Darmowy fragment publikacji:
Rozdział III. Korytarze humanitarne/
PSPW jako bezpieczny kanał dostępu
do UE. Abstrakcja czy mniejsze zło?
Magdalena Półtorak1
§ 1. Wprowadzenie
Trapiący Europę od 2015 r. kryzys migracyjno-uchodźczy zintensyfikował
dyskurs na temat środków, które (jeszcze2) można podjąć, aby oswoić problem.
Jako jedna z możliwości jawić się zaczęły sponsorship schemes (prywatne spon-
sorowane programy wjazdów, PSPW), które – w pewnym sensie wzorowane
na idei korytarzy humanitarnych – mogłyby potencjalnie stanowić dodatkowy
kanał wobec przesiedleń prowadzonych przez rządy krajowe. Podstawową róż-
nicą pomiędzy wskazanymi rozwiązaniami jest jednak motywacja, która towa-
rzyszy ich zastosowaniu. Korytarze humanitarne to – najogólniej rzecz ujmu-
jąc – ściśle wytyczone zdemilitaryzowane na pewien czas drogi świadczenia
pomocy humanitarnej ofiarom konfliktów zbrojnych, umożliwiające jedno-
cześnie ludności cywilnej (bądź osobom chronionym) pewną swobodę prze-
mieszczania się lub ewakuacji, bez narażania ich na niebezpieczeństwo wyni-
kające z wrogich działań3. Natomiast PSPW (choć na razie nie uzgodniono ich
wiążącej definicji) rozumieć można jako narzędzie nastawione na zwiększenie
1 Dr M. Półtorak – Uniwersytet Śląski.
2 Autorka ma tu na myśli zarówno szeroko zakrojoną reformę CEAS, jak i bilateralne (a za-
razem mocno krytykowane z perspektywy organizacji broniących praw człowieka) porozumienia
zawarte w 2016 r. pomiędzy UE a Turcją oraz w 2017 r. pomiędzy Włochami i Libią, ukierunko-
wane na zatrzymanie fali migrujących jeszcze przed granicami UE.
3 Zob. D. Djukić, N. Pons (red.), A Companion to International Humanitarian Law,
Leiden–Boston 2018, s. 390, czy General Assembly Resolution of 14th Dec 1990 on the Humani-
tarian assistance to victims of natural disasters and similar emergency situations, A/RES/45/100.
115
Część II. Unia Europejska i inne organizacje...
legalnych ścieżek dostępu dla osób potrzebujących ochrony międzynarodo-
wej i jednocześnie spełniających określone przez państwo przyjmujące kryteria
(przy czym dotyczyć mogą one także kwestii uprawdopodobniających szanse
integracyjne).
Bezpośrednią przyczyną rozważań nad zasygnalizowanymi środkami jest
jednak fakt, że aż pięć państw członkowskich UE dysponuje już pewnymi do-
świadczeniami w zakresie stosowania korytarzy humanitarnych, z kolei wpro-
wadzenie in concreto PSPW rozważane jest w ramach reformy Wspólnego Eu-
ropejskiego Systemu Azylowego (Common European Asylum System – CEAS)4.
Co więcej, pojawiają się głosy, iż unijne rozwiązanie mogłoby być wzorowane
na doświadczeniach kanadyjskich. Wobec powyższego celem niniejszego ar-
tykułu będzie po pierwsze wskazanie ich zalet i potencjalnych zagrożeń, po
drugie – nakreślenie generalnych warunków stosowania tego rodzaju rozwią-
zań oraz dotychczasowej praktyki w tym zakresie państw członkowskich UE,
po trzecie – nawiązanie do potencjalnego (kanadyjskiego) modelu, wreszcie –
próba oceny, czy korytarze humanitarne/PSPW w ogóle mają szansę wpisać
się w zreformowany unijny CEAS.
§ 2. Zalety i zagrożenia związane ze stosowaniem
korytarzy humanitarnych/PSPW
W obliczu jakichkolwiek kryzysów trudno o rozwiązania zero-jedynkowe,
biorąc pod uwagę potencjalne korzyści i wady towarzyszące ich stosowaniu.
Jeśli chodzi o zalety, to zasadne wydaje się podzielenie ich na „twarde” i „mięk-
kie”. Wśród pierwszych mowa jest przede wszystkim o wspomaganiu rządów
krajowych w spełnianiu zobowiązań lub zwiększaniu możliwości ich spełnia-
nia w zakresie przesiedleń oraz – dzięki zaangażowaniu prywatnych podmio-
4 W komunikacie KE z 6.4.2016 r. przeczytać można bowiem, iż: „Ważną rolę w zwiększaniu
możliwości legalnego wjazdu mogą również odgrywać inne inicjatywy, takie jak prywatny sponso-
ring, w których koszty finansowania i wsparcie osiedlania się osób potrzebujących ochrony mogą
być ponoszone przez grupy lub organizacje prywatne. Prywatne sponsorowanie może przybierać
różne formy, od stypendiów dla studentów i naukowców do wspierania integracji sponsorowa-
nych członków rodziny (...). Zachęca się również państwa członkowskie do pełnego wykorzystania
innych istniejących możliwości prawnych dla osób potrzebujących ochrony, takich jak zezwolenia
na pobyt ze względów humanitarnych (...)” – zob. komunikat Komisji do Parlamentu Europej-
skiego i Rady „W kierunku reformy wspólnego europejskiego systemu azylowego i zwiększenia
liczby legalnych sposobów migracji do Europy”, COM(2016) 197 final.
