Darmowy fragment publikacji:
Ogólne zasady postępowania cywilnego
Część I.
1. Reprezentacja stron
1.1. Przedstawicielstwo ustawowe i pełnomocnictwo
Reprezentacja stron
przedstawicielstwo ustawowe
pełnomocnictwo
Każda osoba fizyczna, legitymująca się pełną zdolnością do czynności prawnych, może samo-
dzielnie dokonywać czynności prawnych lub skorzystać z pomocy osób trzecich (pełnomoc-
ników) przy ich wykonywaniu. Natomiast osoba nieposiadająca zdolności do czynności praw-
nych lub ograniczona w zdolności do czynności prawnych nie może samodzielnie kształtować
swojej sytuacji prawnej, musi zatem korzystać z pomocy osoby trzeciej (przedstawicielstwo).
W obu wyżej wskazanych przypadkach, w których dokonywanie czynności prawnych „w imie-
niu” i ze skutkiem dla danego podmiotu odbywa się za pośrednictwem innych podmiotów,
mamy do czynienia z reprezentacją.
PRZEDSTAWICIELSTWO USTAWOWE
Konstrukcja przedstawicielstwa ustawowego ma zastosowanie w sytuacjach niemożności
samodzielnego działania przez reprezentowanego. Dotyczy to osób małoletnich lub ubez-
własnowolnionych, które nie mają innej możliwości dokonywania czynności prawnych na
swoją rzecz, inaczej niż korzystając z konstrukcji przedstawicielstwa. Podkreślenia wymaga,
że kompetencje przedstawiciela ustawowego są szersze niż kompetencje reprezentowanego,
np. przedstawiciel może umocować pełnomocnika do działania w imieniu reprezentowanego.
1. Rodzic
Najczęściej występującym w praktyce przykładem przedstawicielstwa ustawowego jest rodzic
względem małoletniego dziecka pozostającego pod jego władzą rodzicielską (art. 98 § 1 KRO).
W przypadku ustanowienia dla małoletniego dziecka rodziny zastępczej, bez jednoczesnego
1
Część I. Ogólne zasady postępowania cywilnego
pozbawienia władzy rodzicielskiej jego biologicznych rodziców, w postępowaniu przed
sądem, dziecko jest nadal reprezentowane przez rodziców biologicznych, nie zaś przez rodzi-
ców rodziny zastępczej, w której dziecko zostało umieszczone1.
Małoletnie dziecko pozywające jednego z rodziców o alimenty reprezentowane jest przez
drugiego z przedstawicieli ustawowych, który posiada pełną władzę rodzicielską względem
dziecka. Rodzic może ustanowić pełnomocnika do działania w imieniu i na rzecz małolet-
niego dziecka.
Przykład:
Powód: mał. Jeremi Noskowski, PESEL 16032112340, zam. Gdynia, ul. Kamienna 12/12 – repr.
przez przedstawicielkę ustawową Kornelię Jeszewską – repr. przez adw. Bartosza Markowskiego
Pełnomocnictwo
Ja, niżej podpisana Kornelia Jeszewska (PESEL 89121201234), zam. w Gdyni, ul. Kamienna 12/12
jako przedstawicielka ustawowa małoletniego Jeremiego Noskowskiego (PESEL 16032112340)
udzielam pełnomocnictwa adwokatowi Bartoszowi Markowskiemu w sprawie o ustalenie obo-
wiązku alimentacyjnego przeciwko Robertowi Noskowskiemu.
2. Opiekun
Opiekę ustanawia się dla małoletniego dziecka, jeżeli żadnemu z rodziców nie przysługuje
władza rodzicielska albo jeżeli rodzice są nieznani lub dla osoby ubezwłasnowolnionej cał-
kowicie. W literaturze wskazuje się, że opieka nad małoletnim to stała piecza nad osobą i nad
majątkiem ustanowiona przez sąd opiekuńczy dla małoletniego niepozostającego pod władzą
rodzicielską.
Władza rodzicielska nie przysługuje rodzicowi, jeżeli:
1) nie żyje lub został uznany za zmarłego (art. 31 KC);
2) nie ma pełnej zdolności do czynności prawnych wskutek nieosiągnięcia pełnoletności lub
też wskutek ubezwłasnowolnienia całkowitego lub częściowego;
3) został pozbawiony władzy rodzicielskiej, na mocy postanowienia sądu opiekuńczego
(art. 111 § 1 albo § 1a lub art. 112 KRO) lub w wyroku ustalającym pochodzenie dziecka
(art. 93 § 2 KRO);
jego władza rodzicielska została zawieszona (art. 110 § 1 KRO);
4)
5) sąd nie przyznał ojcu dziecka w wyroku ustalającym ojcostwo tej władzy, a matce władza
rodzicielska także nie przysługuje;
6) orzeczono w stosunku do niego pozbawienie praw rodzicielskich i opiekuńczych, które
orzeka sąd rodzinny w razie popełnienia przestępstwa na szkodę małoletniego lub we
współdziałaniu z nim (art. 572 § 2 KPC).
Opiekę nad małoletnim ustanawia się z urzędu lub na wniosek osoby mającej być opiekunem.
Sądem właściwym dla rozpoznania takiego wniosku jest wydział rodzinny sądu rejonowego.
W treści pisma wszczynającego postępowanie wnioskodawca wnosi o ustanowienie go opie-
kunem prawnym dla małoletniego, wskazuje relacje rodzinne łączące wnioskodawcę z mało-
letnim oraz uzasadnia wniosek.
Uczestnikiem postępowania jest małoletni, a postępowanie odbywa się w trybie niepro-
cesowym. Do wniosku należy załączyć odpis aktu urodzenia małoletniego, ewentualnie,
1 Wyr. WSA w Gdańsku z 13.12.2007 r. (III SA/Gd 369/07, Legalis).
2
1. Reprezentacja stron
w zależności od okoliczności, również odpis wyroku pozbawiającego rodziców dziecka władzy
rodzicielskiej, odpis aktu zgonu rodzica/rodziców.
Opiekuna prawnego ustanawia się także dla dziecka małoletniej matki. Najczęściej opiekunem
prawnym będzie rodzic/rodzice małoletniej matki, której z racji wieku nie przysługuje władza
rodzicielska. Zawarcie (za zgodą sądu opiekuńczego) związku małżeńskiego przez małoletnią
matkę, która ukończyła 16. rok życia powoduje uzyskanie przez matkę władzy rodzicielskiej.
Identyczny tryb przewidziany jest dla ustanowienia opieki nad osobą dorosłą ubezwłasnowol-
nioną całkowicie, przy czym opiekunem dla tej osoby powinien zostać współmałżonek lub –
w razie braku – matka lub ojciec ubezwłasnowolnionego.
3. Kurator
Kuratela jest prawną formą częściowej i ograniczonej pieczy nad określoną osobą lub jej
majątkiem. Podstawą prawną ustanowienia kurateli może być tylko przepis rangi ustawowej.
Oprócz przepisów Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego przewidujących ustanowienie kurateli
(w szczególności: art. 19 § 1, art. 6110 § 2, art. 6112 § 2, art. 70 § 2, art. 82 § 3, art. 99, 102, 109
§ 3, art. 182, 183 § 1, art. 184 § 1) należy zwrócić uwagę na przepisy Kodeksu cywilnego (art. 16
§ 2 i art. 42 § 1) oraz przepisy Kodeksu postępowania cywilnego (np. art. 69, 143–144, 666 § 1,
art. 802). Ustanowienie kuratora przewidują też przepisy innych ustaw (np. art. 144 PrBank;
art. 26 KRSU; art. 253 § 2 i art. 426 § 2 KSH; art. 26 ust. 1 OdwrKredytHipU)2.
