traktatów powołujących Europejską Wspólnotę Gospodarczą (EWG) oraz Eu-
ropejską Wspólnotę Energii Atomowej (Euratom). Traktaty Rzymskie powołujące
EWG oraz Euratom (EWEA) zostały podpisane 25.3.1957 r. z mocą obowiązują-
cą od 1.1.1958 r. W ten sposób przyjęcie celu jedności europejskiej poprzez inte-
grację ekonomiczną zostało jeszcze wyraźniej potwierdzone. W swoich działaniach
Euratom nie wykonał znacznej części deklarowanych zadań, fakt ten wynika m.in.
z mylnych przewidywań co do popytu i podaży poszczególnych źródeł energii ato-
mowej jako źródła energii elektrycznej. Odkrycie w latach 60. nowych zasobów
ropy naftowej i gazu, przesunęło na dalszy plan projekty budowy elektrowni ato-
mowych.
Natomiast powołanie i działalność Europejskiej Wspólnoty Gospodarczej miało
przyczynić się do harmonijnego rozwoju ekonomicznego całej Wspólnoty, szybsze-
go podnoszenia stopy życiowej, a także zacieśniania stosunków między państwa-
mi członkowskimi. W tym przypadku również poprzez dalsze modyfi kacje roz-
wiązań celnych prowadzących de facto do utworzenia unii celnej tj.: stopniowego
znoszenia w obrocie między państwami członkowskimi ceł oraz innych ograniczeń
w handlu, ustanowienia wspólnej zewnętrznej taryfy celnej oraz wspólnej polity-
ki handlowej wobec państw trzecich, zniesienia między państwami należącymi do
Wspólnoty Europejskiej przeszkód w swobodnym przepływie osób, usług i kapita-
łów, wprowadzenia wspólnej polityki w dziedzinie transportu i ujednolicenia usta-
wodawstwa państw członkowskich w zakresie niezbędnym dla działania wspólnego
rynku1.
Podstawowym celem dla poszczególnych państw pozostających w takiej konfi -
guracji gospodarczej i realizujących zasady gospodarki rynkowej była (i jest) kre-
acja porządku prawnego, systemu ekonomicznego praktycznie na wzór jednolite-
go (federalnego) organizmu państwowego. Niewątpliwie, stopniowo wprowadzane
w życie rozwiązania normatywne, sukcesywnie uszczegóławiają i porządkują sys-
tem obciążeń fi skalnych w jednoczącej się Europie.
1 T. Bartoszewicz, Dwa modele integracji EWG i RWPG, Warszawa 1983, s. 31 i n.
www.testy-prawnicze.pl
12
Rozdział 1. Miejsce prawa celnego w systemie prawa
W tym czasie we wschodniej części Europy regulacje podatkowe i celne – w ra-
mach porozumienia państw bloku socjalistycznego w postaci Rady Wzajemnej Po-
mocy Gospodarczej – nie mieściły się ani w ogólnych założeniach wzajemnych sto-
sunków gospodarczych, ani tym bardziej w celach statutowych, które w pierwszym
okresie jej istnienia nie zostały nawet zdefi niowane [można uznać, iż Rada Wzajem-
nej Pomocy Gospodarczej powstała w styczniu 1949 r. na konferencji zorganizowa-
nej w Moskwie, w której udział wzięli przedstawiciele sześciu państw socjalistycz-
nych: Bułgarii, Czechosłowacji, Polski, Rumunii, Węgier, Związku Radzieckiego,
później dołączyły Albania, NRD, Mongolia, Kuba i Wietnam. RWPG miała stano-
wić przeciwwagę dla amerykańskiego Planu Marshalla – którego pomoc została za-
oferowana również państwom Europy Środkowej i Wschodniej. Sytuacja taka była
o tyle zrozumiała, iż w państwach należących do RWPG funkcjonował scentralizo-
wany, nakazowy system kierowania gospodarką, stąd też takie instrumenty polity-
ki hand lowej jak cła, nie mogły spełniać swojej podstawowej funkcji ekonomicznej
jaką jest oddziaływanie na wielkość importu. Ponieważ, zarówno struktura towa-
rowa, jak i rozmiar importu były ściśle określane planem handlu zagranicznego,
zatem import nie mógł odbiegać od szczegółowych ustaleń takiego planu. W po-
wyższych warunkach ekonomicznych cło nie było konieczne, co więcej nie istniało
nawet formalnie w większości państw socjalistycznych z wyjątkiem taryf celnych
ZSRR i CSRR, które miały charakter czysto formalny ze względu na oderwanie
systemu cen wewnętrznych od cen handlu zagranicznego1. Stąd też, wzajemna wy-
miana handlowa członków RWPG oparta była na dwustronnych umowach, które
zawierały ilościowe i wartościowe określenie wzajemnej dostawy – dążąc jedno-
cześnie do jej zbilansowania.