116
Rozdział III. Korytarze humanitarne/PSPW jako bezpieczny...
tów – zmniejszeniu obciążeń finansowych państw. Należy bowiem podkreślić,
że już w 2015 r. państwa członkowskie zobowiązały się do przesiedlenia i re-
lokacji określonej liczby uciekinierów” (zwłaszcza z państw tzw. pierwszego
kontaktu, takich jak Grecja czy Włochy). Tymczasem, jak donosi Komisja Eu-
ropejska, nie dość, że większość nie wywiązała się w pełni z przyjętych zobo-
wiązań, to jeszcze niektóre nie uczyniły tego w ogóle5. Z kolei w drugiej katego-
rii warto wskazać przede wszystkim na zdecydowanie większe szanse na sku-
teczniejszą integrację uchodźców w społecznościach przyjmujących. Zupełnie
inaczej przebiegać będzie bowiem proces adaptacji cudzoziemców do nowej
rzeczywistości, jeśli od samego początku będą oni włączeni w przyjmującą
wspólnotę poprzez zamieszkanie w bliskim sąsiedztwie (a nie w odosobnio-
nych i usytuowanych na obrzeżach miast ośrodkach), edukację dzieci w tych
samych szkołach (ze świadomością jednak ich odmiennych potrzeb) i własną
aktywność zawodową (która chyba w najwyższym stopniu wpłynie na poczu-
cie sprawczości jednostek).
Wśród wad omawianych rozwiązań należy natomiast wskazać przede
wszystkim na zagrożenie bezpieczeństwa państwa i jego obywateli, zakamu-
flowany handel ludźmi oraz słomiany zapał zaangażowanych w działalność
podmiotów. W obliczu nasilenia działalności terrorystycznej na przestrzeni
ostatnich 3 lat6 kwestia bezpieczeństwa państwa stała się zagadnieniem prio-
rytetowym. Wzrosły bowiem obawy, że legalne ścieżki dostępu do UE mo-
głyby zostać wykorzystane także do niewłaściwych celów. Z drugiej strony już
na pierwszy rzut oka widać, że pomiędzy PSPW a sprowadzaniem ludzi ce-
lem ich szeroko rozumianego wykorzystania biegnie niezwykle cienka granica,
która wymagałaby intensywnego monitoringu ze strony państwowych struk-
5 Mowa tu przede wszystkim o Polsce i Węgrzech, zob. https://ec.europa.eu/home-affairs/
sites/homeaffairs/files/what-we-do/policies/european-agenda-migration/20170904_factsheet_
relocation_and_resettlement_en.pdf (dostęp: 2.11.2018 r.). Nowy program przesiedleń został na-
tomiast uruchomiony przez Komisję we wrześniu 2017 r. Szerzej zob. European Commission,
Enhancing safe and legal pathways to Europe, 12.9.2018 r., https://ec.europa.eu/commission/si-
tes/beta-political/files/soteu2018-factsheet-legal-pathways_en.pdf (dostęp: 2.11.2018 r.).
6 Jak podaje Parlament Europejski, od 2015 r. w wyniku 63 ataków terrorystycznych o podłożu
religijnym/dżihadystycznym w UE zginęło 347 osób. Szerzej zob. Terroryzm w UE: zamachy ter-
rorystyczne, ofiary śmiertelne i aresztowania, 31.7.2018 r., http://www.europarl.europa.eu/news/
pl/headlines/security/20180703STO07125/terroryzm-w-ue-zamachy-terrorystyczne-ofiary-
smiertelne-i-aresztowania (dostęp: 2.11.2018 r.). Szerzej zob. także Europol, European Union Ter-
rorism Situation and Trend Report 2018, https://www.europol.europa.eu/activities-services/
main-reports/european-union-terrorism-situation-and-trend-report-2018-tesat-2018
2.11.2018 r.).
(dostęp:
117
Część II. Unia Europejska i inne organizacje...
tur. Wreszcie, istnieje ryzyko, że „prywatni sponsorzy”, którzy oprócz dobrych
chęci niekoniecznie posiadają doświadczenie w obszarze pracy z ofiarami kon-
fliktów zbrojnych bądź prześladowań, a których zakres działań nie zostałby
w odpowiedni sposób określony i zagwarantowany, w przypadku nieoczeki-
wanych trudności odstąpią od zaoferowanej uciekinierom pomocy.
Zasygnalizowane kwestie niewątpliwie pozwalają jednak uświadomić so-
bie, jak złożonym zagadnieniem są tego rodzaju formy wsparcia i jak wielo-
płaszczyznowego (a nawet systemowego) podejścia wymagają.