Tym samym możliwość ustanowienia kurateli dotyczy zarówno dziecka poczętego, a jeszcze
nie narodzonego, jak i osoby nieznanej z miejsca pobytu. Wniosek o ustanowienie kuratora
składa się do sądu, zgodnie z właściwością określoną w art. 599–605 KPC. Sąd wydaje posta-
nowienie o ustanowieniu kuratora oraz wydaje mu zaświadczenie określające zakres przyzna-
nych mu kompetencji, stosownie do brzmienia art. 604 KPC.
W literaturze wskazuje się, że od ustanowienia kurateli należy odróżnić ustanowienie (powo-
łanie) kuratora. Odróżnienie to jest uzasadnione nie tylko wtedy, gdy celem kurateli jest spra-
wowanie pieczy prawnej nad daną osobą lub jej majątkiem w zakresie wyznaczonym rodzajem
spraw (np. art. 16 § 2 KC). W takim przypadku należy ustanowić kuratelę. Ustanowienie zaś
kuratora w celu załatwienia przez niego jedynie określonej sprawy jest równocześnie ustano-
wieniem kurateli, zatem wystarczające będzie jedynie powołanie kuratora. W istocie w każdym
wypadku ustanowienie kurateli, a zatem ustanowienie dla określonej osoby prawnej formy
pieczy nad nią lub jej majątkiem w postaci kurateli, jest niezbędnym warunkiem ustanowienia
kuratora dla tej osoby3.
Z praktycznego punktu widzenia, warto wskazać, że sądy wielokrotnie ustanawiają adwo-
katów, radców prawnych i aplikantów kuratorami, np. kuratorami spadku lub dla osób nie-
znanych z miejsca pobytu. Właściwa izba adwokacka lub izba radców prawnych przekazuje
sądom listę osób, które wyraziły chęć pełnienia czynności kuratora. Za wykonywane czynno-
ści kuratorowi przysługuje wynagrodzenie.
4. Wspólnik spółki cywilnej
Zgodnie z art. 866 KC, każdy wspólnik spółki cywilnej jest umocowany do reprezentowa-
nia spółki w takich granicach, w jakich jest uprawniony do prowadzenia jej spraw. Wspólnik
reprezentujący spółkę jest jej przedstawicielem ustawowym. W literaturze wskazuje się, że
2 K. Osajda (red.), Kodeks rodzinny i opiekuńczy. Komentarz, Legalis 2020, komentarz do art. 178 KRO.
3 H. Haak, A. Haak-Trzaskowska, Opieka i kuratela, Legalis 2017, komentarz do art. 178 KRO.
3
Część I. Ogólne zasady postępowania cywilnego
prowadzenie spraw polega na podejmowaniu decyzji o charakterze gospodarczym, organiza-
cyjnym, personalnym oraz finansowym i organizowaniu działalności spółki4.
Kodeksowe uprawnienie do reprezentowania spółki ma charakter dyspozytywny, o ile
wspólnicy w umowie, bądź w uchwale, nie postanowią inaczej. W przypadku braku mody-
fikacji w umowie spółki, kodeksowego modelu reprezentacji, konieczne będzie każdorazowe
(kazuistyczne) ustalanie czy dana czynność mieści się w zakresie zwykłych czynności, czy
też nie. Przy rozstrzyganiu o tym, czy dana czynność mieści się w pojęciu czynności zwy-
kłego zarządu, konieczne jest uwzględnianie celu i determinowanego nim rodzaju działalno-
ści spółki, doniosłość danej czynności z punktu widzenia rozmiaru działalności spółki itp.5
Ustawodawca nie wyjaśnia analitycznie znaczenia określenia „zwykłe czynności spółki”;
odpowiednio dotyczy to także „czynności przekraczających zwykłe czynności spółki”. Oba
te określenia wykazują zbieżność znaczeniową z określeniami „czynności zwykłego zarządu”
oraz „czynności przekraczające zwykły zarząd”, jednak również w odniesieniu do nich ustawo-
dawca nie wprowadził definicji ustawowej (zob. art. 199 i 201 KC)6.
Kodeks cywilny nie rozstrzyga skutków działania wspólnika będącego przedstawicielem
ustawowym spółki bez umocowania. Wobec czego, jeżeli wspólnik działa bez umocowania
lub z przekroczeniem umocowania, czynności prawne podejmowane przez niego są nieważne,
natomiast ważność zawartej umowy zależy od potwierdzenia jej przez pozostałych wspólni-
ków. Podmiot dokonujący czynności prawnej ze spółką cywilną może wyznaczyć pozostałym
wspólnikom termin do potwierdzenia czynności rzekomego pełnomocnika. Brak potwierdze-
nia czynności powoduje, że czynność staje się nieważna, a nieumocowany wspólnik ponosi
wszelką odpowiedzialność względem osoby, z którą dokonywał czynności prawnej, do której
nie był umocowany.
5. Osoba czynna w lokalu przedsiębiorstwa
Lokalem przedsiębiorstwa (przeznaczonym do obsługiwania publiczności) jest każde miejsce
wykorzystywane do obsługi klientów przedsiębiorstwa rozumianego funkcjonalnie, tj. jako
miejsce prowadzenia działalności gospodarczej7. Możliwe jest także zawarcie skutecznej
umowy za pomocą środków porozumiewania się na odległość np. telefonu lub faksu w świetle
art. 97 KC. Jak trafnie zwrócił uwagę SN w wyroku z 5.12.2003 r.8, nie ma żadnych podstaw, by
wyłączyć możliwość zawierania umów na odległość przy pomocy faksu, jak również, by wyłą-
czyć w takiej sytuacji stosowanie art. 97 KC. Użyte w art. 97 KC pojęcie „lokal przedsiębior-
stwa przeznaczony do obsługiwania publiczności” musi być rozumiane szeroko, jako każde
miejsce w przedsiębiorstwie, w którym znajdują się osoby i urządzenia służące do kontaktów
z klientami i zawierania umów także na odległość.
Osobą czynną, działającą w tym lokalu, jest każda osoba fizyczna, wobec której istnieje obiek-
tywne domniemanie, iż jest ona umocowana do działania w imieniu tego, kto to przedsiębior-
stwo prowadzi, bez względu na to, czy znalazła się w lokalu za wiedzą i zgodą przedsiębiorcy.
Jeśli czynność prawna, skutecznie dokonana przez osobę czynną w lokalu przedsiębiorstwa,
spowodowała szkodę u przedsiębiorcy, w imieniu którego czynność została dokonana, nie
wyklucza się powstania odpowiedzialności odszkodowawczej tej osoby wobec przedsiębiorcy.
4 A. Kidyba, Kodeks cywilny. Komentarz, Tom III, Część szczególna, Warszawa 2010, s. 1102 wraz z cytowaną tam
literaturą.
