Cyfroteka.pl

klikaj i czytaj online

Cyfro
Czytomierz
00275 003916 24125078 na godz. na dobę w sumie
wyszukaj dokładnie | pobierz wtyczkę
Prawo ludności - ebook/pdf
Prawo ludności - ebook/pdf
Autor: Liczba stron: 138
Wydawca: Biblioteka Analiz Język publikacji: polski
ISBN: 978-83-89143-81-5 Data wydania:
Lektor:
Kategoria: ebooki >> kultura, sztuka, media
Porównaj ceny (książka, ebook, audiobook).
Czytaj online.
Komentuj
Trudno mówić o problemach globalnego świata beż przywoływania „Prawa ludności” Roberta Thomasa Malthusa (1766-1834), autora, który dał podwaliny dla teorii przeludnienia, pierwszy wskazała na niebezpieczeństwa niekontrolowanej reprodukcji ludzkiego gatunku. Co ciekawego jednak, nazwisko Malthusa pojawia się zwykle w biografii lub przypisach, jego esej o prawie ludności od lat nie był wznawiany, znany jest właściwie niemal wyłącznie naukowcom i niektórym ekonomistom. Wielkim dorobkiem Malthusa jest zwrócenie uwagi następnych pokoleń badaczy na palące problemy związane z wyżywieniem rosnącej populacji ludzkiej, problemy wciąż aktualne w Afryce i Azji, a więc kontynentach, które mają najwyższy współczynnik wzrostu demograficznego. Zapoczątkował badania nad demografią, analizowaniem jej trendów, wreszcie powiązaniem demografii z ekonomią i problemami środowiska naturalnego.
Znajdź podobne książki Ostatnio czytane w tej kategorii

Darmowy fragment publikacji:

Prawo LUDNOŚCI Prawo LUDNOŚCI Thomas฀Robert฀Malthus Tłumaczył฀K.฀Stein Jirafa Roja Warszawa 2007 © Copyright by Jirafa Roja, 2007 Tytuł oryginału: „An Essay on the Principle of Population” Tłumaczenie: K. Stein Redakcja: Łukasz Goł(cid:459)biewski Korekta: Magdalena Rejnert Opracowanie graficzne serii: Grzegorz Zychowicz | Tatsu Zdj(cid:459)cie na okładce: Jurgen Ziewe | Dreamstime.com Łamanie: Tatsu Druk i oprawa: Sowa – druk na (cid:507)yczenie, www.sowadruk.pl ISBN 978-83-89143-81-5 Wydanie I Warszawa 2007 SPIS฀TREŚCI Łukasz฀Gołębiewski Robert฀Malthus฀–฀pierwszy฀demograf ฀.฀.฀.฀.฀.฀.฀.฀.฀.฀.฀.฀.฀.฀.฀.฀. 5 Thomas฀Robert฀Malthus Prawo฀ludności฀.฀.฀.฀.฀.฀.฀.฀.฀.฀.฀.฀.฀.฀.฀.฀.฀.฀.฀.฀.฀.฀.฀.฀.฀.฀.฀.฀.฀.฀.฀.฀.฀. 11 Część฀I.฀Rozprawa฀o฀prawie฀ludności i฀jego฀oddziaływaniu฀na฀przyszły postęp฀społeczeństwa ฀.฀.฀.฀.฀.฀.฀.฀.฀.฀.฀.฀.฀.฀.฀.฀.฀.฀.฀.฀.฀.฀.฀.฀. 13 Część฀II.฀Rozprawa฀o฀prawie฀ludności, czyli฀ocena฀jego฀przeszłego฀i฀przyszłego oddziaływania฀na฀ludzkie฀szczęście ฀.฀.฀.฀.฀.฀.฀.฀.฀.฀.฀.฀.฀.฀. 67 Z฀dodatku฀do฀trzeciego฀wydania฀z฀1807฀roku ฀.฀.฀.฀.฀. 103 Z฀dodatku฀do฀piątego฀wydania฀z฀1817฀roku฀.฀.฀.฀.฀.฀.฀. 119 Robert฀Malthus฀– pierwszy฀demograf Trudno฀mówić฀o฀problemach฀globalnego฀świata฀bez฀przywoływa- nia฀„Prawa฀ludności”฀Roberta฀Thomasa฀Malthusa฀(1766-1834),฀ autora,฀który฀dał฀podwaliny฀dla฀teorii฀przeludnienia,฀pierwszy฀ wskazał฀ na฀ niebezpieczeństwa฀ niekontrolowanej฀ reprodukcji฀ ludzkiego฀gatunku.