Aleksander Oleszko em. profesor doktor habilitowany nauk prawnych, profesor zwyczajny Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej w Lublinie; specjalizuje się w prawie obrotu nieruchomościami, prawie o księgach wieczystych i hipotece, prawie o notariacie oraz prawie rolnym.
Darmowy fragment publikacji:
PRAWO O NOTARIACIE
KODEKS
ETYKI ZAWODOWEJ
NOTARIUSZA
KSIĘGI WIECZYSTE
POSTĘPOWANIE
WIECZYSTOKSIĘGOWE
2. WYDANIE
wybór i opracowanie
Aleksander Oleszko
Radosław Pastuszko
Warszawa 2016
Stan prawny na 1 grudnia 2015 r.
z uwzględnieniem zmian, które wejdą w życie po 1 stycznia 2016 r.
Wydawca
Izabella Małecka
Redaktor prowadzący
Kinga Zając
Opracowanie redakcyjne
Ewa Adamska
Łamanie
Violet Design Wioletta Kowalska
Ta książka jest wspólnym dziełem twórcy i wydawcy. Prosimy, byś przestrzegał przysługujących
im praw. Książkę możesz udostępnić osobom bliskim lub osobiście znanym, ale nie publikuj jej
w internecie. Jeśli cytujesz fragmenty, nie zmieniaj ich treści i koniecznie zaznacz, czyje to dzieło.
A jeśli musisz skopiować część, rób to jedynie na użytek osobisty.
SZANUJMY PRAWO I WŁASNOŚĆ
Więcej na www.legalnakultura.pl
POLSKA IZBA KSIĄŻKI
© Copyright by
Wolters Kluwer SA, 2016
ISBN 978-83-264-9835-0
2. wydanie
Wydane przez:
Wolters Kluwer SA
Dział Praw Autorskich
01-208 Warszawa, ul. Przyokopowa 33
tel. 22 535 82 19
e-mail: ksiazki@wolterskluwer.pl
www.wolterskluwer.pl
księgarnia internetowa www.profi nfo.pl
Wykaz skrótów
Spis treści
Część pierwsza
Wprowadzenie
Rozdział 1
Źródła prawa zmieniające ustawy objęte zbiorem aktów prawnych
z uwzględnieniem przedmiotu regulacji oraz przepisów
intertemporalnych
1.1. Prawo o notariacie
1.2. Postępowanie wieczystoksięgowe
1.3. Księgi wieczyste
Rozdział 2
Prawo o notariacie
2.1. Standardy przygotowania do zawodu notariusza
2.2. Podmiotowe wyznaczenie kompetencji dokonywania
czynności notarialnych
2.3. Status organów samorządu notarialnego w postępowaniu
o powołanie (odwołanie) notariusza
2.4. Zmodyfikowane oraz nowe rodzaje czynności notarialnych
2.4.1. Obowiązki notariusza wyznaczające
nowe funkcje publiczne notariatu
2.4.2. Akt poświadczenia dziedziczenia
2.4.3. Europejskie poświadczenie spadkowe
2.4.4. Pozostałe czynności z zakresu prawa spadkowego
i rodzinnego
2.4.5. Elektroniczne czynności notarialne
2.4.5.1. Wniosek wieczystoksięgowy
2.4.5.2. Elektroniczne poświadczenie notarialne
9
13
13
15
16
17
17
18
19
22
22
23
27
29
30
30
32
5
Spis treści
2.5. Wpływ oraz znaczenie zmiany kompetencji dokonywania
czynności notarialnych dla kwalifikacji
statusu prawnego notariusza
2.6. Zmiana kompetencji notariusza jako wyraz wzmocnienia
autonomii woli stron
2.6.1. Konstytucyjne potwierdzenie notariatu jako instytucji
zaufania publicznego
2.6.2. Ocena bankowego tytułu egzekucyjnego
oraz notarialnego tytułu egzekucyjnego jako przedmiotu
obrotu prawnego
2.6.3. Notarialny tytuł egzekucyjny jako instrument prawny
gwarantujący zachowanie zasady równości stron
2.7. Znaczenie orzecznictwa dla kwalifikacji prawnej
statusu notariusza
2.8. Dokumenty notarialne w obrocie transgranicznym
2.8.1. Nazwa „dokument urzędowy”, „dokument pozasądowy”
w odniesieniu do czynności notarialnych
2.8.2. Doręczenie dokumentów notarialnych (dokumentów
pozasądowych) mających skutki transgraniczne
2.8.3. Uznanie na podstawie konstytutywnego orzeczenia
sądu polskiego oraz z mocy prawa
2.8.4. Uznanie dokumentu notarialnego w obrocie transgranicznym
na podstawie rozporządzenia nr 1215/2012
2.8.5. Odmowa uznania ze względu na wyłączną jurysdykcję
sądów polskich oraz na naruszenie
polskiego porządku prawnego
2.8.6. Uznanie obcego aktu poświadczenia dziedziczenia
a umowny dział spadku nieruchomości położonej w Polsce
2.8.7. Wydanie notarialnego europejskiego tytułu egzekucyjnego
2.9. Znaczenie nowelizacji kodeksu postępowania karnego
dla postępowania dyscyplinarnego
2.9.1. Autonomiczność sądownictwa dyscyplinarnego
wobec samorządu notarialnego
2.9.2. Znaczenie nowelizacji kodeksu postępowania karnego
dla zakresu postępowania karnego
Rozdział 3
Księgi wieczyste i hipoteka
3.1. Ustrój ksiąg wieczystych
3.2. Systemy prowadzenia ksiąg wieczystych – problem ustrojowy
oraz proceduralny
3.3. Informacyjno-prawne funkcje wpisów w księdze wieczystej
6
32
35
35
36
37
39
41
41
43
45
46
48
49
51
52
52
54
56
56
57
60
Rozdział 4
Postępowanie wieczystoksięgowe
4.1. Notariusz jako podmiot inicjujący
elektroniczne postępowanie wieczystoksięgowe
4.2. Legitymacja czynna wnioskodawcy
4.3. Obowiązek dołączenia do e-wniosku dokumentów
stanowiących podstawę wpisu
4.4. Kognicja sądu rozpoznającego wniosek
4.5. Rozszerzenie kognicji o wpis w księdze wieczystej
w związku z wprowadzeniem systemu teleinformatycznego
obsługującego postępowanie sądowe
Rozdział 5
Rejestr Spadkowy jako wspólny instrument notarialny i sądowy
Część druga
Akty prawne
Ustawa z dnia 14 lutego 1991 r. – Prawo o notariacie
Uchwała nr 19 z późniejszymi zmianami Krajowej Rady Notarialnej
z dnia 12 grudnia 1997 r. – Kodeks Etyki Zawodowej Notariusza
Ustawa z dnia 6 lipca 1982 r. o księgach wieczystych i hipotece
Rozporządzenie Ministra Sprawiedliwości z dnia 21 listopada 2013 r.
w sprawie zakładania i prowadzenia ksiąg wieczystych
w systemie informatycznym
Rozporządzenie Ministra Sprawiedliwości w sprawie
zakładania i prowadzenia ksiąg wieczystych
w systemie teleinformatycznym (projekt)
Ustawa z dnia 17 listopada 1964 r. – Kodeks postępowania cywilnego
(wyciąg)
Rozporządzenie Ministra Sprawiedliwości z dnia 20 października
2015 r. w sprawie sposobu wnoszenia pism procesowych
za pośrednictwem systemu teleinformatycznego obsługującego
postępowanie sądowe
Rozporządzenie Ministra Sprawiedliwości z dnia 22 września 2015 r.
w sprawie określenia wzoru wykazu inwentarza oraz sposobu
udostępniania druków tego wzoru
Spis treści
62
62
63
64
65
67
69
73
148
156
191
277
347
355
359
7
Wykaz skrótów
1. Źródła prawa
Konstytucja RP
k.c.
k.p.a.
k.p.c.
k.r.o.
pr. bank.
pr. up.
pr. restr.
– Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 2 kwiet-
nia 1997 r. (Dz. U. Nr 78, poz. 483 z późn. zm.)
– ustawa z dnia 23 kwietnia 1964 r. – Kodeks cywilny (tekst
jedn.: Dz. U. z 2014 r. poz. 121 z późn. zm.)
– ustawa z dnia 14 czerwca 1960 r. – Kodeks postępowania
administracyjnego (tekst jedn.: Dz. U. z 2013 r. poz. 267
z późn. zm.)
– ustawa z dnia 17 listopada 1964 r. – Kodeks postępo-
wania cywilnego (tekst jedn.: Dz. U. z 2014 r. poz. 101
z późn. zm.)
– ustawa z dnia 25 lutego 1964 r. – Kodeks rodzinny
i opiekuńczy (tekst jedn.: Dz. U. z 2015 r. poz. 583
z późn. zm.)
– ustawa z dnia 29 sierpnia 1997 r. – Prawo bankowe (tekst
jedn.: Dz. U. z 2015 r. poz. 128 z późn. zm.)
– ustawa z dnia 28 lutego 2003 r. – Prawo upadłościowe
(tekst jedn.: Dz. U. z 2015 r. poz. 233 z późn. zm.)
– ustawa z dnia 15 maja 2015 r. – Prawo restrukturyzacyj-
ne (Dz. U. poz. 978 z późn. zm.)
ustawa deregulacyjna – ustawa z dnia 13 czerwca 2013 r. o zmianie ustaw regu-
lujących wykonywanie niektórych zawodów (Dz. U.
poz. 829)
u.k.w.h.