5 Np. wyr. SA w Warszawie z 4.11.2008 r. (I ACA 554/08, Legalis).
6 E. Gniewek, Kodeks cywilny. Komentarz, Legalis 2017, komentarz do art. 865 KC.
7 Wyr. SA w Białymstoku z 26.8.2016 r. (I ACa 263/16, Legalis).
8 IV CK 286/02, Legalis.
4
1. Reprezentacja stron
Jeśli zaś chodzi o rodzaj czynności dokonywanych przez osobę znajdującą się w lokalu przed-
siębiorstwa, należy przez nie rozumieć typowe czynności związane z działalnością i profilem
danego przedsiębiorstwa.
PEŁNOMOCNICTWO
Zgodnie z brzmieniem art. 96 KC, jeżeli umocowanie do działania w cudzym imieniu może
być oparte na oświadczeniu reprezentowanego, mamy do czynienia z pełnomocnictwem.
1. Pojęcie pełnomocnictwa
Pojęcie pełnomocnictwa nie jest jednoznaczne. Jest nim z jednej strony czynność prawna,
na którą składa się oświadczenie woli mocodawcy i będąca źródłem umocowania pełnomoc-
nika do działania w imieniu mocodawcy (art. 99, 101 § 2, art. 106, 107 i 108 KC). W drugim
znaczeniu pełnomocnictwo to kompetencja (upoważnienie), tj. sytuacja prawna pełnomoc-
nika występująca w stosunku prawnym pełnomocnictwa, jaki łączy go z reprezentowanym
(art. 98, art. 101 § 1, art. 106 in fine KC). Z kolei pełnomocnictwo w języku prawniczym to
dokument obejmujący treść pełnomocnictwa jako czynności prawnej9.
2. Rodzaje pełnomocnictw
Rodzaje pełnomocnictw
(art. 93 KC)
pełnomocnictwo ogólne
(obejmujące umocowanie do
czynności zwykłego zarządu)
pełnomocnictwo rodzajowe
(określające rodzaj czynności, do
dokonywania których umocowany
jest pełnomocnik)
pełnomocnictwo szczególne
(do dokonania konkretnej
czynności w imieniu mocodawcy)
Przykład – pełnomocnictwo ogólne:
Ja, niżej podpisana Malwina Cegielska, upoważniam Martynę Merecjan do administrowania
i zarządu nieruchomością położoną w Warszawie przy ul. Kubusia Puchatka 13/13, stanowiącą
lokal mieszkalny, dla którego Sąd Rejonowy w… prowadzi księgę wieczystą nr KW… oraz
pomieszczeniami przynależnymi do nieruchomości.
Pełnomocnictwo obejmuje dokonywanie wszelkich czynności faktycznych i prawnych związa-
nych z zarządem powyżej opisanej nieruchomości, w szczególności do:
1) zawierania umów najmu oraz dokonywania innych czynności prawnych i faktycznych związa-
nych z umowami najmu,
2) pobierania w imieniu właściciela czynszu najmu oraz innych opłat związanych z eksploatacją
mieszkania,
3) …
Pełnomocnictwo rodzajowe powinno określać rodzaj (typ, grupę) czynności prawnych, do
których dokonywania umocowany został pełnomocnik oraz przedmiot tych czynności10.
9 E. Gniewek, Kodeks cywilny…, komentarz do art. 96 KC.
10 Wyr. SN z 4.11.1998 r. (II CKN 866/97, Legalis).
5
Część I. Ogólne zasady postępowania cywilnego
Przykład:
Ja, niżej podpisany Jacek Tolecki będąc akcjonariuszem spółki ABC S.A. z siedzibą w Lublinie,
posiadający łącznie ……… akcji Spółki i tym samym ……… głosów na Walnym Zgromadzeniu
Spółki, niniejszym upoważniam ………………………… zamieszkałego w ……………………
przy ul. …………… legitymującego się dowodem osobistym seria i numer ………………………
do:
1) udziału w imieniu akcjonariusza w Walnym Zgromadzeniu Akcjonariuszy Spółki, zwołanym
przez Zarząd na dzień 20.1.2018 r. na godzinę 13.00 w siedzibie Spółki;
2) podpisania listy obecności w imieniu akcjonariusza;
3) głosowania w imieniu akcjonariusza według uznania pełnomocnika/zgodnie z instrukcją co
do głosowania, wskazaną poniżej we wszystkich sprawach objętych porządkiem obrad tego
zgromadzenia;
4) składania podczas Zgromadzenia w moim imieniu wszelkich wniosków, wyjaśnień, jak też
żądania wyjaśnień od Zarządu itp.
Pełnomocnictwo szczególne powinno z kolei wymieniać konkretną czynność o określonych
stronach i przedmiocie11.
Przykład:
Działając w imieniu AGERO spółka z ograniczoną odpowiedzialnością z siedzibą w Konstancinie,
ul. Jeziorna 12, KRS 0000123456 jako wiceprezes Zarządu udzielam adwokatowi Markowi Leniow-
skiemu z Kancelarii MLM Malicki Leniowski Merkusz sp.p. pełnomocnictwa do reprezentowania
Spółki w sprawie o sygn. akt IX GC 1234/17, toczącej się przed Sądem Okręgowym w Gdańsku
IX Wydział Gospodarczy z powództwa AMOS spółka z ograniczoną odpowiedzialnością z siedzibą
w Kościerzynie o zapłatę.
Jaromir Krajeński
PEŁNOMOCNICY STRON12
Strony i ich organy lub przedstawiciele ustawowi mogą działać przed sądem osobiście lub
przez pełnomocników, których zamknięty katalog jest wymieniony w art. 87 KPC. Wyodręb-
nia się cztery rodzaje osób, mogących być pełnomocnikami procesowymi:
1) pełnomocników profesjonalnych (adwokatów, radców prawnych oraz rzeczników paten-
towych w sprawach własności intelektualnej i doradców restrukturyzacyjnych w sprawach
restrukturyzacji i upadłości);
2) osoby związane z mocodawcą umowami cywilnoprawnymi (sprawujące zarząd majątkiem
lub interesami strony lub pozostające ze stroną w stałym stosunku zlecenia, o ile przed-
miot sprawy wchodzi w zakres tego zlecenia);
3) osoby powiązane ze sobą procesowo (współuczestnik sporu);
4) osoby związane stosunkiem bliskości (rodzice, małżonek, rodzeństwo, zstępni strony oraz
osoby pozostające ze stroną w stosunku przysposobienia)13.
11 Post. SN z 19.10.1999 r. (II CZ 115/99, Legalis).
12 Szerzej na ten temat: D. Wetoszka, J. Gręndzińska, M. Derlacz, Pozwy z prawa cywilnego na przykładach i wzorach,
Warszawa 2017, s. 19–23.
13 A. Zieliński, K. Flaga-Gieruszyńska (red.), Kodeks postępowania cywilnego. Komentarz, Legalis 2012, komentarz
do art. 87 KPC.
6
1. Reprezentacja stron
Ponadto Kodeks postępowania cywilnego w przepisach szczególnych określa jeszcze osoby
mogące być pełnomocnikami procesowymi. Są to mianowicie przepisy: art. 465 § 1 KPC
(pełnomocnik pracowników lub ubezpieczonych), art. 47929 § 3 KPC (pełnomocnik Prezesa
Urzędu Ochrony Konkurencji i Konsumentów), art. 6915 KPC (pełnomocnicy rady pracow-
niczej i dyrektora przedsiębiorstwa), art. 11355 KPC (pełnomocnicy do doręczeń dla strony
zamieszkałej za granicą).