฀Co฀ciekawe฀jednak,฀nazwisko฀Malthusa฀po- jawia฀się฀zwykle฀w฀bibliografii฀lub฀przypisach,฀jego฀esej฀o฀prawie฀ ludności฀od฀lat฀nie฀był฀wznawiany,฀znany฀jest฀właściwie฀niemal฀ wyłącznie฀naukowcom฀i฀niektórym฀ekonomistom. „Sądzę,฀że฀mogę฀postawić฀dwie฀tezy”฀—฀pisał฀Malthus.฀„Po฀ pierwsze,฀że฀żywność฀jest฀niezbędna฀dla฀utrzymania฀człowie- ka.฀Po฀drugie,฀że฀namiętność฀w฀pożyciu฀pomiędzy฀osobami฀róż- nej฀płci฀jest฀konieczna฀i฀że฀będzie฀trwała฀mniej฀więcej฀w฀obec- nym฀napięciu.฀(…)฀Siła฀wzrostu฀ludności฀jest฀nieskończenie฀ większą,฀ aniżeli฀ zdolność฀ ziemi฀ do฀ produkowania฀ środków฀ utrzymania.฀Ludność฀—฀w฀razie฀braku฀przeszkód฀—฀wzrasta฀ w฀postępie฀geometrycznym.฀Środki฀utrzymania฀wzrastają฀jedy- nie฀w฀postępie฀arytmetycznym.฀Słaba฀choćby฀znajomość฀aryt- metyki฀wystarcza฀do฀stwierdzenia฀niesłychanej฀siły฀pierwszego฀ czynnika฀w฀stosunku฀do฀drugiego.฀To฀wywołuje฀istnienie฀stałej฀ przeszkody฀wzrostu฀ludności,฀wypływającej฀z฀trudności฀utrzy- mania.฀Ta฀trudność฀musi฀powstać฀i฀musi฀z฀konieczności฀być฀ ostro฀odczuwalna฀przez฀wielką฀część฀ludzkości”. 8 PRAWO฀LUDNOŚCI A฀zatem฀ziemia฀nie฀będzie฀w฀stanie฀wyżywić฀rosnącej฀licz- by฀ludności.฀Koncepcja฀ta฀powróciła฀z฀całą฀mocą฀na฀początku฀ lat฀70.฀XX฀wieku,฀zwłaszcza฀po฀opublikowaniu฀raportu฀Klubu฀ Rzymskiego฀„Granice฀wzrostu”.฀„Wzrost฀liczby฀ludności฀jest฀ superwykładniczy”฀—฀zauważyli฀firmujący฀raport฀amerykań- scy฀ekonomiści฀(wśród฀nich฀znakomity฀badacz฀procesów฀glo- balizacji,฀Dennis฀L.฀Meadows).฀Ich฀zdaniem฀efektem฀tego฀su- perwykładniczego฀wzrostu฀będzie฀gwałtowny฀wzrost฀umieral- ności฀(choroby,฀nędza,฀głód),฀ziemia฀nie฀jest฀bowiem฀w฀stanie฀ rodzić฀plonów฀w฀takim฀tempie,฀w฀jakim฀będą฀one฀konsumo- wane฀(to฀samo฀dotyczy฀bogactw฀kopalnych).฀Jest฀to฀w฀gruncie฀ rzeczy฀ten฀sam฀wniosek,฀do฀którego฀w฀pierwszej฀połowie฀XIX฀ wieku฀doszedł฀Malthus,฀on฀też฀zwracał฀uwagę฀na฀wykładniczy฀ wzrost฀populacji฀ludzkiej,฀podczas฀gdy฀liczba฀żywności฀wzra- sta฀ w฀ sposób฀ arytmetyczny.฀ By฀ zebrać฀ plony,฀ trzeba฀ je฀ naj- pierw฀zasiać,฀by฀zasiać,฀trzeba฀użyźnić฀glebę,฀urodzajnej฀gleby฀ zaczyna฀jednak฀brakować.฀Gdyby฀teoria฀ta฀była฀bezwzględna฀ (Malthus฀zakładał,฀że฀liczba฀ludności฀na฀ziemi฀podwaja฀się฀ co฀25฀lat),฀dziś฀nie฀byłoby฀już฀ludzkości,฀okazało฀się฀jednak,฀ że฀po฀pierwsze฀można฀zwiększyć฀urodzajność฀upraw,฀choć- by฀poprzez฀ich฀sztuczne฀nawożenie,฀po฀drugie฀można฀synte- tycznie฀produkować฀pożywienie,฀po฀trzecie฀—฀i฀najważniej- sze฀—฀wraz฀z฀rozwojem฀cywilizacji฀(zwracali฀już฀na฀to฀uwagę฀ autorzy฀raportu฀Klubu฀Rzymskiego)฀tempo฀demograficznego฀ wzrostu฀ulega฀wyhamowaniu,฀a฀wręcz฀nawet฀wykazuje฀ten- dencję฀malejącą฀(inna฀sprawa,฀że฀wraz฀ze฀spadkiem฀dzietno- ści,฀spada฀też฀wskaźnik฀umieralności).฀I฀choć฀coraz฀mniejszą฀ powierzchnię฀naszej฀planety฀zajmują฀pastwiska฀i฀pola฀upraw- ne,฀a฀liczba฀ludności฀wzrosła฀z฀ok.฀800฀tys.฀w฀czasach฀Malthu- sa฀do฀6,5฀miliarda฀w฀chwili฀obecnej,฀to฀wciąż฀jesteśmy฀w฀sta- nie฀wyżywić฀taką฀populację,฀a฀problemy฀głodu฀wynikają฀bar- dziej฀ze฀złej฀redystrybucji฀dóbr฀niż฀z฀przeludnienia฀czy฀klęski฀ WSTĘP 9 nieurodzaju.