TFUE
– ustawa z dnia 6 lipca 1982 r. o księgach wieczy-
stych i hipotece (tekst jedn.: Dz. U. z 2013 r. poz. 707
z późn. zm.)
– Traktat o funkcjonowaniu Unii Europejskiej (wersja
skonsolidowana: Dz. Urz. UE C 326 z 26.10.2012, s. 47)
9
Wykaz skrótów
Dz. U.
Dz. Urz. UE
EPS
KPP
M. Praw.
NPN
OSNC
OSNC-ZD
OSNKW
OSNP
OSP
OTK-A
APD
b.t.e.
e.p.w.
EPS
KRN
NSA
RIN
SO
SN
TK
TS
WSA
2. Czasopisma
– Dziennik Ustaw
– Dziennik Urzędowy Unii Europejskiej
– Europejski Przegląd Sądowy
– Kwartalnik Prawa Prywatnego
– Monitor Prawniczy
– Nowy Przegląd Notarialny
– Orzecznictwo Sądu Najwyższego. Izba Cywilna
– Orzecznictwo Sądu Najwyższego – Zbiór Dodatkowy
– Orzecznictwo Sądu Najwyższego. Izba Karna i Wojskowa
– Orzecznictwo Sądu Najwyższego. Izba Pracy, Ubezpie-
czeń Społecznych i Spraw Publicznych
– Orzecznictwo Sądów Polskich
– Orzecznictwo Trybunału Konstytucyjnego. Zbiór urzę-
dowy, Seria A
3. Pozostałe skróty
– akt poświadczenia dziedziczenia
– bankowy tytuł egzekucyjny
– elektroniczne postępowanie wieczystoksięgowe
– europejskie poświadczenie spadkowe
– Krajowa Rada Notarialna
– Naczelny Sąd Administracyjny
– rada izby notarialnej
– sąd okręgowy
– Sąd Najwyższy
– Trybunał Konstytucyjny
– Trybunał Sprawiedliwości Unii Europejskiej
– wojewódzki sąd administracyjny
Artykuły bez podania bliższego określenia oznaczają ustawę z dnia 14 lutego
1991 r. – Prawo o notariacie (tekst jedn.: Dz. U. z 2014 r. poz. 164 z późn. zm.).
Orzeczenia sądów administracyjnych, przy których nie podano adresu publi-
kacji, opublikowane są w Centralnej Bazie Orzeczeń Sądów Administracyjnych
http://orzeczenia.nsa.gov.pl.
10
Część pierwsza
Wprowadzenie
Rozdział 1
Źródła prawa zmieniające ustawy
objęte zbiorem aktów prawnych
z uwzględnieniem przedmiotu regulacji
oraz przepisów intertemporalnych
1.1. Prawo o notariacie
Po dniu 12 sierpnia 2014 r. Prawo o notariacie było nowelizowane
przez:
– ustawę z dnia 27 września 2013 r. o zmianie ustawy – Kodeks postę-
powania karnego oraz niektórych innych ustaw (Dz. U. poz. 1427)
z mocą od dnia 1 lipca 2015 r. w odniesieniu do obrońców obwinione-
go notariusza w postępowaniu dyscyplinarnym (art. 56);
– ustawę z dnia 23 października 2014 r. o odwróconym kredycie hipo-
tecznym (Dz. U. poz. 1585) z mocą od dnia 15 grudnia 2014 r. w odnie-
sieniu do obowiązku przesłania wypisu aktu notarialnego bankowi
w sytuacji rozporządzenia prawem w związku z odwróconym kredy-
tem hipotecznym (art. 92 § 7);
– ustawę z dnia 24 lipca 2015 r. o zmianie ustawy – Kodeks postępowania
cywilnego, ustawy – Prawo o notariacie oraz niektórych innych ustaw
(Dz. U. poz. 1137) z mocą od dnia 17 sierpnia 2015 r. w zakresie: posze-
rzenia katalogu czynności notarialnych o czynności dotyczące europej-
skiego poświadczenia spadkowego (art. 79 pkt 1b); formy protokołu
dla odmowy dokonania czynności notarialnej (art. 81a); uprawnień
osoby, której odmówiono dokonania czynności notarialnej oraz trybu
13
Część pierwsza. Wprowadzenie
złożenia zażalenia (art. 82–83); kręgu osób zainteresowanych w stosun-
ku do aktu poświadczenia dziedziczenia (art. 95aa); spisania protokołu
dziedziczenia (art. 95b); elementów protokołu dziedziczenia (art. 95c
§ 2 pkt 6); załączników do protokołu dziedziczenia (art. 95c § 4 pkt 2a);
projektu protokołu dziedziczenia (art. 95ca); uprawnienia notariusza
do żądania informacji lub wydania dokumentów stanowiących dowód
faktu istotnego dla sporządzenia aktu poświadczenia dziedziczenia
oraz udzielenie tekstu właściwego prawa obcego (art. 95da); trybu spo-
rządzenia aktu poświadczenia dziedziczenia (art. 95e); elementów aktu
poświadczenia dziedziczenia (art. 95f § 1 pkt 6 i 7a, uchylenie pkt 9);
europejskiego poświadczenia spadkowego (rozdział 3b, art. 95q–95x);
– ustawę z dnia 15 stycznia 2015 r. o zmianie ustawy – Kodeks postę-
powania cywilnego oraz niektórych innych ustaw (Dz. U. poz. 218)
z dniem 1 kwietnia 2016 r.1 w zakresie: opłaty sądowej od wniosku
o wpis do księgi wieczystej (w art. 7 § 2–3); przekazywania KRN przez
rady izb notarialnych informacji o notariuszach i zastępcach notarial-
nych (art. 37a); prowadzenia przez KRN w systemie teleinformatycz-
nym listy notariuszy oraz zastępców notarialnych (art. 41a); wskaza-
nia w katalogu czynności notarialnych składania wniosków o wpis
w księdze wieczystej wraz z dokumentami stanowiącymi podstawę
wpisu (art. 79 pkt 8a); składania wniosku o wpis w księdze wieczystej
za pośrednictwem systemu teleinformatycznego (art. 92 § 4–41);
– ustawę z dnia 15 maja 2015 r. – Prawo restrukturyzacyjne (Dz. U.
poz. 978) z mocą od dnia 1 stycznia 2016 r. w stosunku do elementów
aktu notarialnego obejmującego umowę deweloperską (art. 92 § 8–10);
– ustawę z dnia 10 lipca 2015 r. o zmianie ustawy – Kodeks cywilny, usta-
wy – Kodeks postępowania cywilnego oraz niektórych innych ustaw
(Dz. U. poz. 1311) z mocą od dnia 8 września 2016 r. w zakresie: ele-
mentów aktu poświadczenia dziedziczenia (art. 95f § 1 pkt 4); wpisu
aktu poświadczenia dziedziczenia do Rejestru Spadkowego oraz za-
rejestrowaniu aktu (art. 95h § 1–4); struktury Rejestru Spadkowego
(art. 95ha); prowadzenia przez KRN Rejestru Spadkowego (art. 95i);
postępowania w razie uchylenia zarejestrowanego aktu poświad-
czenia dziedziczenia (art. 95k § 1–2); elektronicznego poświadczenia
zgodności odpisu, wyciągu lub kopii (art. 97 § 2);
1 Zob. art. 19 pkt 3 ustawy z dnia 10 lipca 2015 r. o zmianie ustawy – Kodeks cywilny, ustawy
– Kodeks postępowania cywilnego oraz niektórych innych ustaw (Dz. U. poz. 1311).
14
Rozdział 1. Źródła prawa zmieniające ustawy objęte zbiorem aktów prawnych…
– ustawę z dnia 10 lipca 2015 r. o zmianie ustawy – Prawo o ustroju są-
dów powszechnych oraz niektórych innych ustaw (Dz. U. poz. 1224)
z dniem 1 stycznia 2016 r. w zakresie powołania asesorów sądowych
na stanowisko notariusza (art. 12 § 1 pkt 2a).
Przepis art. 10311 § 1 k.c., dodany przez ustawę z dnia 20 marca 2015 r.
o zmianie ustawy – Kodeks cywilny oraz niektórych innych ustaw (Dz. U.
poz. 539) z dniem 18 października 2015 r., stanowi podstawę możliwoś-
ci spisania w postaci protokołu przez notariusza wykazu inwentarza na
podstawie oświadczenia spadkobiercy, który przyjął spadek z dobro-
dziejstwem inwentarza, zapisobiercy windykacyjnego lub wykonawcy
testamentu (zob. także rozporządzenie Ministra Sprawiedliwości z dnia
22 września 2015 r. w sprawie określenia wzoru wykazu inwentarza oraz
sposobu udostępniania druków tego wzoru, Dz. U. poz. 1537). Przepis ten
poszerza kompetencję notariusza przy zachowaniu dotychczasowego ro-
dzaju czynności notarialnej, jaką jest protokół (art. 79).
Ustawa z dnia 25 września 2015 r. o zmianie ustawy – Prawo bankowe
oraz niektórych innych ustaw (Dz. U. poz. 1854) uchyliła art. 96–98, sta-
nowiące podstawę wystawiania bankowego tytułu egzekucyjnego (b.t.e.).