§ 3. Korytarze humanitarne/PSPW
w dotychczasowej praktyce państw członkowskich
UE – zarys rozwiązań włoskich i polskich
Chcąc przyjrzeć się bliżej dotychczasowej praktyce państw członkowskich
UE w obszarze omawianych rozwiązań, warto na wstępie nakreślić ogólne za-
sady, które nimi rządzą. Przede wszystkim w zakresie tego, kto może być do-
norem/sponsorem omawianej formy pomocy. Mogą to być osoby prywatne,
które z jednej strony po prostu czują taką potrzebę, a z drugiej – dysponują
odpowiednimi zasobami ekonomicznymi i czasowymi, by udzielić zupełnie
podstawowych form wsparcia (tj. pokryć koszty podróży, zapewnić mieszkanie
i środki na utrzymanie, towarzyszyć w prozaicznych czynnościach związanych
z przyjazdem do obcego kraju, jak np. zapisanie dzieci do szkoły czy zapewnie-
nie opieki zdrowotnej etc.). Nierzadko tego rodzaju działania podejmowane są
przez wspólnoty (zwykle wyznaniowe), które z jednej strony kierują się aksjo-
logią determinującą byt tejże, z drugiej – z uwagi na zaangażowanie większej
liczby osób – łatwiej mogą sprostać wskazanym wyżej czynnościom. Jednak
najbardziej kompetentne wydają się organizacje pozarządowe, które z jednej
strony zrzeszają osoby doświadczone w zakresie współpracy z uciekinierami,
z drugiej – pod warunkiem, że ich działalność wpisuje się w założenia aktualnie
prowadzonej polityki społecznej państwa – funkcjonują na bardziej stabilnym
gruncie finansowym niż podmioty prywatne i zwyczajnie „mogą więcej”.
Dziś w Unii Europejskiej działania zbliżone do idei korytarzy humanitar-
nych prowadzą: Wielka Brytania, Portugalia, Włochy, Francja i Belgia. Pewne
doświadczenia w omawianym zakresie miały: Niemcy, Irlandia, Szwajcaria7,
7 Szwajcaria została tu wskazana jako członek EFTA.
118
Rozdział III. Korytarze humanitarne/PSPW jako bezpieczny...
Polska, Słowacja oraz Czechy, lecz zostały one wstrzymane, perspektywa ich
wznowienia/rozpoczęcia pojawiła się w Holandii (ostatecznie jednak ją odrzu-
cono), Irlandii oraz w Niemczech, natomiast np. Szwecja w ogóle nie wyraziła
zainteresowania ich realizacją.
Jak wspomniano, idea korytarzy humanitarnych nie jest obca np. Wło-
chom. Już bowiem z końcem lat 90. ubiegłego wieku w krajowym ustawodaw-
stwie pojawiła się dość szeroka definicja sponsora. Należy jednak wyraźnie za-
znaczyć, iż początkowo dotyczyła ona wjazdu do Włoch wyłącznie w celach
ekonomicznych. Zgodnie z ustawą z 1998 r. sponsorem mógł być samorząd
lokalny, istniejąca od minimum 3 lat organizacja (także dobroczynna) bądź
stowarzyszenie albo związek zawodowy, które musiały zapewnić m.in. zakwa-
terowanie i utrzymanie beneficjentów na czas posiadania przez nich zezwole-
nia na pobyt8. Rozwiązanie to zostało zniesione ustawą z 2002 r.9, natomiast
w jego miejsce, jako rezultat porozumienia pomiędzy Konferencją Episkopatu
Włoch a Wspólnotą św. Idziego, Ministerstwem Spraw Wewnętrznych i Mi-
nisterstwem Spraw Zagranicznych, pojawiła się koncepcja korytarzy humani-
tarnych.
W odpowiedzi na kryzys migracyjno-uchodźczy w rejonie Morza Śród-
ziemnego w styczniu 2016 r. uruchomiono zatem pilotażową inicjatywę,
w którą zaangażowały się działające we Włoszech: Federacja Kościołów Ewan-
gelickich, Kościół Waldensów oraz Wspólnota św. Idziego. Ratio powyż-
szego stanowiła przede wszystkim chęć zapewnienia (w obliczu wzrostu liczby
zgonów na Morzu Śródziemnym10) bezpiecznych kanałów dostępu dla osób
ubiegających się o międzynarodową ochronę, a ulokowanych w obozach dla
uchodźców w północnej i wschodniej Afryce. Potencjalni beneficjenci pomocy
mieli być wskazywani przez miejscowe organizacje wyznaniowe w kooperacji
z UNHCR, transportowani drogą lotniczą do Włoch, a następnie na maksy-
malnie 6 miesięcy ulokowani w rodzinach partycypujących w projekcie Cari-
tasu „Mój dom schronieniem dla uchodźcy”. Co istotne, program ten był re-
8 Ustawa z 6.3.1998 r., która następnie została włączona do przepisów ujednoliconego prawa
imigracyjnego. Zob. art. 23 (warunki dostępu do rynku pracy) Decreto Legislativo 25 luglio
1998, n. 286: „Testo unico delle disposizioni concernenti la disciplina dell’immigrazione e norme
sulla condizione dello straniero”, http://www.camera.it/parlam/leggi/deleghe/98286dl.htm (do-
stęp: 2.11.2018 r.).
9 Legge 30 luglio 2002 n. 189 „Modifica Alla normativa in materia di immigrazione e di asilo”,
http://www.camera.it/parlam/leggi/02189l.htm (dostęp: 2.11.2018 r.).