Ponadto, brak mechanizmów rynkowych i obiektywnego systemu cen powo-
dował, iż za podstawę w takiej wymianie handlowej, przyjmowano ceny takich sa-
mych lub podobnych towarów na rynkach państw o gospodarce rynkowej, traktu-
jąc je jako ceny światowe2. Niewątpliwie, działalność gospodarcza, kształtowanie
stosunków zewnętrznych, jak i rozwój instytucjonalny RWPG w późniejszych la-
tach funkcjonowania tej organizacji, pozostawał pod pewnym wpływem proce-
sów zachodzących w EWG, z zastrzeżeniem jednak oczywistych różnic wynikają-
cych z odmienności integracji socjalistycznej i integracji w warunkach gospodarki
wolnorynkowej. Zmiany polityczne i społeczne w państwach Europy Środkowej
i Wschodniej na przełomie lat 80. i 90. XX w., doprowadziły do rozwiązania RWPG
w czerwcu 1991 r.
W Europie Zachodniej ukoronowaniem szeregu gospodarczych procesów inte-
gracyjnych było z pewnością podpisanie 7.2.1992 r. w Maastricht Traktatu o utwo-
rzeniu Unii Europejskiej z mocą obowiązującą od 1.1.1993 r. Zasadnicza różnica
między określeniem Wspólnotą Europejską a Unią Europejską polega na tym, że
1 A. Czepurko, Cło w handlu międzynarodowym, Warszawa 1972, s. 29.
2 J. Misala, J. Sołdaczuk, Historia handlu międzynarodowego, Warszawa 2001, s. 255; zob. również
J.J. Michałek, Polityka handlowa – elementy teorii polityki celnej, Warszawa 2000.
www.testy-prawnicze.pl
§ 4. Cła w międzynarodowych ugrupowaniach integracyjnych
13
Wspólnota Europejskie realizują proces gospodarczej integracji państw Europy.
Unia zaś, rozszerza zakres współpracy o takie zagadnienia jak: polityka zagranicz-
na, bezpieczeństwo i obrona, wymiar sprawiedliwości i spraw wewnętrznych czy
też wprowadzenie wspólnego obywatelstwa Unii Europejskiej1. Z ekonomicznego
punktu widzenia niezwykle istotną regulacją z tego okresu, precyzującymi unijne
kwestie celne jest rozporządzenie Rady (EWG) Nr 2913/92 z 12.10.1992 r. ustana-
wiające Wspólnotowy Kodeks Celny (Dz.Urz. WE L 302 z 19.10.1992 r., s. 1). Za-
równo struktura, jak i treść tego Kodeksu wyróżniają się logiczną i zwartą konstruk-
cją, mimo że zostały uzupełnione ogromną ilością przepisów wykonawczych oraz
załączników2.
Reasumując, w rezultacie procesów integracyjnych cła pobierane w poszczegól-
nych (28) państwach członkowskich unii celnej Unii Europejskiej nie są dochodem
budżetu tych państw, których służba celna je pobrała. Jedynie 20 pobranych kwot
cła Unia Europejska pozostawia dla utrzymania służby celnej w państwie, które je
pobrało. Natomiast, wszystkie podatki jakie powstają w międzynarodowym obrocie
towarowym są dochodem państwa, w którym zostały pobrane i w całości zasilają
jego budżet.
Wspomniane daniny publiczne (cła i podatki) naliczane i pobierane w między-
narodowym obrocie towarowym można rozpatrywać zarówno z punktu widzenia
interesów budżetu państwa, a w przypadku Unii Europejskiej także i jej dochodów,
jak i samego przedsiębiorstwa, dla którego cła i podatki są kosztem jego działalno-
ści. Stąd też przedsiębiorca będzie dążył do zoptymalizowania kosztów swojej dzia-
łalności na międzynarodowym rynku towarowym (zmniejszając koszty celno-po-
datkowe), a tym samym do zwiększenia konkurencyjności i wartości fi rmy.