Oznacza to, że mimo braku nowelizacji Prawa o notariacie nastąpiło po-
szerzenie kompetencji zawodowych notariusza przy zachowaniu dotych-
czasowego rodzaju czynności notarialnej, tj. aktu notarialnego. Od daty
uchylenia (27 listopada 2015 r.) wskazanych przepisów notariusz uzyskuje
kompetencję sporządzania bankowego tytułu egzekucyjnego w postaci
aktu notarialnego.
1.2. Postępowanie wieczystoksięgowe
Przepisy kodeksu postępowania cywilnego w zakresie postępowania
wieczystoksięgowego zostały zmienione przez ustawę z dnia 15 stycznia
2015 r. o zmianie ustawy – Kodeks postępowania cywilnego oraz niektó-
rych innych ustaw (Dz. U. poz. 218):
– z mocą od dnia 20 marca 2015 r. w zakresie uprawnień referendarza
sądowego w postępowaniu wieczystoksięgowym (art. 5091 § 1);
– z mocą od dnia 1 kwietnia 2016 r. w odniesieniu do: wartości prawa
podlegającego ujawnieniu w księdze (uchylenie art. 6261 § 5); formy
wniosku o wpis oraz dokumentów załączonych do wniosku (art. 6262
§ 1–31); legitymacji wnioskodawcy (art. 6262 § 5); składania wniosku
15
Część pierwsza. Wprowadzenie
o wpis za pośrednictwem systemu teleinformatycznego przez notariu-
sza, komornika oraz naczelnika urzędu skarbowego oraz dołączonych
do wniosku dokumentów (art. 6264); określenia chwili wpływu wnios-
ku o wpis za pośrednictwem systemu teleinformatycznego (art. 6266
§ 11); zamieszczenia wzmianki o wniosku (art. 6267 § 2); kognicji sądu
wieczystoksięgowego oraz chwili dokonania wpisu (art. 6268); zakre-
su podmiotowego obowiązku zawiadomienia o dokonaniu wpisu
(art. 62610).
1.3. Księgi wieczyste
Ustawę o księgach wieczystych i hipotece poddano nowelizacjom
w drodze:
– ustawy z dnia 15 stycznia 2015 r. o zmianie ustawy – Kodeks postę-
powania cywilnego oraz niektórych innych ustaw (Dz. U. poz. 218)
z mocą od dnia 1 kwietnia 2016 r.2 w zakresie: przedmiotu ksiąg wie-
czystych (art. 1 ust. 2); wspólnej księgi wieczystej dla gruntu oddane-
go w użytkowanie wieczyste oraz znajdującego się na tym gruncie
budynku (art. 24 ust. 11); systemu teleinformatycznego (art. 251); do-
stępu sądów do bazy danych katastru nieruchomości (art. 27 ust. 4);
akt ksiąg wieczystych (art. 361, uchylenie art. 362); organizacji central-
nej bazy danych ksiąg wieczystych (art. 363); zakresu działania Cen-
tralnej Informacji Ksiąg Wieczystych (art. 364); stanu zagrożenia znisz-
czeniem zbioru ksiąg wieczystych (uchylenia art. 581 i 582),
– ustawy z dnia 15 maja 2015 r. – Prawo restrukturyzacyjne (Dz. U.
poz. 978) z mocą od dnia 1 stycznia 2016 r. w odniesieniu do rozpoczę-
cia biegu terminu do wykreślenia niektórych roszczeń (art. 19 ust. 3);
hipoteki łącznej (art. 76 ust. 5).
2 Zob. art. 19 pkt 3 ustawy z dnia 10 lipca 2015 r. o zmianie ustawy – Kodeks cywilny, ustawy
– Kodeks postępowania cywilnego oraz niektórych innych ustaw (Dz. U. poz. 1311).
16
Rozdział 2
Prawo o notariacie
2.1. Standardy przygotowania do zawodu notariusza
Zgodnie z art. 73 aplikację notarialną jako jeden ze sposobów przy-
gotowania do zawodu notariusza prowadzi RIN na podstawie programu
ustalonego przez KRN, zaś w świetle art. 75 Minister Sprawiedliwości
w rozporządzeniu z dnia 17 grudnia 2013 r. (Dz. U. poz. 1668) określił
organizację i przebieg aplikacji. Prowadzenie aplikacji uznane zostało
za publicznoprawny obowiązek organów samorządowych, od którego
ani samorząd, ani notariusz jako patron (§ 8 art. 71) nie mogą się uchy-
lić3. W ramach aplikacji aplikant ma obowiązek „zaznajomienia się z ca-
łokształtem pracy notariusza”, a także „jest obowiązany do zapoznania
się z czynnościami sądów w sprawach cywilnych, gospodarczych i wie-
czystoksięgowych” (art. 72 § 1). Rada izby notarialnej wydaje w terminie
14 dni zaświadczenie z „odbycia aplikacji” (§ 2 art. 72).
Na tle przyjętych uregulowań istnieje spór dotyczący rozumienia
pojęcia „odbycia aplikacji” oraz związanego z nim obowiązku wydania
zaświadczenia stwierdzającego spełnienie przez aplikanta powyższego
wymogu. W świetle orzecznictwa „odbycie aplikacji” wymaga skutecz-
nego działania aplikanta i przyswojenia wiedzy dotyczącej całokształtu
pracy notariusza, a także wiedzy z zakresu czynności podejmowanych
przez sądy w sprawach, w których notariusz będzie najściślej współdzia-
łał w zakresie swoich kompetencji. Aplikacja nie polega zatem tylko na
3 Por. wyrok SN z dnia 17 marca 2010 r., III ZS 7/09, OSNP 2011, nr 21–22, poz. 286.
17
Część pierwsza. Wprowadzenie
uczestniczeniu w procesie szkolenia w sposób bierny; aplikant nie jest bo-
wiem słuchaczem jakiegoś kursu zawodowego, a szkolenie nie może być
iluzoryczne4.
Obowiązki aplikanta nie mają jednak charakteru jednostronnego
(art. 72c). Również ustawodawca nakłada na organy samorządu szereg
obowiązków mających na celu ponoszenie odpowiedzialności za prze-
bieg aplikacji, w tym obowiązek wydania zaświadczenia, które legitymuje
aplikanta do przystąpienia do egzaminu notarialnego (art. 74a § 3). Zatem
określenie „obowiązek odbycia aplikacji”, które obliguje RIN do wydania
zaświadczenia (§ 2 art. 72), nie może mieć charakteru typowo formalnego,
lecz oznacza „kontrolę” samorządu, czy aplikant przyswoił sobie określo-
ną wiedzę i umiejętności objęte programem określonym uchwałą KRN5.
W przeciwnym wypadku wystarczyłoby złożenie np. egzaminu notarial-
nego bez odbycia aplikacji jako dostateczne i zarazem ostateczne kryte-
rium przydatności do zawodu6. Z tego też powodu KRN ma kompetencje
podjęcia uchwały o przeprowadzeniu kolokwium sprawdzającego wiedzę
aplikanta (art. 71 § 12 w zw. z art. 22a § 1), a przystąpienie do kolokwium
zależy od woli aplikanta7.
Wymóg odbycia aplikacji i zdania egzaminu notarialnego jako stan-
dard przygotowania do zawodu doznaje coraz szerszych wyjątków
(art. 12) w kolejnych nowelizacjach prawa o notariacie i odstępstwa od
powyższej zasady nie mają już charakteru wyjątku, a stają się równorzęd-
nym sposobem dojścia do stanowiska notariusza.
2.2. Podmiotowe wyznaczenie kompetencji
dokonywania czynności notarialnych
Dokonana ustawą z dnia 13 czerwca 2015 r. deregulacja zawodu
notariusza w zakresie podmiotowej kompetencyjności „powołania do
dokonywania czynności notarialnych” (art. 1 § 1 in principio) znala-
zła m.in. wyraz w poszerzeniu kategorii osób uprawnionych do tych
4 Tak m.in. wyrok NSA z dnia 5 maja 2015 r., II GSK 1422/14.
5 Uchwała KRN nr VIII/8/2014 z dnia 7 lutego 2014 r. w sprawie ustalenia i ogłoszenia jednoli-
tego tekstu uchwały w sprawie programu aplikacji notarialnej.
6 Z uzasadnienia powołanego wyżej wyroku NSA z dnia 5 maja 2015 r.
7 Wyrok NSA z dnia 5 maja 2015 r., II GSK 1283/14; por. także wyrok NSA z dnia 4 listopada
2013 r., II GSK 990/13.
18
Rozdział 2. Prawo o notariacie
czynności – zastępców notarialnych (art. 1 § 2 w zw. z art. 76a) oraz apli-
kantów notarialnych (art. 1 § 2 w zw. z art. 22a § 1)8.
Zmiany te można rozpatrywać co najmniej z dwóch punktów widze-
nia: pierwszego – zwiększenia przedsiębiorczości funkcjonowania kance-
larii notarialnych, gdyż notariusz w trybie art. 76a § 1 i 2 może zatrudnić
zastępcę (zastępców) i wraz z nim dokonywać czynności w ramach do-
konanego upoważnienia. Nie musi więc zmieniać sposobu prowadzenia
kancelarii w postaci spółki (art. 4 § 3), a upoważnienie zastępcy do „wy-
konywania czynności notarialnych” może mieć charakter blankietowy,
tzn. bez ograniczania go do poszczególnych rodzajów czynności (art. 79);
drugim – zwiększenie konkurencyjności funkcjonowania kancelarii, co
już przejawia się w obniżeniu profesjonalizmu zawodowego i zwiększe-
niem liczby postępowań dyscyplinarnych. Wynagrodzenie za dokonaną
czynność (art. 5 § 1) traktowane jest w zaostrzającej się konkurencji zawo-
dowej jako cena, choćby przynosiło najniższy przychód funkcjonowania
kancelarii.