10 Jak podaje Międzynarodowa Organizacja ds. Migracji (IOM), od 2015 r. w takich okolicz-
nościach zginęło ponad 12 600 osób, zob. IOM, Missing migrants. Tracking deaths along migra-
tory routes, http://missingmigrants.iom.int/region/mediterranean (dostęp: 2.11.2018 r.).
119
Część II. Unia Europejska i inne organizacje...
alizowany niezależnie od rządowych działań w zakresie przesiedleń i finanso-
wany ze środków organizacji wyznaniowych (ze szczególnym uwzględnieniem
Konferencji Episkopatu), otrzymanych także w ramach tzw. 8 x 1000 law11.
Choć we włoskim prawie nadal nie istnieją przepisy dotyczące zarządzania
korytarzami humanitarnymi, to główne założenia dotyczące ich funkcjonowa-
nia określono w porozumieniu z 201512. Są to m.in. (w bardzo ogólny sposób
określone) cele, kryteria identyfikacji beneficjentów, obowiązki stron, obszar
geograficzny, którego dotyczyć ma pomoc, oraz jej ramy czasowe. W związku
z powyższym beneficjentami realizowanego od stycznia 2016 r. od grudnia
2017 r. projektu korytarzy humanitarnych byli – uznani w miejscu pobytu
za vulnerable persons – Syryjczycy (uciekający przez Liban), migranci z krajów
subsaharyjskich (uciekający przez Maroko) oraz Erytrejczycy, Somalijczycy
i Sudańczycy (uciekający przez Etiopię). Co istotne, choć ich wcześniejsze roz-
poznanie przez UNHCR nie było obligatoryjne, to rekomendowano powyższą
współpracę. W konsekwencji do lutego 2018 r. z pomocy organizacji wyzna-
niowych (tj. Wspólnoty św. Idziego, Federacji Kościołów Ewangelickich i Ko-
ścioła Waldensów) skorzystało ponad 1000 osób (także całych rodzin). Wje-
chały one do Włoch na podstawie wizy humanitarnej, lecz w ciągu 3 miesięcy
złożyć miały wniosek o udzielenie międzynarodowej ochrony.
Do obowiązków sponsorów należało przede wszystkim udzielenie wspar-
cia finansowego i logistycznego w zakresie identyfikacji, transferu, zakwatero-
wania oraz integracji uchodźców. Innymi słowy, pokrywali oni koszty wizowe
oraz przelotu (liniami Alitalia), a także leczenia, zakwaterowania i bieżących
wydatków domowych. Udzielać mieli również pomocy w zakresie dostępu do
procedury azylowej i nauki języka. Ponieważ koszty powyższych pokrywane
były z dobrowolnych składek i wpłat członków danej organizacji oraz czę-
ściowo ze wspomnianego 8 x 1000 law – państwo z ich ponoszenia było zwol-
nione. Warto również zaznaczyć, że maksymalnego czasu trwania pomocy nie
określono, a jedynym wyjątkiem w tym zakresie było zakwaterowanie u rodzin
w ramach wspomnianego projektu Caritasu. Jak podają źródła, dotychczasowe
11 We włoskim prawie podatkowym istnieje bowiem możliwość przekazania 0,8 podatku
na rzecz organizacji wyznaniowej bądź programu pomocy społecznej.
12 Protocollo di intesa per la realizzazione del progetto. Apertura di Corridoi umanitari, http://
inmigration.caritas.it/sites/default/files/2017-01/Protocollo_Corridoi_Umanitari_4.pdf (dostęp:
2.11.2018 r.).
120
Rozdział III. Korytarze humanitarne/PSPW jako bezpieczny...
działania przyniosły zadowalające rezultaty i – w obliczu wspomnianego wło-
sko-libijskiego porozumienia – zostały rozszerzone także na Libię13.