฀Prognozy฀demograficzne฀przewidują,฀że฀za฀50฀lat฀ będzie฀blisko฀9฀mld฀mieszkańców฀gatunku฀homo฀sapiens฀na฀ ziemi.฀Gdyby฀prognozy฀te฀miały฀się฀sprawdzić,฀to฀można฀przy- puszczać,฀że฀do฀tego฀czasu฀człowiek฀znajdzie฀sposób,฀by฀i฀taką฀ populację฀wyżywić. Malthus฀był฀anglikańskim฀duchownym,฀a฀jego฀pisma฀sil- nie฀osadzone฀są฀w฀protestanckiej฀etyce.฀Remedium฀na฀nie- kontrolowany฀ wzrost฀ populacji฀ miała฀ być฀ wstrzemięźliwość฀ płciowa฀—฀zwłaszcza฀w฀klasach฀niższych,฀wśród฀ludzi฀bied- nych,฀którzy฀nie฀są฀w฀stanie฀zapewnić฀dzieciom฀godziwego฀ utrzymania฀ i฀ wykształcenia.฀ Idealistyczne฀ to฀ poglądy,฀ jak฀ wiemy฀(także฀patrząc฀na฀wskaźniki฀populacji฀we฀współcze- snym฀ świecie)฀ rodziny฀ wielodzietne฀ częściej฀ zdarzają฀ się฀ w฀biednych฀społecznościach.฀Malthus฀ostro฀potępiał฀zarówno฀ związki฀z฀nieprawego฀łoża,฀jak฀i฀brak฀odpowiedzialności฀przy฀ zakładaniu฀rodziny฀w฀sytuacji฀braku฀odpowiednich฀po฀temu฀ środków฀materialnych.฀Jednocześnie฀był฀przeciwnikiem฀an- tykoncepcji.฀Potępiał฀też฀pomoc฀dla฀najuboższych.฀Nie฀wie- rzył,฀że฀państwo฀czy฀instytucje฀charytatywne฀w฀rzeczywisty฀ sposób฀mogą฀usunąć฀źródło฀nędzy฀i฀nierówności.฀Nie฀wierzył฀ też฀w฀inny฀porządek฀świata,฀jego฀chorobliwa฀wręcz฀niechęć฀ do฀jakichkolwiek฀zmian฀jest฀największym฀mankamentem฀tej฀ publicystyki.฀Dodajmy฀do฀tego฀niemal฀całkowity฀brak฀wiary฀ w฀człowieka,฀graniczący฀niemalże฀z฀pogardą฀—฀zwłaszcza฀dla฀ wszystkiego฀co฀—฀zdaniem฀autora฀„Prawa฀ludności”฀—฀brud- ne฀i฀występne.฀Stawiane฀Malthusowi฀zarzuty฀o฀braku฀wraż- liwości฀społecznej฀są฀jak฀najbardziej฀uzasadnione.฀Ten฀anty- humanitaryzm฀ przebija฀ przez฀ karty฀ książki฀ i฀ w฀ efekcie฀ od- stręcza฀ od฀ teorii฀ Malthusa.฀ Nie฀ zmienia฀ to฀ faktu,฀ że฀ jako฀ pierwszy฀tak฀wyraźnie฀zwrócił฀uwagę฀na฀palący฀problem฀do- tyczący฀właśnie฀ludzkiego฀życia฀i฀towarzyszących฀mu฀zagro- żeń.฀To฀nie฀przypadek,฀że฀do฀koncepcji฀Malthusa฀powracał฀ 10 PRAWO฀LUDNOŚCI przywoływany฀Klub฀Rzymski,฀a฀temat฀przeludnienia฀—฀oczy- wiście฀w฀zupełnie฀innym,฀można฀nawet฀powiedzieć฀przeciw- stawnym฀ujęciu฀—฀wraca฀na฀transparentach฀współczesnych฀ alterglobalistów. Jak฀już฀wspomniałem,฀zdaniem฀Malthusa฀liczba฀ludności฀ podwaja฀się฀co฀25฀lat,฀ale฀też฀ilość฀pożywienia฀zwiększa฀się฀co฀ ćwierć฀wieku฀o฀taką฀samą฀ilość.฀Na฀tej฀podstawie฀autor฀„Prawa฀ ludności”฀utworzył฀dwa฀szeregi฀rozwojowe:฀pierwszy฀ukazują- cy฀wzrost฀ludności:฀1,฀2,฀4,฀8,฀16,฀32…฀oraz฀drugi,฀prezentu- jący฀wzrost฀środków฀pożywienia:฀1,฀2,฀3,฀4,฀5,฀6…฀Porównując฀ te฀szeregi฀okazuje฀się,฀że฀po฀75฀latach฀liczba฀ludności฀przewyż- szy฀liczbę฀środków฀pożywienia.฀Malthus฀nie฀przewidział฀jednak฀ jak฀ dalece฀ zwiększy฀ się฀ wydajność฀ terenów฀ uprawnych฀ i฀ jak฀ wzrośnie฀pogłowie฀hodowli฀zwierząt.฀Naiwnie฀też฀wiązał฀przy- rost฀naturalny฀wyłącznie฀z฀popędem฀płciowym.฀Dziś฀jego฀teoria฀ w฀całości฀jest฀odrzucana฀jako฀nieprawdziwa. Po฀co฀zatem฀wznawiać฀dziś฀pisma฀Malthusa?