Inną postacią deregulacji podmiotowej jest zrezygnowanie ze stano-
wiska asesora notarialnego i możliwość powołania na notariusza kandy-
data bezpośrednio po zdanym egzaminie (art. 10 § 1 w zw. z art. 11 pkt 5)9.
Kontynuacją tej negatywnej tendencji jest kolejna zmiana od dnia 1 stycz-
nia 2016 r. (art. 12 § 1 pkt 2a) przewidująca powołanie na notariusza bez eg-
zaminu asesora sądowego, który zajmował to stanowisko przez okres co
najmniej 2 lat. Nie można wykluczyć sytuacji, w których po dwóch latach
asesury sądowej kandydat nie będzie spełniał podstaw do mianowania na
urząd sędziego, ale spełni formalne przesłanki podmiotowe na stanowi-
sko notariusza.
2.3. Status organów samorządu notarialnego
w postępowaniu o powołanie (odwołanie) notariusza
Brzmienie przepisów art. 10 § 1 i 2 oraz art. 16 § 3 nie zmieniło się.
W postępowaniu o powołanie notariusza i wyznaczenie siedziby kan-
celarii oraz w razie jego odwołania (zmiany siedziby kancelarii) wyma-
gana jest opinia RIN, w okręgu której nastąpić ma wykonanie decyzji
8 Bliżej A. Oleszko, Charakter oraz status prawny zastępcy notarialnego, cz. I, NPN 2013, nr 4,
s. 5 i n. oraz cz. II, NPN 2014, nr 1, s. 5 i n.
9 Por. A. Oleszko, Klientelizm – przyszłość notariatu?, Lex Notariusz (w druku).
19
Część pierwsza. Wprowadzenie
administracyjnej Ministra Sprawiedliwości. Opinia nie ma charakteru
wiążącego dla organu decyzyjnego, a niewyrażenie opinii uważane jest
za wyrażenie opinii pozytywnej. Utrwalone w tej mierze orzecznictwo od
wejścia w życie ustawy z 1991 r. postępowanie opiniujące traktowało jako
postępowanie incydentalne, formalne w tym znaczeniu, że organ decyzyj-
ny miał obowiązek zwrócić się do RIN w przedmiocie opiniowania, jed-
nak sytuacja procesowa rady w obu wyżej wskazanych postępowaniach
miała charakter organu współdziałającego w rozumieniu art. 106 k.p.a.10
Dopiero uchwałą składu siedmiu sędziów NSA z dnia 22 września
2014 r.11 wyrażono następującą tezę: „Na podstawie art. 10 § 1 i art. 16
§ 3 w zw. z art. 106 i art. 28 k.p.a., izbie notarialnej przysługuje status stro-
ny w postępowaniu administracyjnym w sprawach w przedmiocie po-
wołania i odwołania notariusza”12. Tym samym po kilkudziesięciu latach
obowiązywania przepisów art. 10 § 1 i art. 16 § 3, NSA przychylił się do
stanowiska Sądu Najwyższego, iż przyznanie RIN statusu organu współ-
działającego w rozumieniu art. 106 k.p.a., nie sprzeciwia się uznaniu, że
izba notarialna ma interes prawny w powołaniu na notariusza i wyzna-
czeniu siedziby jego kancelarii (zmiany siedziby). Interes ten wyraża się
nie tylko w aspekcie wykonywania zawodu, ale dla izby nie jest obojętne
także, kto będzie członkiem samorządu, do którego przynależność jest
obowiązkowa (art. 26 § 1 w zw. z art. 14 § 1).
Stanowisko powiększonego składu NSA należy w pełni podzielić,
chociaż niektórym składom WSA w Warszawie oraz Ministrowi Spra-
wiedliwości z trudem przychodzi aprobowanie wskazanego statusu izby
notarialnej jako strony postępowania administracyjnego13. Omawiana
uchwała wymagać będzie od organu decyzyjnego, sądu, a także samej izby
notarialnej zdecydowanej zmiany optyki w przedmiocie konkretyzacji in-
teresu prawnego samorządu w obu postępowaniach administracyjnych.
Dotychczas ochrona interesu miała charakter jednostronny i eksponowała
10 A. Oleszko, Prawo o notariacie. Komentarz, cz. I, Warszawa 2011, s. 306 i cytowane tam orzecz-
11 II GPS 1/14 z krytyczną glosą S. Gajewskiego, OSP 2015, nr 2, poz. 12.
12 Pogląd ten nawiązuje do uchwały składu siedmiu sędziów SN z dnia 6 lutego 1996 r.,
III AZP 26/95, OSNP 1996, nr 12, poz. 164, która izbie notarialnej przyznała status strony postępowa-
nia o powołanie na stanowisko notariusza i wyznaczenie siedziby jego kancelarii. Sąd Najwyższy
w uzasadnieniu powołanej uchwały jednoznacznie wskazał, że gdyby ograniczyć rolę izby nota-
rialnej do wydawania niewiążącej opinii, to jej pozycja byłaby zdecydowanie słabsza niż każdej
innej strony postępowania. Opracowana do powyższej uchwały krytyczna glosa J. Borkowskiego,
OSP 1997, z. 1, poz. 20, nie wytrzymała próby czasu.
13 Por. np. wyrok NSA z dnia 29 stycznia 2015 r., II GSK 2726/14.
nictwo.
20
Rozdział 2. Prawo o notariacie
interes kandydata (art. 7 k.p.a.) z merytorycznej oceny wnioskodawcy nie
tylko w aspekcie zawodowym, ale także samorządowym – jako uczestnika
tego samorządu. Konkretyzacja tego interesu ze strony izby notarialnej
wymagać będzie większej aktywności w każdym z tych postępowań ad-
ministracyjnych i wykazywania realizacji zadań w interesie publicznym
i dla jego ochrony (por. art. 17 ust. 1 Konstytucji RP), która to działalność
obliguje samorząd w ramach wykonywania zadań państwa w zakresie
administracji publicznej przekazanych (zleconych) właśnie samorządo-
wi zawodowemu i wyznaczonej konstytucyjnie pieczy nad wykonywa-
niem sprawowanych obowiązków zawodowych oraz samorządowych
przez kandydata i wnioskodawcę tego postępowania14. Eksponowana
przez orzecznictwo sądowoadministracyjne potrzeba ochrony interesu
kandydata na notariusza (art. 7 k.p.a.) powinna być w większym stop-
niu równoważona i uświadamiana organowi decyzyjnemu oraz sądowi.
Statusu notariusza nie powinno identyfikować się ze świadczonymi przez
niego usługami i zabezpieczeniem „ciągłego” zaspokajania usług notarial-
nych, lecz w pierwszym rzędzie zwracać uwagę na przymioty podmiotowe
kandydata na notariusza jako przyszłego nosiciela władzy publicznej, choć
niesprawującego bezpośrednio władzy publicznej. Notariusz jako nosiciel
władzy publicznej obowiązany jest przede wszystkim do dokonywania
czynności notarialnych nie tylko w interesie uczestników czynności i po-
stępowania notarialnego, ale podstawową jego funkcją jest sprawowanie
jurysdykcji prewencyjnej i co najmniej ograniczenie powstawania sporu
o prawo wywołane sporządzonym aktem notarialnym czy też eliminacją
z obrotu prawnego dokumentu jako sprzecznego z prawem (art. 81). Reali-
zacja tego obowiązku objęta jest nadzorem samorządu jako instytucji pra-
wa publicznego odpowiedzialnej za realizację zleconych przez państwo
zadań, rozumianych szeroko, „warunkowanych jakością merytoryczną
przygotowania do zawodu przez osoby ubiegające się do dostępu do tego
zawodu”15.
14 Np. wyrok TK z dnia 26 marca 2008 r., K 4/07, OTK-A 2008, nr 2, poz. 28.
15 Z uzasadnienia powołanego wcześniej wyroku NSA z dnia 22 września 2014 r.
21
Część pierwsza. Wprowadzenie
2.4. Zmodyfikowane oraz nowe rodzaje
czynności notarialnych
2.4.1. Obowiązki notariusza wyznaczające
nowe funkcje publiczne notariatu
Najnowsze orzecznictwo, a zwłaszcza nowelizacje prawa o notariacie
z lat 2013–2015 wskazują na coraz ściślejsze iunctim między rodzajem czyn-
ności notarialnej a konkretyzacją statusu prawnego notariusza jako osoby
zaufania publicznego, nadając temu ostatniemu określeniu nową treść.