1. Adwokaci i radcowie prawni
Kwestię reprezentowania stron przed sądem przez adwokatów i radców prawnych regulują
odpowiednio przepisy ustawy z 26.5.1982 r. – Prawo o adwokaturze14 oraz ustawy z 6.7.1982 r.
o radcach prawnych15.
2. Rzecznicy patentowi
W postępowaniu cywilnym rzecznik patentowy może występować w charakterze pełnomoc-
nika również w postępowaniu w sprawach własności intelektualnej innych niż sprawy własno-
ści przemysłowej, zgodnie z art. 9 ust. 1a ustawy z 11.4.2001 r. o rzecznikach patentowych16.
3. Pracownik jednostki organu lub jej organu nadrzędnego
Pełnomocnikiem osoby prawnej lub przedsiębiorcy, w tym nieposiadającego osobowości
prawnej, może być również pracownik tej jednostki albo jej organu nadrzędnego (art. 87 § 2
KPC), tj. osoba pozostająca w stosunku prawnym z tą jednostką lub jej organem nadrzędnym.
4. Osoba sprawująca zarząd majątkiem lub interesami strony
Pełnomocnikiem procesowym strony może być osoba fizyczna lub prawna sprawująca zarząd
majątkiem lub interesami strony, jeżeli przedmiot procesu wchodzi w zakres tego zarządu.
5. Osoba pozostająca ze stroną w stałym stosunku zlecenia, jeżeli przedmiot sprawy
wchodzi w zakres tego zlecenia
Ustawodawca przewidział możliwość uczynienia pełnomocnikiem osoby pozostającej z moco-
dawcą w stałym stosunku zlecenia, jednakże jedynie w stosunku do spraw, których przedmiot
wchodzi w zakres tego zlecenia. Oznacza to, że sprawa, w której zleceniobiorca ma być umo-
cowany, musi mieścić się w przedmiotowym zasięgu stosunku zlecenia. Pełnomocnik będący
zleceniobiorcą, zgłaszając swój udział w sprawie, musi wykazać istnienie stosunku podstawo-
wego, łączącego go ze stroną17.
W orzecznictwie wskazuje się, że o stałym stosunku zlecenia decydują wzajemnie powiązane
elementy czasu jego trwania i powtarzalności czynności stanowiących jego treść. Umowa sta-
łego zlecenia, jako podstawa pełnomocnictwa procesowego, nie może być uznana za zawartą
w celu obejścia przepisów o zastępstwie sprawowanym przez adwokatów i radców prawnych.
Strona kwestionująca treść tej umowy jako stałego zlecenia powinna to udowodnić18.
14 T.j. Dz.U. z 2019 r. poz. 1513 ze zm.
15 T.j. Dz.U. z 2020 r. poz. 75.
16 T.j. Dz.U. z 2019 r. poz. 1861 ze zm.
17 Post. SN z 15.5.2007 r. (V CZ 32/07, Legalis).
18 D. Wetoszka, Pozwy z prawa cywilnego…, s. 19–23; wyr. SN z 18.8.2009 r. (I PK 51/09, Legalis).
7
Część I. Ogólne zasady postępowania cywilnego
6. Współuczestnik sporu, małżonek, rodzeństwo, zstępni lub wstępni strony oraz osoby
pozostające ze stroną w stosunku przysposobienia
Pełnomocnikiem procesowym może być współuczestnik sporu (osoba fizyczna lub prawna),
bez względu na to, czy współuczestnictwo ma charakter formalny, czy materialny19, pod
warunkiem że ten współuczestnik występuje w sporze po tej samej stronie. Interwenient
uboczny samoistny, do którego stosuje się odpowiednio przepisy o współuczestnictwie jedno-
litym nie może być pełnomocnikiem, gdyż nie jest współuczestnikiem sporu.
Jeśli chodzi o pełnomocnictwo wynikające ze stosunku pokrewieństwa, to pełnomocni-
kiem procesowym mogą być: małżonek będący w związku małżeńskim ze stroną w cza-
sie prowadzenia sprawy i niebędący w prawomocnie orzeczonej separacji, wstępni strony
(również dziadkowie), zstępni strony (także dzieci pozamałżeńskie), rodzeństwo – również
przyrodnie oraz osoby pozostające ze stroną w stosunku przysposobienia tak zupełnego, jak
i niezupełnego20.
1.2. Udział innych aniżeli strony podmiotów
w postępowaniu
1. Prokurator
Prokurator może żądać wszczęcia postępowania w każdej sprawie cywilnej w rozumieniu art. 1
KC (o świadczenie, o ustalenie lub ukształtowanie stosunku prawnego lub prawa z wyjątkiem
spraw o rozwód i separację ze względu na ich osobisty charakter), może również wstąpić do
każdego, już toczącego się, postępowania cywilnego.
Stroną postępowania będzie jednakże podmiot, na rzecz którego prokurator wytoczył powódz-
two i którą oznaczył w pozwie. Wymóg oznaczenia osoby, na rzecz której wytoczone zostało
powództwo, nie dotyczy spraw niemajątkowych z zakresu prawa rodzinnego.
Prokurator, wytaczając powództwo, nie ma obowiązku uiszczać należnej opłaty od wniesio-
nego pisma – art. 96 ust. 1 pkt 6 KSCU (zwolnienie to obejmuje koszty sądowe, tj. opłaty
i wydatki21).
2. Organizacje pozarządowe
W sprawach określonych w art. 61 § 1 KPC organizacje pozarządowe mogą wytaczać powódz-
twa na rzecz obywateli oraz wstępować do toczącego się już postępowania. Powyższe uprawnie-
nia nie są zróżnicowane w zależności od przedmiotu sprawy oraz rodzaju zadań statutowych
danej organizacji, gdyż każda organizacja pozarządowa w zakresie swoich zadań statutowych,
w sprawach wymienionych w art. 61 § 1 KPC, może zarówno wytaczać powództwa na rzecz
danej osoby fizycznej, jak i przystąpić do niej w toczącym się już postępowaniu (art. 61 § 2
KPC).
Podkreślenia wymaga fakt, że bez zgody osoby uprawnionej organizacja pozarządowa nie
posiada w ogóle legitymacji procesowej do wytoczenia powództwa na rzecz oznaczonej osoby.
Dopiero po uzyskaniu przez organizację zgody uprawnionego zachodzi jego podstawienie pro-
cesowe (substytucja procesowa) do wystąpienia we własnym imieniu w charakterze powoda
19 Zob. post. SN z 3.4.1996 r. (III ARN 82/95, Legalis).
20 A. Góra-Błaszczykowska, Kodeks postępowania cywilnego. Komentarz, Legalis 2015, komentarz do art. 87 KPC.
21 Zob. art. 2 KSCU.
8
1. Reprezentacja stron
zamiast osoby, która jest stroną stosunku prawnego rozpoznawanego w procesie (strona w zna-
czeniu materialnym). Brak czynnej legitymacji procesowej implikuje koniecznością wydania
wyroku co do istoty sprawy, oddalającego powództwo, nie uprawnia natomiast do rozstrzy-
gnięcia o charakterze formalnym22. Nie można zatem przyjąć na zasadzie art. 61 § 4 KPC, że
udokumentowanie zgody osób, na rzecz których organizacja pozarządowa wnosi powództwo,
stanowi wymóg formalny pozwu. Zgoda taka ma bowiem charakter materialnoprawny23.