฀Otóż฀nieza- leżnie฀ od฀ weryfikacji฀ stawianych฀ przez฀ niego฀ tez,฀ problem฀ przeludnienia฀pozostał฀aktualnym฀—฀nawet฀jeśli฀ziemia฀wy- żywi฀tych฀9฀miliardów฀mieszkańców฀w฀2050฀roku.฀Wielkim฀ dorobkiem฀ Malthusa฀ jest฀ zwrócenie฀ uwagi฀ następnych฀ po- koleń฀badaczy฀na฀palące฀problemy฀związane฀z฀wyżywieniem฀ rosnącej฀populacji฀ludzkiej,฀problemy฀wciąż฀aktualne฀w฀Afry- ce฀i฀Azji,฀a฀więc฀kontynentach,฀które฀mają฀najwyższy฀współ- czynnik฀ wzrostu฀ demograficznego.฀ Zapoczątkował฀ badania฀ nad฀ demografią,฀ analizowaniem฀ jej฀ trendów,฀ wreszcie฀ po- wiązaniem฀demografii฀z฀ekonomią฀i฀problemami฀środowiska฀ naturalnego. Łukasz฀Gołębiewski Thomas฀Robert฀Malthus Prawo฀ludności Część฀I Rozprawa฀o฀prawie฀ludności฀i฀jego oddziaływaniu฀na฀przyszły฀postęp฀ społeczeństwa I. Ustalenie฀przedmiotu฀badań.฀Mała฀nadzieja฀porozumie- nia฀się฀z฀powodu฀niechęci฀zwalczających฀się฀stron.฀Nikt฀ nie฀dał฀zadawalającej฀odpowiedzi฀na฀zasadniczy฀zarzut฀ przeciw฀możliwości฀udoskonalania฀się฀jednostki฀i฀spo- łeczeństwa.฀Istota฀trudności฀wypływających฀ze฀wzrostu฀ ludności.฀Podstawowe฀założenia฀tych฀badań. Wielkie฀i฀nieoczekiwane฀odkrycia฀lat฀ostatnich฀w฀dziedzinie฀ filozofii฀przyrody,฀ciągłe฀rozpowszechnianie฀się฀wiedzy฀dzięki฀ rozwojowi฀sztuki฀drukarskiej,฀gorąca฀i฀potężna฀żądza฀pozna- nia,฀ ogarniająca฀ świat฀ zarówno฀ uczonych,฀ jak฀ i฀ dyletantów,฀ nowe฀przedstawienie฀problemów฀politycznych,฀wprawiające฀ w฀zdziwienie฀laików,฀a฀wreszcie฀owo฀nadzwyczajne฀zjawisko฀ na฀horyzoncie฀politycznym฀—฀rewolucja฀francuska,฀podobna฀ do฀gorejącej฀komety,฀która฀zdaje฀się,฀że฀albo฀pobudzi฀do฀nowe- go฀życia฀i฀stanie฀się฀źródłem฀nieznanej฀energii,฀albo฀też฀przy- czyni฀się฀do฀zniszczenia฀i฀zagłady฀myślących฀mieszkańców฀tej฀ ziemi฀—฀owe฀zjawiska฀wszystkie฀razem฀przyczyniły฀się฀do฀wy- tworzenia฀przekonania,฀że฀żyjemy฀w฀okresie,฀w฀którym฀doko- nują฀się฀wielce฀doniosłe฀zmiany,฀które฀w฀pewnej฀mierze฀mają฀ zadecydować฀o฀przyszłych฀losach฀ludzkości. Obecnie฀znów฀toczy฀się฀spór,฀czy฀człowiek฀może฀w฀przyspie- szonym฀tempie฀posunąć฀się฀naprzód฀i฀osiągnąć฀stopień฀dotąd฀ nieznanego฀postępu,฀czy฀też฀jest฀skazany฀na฀wieczne฀oscylacje฀ pomiędzy฀szczęściem฀i฀nieszczęściem,฀i฀po฀każdym฀wysiłku฀po- zostanie฀w฀dużej฀odległości฀od฀upragnionego฀celu. Każdy,฀komu฀na฀sercu฀leży฀dobro฀ludzkości,฀oczekuje฀z฀bo- jaźnią฀rozwiązania฀tego฀zagadnienia.฀Gorąco฀przywitałby฀każdy฀ promień฀światła,฀który฀przybliżałby฀odpowiedź฀na฀to฀pytanie.฀ 16 PRAWO฀LUDNOŚCI Tym฀bardziej฀żałować฀należy,฀że฀ludzie฀nauki,฀zajmujący฀w฀tej฀ tak฀ważnej฀kwestii฀odmienne฀stanowiska,฀nie฀potrafią฀znaleźć฀ konsensusu.฀Ich฀wzajemne฀argumenty฀nie฀są฀dokładnie฀zbada- ne.