Kierunek tych zmian w jednoznaczny sposób eksponuje wzmocnienie
funkcji publicznej notariatu a notariusza jako nosiciela władzy publicznej
(ale nie organu władzy publicznej) w zakresie stosowania prawa. Istotne
w tej mierze znaczenie ma uchwała SN z dnia 18 grudnia 2013 r.16 W świetle
tej uchwały notariusz stosuje prawo w postępowaniu notarialnym, które
doprowadza do dokonania żądanej czynności notarialnej zgodnie z pra-
wem (art. 2 § 2) bądź odmowy sporządzenia dokumentu jako sprzecznego
z prawem (art. 81). Sąd Najwyższy w ten sposób wyznaczył notariuszowi
zakres zachowania wymogów zasady legalizmu oraz prewencji jurysdyk-
cyjnej jako organowi „co najwyżej quasi-sądowemu”. Niejako uzupełnie-
niem i dalszym sprecyzowaniem statusu zawodowego notariusza jest
powoływany już wyrok TK z dnia 13 stycznia 2015 r., według którego owe
„żądanie” strony (stron) dokonania danej czynności notarialnej należy oce-
niać w aspekcie obowiązku publicznoprawnego, gdyż odmowa sporządze-
nia dokumentu związana jest wyłącznie z treścią przepisu art. 81, chyba
że zachodzą inne negatywne ściśle określone przesłanki (np. art. 7 § 2 czy
brak porozumienia co do wynagrodzenia – art. 5 § 1). Kierunek ten nale-
ży akceptować i pozostaje w wyraźnej opozycji do incydentalnej uchwały
SN z dnia 23 września 2009 r.17, która przypisywała notariuszowi priorytet
przedsiębiorcy działającego na rynku usług notarialnych.
Współczesne nowelizacje art. 79 i dodanie zwłaszcza pkt 1a, 1b oraz
8a, jako nowych rodzajów czynności notarialnych, nie tylko stanowią
wolę ustawodawcy rozszerzenia kompetencji notariusza w zakresie
16 III CZP 82/13, OSNC 2014, nr 10, poz. 101, oraz glosy J. Masiubańskiego, Rejent 2014, nr 8,
s. 100 i n. i A. Oleszki, NPN 2014, nr 1, s. 63; zob. także wyrok TK z dnia 13 stycznia 2015 r., SK 34/12,
OTK 2015, nr 1, poz. 1.
17 Uchwała składu siedmiu sędziów SN z dnia 23 września 2009 r., I KZP 7/09, OSNKW 2009,
nr 10, poz. 83.
22
Rozdział 2. Prawo o notariacie
obrotu cywilnoprawnego, ale obrót ten wzmacniają przez nałożenie na
notariusza szeregu nowych (dodatkowych) obowiązków poszerzających
zasadę legalizmu postępowania notarialnego, w którym notariusz obligo-
wany jest podejmować z mocy ustawy wiele czynności urzędowych zwią-
zanych z dokonywaną czynnością notarialną.
Istotne rozszerzenie kompetencyjności zawodowej notariusza w no-
tarialnym postępowaniu spadkowym również z tzw. elementem obcym
nakazuje zachować właściwe granice obowiązków notariusza w sprawo-
waniu funkcji sądowych (np. obowiązek odpowiedniego stosowania prze-
pisów art. 673 i 674 k.p.c.). Granicą tą powinny być nie tylko brak sporu
o prawo18, ale nowe spojrzenie na wykładnię art. 80 § 2, której nie powin-
no się rozszerzać na elementy „czuwania”, ilekroć konflikt czy niepewność
stron co do dokonania czynności prawnej wymagałyby zachowania zasa-
dy kontradyktoryjności w rozumieniu procedury sądowej. Podstawę do
takiego twierdzenia można wyprowadzić m.in. z treści przepisu art. 95t
w zw. z art. 95u w odniesieniu do odmowy wydania EPS i przewidzianej
procedury postępowania zażaleniowego (art. 95x w zw. z art. 83).
2.4.2. Akt poświadczenia dziedziczenia
Notarialne stwierdzenie nabycia spadku (art. 95a i n.) jako równo-
prawne potwierdzenie następstwa prawnego spadkodawcy z sądowym
stwierdzeniem nabycia spadku (art. 669 w zw. z art. 667 k.p.c. oraz art. 95j
w zw. z art. 95p w zw. z art. 1025 § 2 k.c.) weszło w życie dnia 2 paździer-
nika 2008 r. W ten sposób polski ustawodawca włączył się w realizację
unijnego programu zwiększenia aktywności w rozszerzaniu m.in. współ-
pracy wymiaru sprawiedliwości przez dążenie do ustanowienia euro-
pejskiej przestrzeni sprawiedliwości ze szczególnym uwzględnieniem
prawa spadkowego oraz kompetencji notariatów w państwach członkow-
skich UE19. Kolejnym tego potwierdzeniem jest poszerzenie unifikacji pra-
wa unijnego o europejskim poświadczeniu spadkowym (zob. pkt 2.4.3).
Proces reformy prawa spadkowego objął także instytucję zapisu
windykacyjnego (art. 9811–9816 k.c.). Zmiany te spowodowały dodanie
18 A. Oleszko, Znaczenie i charakter braku sporu w postępowaniu notarialnym, Rejent 2015, nr 4, s. 9 i n.
19 Por. J. Pazdan, Ku jednolitemu międzynarodowemu prawu spadkowemu, Rejent 2005, nr 3, s. 9 i n.;
M. Pazdan, Zielona księga o dziedziczeniu i testamentach – propozycje odpowiedzi na pytania, Rejent 2006,
nr 5, s. 16 i n.
23
Część pierwsza. Wprowadzenie
art. 95aa § 1 w brzmieniu „Osobami zainteresowanymi w rozumieniu
niniejszego rozdziału są osoby, które mogą wchodzić w rachubę jako
spadkobiercy ustawowi i testamentowi, a także osoby, na których rzecz
spadkodawca uczynił zapisy windykacyjne”. W ten sposób wyłączono
wątpliwości w odniesieniu do konkretyzacji „osób zainteresowanych”
w notarialnym postępowaniu spadkowym oraz ich osobistej jednoczesnej
obecności przy spisywaniu protokołu dziedziczeniu. Zmiana jest tym bar-
dziej uzasadniona, że poszerzony został krąg osób, które mogą wchodzić
w rachubę jako spadkobiercy ustawowi (art. 931–935 k.c.), oraz osób, na
rzecz których spadkodawca uczynił zapisy windykacyjne (art. 9815 k.c.).
Istotnym novum w przestrzeganiu zasady legalizmu20 postępowania
spadkowego jest wprowadzenie możliwości spisania projektu protokołu
dziedziczenia na wniosek i przy udziale osoby zainteresowanej (art. 95b
w zw. z art. 95ca § 1 i 2). Nie jest to nowy rodzaj czynności notarialnej
ani też projekt czynności w rozumieniu art. 79 pkt 8. Projekt może spisać
każdy notariusz na życzenie (zlecenie)21 osoby zainteresowanej w miejscu
jej pobytu bez obecności pozostałych osób mogących wchodzić w rachubę
jako spadkobiercy (zapisobiercy windykacyjni). Wypis projektu protokołu
otrzymuje składający oświadczenie spadkowe i stanowi załącznik do pro-
tokołu dziedziczenia (art. 95ca § 4 zdanie drugie).
Charakter załącznika do protokołu dziedziczenia może wywoływać
wątpliwości z kilku powodów. Załącznik nie jest rodzajem czynności
notarialnej w znaczeniu nadanym przepisem art. 79. Nie może stano-
wić samodzielnego przedmiotu obrotu22, ale z drugiej strony należy do-
kumentowi temu przypisać moc dokumentu urzędowego (art. 2 § 2), ale
w ograniczonym i dotąd niespotykanym zakresie. Notariusz spisujących
protokół dziedziczenia na podstawie projektu protokołu (protokołów)
20 Do zasady legalizmu w postępowaniu notarialnym wielokrotnie odwołuje się uchwała SN
z dnia 18 grudnia 2013 r., III CZP 82/13, OSNC 2014, nr 10, poz. 101.
21 Zlecenie dokonania czynności notarialnej należy zrozumieć według wyroku TK z dnia
13 stycznia 2015 r., SK 34/12, OTK 2015, nr 1, poz. 1, wskazującego, że jest to swoisty stosunek
prawny podobny do stosunku zlecenia z przewagą elementów publicznoprawnych, które przema-
wiają za kwalifikacją stosunku łączącego notariusza ze stroną (stronami) jako stosunku publiczno-
prawnego. Pogląd ten, który akceptujemy, pozostaje w jednoznacznej opozycji do uchwały składu
siedmiu sędziów SN z dnia 23 września 2009 r., I KZP 7/09, OSNKW 2009, nr 10, poz. 83, która
wspomniany stosunek zlecenia zakwalifikowała jako umowę o charakterze cywilnoprawnym.
22 Por. np. motywy wyroku SN z dnia 26 września 2008 r., V CSK 91/08, OSNC-ZD 2009, nr 1,
poz. 24, w odniesieniu do oceny załączników do protokołu zgromadzenia wspólników spółki ak-
cyjnej, stanowiących treść uchwał podjętych na zgromadzeniu; bliżej A. Oleszko, Akty notarialne.
Komentarz, Warszawa 2015, s. 166 i n.
24
Rozdział 2. Prawo o notariacie
„przy udziale co najmniej jednej osoby zainteresowanej” (art. 95ca § 5)
powinien odmówić sporządzenia tej czynności, jeżeli osoba zainteresowa-
na po zapoznaniu się z treścią projektu protokołu będzie podważała jego
treść i w ten sposób dojdzie do „sporu o prawo” w postępowaniu nota-
rialnym, co wyklucza jego dalsze prowadzenie, a w każdym razie spisanie
protokołu dziedziczenia. Notariusz, nie mając instrumentów prawnych
weryfikacji rozbieżnych oświadczeń złożonych w projekcie (projektach)
protokołu, nie może być „związany” treścią takiego dokumentu, powo-
łując się na jego moc urzędową (art. 2 § 2). Innymi słowy notariusz ma
obowiązek weryfikacji projektu, gdyby jego treść pozostawała w sprzecz-
ności z innymi projektami bądź z oświadczeniem osoby zainteresowa-
nej, w obecności której spisywany jest protokół dziedziczenia i przez nią
podpisany. Dalsza wątpliwość może powstać, jeżeli notariusz w ramach
realizacji funkcji wyjaśniająco-doradczych (art. 80 § 2 i 3) przekona oso-
by zainteresowane do jednoczesnego stawiennictwa w celu wyjaśnienia
wątpliwości i spisania jednego protokołu dziedziczenia z pominięciem
kwestii spornych powstałych w związku z treścią projektu protokołu.