Z gospodarczego punktu widzenia unia celna może stanowić także wspólny cel
dla innych organizacji, skupiających państwa, które w swojej polityce gospodar-
czej dążą do likwidacji barier o charakterze fi skalnym (we wzajemnym handlu).
Ewentualny, dalszy proces integracji ekonomicznej może bazować na innych niż
cło mechanizmach tj. podatkach, bezpieczeństwie, sprawach zagranicznych czy
też polityce społecznej. Jednak, nie zawsze proces integracji gospodarczej oparty
na likwidacji barier celnych zmierza do dalszego etapu jakim może być (ale nie
musi) unia celna. Przykładem takiej integracji gospodarczej jest EFTA. W 1960 r.
w Sztokholmie grupa państw nienależących do EWG powołała Europejskie Sto-
warzyszenie Wolnego Handlu (EFTA), które tym samym zmaterializowało ideę ge-
neralnej i wielostronnej obniżki taryf celnych [Początkowo do EFTA należało sie-
dem państw: Austria, Dania, Norwegia, Portugalia, Szwajcaria, Szwecja i Wielka
Brytania. Później dołączyły również Finlandia, Islandia i Lichtenstein]. W przypad-
ku państw należących do takich ugrupowań jak EFTA (czy EWG), realizujących
wprawdzie nieco odmienne modele integracji gospodarczej, w rzeczywistości pro-
wadzą do podobnych skutków ekonomicznych i społecznych zarówno wewnątrz ta-
1 W. Góralczyk, S. Sawicki, Prawo międzynarodowe publiczne w zarysie, Warszawa 2004, s. 338.
2 W. Czyżowicz, Wprowadzenie do Kodeksu Celnego Wspólnoty Europejskiej, Warszawa 1999, s. 35.
www.testy-prawnicze.pl
14
Rozdział 1. Miejsce prawa celnego w systemie prawa
kiej organizacji, jak i w stosunkach z państwami trzecimi. W ramach Stref Wolnego
Handlu zniesienie ceł prowadzi do maksymalnej liberalizacji handlu między człon-
kami tej organizacji, tak w relacjach z państwami trzecimi państwa należące do stre-
fy wolnego handlu, mają możliwość kształtowania autonomicznej polityki celnej
i zależnie od wysokości przyjętej i stosowanej w tych ugrupowaniach zewnętrznej
ochrony celnej, rozwiązanie to może spowodować nieznaczny wzrost dyskrymina-
cji celnej. Zatem kwestie ceł (i podatków obrotowych – wówczas w nieco mniej-
szym stopniu niż obecnie) stanowiły znacznie silniejszy środek oddziaływania na
import z zewnątrz niż cła narodowe1.
W latach 60. i 70. XX w. równoległe funkcjonowanie EFTA w stosunku do
Wspólnot Europejskich – charakteryzujących się głębszym poziomem integracji,
również w wymiarze społecznym – w dłuższej perspektywie nie miało uzasadnie-
nia. Stąd też, organizację tę sukcesywnie opuszczały państwa, które zdecydowały
się przystąpić do EWG (Wielka Brytania, Dania, Portugalia), a później do UE (jak
Austria, Finlandia i Szwecja). Natomiast cztery państwa, które pozostały w EFTA,
tj. Islandia, Lichtenstein, Norwegia i Szwajcaria zadecydowały w 1995 r. o utrzy-
maniu organizacji (Lichtenstein jest związany unią celną ze Szwajcarią od 1923 r.)