฀Istota฀problemu฀w฀pewnej฀mierze฀nie฀jest฀dostatecznie฀zgłę- biona,฀a฀nawet฀i฀teoretycznie฀trudno฀znaleźć฀rozstrzygnięcie. Obrońcy฀obecnego฀stanu฀rzeczy฀skłonni฀są฀uznać฀grupę฀spe- kulatywnych฀filozofów฀albo฀za฀chytrych฀i฀podstępnych฀nędz- ników,฀głoszących฀wzniosłe฀hasła฀i฀kreślących฀pociągające฀ob- razy฀szczęśliwego฀społeczeństwa,฀dla฀poprawy฀którego฀jednak฀ konieczne฀jest฀zniszczenie฀obecnych฀urządzeń฀i฀zrealizowanie฀ ich฀własnych฀wielkich,฀ambitnych฀zamiarów;฀albo฀za฀szalonych฀ entuzjastów,฀których฀śmieszne฀rozważania฀i฀absurdalne฀para- doksy฀nie฀są฀warte฀uwagi฀roztropnego฀człowieka. Wyznawcy฀możności฀udoskonalania฀się฀ludzi฀i฀społeczeństw฀ odnoszą฀się฀do฀obrońców฀obecnego฀stanu฀rzeczy฀z฀jeszcze฀więk- szą฀ pogardą.฀ Piętnują฀ ich฀ albo฀ jako฀ niewolników฀ nędznych฀ i฀małodusznych฀przesądów,฀albo฀jako฀potępionych฀przez฀mo- ralną฀część฀społeczeństwa฀zwolenników฀obecnych฀instytucji,฀ ponieważ฀z฀nich฀odnoszą฀korzyści.฀Przedstawiają฀ich฀albo฀jako฀ charaktery,฀które฀się฀poniżają฀dla฀własnej฀korzyści,฀albo฀jako฀ jednostki,฀nie฀umiejące฀odczuć฀czegoś฀wzniosłego฀i฀wielkiego฀ i฀o฀ciasnym฀horyzoncie,฀niezdolne฀do฀zrozumienia฀światłych฀ dobroczyńców฀ludzkości. W฀tej฀nienawistnej฀walce฀prawda฀może฀tylko฀odnieść฀szko- dę.฀Słuszne฀argumenty฀obydwu฀stron฀nie฀mogą฀zdobyć฀sobie฀ należnego฀uznania.฀Każdy฀trzyma฀się฀kurczowo฀swej฀własnej฀ teorii,฀nie฀troszcząc฀się฀o฀jej฀skorygowanie฀czy฀pogłębienie฀pod฀ wpływem฀uwag฀przeciwnika. Zwolennicy฀obecnego฀stanu฀rzeczy฀potępiają฀w฀czambuł฀ wszystkie฀ polityczne฀ rozważania.฀ Oni฀ nawet฀ nie฀ chcą฀ zająć฀ się฀ zbadaniem฀ warunków,฀ od฀ których฀ zależy฀ zdolność฀ udo- skonalania฀się฀społeczeństwa.฀Jeszcze฀mniej฀chcą฀sobie฀zadać฀ ROZPRAWA฀O฀PRAWIE฀LUDNOŚCI… 17 trudu,฀by฀uczciwie฀i฀szczerze฀wykazać฀błędy฀w฀rozumowaniu฀ przeciwników. Filozofia฀spekulatywna฀również฀grzeszy฀przeciw฀prawdzie.฀ Wpatrzona฀ w฀ szczęśliwy฀ stan฀ społeczeństwa,฀ którego฀ dobro- dziejstwa฀przedstawia฀w฀najbardziej฀czarujących฀barwach,฀po- zwala฀sobie฀na฀najcięższe฀zarzuty฀przeciw฀istniejącym฀teoriom฀ bez฀dostatecznego฀rozważenia฀najlepszych฀i฀najodpowiedniej- szych฀sposobów฀dla฀usunięcia฀zła฀oraz฀w฀sposób฀oczywisty฀nie฀ zdaje฀ sobie฀ sprawy฀ z฀ ogromnych฀ trudności,฀ nawet฀ teoretycz- nych,฀piętrzących฀się฀na฀drodze฀ku฀udoskonaleniu฀ludzkości. Jest฀w฀filozofii฀rzeczą฀powszechnie฀uznaną,฀że฀słuszna฀teo- ria฀zawsze฀zostanie฀potwierdzona฀przez฀doświadczenie.฀Obec- nie฀zachodzi฀w฀świecie฀tak฀wiele฀zmian฀i฀tak฀znacznych,฀że฀jest฀ rzeczą฀niemożliwą,฀aby฀nawet฀najbystrzejszy฀umysł฀mógł฀po- wiedzieć,฀że฀można฀uznać฀słuszność฀jakiejś฀teorii,฀która฀nie฀zo- stałaby฀potwierdzona฀doświadczeniem.฀Lecz฀niepotwierdzona฀ teoria฀nie฀może฀zostać฀uznana฀za฀możliwą,฀tym฀mniej฀za฀słusz- ną,฀dopóki฀wszystkie฀zarzuty฀nie฀zostaną฀rozważone฀i฀konse- kwentnie฀zbite. Sam฀czytałem฀z฀wielką฀radością฀rozważania฀na฀temat฀moż- ności฀ udoskonalania฀ się฀ ludzkości.฀ Zachwycałem฀ się฀ i฀ roz- koszowałem฀ tym฀ cudownym฀ obrazem.฀ Gorąco฀ życzę฀ sobie฀ tak฀szczęśliwego฀postępu.฀Lecz฀widzę฀na฀drodze฀doń฀wiodą- cej฀wielkie,฀a฀według฀mego฀przekonania,฀nieprzezwyciężalne฀ trudności.฀Ustalenie฀tych฀trudności฀jest฀moim฀obecnym฀zada- niem.