Uważamy, że taka „weryfikacja” jest dopuszczalna przy wyraźnym i jed-
noznacznym opisie okoliczności towarzyszących sporządzeniu protoko-
łu dziedziczenia. Skoro projekt protokołu jest załącznikiem do protokołu
dziedziczenia, to treść załącznika może ulec zmianie do czasu sporządze-
nia protokołu. Wymagać to będzie od notariusza dołożenia szczególnej
staranności zawodowej, jeżeli zważyć, że wśród wymogów formalnych
aktu poświadczenia dziedziczenia uchylony został pkt 9 § 1 art. 95f, a więc
wymóg „podpisu wszystkich biorących udział w spisaniu protokołu dzie-
dziczenia”. Nowelizację tę należy rozumieć w ten sposób, że ustawodaw-
ca zakłada sporządzenie aktu poświadczenia dziedziczenia na podstawie
przedłożonego wypisu projektu protokołu dziedziczenia oraz spisanego
na jego podstawie protokołu dziedziczenia w obecności co najmniej jed-
nej osoby zainteresowanej, która protokół ten podpisuje, czym daje wyraz
akceptacji projektu (projektów), z którym przed podpisaniem protokołu
się zapoznała, a notariusz zadośćuczynił obowiązkowi z art. 80 § 2.
Procedura sporządzenia aktu poświadczenia dziedziczenia oraz sam
dokument jako odrębny rodzaj czynności notarialnej (art. 79 pkt 1a), trak-
towany jako tzw. czynność notarialna złożona (protokół dziedziczenia, akt
oraz jego rejestracja), została poszerzona o projekt protokołu dziedzicze-
nia o charakterze załącznika do protokołu dziedziczenia, w którym nota-
riusz zamieszcza adnotację wymaganą art. 95g.
25
Część pierwsza. Wprowadzenie
Wbrew eksponowanemu przez część orzecznictwa oraz piśmienni-
ctwa usługowemu charakterowi dokonywanych czynności notarialnych
przepisy art. 95da oraz art. 95e § 1 umocowują notariusza jako „co najmniej
quasi-sąd”, a co z tym związane – notarialne postępowanie w sprawach
spadkowych staje się w coraz szerszym zakresie zbliżone do nieproceso-
wego postępowania sądowego. Znajduje to potwierdzenie w następują-
cych rozwiązaniach prawa o notariacie:
– brak wątpliwości co do istnienia jurysdykcji krajowej w odniesieniu
do dziedziczenia po spadkodawcy – cudzoziemcu (art. 95e § 2 pkt 4)
również w świetle treści właściwego prawa obcego (art. 95e § 1).
W celu stwierdzenia kompetencji w omawianym zakresie notariusz
może zwrócić się do stosownych organów administracji publicznej
oraz do Ministra Sprawiedliwości o udzielenie informacji co do pra-
wa obcego oraz stwierdzenia faktów istotnych dla wydania aktu po-
świadczenia dziedziczenia (art. 95da § 1 i 2),
– odpowiednie stosowanie przepisów art. 673 i 674 k.p.c. w celu doko-
nania ogłoszenia i wezwania spadkobierców do zgłoszenia się przy
wydaniu aktu poświadczenia dziedziczenia na rzecz Skarbu Państwa
lub gminy (uchylenie dotychczasowego pkt 3 § 2 art. 95e),
– uchylenie pkt 9 § 1 art. 95f należy rozpatrywać w kontekście § 2 tego
przepisu i związane jest z pytaniem co do odpowiedzialnego stosowa-
nia wymogu podpisu złożonego na sporządzonym akcie poświadczenia
dziedziczenia przez co najmniej osobę biorącą udział w dokonywaniu
tej czynności, na wniosek której czynność jest realizowana. Wykładnia
literalna oraz funkcjonalna przepisów art. 95ca § 5 i 6 w zw. z art. 95f
§ 1 po uchyleniu jego pkt 9 wskazywałyby, że wymóg podpisów prze-
widziany jest przy sporządzeniu projektu protokołu dziedziczenia oraz
protokołu dziedziczenia. Na tym etapie postępowania notariusz reali-
zuje funkcje wyjaśniająco-doradcze i w razie braku zgody między oso-
bami zainteresowanymi nie dochodzi do sporządzenia aktu poświad-
czeniowego. Treść aktu pod względem wymogów formalnych (art. 95f)
sporządzana jest w trybie urzędowym przez notariusza z wyłączeniem
jakiejkolwiek „usługi” wymagającej potwierdzenia złożonym podpi-
sem osoby zainteresowanej. Skoro jednak protokół dziedziczenia spisu-
je notariusz nie tylko w obecności, ale przy udziale co najmniej jednej
osoby zainteresowanej (art. 95ca § 5 in fine), oznacza to umieszczenie
w treści protokołu jej danych osobowych i złożenie przez nią podpisu
własnoręcznego. Notariusz, przystępując następnie do sporządzenia
26
Rozdział 2. Prawo o notariacie
aktu poświadczeniowego, działa jako osoba urzędowa. W czynności tej
nie biorą udziału osoby zainteresowane, które podpisały projekt proto-
kołu dziedziczenia oraz protokół dziedziczenia. Nie można jednak wy-
kluczyć sytuacji, że przy sporządzeniu aktu poświadczeniowego będą
mogły być obecne osoby zainteresowane, nawet umieszczone w kom-
parycji aktu, ale bez wymogu złożenia podpisu.
2.4.3. Europejskie poświadczenie spadkowe
Instytucja EPS uregulowana jest w rozporządzeniu nr 650/201223, które
stosuje się w polskim obszarze prawnym bezpośrednio. W zależności od
wyboru drogi jego uzyskania, stosuje się odpowiednio przepisy o stwierdze-
niu nabycia spadku i przedmiotu zapisu windykacyjnego (art. 11421 k.p.c.),
z uwzględnieniem dalszej regulacji przewidzianej w art. 11421 in fine
w zw. z art. 11422–11426 k.p.c.), bądź przepisy art. 95q–95x w razie uzyskania
notarialnego wydania tego dokumentu24. Notariusz nadto stosuje odpo-
wiednio przepisy art. 670, art. 672–674 oraz art. 676 k.p.c. (art. 95r).
Literalne brzmienie rozdziału 3b „Europejskie poświadczenie spadko-
we” należy interpretować odpowiednio wraz z postępowaniem o sporzą-
dzenie aktu poświadczenia dziedziczenia oraz z art. 79 pkt 1b. Ten ostatni
przepis nie posługuje się dotychczasową techniką wyszczególniania po-
szczególnych rodzajów czynności notarialnych. Omawiany rodzaj określa
następująco: „podejmuje czynności dotyczące europejskiego poświadcze-
nia spadkowego”. W kontekście art. 95t mogłoby to oznaczać, że „czyn-
ność EPS” nie jest czynnością ani jednorazową (jak np. sporządzenie aktu
notarialnego jako dokumentu urzędowego), ani także jednorodną w zna-
czeniu sporządzenia dokumentu o nazwie „EPS”. Określenie „czynności
dotyczące EPS” jest pewną zbiorczą nazwą obejmującą różne działania
notariusza związane bezpośrednio bądź pośrednio z wydaniem wyma-
ganego (nie zawsze zgodnie z żądaniem) dokumentu odnoszącego się do
23 Rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) nr 650/2012 z dnia 4 lipca 2012 r.
w sprawie jurysdykcji, prawa właściwego, uznawania i wykonywania orzeczeń, przyjmowania
i wykonywania dokumentów urzędowych dotyczących dziedziczenia oraz w sprawie ustanowie-
nia europejskiego poświadczenia spadkowego (Dz. Urz. UE L 201 z 27.07.2012, s. 107 z późn. zm.).
24 Zob. np. Nowe europejskie prawo spadkowe, red. nauk. M. Pazdan, J. Górecki, Warszawa 2015;
Unijne rozporządzenie spadkowe nr 650/2012. Komentarz, red. M. Załucki, Warszawa 2015; P. Czubik,
Czy polskiemu notariuszowi jest potrzebny status inicjującego postępowanie celem ustalenia treści prawa
obcego, NPN 2014, nr 4, s. 23 i n.
27
Część pierwsza. Wprowadzenie
stwierdzenia (niestwierdzenia) następstwa prawnego po spadkodawcy.
Czynnościami notarialnymi są zatem: wydanie EPS, jego sprostowanie,
zmiana lub uchylenie (por. art. 95v w zw. z art. 95q); przy czym zmiana lub
uchylenie EPS może nastąpić także z urzędu. Notariusz może dokonać
także zawieszenia skutków EPS (art. 95t). Każda z tych czynności dokony-
wana jest w postaci protokołu notarialnego (art. 95t in principio), którego
wypis zostaje doręczony (art. 95n § 1) wraz z poświadczonym odpisem
tego poświadczenia (§ 2 art. 95n).