3. Państwowa Inspekcja Pracy
Inspektorzy pracy są organami Państwowej Inspekcji Pracy, którzy działają w ramach teryto-
rialnej właściwości okręgowych inspektoratów pracy (art. 17 pkt 3 PIPU). Przeprowadzają oni
kontrole mające na celu ustalenie stanu faktycznego w zakresie przestrzegania prawa pracy,
a w szczególności przepisów zasad bezpieczeństwa i higieny pracy, a także przepisów dotyczą-
cych legalności zatrudnienia (art. 21 i 22 PIPU).
Zakres uprawnień inspektorów pracy jest ograniczony jedynie do powództwa o ustalenie ist-
nienia stosunku pracy, również w sytuacji, gdy łączący strony stosunek prawny, wbrew zawar-
tej między nimi umowie, ma cechy stosunku pracy. Inspektorzy pracy nie mogą natomiast
wytaczać powództw o ustalenie nieistnienia stosunku pracy. Dla skutecznego wytoczenia
powództwa przez inspektora pracy nie jest wymagana zgoda osoby, na rzecz której powódz-
two to ma być wytoczone24.
4. Powiatowy (miejski) rzecznik praw konsumentów
Powiatowy (miejski) rzecznik konsumentów wykonuje zadania samorządu powiatowego
w zakresie ochrony praw konsumentów (art. 39 OKiKU). Jest on również uprawniony do
wystąpienia z określonymi roszczeniami w razie dokonania czynu nieuczciwej praktyki ryn-
kowej, tj. może żądać zaniechania stosowania praktyki, złożenia jednokrotnego lub wielokrot-
nego oświadczenia odpowiedniej treści i w odpowiedniej formie oraz zasądzenia odpowied-
niej sumy pieniężnej na określony cel społeczny25.
Przepis art. 633 KPC nie zawiera katalogu spraw o ochronę konsumentów, zatem należy przez
te sprawy rozumieć wszystkie sprawy wynikające z umowy pomiędzy konsumentem a przed-
siębiorcą. Tym samym przepis ten nie będzie miał zastosowania do spraw pomiędzy konsu-
mentami. Ponadto rzecznik konsumentów nie może działać w postępowaniu na rzecz intere-
sów grupowych.
Powiatowy (miejski) rzecznik konsumentów nie ma obowiązku uiszczania opłat sądo-
wych w sprawach dotyczących ochrony indywidualnych interesów konsumentów (art. 96
ust. 1 pkt 11 KSCU). Natomiast już osoba, na rzecz której powiatowy (miejski) rzecznik kon-
sumentów wytoczył powództwo, ani strona postępowania, do którego rzecznik przystąpił, nie
mają prawa do ustawowego zwolnienia od kosztów sądowych.
22 Post. SA w Szczecinie z 14.3.2006 r. (I ACz 206/06, niepubl.).
23 E. Marszałkowska-Krześ (red.), Kodeks postępowania cywilnego. Komentarz, Legalis 2017, komentarz do art. 61
KPC.
24 Post. SN z 29.12.1998 r. (I PKN 494/98, Legalis).
25 Zob. art. 12 ust. 1 pkt 1, 3, 5 OKiKU w zw. z art. 12 ust. 2 pkt 4 ustawy z 23.8.2007 r. o przeciwdziałaniu nieuczciwym
praktykom rynkowym, t.j. Dz.U. z 2017 r. poz. 2070.
9
Część I. Ogólne zasady postępowania cywilnego
2. Zdolność sądowa i procesowa, legitymacja
procesowa, współuczestnictwo w sporze
Uwaga!
Przedstawione poniżej zagadnienia mają charakter poglądowy i dotyczą w głównej mierze kwe-
stii praktycznych występujących w obrocie prawnym.
2.1. Zdolność sądowa
Zgodnie z art. 64 § 1 i 2 KPC, niczym nieograniczoną zdolność do występowania jako strona
w procesie ma każda osoba fizyczna oraz osoba prawna, a jednostki organizacyjne niebę-
dące osobami prawnymi tylko wówczas, gdy przepis rangi ustawowej przyznaje im zdolność
prawną.
Z powyższego wyciągnąć należy zatem wniosek, że zdolność sądowa nie wiąże się bezpośred-
nio z podejmowaniem czynności procesowych (zdolnością procesową), ale tylko i wyłącznie
z możliwością bycia stroną postępowania cywilnego.
Zdolność sądowa, jak jednolicie wskazuje się w orzecznictwie i judykaturze, stanowi bez-
względną i pozytywną przesłankę procesową26. Jej brak powoduje wydanie przez sąd orze-
czenia o charakterze formalnym. Brak zdolności sądowej może mieć charakter pierwotny lub
następczy. Oznacza to, że może wystąpić bądź przed wszczęciem postępowania, bądź w jego
toku.
Pierwotny brak zdolności sądowej jednej ze stron skutkuje odrzuceniem pozwu na podsta-
wie art. 199 § 1 pkt 3 KPC, należy jednak zaznaczyć, że zgodnie z § 2 wskazanego przepisu
odrzucenie z tej przyczyny nastąpi wówczas, jeżeli brak ten nie zostanie uzupełniony zgodnie
z przepisami kodeksu, a zatem w trybie, o którym mowa w art. 70 oraz art. 71 KPC regulu-
jących coś w rodzaju postępowania sanacyjnego oraz skutki nieusunięcia braków, niemniej
w odniesieniu do zdolności sądowej ma to bardzo ograniczone zastosowanie.
W doktrynie podkreśla się, że usunięcie skutków braku zdolności sądowej u osób fizycznych
jest w zasadzie niemożliwe27.
Jeżeli braków w zakresie zdolności sądowej nie można uzupełnić albo nie zostały one usu-
nięte w wyznaczonym terminie sąd znosi postępowanie w zakresie, w jakim jest ono dotknięte
brakami, i w miarę potrzeby wydaje odpowiednie postanowienie (art. 71 KPC). Zniesienie
postępowania oznacza „skasowanie” dotychczas dokonanych w nim czynności28, przy czym
w zależności od charakteru braku sąd bądź tylko znosi postępowanie, bądź też „wydaje odpo-
wiednie postanowienie”. W tej drugiej sytuacji, tzn. gdy zachodzi wypadek, że postępowanie
na razie w ogóle nie może być prowadzone, sąd w razie pierwotnego braku zdolności sądowej
pozew odrzuci.
26 T. Ereciński (red.), Kodeks postępowania cywilnego. Komentarz. Tom I. Postępowanie rozpoznawcze, Lex 2016,
komentarz do art. 64 KPC.
27 Zob. A. Jakubecki (red.), Kodeks postępowania cywilnego. Tom I. Komentarz do art. 1–729, Warszawa 2012; T. Ere-
ciński (red.), Kodeks postępowania cywilnego. Komentarz. Tom I. Postępowanie rozpoznawcze, Warszawa 2012.
28 T. Ereciński (red.), Kodeks postępowania cywilnego…, komentarz do art. 71 KPC.
10
2. Zdolność sądowa i procesowa, legitymacja procesowa, współuczestnictwo w sporze
Należy pamiętać, że postanowienie wydawane na podstawie art. 71 KPC ma charakter roz-
strzygnięcia o charakterze formalnym, ale jego wydanie leży w kompetencji sądu nie zaś prze-
wodniczącego i nie jest czynnością podejmowaną na podstawie art. 130 KPC.