฀Oświadczam฀równocześnie,฀że฀będąc฀dalekim฀od฀rado- wania฀się฀z฀triumfu฀nad฀zwolennikami฀innowacji,฀nic฀mi฀nie฀ sprawi฀większej฀przyjemności,฀jak฀stwierdzenie,฀że฀te฀trudno- ści฀zostały฀zupełnie฀usunięte. Najważniejszy฀argument฀jaki฀przytoczę฀z฀pewnością฀nie฀ jest฀nowy.฀Zasady,฀na฀których฀on฀się฀opiera฀zostały฀wyjaśnione฀ po฀części฀przez฀Hume’a,฀a฀w฀większym฀stopniu฀przez฀Adama฀ 18 PRAWO฀LUDNOŚCI Smitha.฀ Ten฀ przedmiot฀ poruszył฀ również฀ i฀ przedstawił฀ pan฀ Wallace,฀nie฀przypisując฀mu฀jednak฀podobnej฀wagi,฀i฀nie฀uj- mując฀go฀tak฀głęboko,฀a฀zapewne฀został฀stwierdzony฀i฀przez฀ wielu฀innych฀pisarzy,฀z฀którymi฀się฀jednak฀nigdy฀nie฀zapozna- łem.฀Nie฀poruszyłbym฀tej฀sprawy฀ponownie,฀mimo฀iż฀zdaje฀mi฀ się,฀że฀ujmuję฀ją฀w฀inny฀sposób,฀aniżeli฀to฀dotąd฀miało฀miej- sce,฀gdyby฀ona฀została฀przedstawiona฀w฀sposób฀jasny฀i฀wystar- czający. Nie฀jest฀łatwe฀wyjaśnienie฀przyczyny฀tego฀zaniedbania฀przez฀ obrońców฀ teorii฀ doskonalenia฀ się฀ ludzkości.฀ Nie฀ mogę฀ wątpić฀ w฀zdolności฀takich฀ludzi,฀jak฀Godwin฀czy฀Condorcel.฀Nie฀chcę฀ wątpić฀w฀ich฀szczerość.฀Dla฀mnie,฀a฀prawdopodobnie฀i฀dla฀wielu฀ innych,฀trudność฀ta฀wydaje฀się฀nie฀do฀przezwyciężenia.฀Obec- nie฀ci฀mężowie,฀o฀stwierdzonych฀zdolnościach฀i฀przenikliwości,฀ zaledwie฀raczą฀ją฀poruszyć.฀Przechodzą฀nad฀nią฀do฀porządku฀ dziennego฀i฀kontynuują฀swe฀badania฀z฀niesłabnącą฀pewnością฀ siebie฀i฀niesłabnącym฀zapałem.฀Nie฀mam฀oczywiście฀prawa,฀by฀ twierdzić,฀że฀oni฀świadomie฀zamykają฀oczy฀na฀tak฀ważne฀argu- menty.฀Powinienem฀raczej฀zwątpić฀w฀wartość฀tych฀argumentów฀ jako฀zupełnie฀lekceważonych฀przez฀takich฀mężów,฀niezależnie฀ od฀tego฀jak฀bardzo฀ich฀prawdziwość฀trafiałaby฀mi฀do฀przekona- nia.฀W฀tym฀względzie฀należy฀przyznać,฀że฀wszyscy฀z฀nas฀skłonni฀ są฀do฀błędu.฀Jeżeli฀widzę,฀że฀szklanka฀wina฀zostaje฀wielokrotnie฀ komuś฀podana,฀a฀on฀tego฀nie฀zauważa,฀byłbym฀skłonny฀do฀przy- puszczenia,฀że฀jest฀on฀ślepy฀lub฀niegrzeczny.฀Filozofowie฀mogą฀ jednak฀twierdzić,฀że฀ulegam฀złudzeniu฀wzrokowemu฀lub฀że฀pro- pozycja฀nie฀była฀w฀rzeczywistości฀tym,฀za฀co฀ją฀uznałem. Zastanawiając฀się฀głębiej฀nad฀tym฀argumentem,฀zakładam฀ usunięcie฀wszystkich฀tylko฀przypuszczeń฀w฀tej฀kwestii,฀to฀zna- czy฀ wszystkich฀ tych฀ założeń,฀ których฀ prawdopodobnej฀ reali- zacji฀ nie฀ można฀ wysnuć฀ z฀ jakichkolwiek฀ słusznych฀ podstaw฀ filozoficznych.฀Jakiś฀autor฀może฀mi฀powiedzieć,฀że฀on฀sądzi,฀ ROZPRAWA฀O฀PRAWIE฀LUDNOŚCI… 19 że฀człowiek฀stanie฀się฀strusiem.฀Nie฀mogę฀mu฀się฀sprzeciwić.฀ Lecz฀zanim฀przekona฀jakąkolwiek฀rozumną฀osobę,฀powinien฀ wykazać,฀że฀szyja฀człowieka฀stopniowo฀się฀przedłuża,฀że฀war- gi฀grubieją฀oraz฀że฀nogi฀jego฀z฀każdym฀dniem฀zmieniają฀swój฀ kształt,฀zaś฀włosy฀zaczynają฀przemieniać฀się฀w฀pęki฀piór.฀Póki฀ więc฀możliwość฀tak฀nadzwyczajnej฀i฀cudownej฀zmiany฀nie฀mo- że฀być฀wykazaną,฀bezpodstawnym฀jest฀dysputowanie฀o฀szczę- ściu฀ludzkim,฀uwarunkowanym฀tą฀zmianą. Sądzę,฀że฀mogę฀postawić฀dwie฀tezy: Po฀pierwsze,฀że฀żywność฀jest฀niezbędna฀dla฀utrzymania฀czło- wieka. Po฀drugie,฀że฀namiętność฀w฀pożyciu฀pomiędzy฀osobami฀róż- nej฀płci฀jest฀konieczna฀i฀że฀będzie฀trwała฀mniej฀więcej฀w฀obec- nym฀napięciu. Te฀dwa฀prawa฀zdaje฀się,฀że฀są฀prawami฀natury,฀istniejący- mi฀już฀od฀zarania฀dziejów.