W odróżnieniu od dotychczasowych rodzajów czynności notarialnych,
czynność polegająca na „podejmowaniu czynności dotyczących EPS” nie
ogranicza się do samego stwierdzenia nabycia spadku czy wydania wy-
pisu protokołu z pozostałych czynności podjętych przez notariusza, ale
notariusz z urzędu doręcza przedmiotowy wypis wraz z pouczeniem
o przysługującym osobie zainteresowanej prawie „złożenia” środka odwo-
ławczego. Uzasadnienie tych czynności notariusz sporządza w trybie i na
zasadach określonych w art. 95u. Stosownie do art. 95x § 1 na czynności
notariusza w przedmiocie wydania, sprostowania, zmiany lub uchylenia
albo zawieszenia skutków EPS przysługuje zażalenie, które rozpoznaje
sąd drugiej instancji (art. 95x § 2 i 3).
Przepisy art. 79 pkt 1b oraz art. 95t w zw. z art. 95w mogłyby wskazać,
że „podejmowanie czynności dotyczących EPS” obejmuje również „czyn-
ność odmowy jej dokonania”. Wszystkie te czynności notariusz stwierdza
w protokole, do którego nie stosuje się art. 92 § 1 pkt 7 i 8 oraz art. 94 § 1.
Oznacza to, że wśród wymogów formalnych nie wymaga się co do każde-
go z tych protokołów odczytania, a zatem i zamieszczenia klauzuli stwier-
dzającej to zdarzenie oraz złożenia podpisu osoby zainteresowanej. Można
mieć jednak wątpliwości, czy intencją ustawodawcy było specyfikowanie
odmowy wydania EPS jako samoistnego rodzaju czynności notarialnej.
Wykładnia systemowa odmowy sporządzenia żądanej czynności
(art. 82–93 oraz art. 81a) wskazywałaby (i za taką opcją się opowiadamy),
że „odmowa dokonania czynności notarialnej” nie jest odrębnym rodza-
jem czynności w rozumieniu art. 79 również w sytuacji opisanej w art. 95t.
Czynność ta jest po prostu odmową wydania EPS, ale sporządzoną w po-
staci protokołu notarialnego wraz z jego uzasadnieniem (art. 95u), ale czy
przedmiotowy protokół jest także czynnością notarialną – aktem notarial-
nym tylko z wyłączeniem stosowania art. 92 § 1 pkt 7 i 8 oraz art. 94 § 1,
czy innym dokumentem urzędowym niebędącym czynnością notarialną
legitymizując stanowisko notariusza. Innym niejako sposobem i trybem
28
Rozdział 2. Prawo o notariacie
odmowy jest czynność związana z niezłożeniem zaliczki na pokrycie
wydatków dotyczących wydania EPS (art. 95s w zw. z art. 95r). Trudno
akceptować rozwiązanie, w którym zamiarem ustawodawcy byłoby róż-
nicować charakter funkcji notariusza polegającej na odmowie dokonania
żądanej czynności. Konkludując, odmowa sama w sobie nie jest odrębną
czynnością notarialną, a jej udokumentowanie podejmowane jest przez
notariusza w trybie sporządzenia protokołu jako innej czynności urzędo-
wej niebędącej czynnością notarialną w rozumieniu art. 7925.
Postępowanie toczące się w trybie i na zasadach określonych w roz-
dziale 3b prawa o notariacie co do istoty jest postępowaniem urzędo-
wym poza samym jego wszczęciem. Wszelkie wątpliwości rozstrzygane
są w drodze pisemnej dokonywanej z urzędu przez notariusza (art. 95v)
bądź postępowania sądowego w wyniku złożenia zażalenia na czynność
notariusza (art. 95x). Czynności stwierdzonej w protokole notarialnym
wydanym w trybie art. 95c nie podpisuje osoba zainteresowana, tylko no-
tariusz. Protokół odmawiający dokonania każdej z powyższych czynności
wymienionych w art. 95t in principio sporządza wyłącznie notariusz. W po-
równaniu do protokołów stwierdzających dziedziczenie (zapis windyka-
cyjny) i wydanych w związku z „podejmowaniem czynności dotyczących
EPS” (art. 79 pkt 1b w zw. z art. 95t in principio), protokół stwierdzający
odmowę dokonania każdej z powyższych czynności nie jest czynnością
notarialną w ujęciu systemowym prawa o notariacie.
2.4.4. Pozostałe czynności z zakresu
prawa spadkowego i rodzinnego
Przy czynnościach EPS notariusz odpowiednio stosuje przepisy
art. 670, art. 672–674 i art. 676 k.p.c. w zakresie dotyczącym ogłoszeń.
Ma również obowiązek z urzędu badać okoliczności istotne dla podjęcia
czynności dotyczącej EPS, kto jest spadkobiercą, czy spadkodawca pozo-
stawił testament oraz wzywać do złożenia testamentu w kancelarii przez
25 Przepis art. 95t zdanie drugie należy wykładać w powiązaniu z art. 81a w ujęciu systemowym.
Również odmowę z art. 81 notariusz stwierdza w protokole, do którego nie stosuje się art. 92 § 1
pkt 7 i 8 oraz art. 94. Nie oznacza to, że stosuje się do protokołu pozostałe przepisy art. 92, a protokół jest
aktem notarialnym w rozumieniu pozostałych przepisów art. 92. Przecież do protokołu odmownego
nie stosuje się z samej istoty art. 92 § 3. Protokół należy traktować jako odrębną stwierdzającą czyn-
ność urzędową notariusza wymagającą odpowiedniego zachowania wymogów formalnych z art. 92
§ 1 i jest innym rodzajem protokołu, o którym mowa w art. 104 ma wyłącznie charakter dowodowy.
29
Część pierwsza. Wprowadzenie
osobę, co do której będzie uprawdopodobnione, że jest w posiadaniu te-
stamentu. Dokona również jego otwarcia i ogłoszenia (por. art. 670 k.p.c.).
Przy sporządzeniu APD notariusz odpowiednio stosuje art. 673
i 674 k.p.c. (art. 95e § 3 zdanie drugie).
Jeżeli osoba powołana jako wykonawca testamentu nie chce tego obo-
wiązku przyjąć, składa oświadczenie przed notariuszem (art. 987 k.c.).
Treść oświadczenia wymaga złożenia na piśmie z podpisem poświadczo-
nym przed notariuszem (art. 664 k.p.c.).
W razie niebezpieczeństwa grożącego bezpośrednio życiu matki,
dziecka lub mężczyzny, od którego dziecko pochodzi, oświadczenie ko-
nieczne do uznania ojcostwa może zostać zaprotokołowane przez nota-
riusza (art. 74 § 1 w zw. z art. 73 § 1–3 k.r.o.). Odpis protokołu notariusz
powinien niezwłocznie przekazać do urzędu stanu cywilnego właściwego
do sporządzenia aktu urodzenia dziecka (§ 3–4 art. 74 k.r.o.).
2.4.5. Elektroniczne czynności notarialne
2.4.5.1. Wniosek wieczystoksięgowy
Notariusz składa wniosek o wpis za pośrednictwem systemu telein-
formatycznego (e-wniosek); art. 6264 § 1 k.p.c. Chwilę wpływu wniosku
określa art. 6266 § 11 k.p.c., zaś skutki umieszczenia wniosku w księdze
– art. 6267 § 2 k.p.c. Zmiany te odpowiadają na istniejący już system e.p.w.
i wpisują się ogólniejszy system „Wprowadzenia e-usług w zakresie ksiąg
wieczystych” (druk sejmowy nr 2655). Notariusz jest uznany za „podmiot
publiczny” w rozumieniu ustawy z dnia 14 lutego 2005 r. o informatyza-
cji działalności podmiotów realizujących zadania publiczne (tekst jedn.:
Dz. U. z 2014 r. poz. 1114).
Wymóg złożenia e-wniosku w powyższym trybie nie został przejścio-
wo zharmonizowany z treścią dodanych przez art. 407 § 8–10 pr. restr.
§ 8 i 10 do art. 92, który przewiduje zamieszczenie wniosku o wpis w księ-
dze wieczystej w akcie notarialnym, który jest sporządzany w wersji pa-
pierowej do dnia 31 marca 2016 r.
Istotniejsza jest kwestia aktualności uchwały SN z dnia 8 marca
2013 r.26 w odniesieniu do e-wniosku jako odrębnego rodzaju czynności
26 III CZP 5/13, LEX nr 1294199.
30
Rozdział 2. Prawo o notariacie
notarialnej (art. 79 pkt 8a). Ustawa z dnia 15 stycznia 2015 r. dodała nie
tylko do art. 79 pkt 8a („składa wnioski o wpis w księdze wieczystej wraz
z dokumentami stanowiącymi podstawę wpisu w księdze wieczystej”, ale
znowelizowała przepis art. 6264 § 1 k.p.c., nakładając na notariusza „skła-
danie wniosku o wpis za pośrednictwem systemu teleinformatycznego”.
Wbrew literalnej wykładni art. 79 pkt 8a w zw. z art. 92 § 4 czynnością no-
tarialną jest tylko złożenie wniosku o wpis (e-wniosek) a nie „wraz z doku-
mentami stanowiącymi podstawę wpisu w księdze wieczystej”. Ta ostatnia
czynność w świetle art. 6264 § 3 k.p.c. jest inną czynnością urzędową nota-
riusza (czynnością procesową) i jego odrębnym obowiązkiem ustawowym
sankcjonowanym odpowiedzialnością prawną. Jest to odpowiedzialność
niezależna od prawidłowego złożenia e-wniosku.