Inne następstwa występują w razie następczego braku zdolności sądowej.
W takiej sytuacji sąd, na podstawie art. 174 § 1 pkt 1 KPC, co do zasady, zawiesza postępowa-
nie z urzędu. Istotną kwestię w tym zakresie reguluje § 2 wskazanego przepisu stanowiący, że
w przypadkach wymienionych w § 1 pkt 1 (m.in. utrata zdolności sądowej), pkt 4 i 6 zawie-
szenie ma skutek od chwili zdarzeń, które je spowodowały. Zawieszając postępowanie, sąd
z urzędu uchyla orzeczenia wydane po nastąpieniu tych zdarzeń, chyba że nastąpiły one po
zamknięciu rozprawy. Dalszą konsekwencją utraty zdolności sądowej może być umorzenie
postępowania.
Brak zdolności sądowej jest przyczyną nieważności postępowania oraz przesłanką wznowie-
nia postępowania na podstawie art. 379 pkt 2 oraz art. 401 pkt 2 KPC.
W kontekście powyższych uwag, istotne znaczenie ma następcza utrata zdolności sądo-
wej spowodowana śmiercią osoby fizycznej w toku postępowania o stwierdzenie nabycia
spadku. Na uwagę w tym zakresie zasługuje pogląd zawarty w uzasadnieniu postanowienia
Sądu Najwyższego z 15.6.2011 r.29, gdzie wskazano, iż „w postępowaniu procesowym śmierć
strony jest przyczyną obligatoryjnego zawieszenia postępowania, jeśli prawo lub obowiązek,
będące przedmiotem postępowania, przechodzą na spadkobierców. Niepodejmowanie przez
sąd żadnych czynności procesowych, poza przewidzianymi art. 179 § 3 KPC, podyktowane
jest koniecznością stworzenia następcom prawnym zmarłej strony możliwości wstąpienia do
procesu i podjęcia działań mających na celu obronę ich interesów. Odpowiednie stosowanie
przepisów o zawieszeniu postępowania w postępowaniu nieprocesowym uwzględniać musi
jego odrębności, w tym także dopuszczalność kontynuowania go z udziałem tylko jednego
uczestnika. W każdym przypadku śmierci uczestnika postępowania sąd powinien rozważyć,
czy zawieszenie postępowania jest konieczne, czy też może ono toczyć się bez udziału jego
następców prawnych, nie dochodzi bowiem do bezpośredniego zastosowania wprost art. 174
§ 1 pkt 1 KPC, regulacji charakterystycznej dla postępowania procesowego. W poszczególnych
rodzajach tego postępowania potrzeba powstrzymania się z dalszym jego prowadzeniem może
różnie się kształtować, odpowiednio do przewidzianej przepisami ich specyfiki. W postępo-
waniu dotyczącym stwierdzenia nabycia spadku zakresem kognicji sądu spadku jest, zgodnie
z art. 1025 § 1 KC, art. 670 i art. 677 KPC, ustalenie kręgu spadkobierców zmarłego i stwier-
dzenie, że nabyli oni prawa do spadku, co nastąpiło już w chwili jego otwarcia, stosownie
do art. 924 i art. 925 KC. Wobec tego stwierdzenie to, będące deklaratoryjnym orzeczeniem,
dotyczy osób, które nabyły spadek w chwili jego otwarcia, choćby zmarli w późniejszym czasie.
Sąd spadku nie jest związany żądaniem zgłoszonym przez wnioskodawcę, czy też uczestników
postępowania, spoczywa na nim obowiązek stwierdzenia nabycia spadku przez osoby, które
według ustaleń postępowania są spadkobiercami. Wobec tego w przypadku śmierci uczest-
nika postępowania o stwierdzenie nabycia spadku prowadzone postępowanie może toczyć się
bez udziału jego spadkobierców, którzy mają możliwość dochodzenia ustalenia ich praw do
spadku w odrębnym postępowaniu. Nie ma zatem podstaw do podzielenia stanowiska skar-
żącej o obligatoryjnym zawieszeniu postępowania, w oparciu o art. 174 § 1 pkt 1 KPC, wobec
śmierci w dniu 28.1.2010 r. Krzysztofa F. Nie została wyłączona możliwość zawieszenia postę-
powania z powodu śmierci uczestnika postępowania, w sytuacji uznania tego przez sąd za
29 V CSK 363/10, Legalis.
11
Część I. Ogólne zasady postępowania cywilnego
celowe, w okolicznościach konkretnej sprawy. Zawieszenie to ma wówczas fakultatywny cha-
rakter, podlegający w każdym przypadku ocenie sądu”.
Dodatkowo wskazać należy na treść art. 446 KPC, który stanowi, że w razie śmierci jednego
z małżonków (ergo utraty zdolności sądowej) postępowanie podlega umorzeniu.
Orzecznictwo:
Wyrok SA w Katowicach z 20.10.2016 r., III AUa 1846/15, Legalis: spółka cywilna nie jest osobą fizyczną,
nie ma osobowości prawnej, ani też żadnymi przepisami ustawowymi nie została jej przyznana zdolność
prawna. Tym samym, nie ma ani zdolności sądowej, ani też procesowej.
Wyrok SA w Krakowie z 15.7.2015 r., I AC 156/15, niepubl.: wspólnota mieszkaniowa jest nieposiadającą
osobowości prawnej jednostką organizacyjną posiadającą zdolność sądową (art. 64 § 11 KPC).
Postanowienie SN z 9.7.2015 r., I CSK 669/14, Legalis: oddział zagranicznej osoby prawnej jest wyodręb-
nioną i samodzielną organizacyjnie częścią działalności gospodarczej, wykonywanej przez tę osobę
prawną poza siedzibą tej osoby lub głównym miejscem wykonywania działalności. Takie wyodrębnienie
a samodzielność organizacyjna, pojawiające się w kilku płaszczyznach (np. w zakresie uprawnienia do
posługiwania się „formą” oddziału – art. 436 KC; możliwością rejestracji oddziału w KRS – art. 36 pkt 14
KRSU) nie świadczy, oczywiście, o przyznaniu oddziałowi zdolności prawnej, a tym samym zdolności
sądowej w rozumieniu art. 64 § 1 i § 11 KPC. Takimi zdolnościami dysponuje jedynie zagraniczna osoba
prawna (zagraniczny przedsiębiorca) jako całość.
Postanowienie SN z 20.2.2014 r., I CZ 124/13, Legalis: strona, która według sądu drugiej instancji jest
pozbawiona zdolności sądowej, może zaskarżyć niekorzystne dla niej orzeczenie sądu drugiej instancji
o charakterze procesowym, jeżeli oczywiście w sprawie przysługuje skarga kasacyjna.
Postanowienie SA w Krakowie z 5.2.2014 r., I ACz 133/14, Legalis: ani Policja, ani tym bardziej Komisariat
Policji zdolności sądowej nie mają, gdyż ta – na mocy art. 64 § 1 i 11 KPC – przysługuje wyłącznie osobom
fizycznym, prawnym i jednostkom organizacyjnym wskazanym w ustawie.
Wyrok SN z 11.10.2013 r., I CSK 14/13, Legalis: w procesie cywilnym spółkę cywilną można oznaczyć tylko
poprzez wskazanie wszystkich wspólników. Wspólnik spółki cywilnej nie może w swoim imieniu docho-
dzić wierzytelności przysługującej spółce cywilnej.