Polska również ma pewne doświadczenia w zakresie omawianych rozwią-
zań. Otóż w 2015 r., także w odpowiedzi na kryzys migracyjno-uchodźczy,
Fundacja Estera wystąpiła z projektem „Ratujmy chrześcijańskich uchodźców
z Syrii”. Potencjalni beneficjenci pomocy mieli być wskazywani przez miej-
scowego księdza, przy czym ich uznanie za uchodźcę przez UNHCR lub kraj
trzeci nie było konieczne. Nie istniała również potrzeba wykazania rodzinnych
powiązań z Polską. Podobnie jak w przypadku rozwiązań włoskich wjazd do
Polski odbywał się na podstawie wizy humanitarnej (udzielonej przez amba-
sadę w Bejrucie), natomiast tuż po przyjeździe każdy z beneficjentów zobli-
gowany został do wszczęcia właściwej procedury azylowej. Na tych zasadach
sprowadzono do Polski 158 osób (50 rodzin)14. Sponsorem miała tu być przede
wszystkim Fundacja Estera, ale przy wsparciu lokalnych organizacji pozarzą-
dowych, kościołów oraz osób prywatnych. Wśród obowiązków fundacji zna-
lazły się takie kwestie, jak: pokrycie kosztów transportu do Polski, zakwatero-
wanie, bieżąca pomoc finansowa i wsparcie procesu integracji oraz dodatkowe
ubezpieczenie zdrowotne (koszty POZ pokrył bowiem rząd). Warto podkre-
ślić, że sama fundacja zobowiązała się zapewnić 90 dni wsparcia i zakwatero-
wanie na okres do 1 roku. Ambitna w teorii inicjatywa w praktyce skończyła
się jednak fiaskiem, przede wszystkim ze względu na brak doświadczenia fun-
dacji w pracy z osobami ubiegającymi się o międzynarodową ochronę, brak
13 Szerzej m.in.: B. Molinari, Groundbreaking first evacuation of 162 vulnerable refugees
from Libya to Italy, 23.12.2017, https://www.unhcr.org/news/latest/2017/12/5a3e3d155/ground-
breaking-first-evacuation-162-vulnerable-refugees-libya-italy.html (dostęp: 2.11.2018 r.); Info
Migrants, First African refugees to Italy via humanitarian corridors, 30.11.2017, https://www.in-
fomigrants.net/en/post/6338/first-african-refugees-to-italy-via-humanitarian-corridors (dostęp:
2.11.2018 r.); P. Caiffa, Migrations: the Italian Bishops’ Conference (CEI) launches the campa-
ign „Free to leave, free to remain”, 29.6.2017, https://agensir.it/chiesa/2017/06/29/migrations-the-
(dostęp:
italian-bishops-conference-cei-launches-the-campaign-free-to-leave-free-to-remain/
2.11.2018 r.); AGI, CEI and Sant’Egidio to open humanitarian corridor
in Africa,
20.4.2017, https://international.agi.it/international/cei_and_santegidio_to_open_humanitaria-
n_corridor_in_africa-1702318/news/2017-04-20/ (dostęp: 2.11.2018 r.); F.R. Genoviva, Safe,
legal access
resettlement programmes and humanita-
rian corridors, 30.6.2016, https://openmigration.org/en/analyses/safe-legal-access-for-asylum-se-
ekers-through-resettlement-programmes-and-humanitarian-corridors/(dostęp: 2.11.2018 r.).
for asylum-seekers
through
14 Ponieważ oficjalna strona fundacji już nie istnieje, przywołane dane pochodzą
z mediów. Zob. np. https://www.tvn24.pl/wiadomosci-z-kraju,3/syryjskie-rodziny-juz-w-pol-
sce,559468.html (dostęp: 2.11.2018 r.).
121
Część II. Unia Europejska i inne organizacje...
transparentności (głównie finansowej) oraz – co chyba najistotniejsze – brak
zainteresowania beneficjentów akcji pozostaniem w Polsce15.
W 2016 r. rozważano potencjalne możliwości wznowienia podobnych dzia-
łań – pomysł pojawił się przede wszystkim we wnioskach Konferencji Epi-
skopatu Polski16. Podkreślano zwłaszcza rolę Caritasu i jej potencjalnego po-
rozumienia z rządem, które w oparciu o istniejące rozwiązania w zakresie
możliwości udzielenia ochrony czasowej, wjazdu na zaproszenie bądź wizę hu-
manitarną mogłoby spełnić rolę korytarza humanitarnego. W obliczu jednak
braku woli politycznej oraz niejednoznacznych nastrojów społecznych zdecy-
dowano się raczej na pomoc zdalną17. Co więcej, zmiany w zasadach finan-
sowania działalności NGOs (które mogłyby stanowić bezcenne wsparcie eks-
perckie dla rządu) także nie pozostawiają złudzeń, że korytarz humanitarny do
Polski ma jakąkolwiek szansę na realizację w najbliższej przyszłości. Jednocze-
śnie należy podkreślić, że w grudniu 2017 r. w KPRM powstał Departament
Pomocy Humanitarnej (DPH), na którego czele stanęła Beata Kempa. Na ra-
zie jednak, poza kilkoma podróżami pani minister do Syrii, zorganizowaniem
we wrześniu 2018 r. Forum Innowacyjnej Pomocy Humanitarnej oraz faktem,
iż jedyną organizacją świecką, która współpracuje z DPH (i którą wspomagają
fundusze publiczne), jest Polska Misja Medyczna, w kwestii sprowadzania do
Polski osób poszukujących międzynarodowej ochrony nie dzieje się zupełnie
nic18.
15 Por. m.in. https://www.newsweek.pl/swiat/polityka/miriam-shaded-uchodzcy-ktorych-
sprowadzila-do-polski-estera-wyjechali/5qyv85g (dostęp: 2.11.2018 r.) czy https://www.
polskieradio.pl/5/3/Artykul/1490845,Syryjczyk-wolimy-umrzec-w-Syrii-niz-z-glodu-w-Polsce-
Fundacja-Estera-nikt-ich-na-sile-nie-sciagal (dostęp: 2.11.2018 r.).
16 Szerzej zob. https://episkopat.pl/komunikat-caritas-polska-ws-perspektyw-pomocy-
uchodzcom-syryjskim-na-terenie-i-poza-terenem-polski/ (dostęp: 2.11.2018 r.).
17 Szerzej nt. uzasadnienia pomocy „na miejscu” zob. m.in. https://www.gosc.pl/doc/4506321.
Premier-Pomoc-uchodzcom-na-miejscu-jest-najbardziej-realna-i (dostęp: 2.11.2018 r.). Pewnym
wyjątkiem od reguły może tu być projekt Caritasu realizowany w partnerstwie z Urzędem ds.