Stosunki handlowe występujące w obrębie państw członkowskich EFTA wywar-
ły pośredni wpływ na zawiązanie w 1992 r. Środkowoeuropejskiej Umowy o Wol-
nym Handlu CEFTA. Powołane ugrupowanie integracyjne stanowiło wielostronną
formę liberalizacji wymiany handlowej obejmującej – po przystąpieniu Słowenii
1996 r. i Rumunii 1997 r. – siedem państw tj. Bułgarię, Czechy, Polskę, Rumunię,
Słowację, Słowenię i Węgry. Umowa CEFTA określała m.in. zasady opłat o skut-
kach podobnych do ceł importowych, stwierdzając iż żadne nowe opłaty tego typu
nie mogą być wprowadzane w handlu między stronami niezależnie od tego w jaki
sposób są pobierane, w jakiej wysokości i na jaki cel. Państwa należące do tego
ugrupowania zobowiązały się do niestosowania wewnętrznych środków lub praktyk
o charakterze fi skalnym, które powodowałyby dyskryminację w stosunku do towa-
rów pochodzących z państw członkowskich. Zastrzeżenie to odnosi się do sytuacji,
w której towary pochodzące z jednego państwa członkowskiego po przekroczeniu
granicy innego państwa członkowskiego, nie zostaną objęte podatkami oraz inny-
mi opłatami, które w sumie przewyższyłyby podatki i opłaty nakładane na podobne
wyroby krajowe. Niewątpliwie obrót towarowy w obrębie państw CEFTA, urzeczy-
wistniał koncepcję narodowego traktowania towarów national treatment, wyrażoną
w formie zasady wynikającej z postanowień GATT (art. III). Środkowoeuropejska
Umowa o Wolnym Handlu miała przyczynić się do intensyfi kacji wymiany han-
dlowej państw członkowskich i jednocześnie stworzyć jednolity blok negocjacyjny
państw Europy Środkowowschodniej w procesie integracji z Unią Europejską. Do-
datkowo wykształciła trwałe powiązania instytucji gospodarczych, przedsiębiorstw
oraz fi rm, umożliwiając tym samym bliższą wymianę doświadczeń ekonomicznych,
1 A. Czepurko, Cło w handlu międzynarodowym, s. 28; por. T. Bartoszewicz, Polityka celna.
www.testy-prawnicze.pl
§ 4. Cła w międzynarodowych ugrupowaniach integracyjnych
15
które w sposób naturalny wpłynęły również na rozwój więzi społecznych w Euro-
pie Środkowej.
Plany gospodarczych integracji również na innych kontynentach (zwłaszcza
amerykańskich) potwierdzają celowość przesłanek, które spowodowały utworze-
nie stref wolnego handlu w Europie. Próbą takiego przedsięwzięcia zainicjowanego
przez kraje rozwijające się, było powołanie Stowarzyszenia Wolnego Handlu Ame-
ryki Łacińskiej (LAFTA), które w okresie kilku lat miało doprowadzić do zniesienia
ceł we wzajemnych obrotach handlowych, przy zachowaniu przez każde państwo
autonomicznej taryfy celnej stosowanej wobec krajów trzecich. LAFTA została
utworzona w 1960 r. przez: Argentynę, Brazylię, Chile, Ekwador, Kolumbię, Mek-
syk, Paragwaj, Peru i Urugwaj w 1980 r. została przekształcona w Latynoamery-
kańską Stowarzyszenie Integracyjne. W ugrupowaniu tym ujawniły się jednak istot-
ne różnice interesów, które skutecznie wstrzymały proces liberalizacji wzajemnej
współpracy gospodarczej. Dopiero po utworzeniu w 1994 r. przez Kanadę, Mek-
syk i Stany Zjednoczone Północnoamerykańskiej Strefy Wolnego Handlu ( NAFTA)
stworzono w praktyce wzorzec dla procesów integracyjnych w Ameryce Łaciń-
skiej1. Jednocześnie wyłoniła się realna możliwość rozciągnięcia strefy wolnego
handlu na cały kontynent amerykański, skupiającej państwa charakteryzujące się
różnym poziomem rozwoju gospodarczego. W przypadku tak ogromnego ugrupo-
wania integracyjnego likwidacja celnych barier taryfowych i pozataryfowych pełni
wiodącą rolę ekonomiczną w tym obszarze i prowadzi w konsekwencji do ściślej-
szego powiązania gospodarek narodowych. Redukcja ceł odnosi się do dóbr, które –
według ustalonych zasad pochodzenia towarów – uznane zostały za wyprodukowa-
ne w regionie. Ponadto, wydaje się, iż tak jak i w innych podobnych ugrupowaniach
kwestie społeczne (a więc dążenie do zwiększenia rynku pracy, poprawa warunków
pracy i życia) stanowią jedynie uzupełnienie celów ekonomicznych i politycznych.
Znaczenie ceł w strefach wolnego handlu jest nieco inne niż w takim ugrupo-
waniu integracyjnym jak Unia Europejska. Otóż, w stowarzyszeniach typu LAFTA,
NAFTA, EFTA, CEFTA i inne, pierwszoplanowym celem dla państw powołujących
strefę wolnego handlu było zniesienie ceł we wzajemnych stosunkach gospodar-
czych, przy jednoczesnym utrzymaniu autonomicznej, narodowej polityki celnej
wobec państw nieczłonkowskich, np. Grupa Casablanki utworzona w 1962 r. przez
Algierię, Egipt, Ghanę, Gwineę, Mali i Maroko, której celem było zniesienie ceł
oraz ilościowych ograniczeń we wzajemnym handlu – układ ten nie został jednak
zrealizowany głównie ze względu na zadawnione sprzeczności interesów. Polityka
ta oparta była (i jest) na możliwości zawierania dwustronnych umów i porozumień
określonego państwa należącego do strefy wolnego handlu z państwem, które do tej
strefy nie należy.