Wyrok SA w Warszawie z 13.10.2011 r., VI ACa 255/11, Legalis: wniosek o ustalenie, że aktualizacja opłaty
jest nieuzasadniona lub uzasadniona w innej wysokości, powinien być złożony przeciwko właścicielowi
(Skarbowi Państwa lub konkretnej jednostce samorządu terytorialnego), a nie przeciwko organowi repre-
zentującemu właściciela (staroście, wójtowi, burmistrzowi, prezydentowi miasta, zarządowi powiatu lub
zarządowi województwa). Błędne oznaczenie podmiotu, przeciwko któremu składa się wniosek, wywoła
na etapie postępowania sądowego negatywne skutki dla osoby składającej wniosek, w postaci odrzuce-
nia powództwa ze względu na pierwotny, nieusuwalny brak zdolności sądowej (którą mają właściciele
gruntu, a nie reprezentujące ich organy). Według bowiem art. 80 ust. 2 GospNierU, w razie wniesienia
sprzeciwu od orzeczenia kolegium, złożony wniosek zastępuje pozew. Odrzucenie pozwu powinno w tym
przypadku nastąpić bez jakichkolwiek dalszych czynności i bez żadnych postępowań wyjaśniających.
Nie powinno też następować żadne dopuszczanie przez sąd prostowania lub doprecyzowania określe-
nia strony pozwanej (bo brak pierwotny i nieusuwalny pozwu nie może być sanowany podczas procesu).
Ponadto odrzucenie pozwu powinno nastąpić niezależnie od tego, czy strona pozwana zgłosiła zarzut
w tym zakresie, gdyż przesłanka w postaci braku zdolności sądowej pozwanego powinna zostać przez
sąd uwzględniona z urzędu.
Postanowienie SA w Warszawie z 2.12.2003 r., I ACa 761/03, Legalis: Okręgowa Rada Adwokacka nie jest
osobą prawną ani organizacją społeczną. Żaden przepis ustawy o adwokaturze nie przyznał jej również
samodzielnej zdolności sądowej.
12
2. Zdolność sądowa i procesowa, legitymacja procesowa, współuczestnictwo w sporze
2.2. Zdolność procesowa
Zdolność procesową definiuje się jako zdolność do samodzielnego dokonywania czynności
procesowych w postępowaniu cywilnym, bez względu na tryb i rodzaj postępowania30. Defini-
cję tę rozwija T. Ereciński wskazując, że „zdolność procesowa pozwala stronie na dokonywanie
czynności procesowych osobiście lub przez osobiście ustanowionego pełnomocnika proceso-
wego, a zarazem pozwala innym podmiotom na dokonywanie skutecznych czynności proce-
sowych względem strony”31.
Zgodnie z treścią art. 65 KPC, osoba fizyczna może:
1) nie posiadać zdolności procesowej (małoletni przed ukończeniem 13. roku życia, osoby
ubezwłasnowolnione całkowicie);
2) posiadać zdolność procesową w zakresie spraw wynikających z czynności prawnych, któ-
rych może dokonywać samodzielnie (osoby ubezwłasnowolnione częściowo, małoletni po
ukończeniu 13. roku życia) – w tym zakresie zwrócić należy uwagę na pogląd zaprezento-
wany w postanowieniu Sądu Najwyższego z 12.5.2011 r.32, gdzie wskazano, że „wykładnia
art. 66 KPC w zw. z art. 65 § 2 KPC prowadzi do wniosku, że zdolności procesowej nie
posiada nie tylko osoba pozbawiona całkowicie zdolności do czynności prawnych, ale
także osoba ograniczona w tej zdolności w sprawach wynikających z czynności prawnych,
których osoba ta nie mogłaby dokonywać samodzielnie. W tym więc zakresie osoba ta
musi być reprezentowana przez swego przedstawiciela”;
3) posiadać pełną zdolność procesową (osoby pełnoletnie nieubezwłasnowolnione całkowi-
cie ani częściowo).
W kontekście brzmienia art. 65 § 1 KPC wydaje się, że osoby prawne oraz jednostki organiza-
cyjne, o których mowa w art. 64 § 11 KPC, posiadają pełną zdolność procesową.
Sąd Najwyższy wyjaśnił w wyroku z 25.8.2004 r.33, co podlega badaniu w kontekście istnienia
zdolności procesowej, a mianowicie: „ocena zdolności procesowej obejmuje badanie istnienia
osoby fizycznej lub osoby prawnej oraz kwestii zdolności tej osoby do czynności prawnych”.
W kontekście poglądów judykatury wydaje się, że definicja ograniczeń lub braku zdolności
procesowej musi być ujmowana ściśle. W wyroku Sądu Najwyższego z 23.9.1999 r.34 wskazano,
że: „choroba i leczenie w poradni zdrowia psychicznego nie uzasadniają przyjęcia braku zdol-
ności strony do czynności procesowych (art. 65 § 1 KPC). Choroba taka bowiem nie unicestwia
zdolności do czynności prawnych (art. 12 i 13 KC)”. W takiej sytuacji nauka prawa i orzecznic-
two wskazują, że sąd w razie uprawdopodobnienia istnienia przesłanek ubezwłasnowolnienia
powinien zawiadomić o tym prokuratora i dopiero złożenie przez niego stosownego wniosku
warunkuje możliwość zawieszenia postępowania na podstawie art. 177 § 1 pkt 1 KPC. Pogląd
ten znajduje potwierdzenie w nadal aktualnym stanowisku wyrażonym przez Sąd Najwyższy
w postanowieniu z 16.4.1970 r.35, gdzie wskazano, że „innym” w rozumieniu art. 177 § 1 pkt 1
KPC jest także postępowanie, którego wynik może mieć wpływ na rozstrzygnięcie w kwestii
zdolności procesowej strony.
30 E. Rudkowska-Ząbczyk, [w:] Marszałkowska-Krześ (red.), Kodeks postępowania cywilnego. Komentarz.
31 T. Ereciński, Kodeks postępowania cywilnego. Komentarz. Tom I. Postępowanie rozpoznawcze. Opublikowano:
WK 2016.
32 III CSK 54/2010, Legalis.
33 IV CK 587/2003, Legalis.
34 II UKN 131/99, Legalis.
35 II CZ 25/70, Legalis.
13
Część I. Ogólne zasady postępowania cywilnego
Podobnie jak w przypadku zdolności sądowej, także zdolność procesowa ma charakter bez-
względnej, pozytywnej przesłanki procesowej. Innymi słowy, musi ona istnieć po obu stro-
nach, aby sąd mógł merytorycznie rozpoznać sprawę. Analogicznie, jak w przypadku zdolno-
ści sądowej, braki w zakresie zdolności procesowej mogą mieć charakter pierwotny, tj. istnieć
w chwili wszczęcia postępowania bądź też następczy, tj. wystąpić w jego toku.
Pierwotny, nieusuwalny brak zdolności procesowej powoda, skutkuje odrzuceniem pozwu
(art. 199 pkt 3 KPC). Braki usuwalne mogą być sanowane na podstawie art. 70 § 1 oraz art. 199
§ 2 KPC. Pierwotny brak zdolności procesowej po stronie pozwanej uznaje się za brak for-
malny, uniemożliwiający nadanie sprawie biegu i uzasadniający zwrot pozwu (art. 130 KPC).