Cudzoziemców, „Nowy dom Polska”, który zakłada dofinansowanie wynajmu mieszkań i opłat
za przedszkola dla najmłodszych, dopłatę przy zakupie leków, przy drobnych zabiegach medycz-
nych, zakup podręczników i wyprawek szkolnych, możliwość udziału w turnusie integracyjnym
dla dzieci oraz organizowanie integracyjnych imprez międzykulturowych. Natomiast od kwietnia
2018 r. Caritas wraz z wojewodą warmińsko-mazurskim i dzięki środkom z Programu Krajowego
Funduszu Azylu, Migracji i Integracji oraz budżetu państwa organizuje projekt „Bezpieczna przy-
stań”, którego celem jest podniesienie standardów usług integracyjnych na rzecz obywateli państw
trzecich w województwie warmińsko-mazurskim.
18 Por. m.in. https://natemat.pl/242397,co-beata-kempa-robi-dla-uchodzcow-tak-wyglada-
pomoc-humanitarna-rzadu (dostęp: 2.11.2018 r.).
122
Rozdział III. Korytarze humanitarne/PSPW jako bezpieczny...
§ 4. Kanada wzorem dla UE?
Przez wzgląd na fakt, że istniejące rozwiązania w zakresie unijnego CEAS
okazały się wyraźnie nieprzystawalne do potrzeb, które przyniósł ze sobą mi-
gracyjno-uchodźczy kryzys, w kwietniu 2016 r. ogłoszono konieczność jego
reformy19. Jak wspomniano, równolegle pojawiły się głosy, że działania państw
członkowskich (zwłaszcza w kontekście ich zobowiązań w zakresie przesie-
dleń i relokacji) mogłyby być wspierane przez PSPW, wzorowane w pewnym
stopniu na idei korytarzy humanitarnych. W tym zakresie sięgnięto jednak
do pozaeuropejskich doświadczeń, a jako potencjalny wzór dla UE nieformal-
nie wskazano Kanadę, gdzie pierwszy program prywatnego sponsorowania
uchodźców pojawił się już w 1978 r.
Dziś w przypadku Kanady z prywatnego sponsoringu korzystać mogą dwie
kategorie beneficjentów: uchodźcy oraz osoby w sytuacji zbliżonej do sytuacji
uchodźców. Jeśli chodzi o pierwszą kategorię, mowa o osobach, które speł-
niają łącznie następujące przesłanki: są uchodźcami w rozumieniu Konwencji
genewskiej z 1951 r.20, znajdują się poza Kanadą i jednocześnie ubiegają się
o przesiedlenie tam oraz nie mają perspektywy na inne (trwałe) rozwiązanie
w rozsądnym terminie. Oznacza to, że z jednej strony nie mogą one powró-
cić do kraju swojego obywatelstwa lub miejsca stałego pobytu, z drugiej – nie
potrafią zintegrować się z krajem schronienia lub krajem pierwszego azylu,
a jednocześnie nie dysponują inną ofertą przesiedlenia. W konsekwencji będą
one sponsorowane prywatnie lub przez rząd, tudzież posiadają odpowiednie
zasoby finansowe, aby utrzymać siebie i wszystkich członków rodziny. Z kolei
„osoby w sytuacji zbliżonej do sytuacji uchodźców” to osoby, które znajdują
się poza krajem swojego obywatelstwa lub stałego miejsca zamieszkania, były
(i nadal są) poważnie i bezpośrednio dotknięte przez wojnę domową lub kon-
flikty zbrojne bądź doświadczyły ciężkich naruszeń praw człowieka i nie mają
możliwości znalezienia odpowiedniego rozwiązania swojej sytuacji w rozsąd-
nym czasie. W takim wypadku mogą być one sponsorowane prywatnie lub
muszą wykazać, iż posiadają odpowiednie środki finansowe na utrzymanie sie-
bie i członków rodziny.
19 Komunikat Komisji do Parlamentu Europejskiego i Rady, COM(2016) 197 final.
20 Konwencja dotycząca statusu uchodźców, sporządzona w Genewie 28.7.1951 r.
(Dz.U. z 1991 r. Nr 119, poz. 515).
123
Część II. Unia Europejska i inne organizacje...
Kanadyjskie prawo przewidziało wiele sposobów sponsorowania uchodź-
ców21 – przede wszystkim w ramach programu Blended Visa Office-Referred,
opartym na współdziałaniu kanadyjskiego rządu z prywatnymi podmiotami
– przy czym za identyfikację uchodźców odpowiada bezpośrednio UNHCR.