Natomiast, w przypadku integracji państw typu unia celna, która charaktery-
zuje się wspólną polityką celną, zarówno wewnątrz organizacji, jak i na zewnątrz
1 Układ NAFTA został podpisany 17.12.1992 r., wszedł w życie 1.1.1994 r.; zob. również: W. Czyżowicz,
NAFTA – znana i nieznana, Warszawa 2001.
www.testy-prawnicze.pl
16
Rozdział 1. Miejsce prawa celnego w systemie prawa
(ale również wspólną polityką rolną, bezpieczeństwa, spraw zagranicznych etc.),
poszczególne państwa członkowskie respektują zniesienie ceł w ramach ugrupowa-
nia do którego przynależą, i nie mają możliwości kreowania odmiennych stosun-
ków w sprawach, które zostały zastrzeżone dla wspólnej polityki w ugrupowaniu
integracyjnym. Klasycznym przykładem takich rozwiązań jest ustanowienie Wspól-
nej Taryfy Celnej obejmującej obecnie 28 państw członkowskich Unii Europejskiej
i ponad 510 mln obywateli.
Reasumując, można przyjąć, że unia celna (nie tylko w UE) oznacza umowę
zawartą między co najmniej dwoma państwami, określającą zniesienie granic cel-
nych, tzn. likwidację ceł we wzajemnym obrocie towarowym. Państwa pozosta-
jące w unii celnej posługują się wspólną taryfą celną, tworząc tym samym wspól-
ny obszar celny. Unia celna stanowi zatem głębszą i kolejną formę integracji strefy
wolnego handlu. Oznacza również rezygnację z prowadzenia autonomicznej (naro-
dowej) polityki celnej, na rzecz polityki celnej Unii Europejskiej.
§ 5. Liberalizacja handlu międzynarodowego
Obecnie funkcjonujący światowy system liberalizacji handlu międzynarodowe-
go jest następstwem z jednej strony – wielostronnej współpracy państw o porówny-
walnym poziomie rozwoju gospodarczego, a z drugiej – wspólną, sformalizowaną
deklaracją ustanawiającą reguły, według których sygnatariusze porozumienia zobo-
wiązują się do urzeczywistniania zasad wzajemności – a więc równowagi korzy-
ści i ustępstw o charakterze gospodarczym1. Ustalony tekst sankcjonujący powyż-
sze zasady został podpisany w Genewie w 1947 r. na konferencji, w której udział
wzięli przedstawiciele dwudziestu państw – przyjęto wówczas podsumowującą na-
zwę – Układ Ogólny w Sprawie Taryf Celnych i Handlu (GATT), wszedł w życie
1.1.1948 r. Ustanowił podstawę prawną wielostronnego systemu współpracy han-
dlowej. Układ ten, wprowadził do codziennej praktyki takie uniwersalne regulacje
jak Klauzula Najwyższego Uprzywilejowania oraz narodowe traktowanie towarów.
Postanowienia GATT przyczyniły się w znacznym stopniu do zastopowania nara-
stających – po drugiej wojnie światowej – tendencji protekcjonistycznych. Strony
GATT udzielając sobie wzajemnie redukcji taryf celnych umożliwiały zagranicz-
nemu producentowi, z jednej strony, konkurowanie na korzystniejszych warunkach
z producentem krajowym, a z drugiej także z innymi producentami zagranicznymi.
Zmiana wysokości cła wywierała więc wpływ na kształtowanie konkurencji zarów-
no między produkcją krajową a przywozem, jak i między produkcją zagraniczną,
zatem obniżka stanowi z tego względu istotną i rzeczywistą ulgę na rzecz partne-
ra handlowego. Znaczenie redukcji stawki celnej jest przy tym różne w zależno-
1 Por. J.E. Stiglitz, Globalizacja, Warszawa 2004; W. Szymański, Czy globalizacja musi być irracjonalna?,
Warszawa 2007; W. Szymański, Interesy i sprzeczności globalizacji, Warszawa 2004; J. Winiecki, Gospodarka
bez ekonoma, Warszawa 2006.
www.testy-prawnicze.pl
Pobierz darmowy fragment (pdf)