Następczy brak zdolności procesowej powoda i pozwanego uzasadnia zawieszenie postę-
powania z urzędu (art. 174 § 1 pkt 1 KPC), a skutkiem takiego zawieszenia jest uchylenie
z urzędu orzeczeń wydanych po tym zdarzeniu, chyba że nastąpiły one po zamknięciu roz-
prawy (art. 174 § 2 KPC).
Analogicznie, jak w przypadku zdolności sądowej, jeżeli braków w zakresie zdolności pro-
cesowej nie można uzupełnić albo nie zostały one usunięte w wyznaczonym terminie, sąd
znosi postępowanie w zakresie, w jakim jest ono dotknięte brakami, i w miarę potrzeby wydaje
odpowiednie postanowienie (art. 71 KPC). Ponownie należy przypomnieć, że postanowienie
wydawane na podstawie art. 71 oraz art. 199 KPC ma charakter rozstrzygnięcia o charakterze
formalnym, ale leżącym w kompetencji sądu nie zaś przewodniczącego i nie jest czynnością
podejmowaną na podstawie art. 130 KPC.
Brak zdolności procesowej jest przyczyną nieważności postępowania oraz przesłanką wzno-
wienia postępowania na podstawie art. 379 pkt 2 oraz art. 401 pkt 2 KPC.
Zgodnie z treścią art. 66 KPC, osoba fizyczna niemająca zdolności procesowej, może podej-
mować czynności procesowe tylko przez swego przedstawiciela ustawowego. Przedstawicie-
lami osób nieposiadających lub ograniczonych w zdolności procesowej są:
1) w odniesieniu do małoletnich rodzice lub jeden z nich, ewentualnie opiekun lub kurator;
2) w odniesieniu do osoby ubezwłasnowolnionej częściowo – kurator;
3) w odniesieniu do osoby ubezwłasnowolnionej całkowicie – opiekun.
Przedstawiciel ustawowy ma obowiązek wykazać swoje umocowanie dokumentem przy
pierwszej czynności procesowej, przy czym przepisu tego nie stosuje się, gdy stwierdzenie
umocowania przez sąd jest możliwe na podstawie wykazu lub innego rejestru, do którego sąd
ma dostęp drogą elektroniczną, a także gdy czynność procesowa jest dokonywana za pośred-
nictwem systemu teleinformatycznego, w przypadku gdy przepis szczególny przewiduje, że
czynności można dokonać wyłącznie za pośrednictwem tego systemu. Przedstawiciel usta-
wowy, organy oraz osoby wymienione w art. 67 KPC mają jednak obowiązek wskazać pod-
stawę swojego umocowania (art. 68 § 2 KPC).
W odniesieniu do podmiotów niebędących osobami fizycznymi, ale wyposażonymi w zdol-
ność procesową, czynności procesowe są dokonywane przez ich organy albo przez osoby
uprawnione do działania w ich imieniu. Za Skarb Państwa podejmuje czynności procesowe
organ państwowej jednostki organizacyjnej, z której działalnością wiąże się dochodzone
roszczenie lub organ jednostki nadrzędnej. W zakresie określonym odrębną ustawą za Skarb
Państwa czynności procesowe podejmuje Prokuratoria Generalna Rzeczypospolitej Polskiej.
Podmiot ten może podejmować także czynności procesowe za inne niż Skarb Państwa pań-
stwowe osoby prawne, osoby z udziałem Skarbu Państwa i osoby prawne z udziałem pań-
stwowych osób prawnych. Prokuratoria Generalna działa na podstawie ustawy z 15.12.2016 r.
14
2. Zdolność sądowa i procesowa, legitymacja procesowa, współuczestnictwo w sporze
wyższym;
o Prokuratorii Generalnej Rzeczypospolitej Polskiej36. Zakres jej działania określają art. 4–27
PGRPU. Artykuł 4 PGRPU stanowi, że do zadań Prokuratorii Generalnej należy:
1) wyłączne zastępstwo Skarbu Państwa przed Sądem Najwyższym;
2) zastępstwo Skarbu Państwa przed sądami powszechnymi i polubownymi;
3) zastępstwo organów administracji rządowej przed sądami powszechnymi i Sądem Naj-
4) zastępstwo Skarbu Państwa, państwowych jednostek organizacyjnych nieposiadających
osobowości prawnej albo organów administracji rządowej przed sądami administracyj-
nymi;
5) zastępstwo Rzeczypospolitej Polskiej przed sądami, trybunałami i innymi organami orze-
kającymi w stosunkach międzynarodowych;
6) zastępstwo osób prawnych, o których mowa w art. 12 ust. 1, przed sądami powszechnymi,
polubownymi i Sądem Najwyższym;
7) przedstawianie sądom powszechnym, sądom administracyjnym, Sądowi Najwyższemu,
Trybunałowi Konstytucyjnemu istotnych dla spraw poglądów;
8) przygotowywanie na wniosek Prezesa Rady Ministrów raportów, analiz i stanowisk obej-
mujących zagadnienia prawne, dotyczące w szczególności projektów aktów normatyw-
nych, czynności prawnych dokonywanych przez podmioty państwowe, a także orzeczeń
sądowych zapadających w sprawach dotyczących Rzeczypospolitej Polskiej;
9) wydawanie opinii prawnych;
10) wydawanie opinii o projektach aktów normatywnych, dotyczących istotnych praw i intere-
sów Rzeczypospolitej Polskiej, w tym Skarbu Państwa oraz organów wymiaru sprawiedli-
wości, a także regulujących postępowania przed sądami, trybunałami i innymi organami
orzekającymi;
11) przygotowywanie rekomendacji i wzorów co do czynności prawnych lub ich części;
12) udział w negocjacjach i mediacjach;
13) prowadzenie działalności wydawniczej i szkoleniowej w zakresie ochrony praw i interesów
Rzeczypospolitej Polskiej.
Z mocy art. 7 ust. 2 PGRPU zastępstwo Skarbu Państwa, wykonywane przez Prokuratorię
Generalną, jest obowiązkowe do zakończenia sprawy:
1) w sprawach rozpoznawanych w pierwszej instancji przez sąd okręgowy;
2) w sprawach:
a) o uzgodnienie treści księgi wieczystej z rzeczywistym stanem prawnym,
b) o stwierdzenie zasiedzenia
– jeżeli wartość przedmiotu sprawy przekracza kwotę 1 000 000 zł;
3) w sprawach rozpoznawanych przez sądy polubowne, niezależnie od tego, czy miejsce
postępowania przed tym sądem znajduje się na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej, czy
poza jej granicami lub nie jest oznaczone;
4) w sprawach o uchylenie wyroku sądu polubownego oraz uznanie albo stwierdzenie wyko-
nalności wyroku sądu polubownego lub ugody przed nim zawartej.
Dodatkowo Prokuratoria Generalna może przejąć zastępstwo Skarbu Państwa w każdej spra-
wie, jeżeli wymaga tego ochrona ważnych praw lub interesów Skarbu Państwa. Przejęcie
zastępstwa Skarbu Państwa może nastąpić w każdym stadium postępowania.
Na podstawie art. 69 KPC sąd może ustanowić kuratora dla strony niemającej zdolności pro-
cesowej, która nie ma przedstawiciela ustawowego, jak również dla strony niemającej organu
36 Dz.U. z 2019 r. poz. 1265 ze zm.
15
Pobierz darmowy fragment (pdf)