Wsparcie finansowe rządu udzielane jest na okres do 6 miesięcy. Po tym czasie
kolejne (półroczne) dofinansowanie staje się obowiązkiem prywatnych spon-
sorów, którzy przez rok pomagają uchodźcom także w wymiarze społecznym
i emocjonalnym. Beneficjenci programu objęci są ponadto tymczasowym fe-
deralnym programem zdrowia, zapewniającym ograniczone (czasowe) ubez-
pieczenie zdrowotne, dopóki ci nie kwalifikują się do stałego ubezpieczenia
lub gdy opuszczą Kanadę. Drugą formą sponsorowania uchodźców są umowy
sponsorskie, zawierane pomiędzy rządem Kanady a organizacjami religijnymi,
etnicznymi, społecznymi lub humanitarnymi. Mogą one bezpośrednio spon-
sorować uchodźców bądź współpracować na rzecz powyższego z innymi pod-
miotami danej wspólnoty (Constituent Groups). Przesłanki, które spełnić musi
organizacja, aby móc zawrzeć umowę sponsorską, to: prawna podstawa dzia-
łania, lokalizacja na obszarze Kanady (przy czym Quebec posługuje się wła-
snymi wymogami) oraz zatwierdzenie przez IRC-Canada (IRC-C)22. W przy-
padku uzyskania zgody na sponsorowanie dana organizacja jest odpowie-
dzialna za udzielenie zarówno finansowego, jak i społeczno-emocjonalnego
wsparcia przez cały okres trwania sponsoringu (zazwyczaj rok). Kolejnym spo-
sobem jest sponsoring przez tzw. grupę pięciu (G5). Pięciu (lub więcej) doro-
słych obywateli Kanady (lub jej stałych mieszkańców) może sponsorować jed-
nego lub więcej uchodźców (statusowych!), którzy przybywają do Kanady, aby
osiąść w ich lokalnej społeczności. Istnieje także instytucja sponsora społecz-
nego. Może nim być organizacja, stowarzyszenie lub korporacja. Co jednak
istotne, sponsor społeczny może sponsorować tylko takiego wnioskodawcę,
który już ma status uchodźcy. Wreszcie stworzono Program sponsorowania
wspólnej pomocy (JAS), za pośrednictwem którego organizacje współpracują
z IRC-C w celu przesiedlenia uchodźców ze specjalnymi potrzebami (mowa tu
o ofiarach przemocy lub tortur, osobach dotkniętych upośledzeniami, ofiarach
dyskryminacji systemowej bądź dużych rodzinach).
Sponsor jest zatem odpowiedzialny za udzielenie wsparcia na czas trwa-
nia okresu sponsorowania. Zwykle wynosi on około 12 miesięcy, chyba że
21 Na podstawie https://www.canada.ca/en/immigration-refugees-citizenship/services/refu-
gees/help-outside-canada/private-sponsorship-program.html (dostęp: 2.11.2018 r.).
22 Ministerstwo ds. Imigracji, Uchodźców i Obywatelstwa Kanady.
124
Rozdział III. Korytarze humanitarne/PSPW jako bezpieczny...
uchodźca stanie się samowystarczalny wcześniej. Pomoc nie może jednak
trwać dłużej niż 36 miesięcy, na co wyrazić zgodę musi zarówno IRC-C, jak
i – co zrozumiałe – sam sponsor. W praktyce wiąże się ona z bardzo proza-
icznymi kwestiami, takimi jak: zapewnienie żywności, opłacenie czynszu oraz
innych codziennych wydatków na życie, dostarczenie odzieży, mebli i innych
artykułów gospodarstwa domowego, znalezienie tłumacza, wybór lekarza ro-
dzinnego i dentysty, pomoc w ubieganiu się o ubezpieczenie zdrowotne, za-
pisanie dzieci do szkoły, a dorosłych na szkolenie językowe, działania integra-
cyjne w obrębie wspólnoty, zapewnienie orientacji w zakresie usług banko-
wych, transportu etc., wreszcie – pomoc w znalezieniu zatrudnienia. Wniosek
z tego, że sponsor udziela kompleksowego wsparcia całej rodzinie.
Procedura włączenia do programu prywatnego sponsoringu przebiega we-
dług następującego schematu. Osoba zainteresowana zwraca się z właściwym
wnioskiem do IRC-C. Następnie urzędnik prowadzący sprawę, na podsta-
wie rozmowy z wnioskodawcą oraz dokumentacji uprzednio przez niego oraz
sponsora przedłożonej, a także dodatkowych dostępnych informacji (zwłasz-
cza nt. kraju pochodzenia), podejmuje ostateczną decyzję. Zanim to jednak
nastąpi, należy zaznaczyć, że aby zostać przesiedlonym do Kanady, wniosko-
dawca musi również przejść kontrolę medyczną, bezpieczeństwa i dopuszczal-
ności spełniania warunków programu, oraz dowieść, iż w Kanadzie po prostu
sobie poradzi (nie dotyczy to vulnerable persons). Brane jest tu pod uwagę po-
siadanie krewnych lub właśnie sponsora, znajomość (lub gotowość do nauki)
języka angielskiego lub francuskiego, dysponowanie określonymi kwalifika-
cjami, szeroko rozumiana życiowa zaradność. Gdy aplikuje rodzina, jej poten-
cjał oceniany jest łącznie. Szacuje się, że dotychczas z prywatnego sponsoringu
w Kanadzie skorzystało już blisko 300 tys. uchodźców, natomiast o programie
tym mówi się jako o projekcie przynoszącym obopólną korzyść23.