Wymóg e-wniosku jest odrębnym rodzajem czynności notarial-
nej w rozumieniu art. 79 pkt 8a, którego tryb złożenia wyraża się nie
tylko w jego „złożeniu jako e-wniosku”, ale także w sporządzeniu
treści żądania. Innymi słowy e-wniosek jako czynność notarialna po-
lega na jego sporządzeniu i złożeniu we właściwym sądzie wieczy-
stoksięgowym. W porównaniu do dotychczasowych tzw. klasycznych
czynności notarialnych sporządzanych czy potwierdzanych w trybie
papierowym jako dokumencie urzędowym będącym przedmiotem
obrotu prawnego i dokonywanych zawsze na żądanie; e-wniosek no-
tariusz sporządza i przesyła z urzędu w ramach sprawowanej jurysdyk-
cji prewencyjnej. Podstawę tego obowiązku stanowią przepisy art. 80
§ 2 w zw. z art. 79 pkt 8a (notariusz jest powołany do czuwania nad tym,
by strony spełniły swój obowiązek wskazany w art. 35 u.k.w.h.) oraz
art. 92 § 4 w zw. z art. 6264 § 3 k.p.c. Przez nałożenie na notariusza wska-
zanych obowiązków dochodzi (w razie dokonania wpisu) do zmiany
uprawnionego wpisanego do księgi wieczystej. W ten sposób ustawo-
dawca czyni zadość wymogom bezpieczeństwa obrotu, realizując zasa-
dę zgodności treści księgi wieczystej z rzeczywistym stanem prawnym
(art. 3 u.k.w.h.).
Aktualne brzmienie art. 92 § 4 zdanie drugie rozszerza kompeten-
cje notariusza w przedmiocie e-wniosku, który może być sporządzony
i złożony w sądzie „na żądanie strony czynności notarialnej dokonania
także innego wpisu związanego z dokonaną czynnością”. W zakres tej
kompetencji będą wchodzić m.in. sytuacje rozrządzenia udziałem w nie-
ruchomości na podstawie aktu własności ziemi, która nie ma założonej
księgi wieczystej. Złożenie takiego wniosku na żądanie będzie oznaczało
31
Część pierwsza. Wprowadzenie
założenie księgi wieczystej dla „całej” nieruchomości, jeżeli wnioskodaw-
ca zna dane osobowe pozostałego współwłaściciela przedmiotowej nieru-
chomości oraz uiści wymaganą opłatę sądową od „całego” wniosku.
2.4.5.2. Elektroniczne poświadczenie notarialne
Przepis art. 97 § 2 będzie miał następujące brzmienie: „Elektronicz-
ne poświadczenie zgodności odpisu, wyciągu lub kopii z okazanym do-
kumentem notariusz opatruje bezpiecznym podpisem elektronicznym
weryfikowanym przy pomocy ważnego kwalifikowanego certyfikatu.
Elektronicznego poświadczenia nie opatruje się pieczęcią notariusza”.
Czynność ta ma wyłącznie charakter poświadczający i przyczyni się do
sprawniejszego obrotu dokumentami niewymagającej pogłębionej wery-
fikacji osobistej notariusza. Klauzula poświadczeniowa ma bowiem tylko
charakter dokumentu urzędowego złożonego na dokumencie prywatnym.
2.5. Wpływ oraz znaczenie zmiany kompetencji
dokonywania czynności notarialnych
dla kwalifikacji statusu prawnego notariusza
Przed omawianymi nowelizacjami prawa o notariacie status prawny
notariusza jako osoby zaufania publicznego doprecyzowywano w kie-
runku funkcjonariusza publicznego oraz przedsiębiorcy, upatrując w tym
„podziale” złożony charakter funkcji notariusza z opcją preferowania
efektywnego pod względem ekonomicznym funkcjonowania kancelarii
finansowanej z pobieranego umownego wynagrodzenia (art. 5 § 1). Ten
umowny sposób wynagrodzenia próbowano rozciągnąć również na obo-
wiązek (który nigdy nie był i nie jest przestrzegany) zawierania umowy
o charakterze cywilnoprawnym, której przedmiotem miałoby być okreś-
lenie rodzaju i treści dokonanej przez notariusza czynności notarialnej,
a wynagrodzenie miałoby stanowić postać ekwiwalentu za świadczo-
ną usługę27. Pogląd ten okazał się na tyle odosobniony28, że nie tylko nie
27 Tak zwłaszcza uchwała składu siedmiu sędziów SN z dnia 23 września 2009 r., I KZP 7/09,
OSNKW 2009, nr 10, poz. 83, z aprobującą glosą M. K. Kolasińskiego, PiP 2010, nr 7, s. 126 i n., oraz
krytyczną glosą Z. Bystrzyckiej, Rejent 2010, nr 4, s. 136 i n.
28 Por. zwłaszcza wyrok TK z dnia 13 stycznia 2015 r., SK 34/12, OTK 2015, nr 1, poz. 1.
32
wstrzymał przeciwnego kierunku orzecznictwa29, ale także nie wpłynął na
nowelizację prawa o notariacie w opisanym kierunku.
Rozdział 2. Prawo o notariacie
Okazuje się, że nie trzeba zmieniać przepisów regulujących dział I pra-
wa o notariacie „Ustrój notariatu”, żeby diametralnie nastąpiły modyfika-
cje funkcji notariatu jako instytucji nosiciela władzy publicznej w zakresie
stosowania przez notariusza prawa przy dokonywaniu czynności nota-
rialnych, których nowe rodzaje odpowiadają potrzebom społecznym
przy jednoczesnym wzmocnieniu bezpieczeństwa obrotu dokonywanego
z udziałem notariusza.
Na gruncie prawa o notariacie rozszerzenie rodzajów czynności no-
tarialnych odnosi się do: aktu poświadczenia dziedziczenia (art. 79 pkt 1a
od dnia 2 października 2008 r.), podejmowania czynności dotyczących eu-
ropejskiego poświadczenia spadkowego (art. 79 pkt 1b od dnia 17 sierpnia
2015 r.), składania wniosku o wpis w księdze wieczystej wraz z dokumen-
tami stanowiącymi podstawę wpisu w księdze wieczystej (art. 79 pkt 8a od
dnia 1 kwietnia 2016 r.).
Charakter aktu poświadczenia dziedziczenia jako tzw. czynności zło-
żonej (protokół dziedziczenia, akt poświadczeniowy oraz jego rejestracja)
został zasadniczo ukształtowany przez praktykę, orzecznictwo oraz piś-
miennictwo. Nowością wprowadzoną ustawą z dnia 24 lipca 1015 r. jest
możliwość – na wniosek osoby zainteresowanej – sporządzenia projektu
protokołu dziedziczenia (art. 95ca w zw. z art. 95e), który może dokonać
notariusz inny niż sporządzający akt poświadczenia dziedziczenia, z tym
że do sporządzonego aktu poświadczenia dziedziczenia dołącza się rów-
nież projekt protokołu (art. 95c § 4 pkt 2a). Odpowiednio do tego rozwią-
zania nadano nowe brzmienie art. 95b, z którego jednoznacznie wynika,
że po spisaniu protokołu dziedziczenia ten sam notariusz sporządza akt
poświadczeniowy przy uwzględnieniu projektu protokołu po wyraże-
niu zgody przez uczestników notarialnego postępowania spadkowego.
Wypis projektu protokołu stanowi załącznik do protokołu dziedziczenia
(art. 95ca § 4). Procedura tego postępowania stała się bardziej elastyczna
i odpowiada potrzebom sprawniejszego obrotu w kwestii wykazania na-
stępstwa prawnego po spadkodawcy.
Całkowitą nowością jest przepis art. 95da, który wprowadził postulo-
waną przez orzecznictwo poszerzoną zasadę obiektywizmu (art. 80 § 2)
29 Bliżej A. Oleszko, Akt notarialny jako podstawa odpowiedzialności prawnej notariusza, Warszawa
2015, s. 127 i n. i cytowane tam orzecznictwo.
33
Część pierwsza. Wprowadzenie
oraz legalizmu postępowania notarialnego30. Notariusz zobligowany zosta-
je do dokonania obiektywnej analizy danego zdarzenia prawnego w celu
ustalenia w możliwie pełniejszy (rzeczywisty) sposób stanu faktycznego
wykazania spadkowego następstwa prawnego przez możliwość zwraca-
nia się do organów administracji publicznej oraz organów wykonujących
zadania z zakresu administracji publicznej o „udzielenie informacji lub
wydanie dokumentów stanowiących dowód faktu istotnego dla sporzą-
dzenia aktu poświadczenia dziedziczenia”, do Ministra Sprawiedliwości
w celu „udzielenia tekstu właściwego prawa obcego”. Notariusz nie będzie
się mógł ekskulpować dokonaniem czynności notarialnej na podstawie
tzw. zapewnienia uczestnika postępowania, gdyż posiadał będzie dalsze
instrumenty prawne, za pomocą których ustali stan faktyczny zgodnie
z prawem (art. 2 § 2). Oznacza to także, że notariusz nie tylko przyjmuje
oświadczenia stron, ale ma obowiązek ich weryfikacji z urzędu, zasięgając
odpo
Pobierz darmowy fragment (pdf)