฀Jak฀dotąd฀nie฀uległy฀żadnym฀zmia- nom.฀Nie฀mamy฀prawa฀do฀przypuszczenia,฀że฀zmiany฀nastą- pią฀bez฀jakiegoś฀bezpośredniego฀aktu฀siły฀tej฀Istoty,฀która฀usta- liła฀ porządek฀ wszechrzeczy฀ i฀ która฀ dla฀ korzyści฀ ludzi฀ ciągle฀ w฀zgodzie฀z฀ustalonymi฀prawami฀utrzymuje฀w฀ruchu฀tenże฀ porządek฀wszechrzeczy. Zdaje฀mi฀się,฀że฀żaden฀autor฀nie฀wyraził฀przekonania,฀że฀kie- dyś฀człowiek฀będzie฀mógł฀żyć฀bez฀pożywienia.฀Lecz฀na฀przykład฀ Godwin฀przypuszcza,฀że฀namiętność,฀panująca฀w฀pożyciu฀po- między฀osobami฀różnej฀płci,฀może฀z฀czasem฀ulec฀osłabieniu.฀ Ponieważ฀on฀sam฀nazywa฀tę฀część฀swego฀dzieła฀wtargnięciem฀ w฀krainę฀przypuszczeń,฀nie฀chcę฀się฀nią฀obecnie฀dłużej฀zajmo- wać.฀Wystarczy฀powiedzieć,฀że฀najlepszym฀argumentem฀dla฀ udowodnienia฀możności฀doskonalenia฀się฀człowieka฀jest฀stwier- dzony฀ogromny฀postęp,฀jaki฀nastąpił฀od฀okresu฀barbarzyństwa฀ oraz฀trudność฀ustalenia฀granic฀tego฀postępu.฀Nie฀można฀nato- miast฀żadną฀miarą฀stwierdzić฀osłabienia฀namiętności฀pomiędzy 20 PRAWO฀LUDNOŚCI osobami฀różnej฀płci,฀ona฀panuje,฀zdaje฀się,฀z฀tą฀samą฀siłą,฀z฀ja- ką฀istniała฀przed฀dwoma฀lub฀czterema฀tysiącami฀lat.฀Istnieją฀ oczywiście฀indywidualne฀wyjątki,฀tak฀jak฀zawsze฀istniały.฀Lecz฀ ponieważ฀te฀wyjątki฀nie฀zdają฀się฀wzrastać,฀byłoby฀naprawdę฀ niefilozoficznym฀sposobem฀udowadniania฀wnoszenie฀z฀istnienia฀ wyjątku,฀że฀on฀z฀czasem฀stanie฀się฀regułą,฀a฀reguła฀wyjątkiem.฀ Streszczając฀więc฀moje฀tezy฀jako฀udowodnione,฀twierdzę,฀że฀ siła฀wzrostu฀ludności฀jest฀nieskończenie฀większą,฀aniżeli฀zdol- ność฀ziemi฀do฀produkowania฀środków฀utrzymania. Ludność฀—฀w฀razie฀braku฀przeszkód฀—฀wzrasta฀w฀postę- pie฀ geometrycznym.฀ Środki฀ utrzymania฀ wzrastają฀ jedynie฀ w฀postępie฀arytmetycznym.฀Słaba฀choćby฀znajomość฀arytme- tyki฀wystarcza฀do฀stwierdzenia฀niesłychanej฀siły฀pierwszego฀ czynnika฀w฀stosunku฀do฀drugiego. To฀ wywołuje฀ istnienie฀ stałej฀ przeszkody฀ wzrostu฀ ludno- ści,฀wypływającej฀z฀trudności฀utrzymania.฀Ta฀trudność฀musi฀ powstać฀i฀musi฀z฀konieczności฀być฀ostro฀odczuwalna฀przez฀ wielką฀część฀ludzkości. W฀świecie฀zwierząt฀i฀roślin฀natura฀hojną฀dłonią฀rozsypa- ła฀nasienia฀życia.฀Była฀skromną฀w฀użyczaniu฀obszaru฀i฀środ- ków฀utrzymania.฀Każdy฀zalążek฀życia฀na฀ziemi฀wyposażony฀ w฀wielką฀ilość฀żywności฀i฀wielki฀obszar฀do฀rozwoju฀zapełniłby฀ miliony฀światów฀w฀okresie฀kilku฀tysięcy฀lat.฀Konieczność,฀to฀ imperatywne,฀wszystko฀przenikające฀prawo฀przyrody,฀utrzy- muje฀zalążki฀życia฀w฀przepisanych฀granicach.฀Liczba฀roślin฀ i฀zwierząt฀kurczy฀się฀pod฀działaniem฀tego฀potężnego฀restryk- tywnego฀prawa.