§ 5. Zakończenie
Przeprowadzone analizy, choć rzecz jasna o ograniczonym zasięgu, pozwa-
lają jednak sformułować kilka spostrzeżeń. Po pierwsze, mając na względzie
rezultat, którym jest sprawne udzielenie faktycznej pomocy osobom poszuku-
23 Dane za: https://www.cbc.ca/radio/thecurrent/the-current-for-december-12-2016-1.38896
(dostęp:
38/world-refugee-experts-consider-canada-s-private-sponsorship-model-1.3889664
2.11.2018 r.).
125
Część II. Unia Europejska i inne organizacje...
jącym międzynarodowej ochrony, należy uznać, że zarówno korytarze huma-
nitarne, jak i PSPW potencjalnie wydają się całkiem sensownym narzędziem
mającym jednak przede wszystkim subsydiarny charakter wobec międzynaro-
dowych zobowiązań państw. Wyraźnie należy bowiem podkreślić, że działal-
ność zaangażowanych organizacji, stowarzyszeń czy tym bardziej osób fizycz-
nych powinna odgrywać tu jedynie komplementarną rolę, nie zaś zdejmować
z rządzących ich obowiązek wynikający choćby z Konwencji genewskiej. Co
więcej, z uwagi na kwestie bezpieczeństwa (zarówno wewnętrznego państwa,
jak i samych beneficjentów programów) kooperacja z aparatem państwowym
jest tu po prostu niezbędna, natomiast rolą „sponsorów” powinno być jedynie
wsparcie finansowe oraz integracyjne osób objętych programem.
Po drugie, jeśli chodzi o możliwość „wkomponowania” omawianych na-
rzędzi w reformę CEAS, to – przy istnieniu dobrej woli przede wszystkim po
stronie państw członkowskich UE – wydaje się, że mechanizmy te wprowadzić
można stosunkowo łatwo. Obowiązki potencjalnych sponsorów mogłyby być
bowiem wywodzone z dotychczasowych dyrektyw: kwalifikacyjnej, recepcyj-
nej i proceduralnej, biorąc rzecz jasna pod uwagę fakt, iż reforma dotknęła
również samych narzędzi24. Co jednak najistotniejsze, zapewnienie legalnych
kanałów dostępu do Europy, np. poprzez sformalizowanie na poziomie UE
warunków udzielania wiz humanitarnych, najprawdopodobniej pozwoliłoby
zredukować skalę przepływów nieregularnych oraz – co nie mniej ważne –
skuteczniej zarządzać migracją25.
Wreszcie, biorąc pod uwagę subtelnie odmienne cele korytarzy humani-
tarnych oraz PSPW, wydaje się jednak, że działania te nie dość, że ze sobą nie
kolidują, to jeszcze w obecnej sytuacji mogą się w pewnym sensie dopełniać.
Na dowód tego warto przypomnieć międzynarodową wizję Global Compacts,
zawartą w Deklaracji nowojorskiej z 2016 r.26, w której ONZ sformułowała
24 Warto zaznaczyć, iż Komisja Europejska zdecydowała się w przypadku kwestii procedu-
ralnych oraz kwalifikacji dokonać zmiany form prawnych z wiążących państwa członkowskie co
do rezultatu dyrektyw na wiążące w całości rozporządzenia. Por. https://www.consilium.euro-
pa.eu/pl/policies/ceas-reform/ (dostęp: 2.11.2018 r.).
25 Humanitarian visas, European Added Value Assessment accompanying the European Par-
liament’s legislative own initiative report, EPRS, July 2018, http://www.europarl.europa.eu/cms-
data/150782/eprs-study-humanitarian-visas.pdf (dostęp: 2.11.2018 r.).
26 Mowa tu o Global Compact for Safe, Orderly and Regular Migration, którego tekst
uzgodniono w lipcu 2018 r. i który został przyjęty podczas międzyrządowej konferencji ONZ
w Maroku 10.12.2018 r. Por. https://refugeesmigrants.un.org/sites/default/files/180713_agreed_o-
utcome_global_compact_for_migration.pdf (dostęp: 20.12.2018 r.), oraz o Global Compact on
126
Rozdział III. Korytarze humanitarne/PSPW jako bezpieczny...
kluczowe założenia dotyczące z jednej strony współpracy na rzecz uchodźców,
z drugiej strony – na rzecz uporządkowanej, bezpiecznej i legalnej migracji.
Podkreślenia wymaga jednak przede wszystkim „część wspólna” powyższych
założeń, gdzie wielokrotnie nawiązywano do potrzeby współpracy z podmio-
tami prywatnymi i konieczności skorzystania z posiadanych przez nie środ-
ków.
Reasumując, zarówno korytarze humanitarne, jak i PSPW, pod warun-
kiem ubrania ich jednak w odpowiednie ramy prawne i organizacyjne (przede
wszystkim w zakresie wiedzy o ich potencjalnych beneficjentach oraz precy-
zyjnego dookreślenia obowiązków stron), jawią się przede wszystkim jako bar-
dzo pragmatyczne wyjście z mocno kryzysowej obecnie migracyjno-uchodź-
czej rzeczywistości.
Refugees, nad uzgodnieniem treści którego prace nadal jednak trwają. Szerzej zob. https://refuge-
esmigrants.un.org/refugees-compact (dostęp: 2.11.2018 r.).
127
Pobierz darmowy fragment (pdf)