฀A฀i฀żaden฀wysiłek฀rozumu฀nie฀może฀ludzko- ści฀dopomóc฀do฀wyłamania฀się฀spod฀niego. Naturalna฀nierówność฀napięcia฀tych฀dwóch฀sił,฀a฀miano- wicie฀wzrostu฀liczby฀ludności฀oraz฀zdolności฀produkcyjnej฀zie- mi,฀a฀także฀owo฀prawo฀przyrody,฀które฀pomiędzy฀nimi฀przywra- ca฀konieczną฀harmonię,฀tworzą฀wielką฀trudność,฀wydającą฀mi฀ ROZPRAWA฀O฀PRAWIE฀LUDNOŚCI… 21 się฀nie฀do฀przezwyciężenia฀na฀drodze฀ku฀udoskonaleniu฀ludz- kości.฀Wszystkie฀inne฀argumenty฀są฀słabsze฀i฀mają฀podrzędne฀ znaczenie.฀Nie฀widzę฀możliwości฀uniknięcia฀tego฀prawa,฀które฀ opanowuje฀całą฀organiczną฀przyrodę.฀Żadna฀wymarzona฀rów- ność,฀żadne฀najdalej฀idące฀reformy฀agrarne฀nie฀mogą฀zmienić฀ tego฀stanu฀rzeczy,฀choćby฀w฀najmniejszej฀mierze.฀I฀to฀jest฀decy- dującym฀argumentem฀przeciwko฀możliwości฀zaistnienia฀spo- łeczeństwa,฀którego฀członkowie฀mogliby฀żyć฀w฀spokoju,฀szczę- ściu฀i฀powodzeniu,฀nie฀mieli฀problemów฀w฀zdobyciu฀środków฀ utrzymania฀dla฀siebie฀i฀swoich฀rodzin. Wobec฀tego,฀jeżeli฀założenia฀są฀słuszne,฀to฀i฀wniosek฀wysnuty,฀ a฀dotyczący฀możliwości฀udoskonalania฀się฀ludzkości,฀jest฀prze- konywujący. Przedstawiłem฀w฀głównych฀zarysach฀moje฀poglądy,฀pragnę฀ je฀jeszcze฀pogłębić฀i฀sądzę,฀że฀doświadczenie,฀będące฀istotną฀ podstawą฀wszelkiej฀wiedzy,฀potwierdzi฀ich฀prawdziwość. II. Różne฀proporcje฀wzrostu฀ludności฀oraz฀środków฀żyw- ności.฀Konieczne฀skutki฀tych฀różnych฀stosunków฀wzro- stu.฀Wywołane฀przez฀nie฀wahania฀w฀położeniu฀niższych฀ warstw฀społeczeństwa.฀Trzy฀twierdzenia,฀na฀których฀ opiera฀się฀główny฀argument฀tych฀badań.฀Poznanie฀róż- nych฀stanów,฀w฀jakich฀ludzkość฀się฀znajdowała. Powiedziałem,฀że฀ludność฀w฀razie฀braku฀przeszkód฀wzrasta฀ w฀postępie฀geometrycznym,฀a฀środki฀utrzymania฀w฀postępie฀ arytmetycznym. Zbadajmy,฀czy฀te฀założenia฀są฀słuszne? Zdaje฀mi฀się,฀że฀panuje฀zgoda฀co฀do฀tego,฀że฀nie฀było฀dotąd฀ stanu฀(przynajmniej฀o฀tyle,฀o฀ile฀sięga฀nasza฀wiedza),฀w฀któ- rym฀obyczaje฀byłyby฀tak฀proste฀i฀czyste,฀a฀środki฀utrzymania฀ tak฀ nieograniczone,฀ aby฀ nie฀ istniała฀ jakakolwiek฀ przeszko- da฀ dla฀ zawierania฀ małżeństw,฀ u฀ klas฀ niższych฀ wypływająca฀ z฀obawy฀niemożności฀utrzymania฀rodziny,฀u฀wyższych฀z฀oba- wy฀przed฀obniżeniem฀ich฀stopy฀życiowej.฀W฀konsekwencji฀te- go฀siła฀rozrostu฀ludności฀nie฀miała฀nigdy฀możności฀zupełnie฀ nieskrępowanego฀rozwoju. Czy฀prawo฀małżeńskie฀istnieje,฀czy฀nie,฀sam฀nakaz฀natury฀ i฀cnoty฀wskazuje฀na฀istnienie฀wcześnie฀się฀budzącego฀pocią- gu฀ku฀wybranej฀kobiecie.฀Założywszy฀wolność฀zmiany฀w฀razie฀ nieodpowiedniego฀wyboru,฀ta฀wolność฀nie฀wpłynęłaby฀ujem- nie฀na฀wzrost฀ludności,฀chyba฀że฀doszłaby฀do฀występnych฀roz- miarów;฀ a฀ my฀ obecnie฀ zakładamy฀ istnienie฀ społeczeństwa,฀ w฀którym฀występek฀jest฀ledwie฀tolerowanym. W฀warunkach฀więc฀prawdziwej฀równości฀i฀poszanowania฀ cnoty,฀tam฀gdzie฀panują฀proste฀i฀czyste฀obyczaje฀i฀gdzie฀środ-
Pobierz darmowy fragment (pdf)

Gdzie kupić całą publikację:

Prawo ludności
Autor:
Sklep
Format
Cena

Opinie na temat publikacji:

Inne popularne pozycje z tej kategorii:

Czytaj również:

Prowadzisz stronę lub blog? Wstaw link do fragmentu tej książki i współpracuj z Cyfroteką: