Darmowy fragment publikacji:
Skrypty Becka
Adam Balicki
Magdalena Pyter
Prawo oświatowe
SKRYPTY BECKA
Prawo o(cid:286)wiatowe
Polecamy w serii:
M. Błaszczyk, M. Zbrojewska
KODEKS KARNY SKARBOWY, wyd. 1
R. Golat
PRAWO AUTORSKIE I PRAWA POKREWNE, wyd. 7
M. Kuć
PRAWNE PODSTAWY RESOCJALIZACJI, wyd. 1
M. Barzycka-Banaszczyk
PRAWO PRACY, wyd. 14
P. Zapadka, A. Mikos-Sitek
PRAWO FINANSÓW PUBLICZNYCH, wyd. 2
www.sklep.beck.pl
Prawo o(cid:286)wiatowe
dr Adam Balicki
dr hab. Magdalena Pyter
Uniwersytet Szczeci(cid:276)ski
i Instytut Nauk Prawnych PAN
3. wydanie
zmienione i uaktualnione
WYDAWNICTWO C.H. BECK
WARSZAWA 2011
Redakcja: Aneta Flisek
© Wydawnictwo C.H. Beck 2011
Wydawnictwo C.H. Beck Sp. z o.o.
ul. Bonifraterska 17, 00-203 Warszawa
Skład i łamanie: Wydawnictwo C.H. Beck
Druk i oprawa: P.W.P. INTERDRUK, Warszawa
ISBN 978-83-255-3159-1
ISBN 978-83-255-3160-7
SPIS TRE(cid:285)CI
Wykaz skrótów ............................................................................................................
Przedmowa ..................................................................................................................
Rozdział I. (cid:295)ródła prawa o(cid:286)wiatowego ....................................................................
§ 1. Poj(cid:266)cie i rodzaje prawa ......................................................................................
§ 2. Poj(cid:266)cie i podział (cid:296)ródeł prawa ...........................................................................
§ 3. Poj(cid:266)cie prawa o(cid:286)wiatowego ...............................................................................
§ 4. Konstytucja RP ..................................................................................................
§ 5. Ustawa ...............................................................................................................
I. Ustawa o systemie o(cid:286)wiaty ...........................................................................
II. Ustawa Karta Nauczyciela ............................................................................
§ 6. Inne (cid:296)ródła ..........................................................................................................
I. Rozporz(cid:261)dzenia ............................................................................................
II. Prawo wewn(cid:261)trzszkolne ...............................................................................
Rozdział II. System o(cid:286)wiaty .......................................................................................
§ 7. Poj(cid:266)cie i cele systemu o(cid:286)wiaty ..........................................................................
§ 8. Struktura systemu o(cid:286)wiaty ................................................................................
§ 9. Nadzór pedagogiczny ........................................................................................
§ 10. Kurator o(cid:286)wiaty .................................................................................................
Rozdział III. Zakładanie i prowadzenie szkół .........................................................
§ 11. Zadania organu prowadz(cid:261)cego .........................................................................
§ 12. Prowadzenie szkół przez jednostki samorz(cid:261)du terytorialnego ........................
I. Gmina ............................................................................................................
II. Powiat .............................................................................................................
III. Województwo ................................................................................................
IV. Mo(cid:298)liwo(cid:286)ć rozszerzenia zada(cid:276) o(cid:286)wiatowych ...............................................
V. Przekazanie szkoły do prowadzenia przez jednostk(cid:266) samorz(cid:261)du
terytorialnego innemu podmiotowi ...............................................................
VI. Likwidacja szkoły publicznej .......................................................................
§ 13. Prowadzenie szkół przez ministrów .................................................................
§ 14. Osoby fi zyczne i osoby prawne jako organy zakładaj(cid:261)ce i prowadz(cid:261)ce
szkoły ................................................................................................................
I. Podmioty uprawnione do prowadzenia szkół ...............................................
II. Zało(cid:298)enie szkoły niepublicznej ....................................................................
IX
XI
1
1
2
4
4
6
7
8
9
9
9
13
13
14
21
43
49
50
50
51
52
52
53
54
57
57
58
58
59
VI
Spis tre(cid:286)ci
Rozdział IV. Nauczyciele ............................................................................................
§ 15. Status prawny nauczyciela ................................................................................
§ 16. Prawa i obowi(cid:261)zki nauczycieli ..........................................................................
I. Doskonalenie zawodowe ...............................................................................
II. Obowi(cid:261)zek realizacji podstawy programowej .............................................
III. Uprawnienia socjalne ....................................................................................
IV. Ocena pracy nauczyciela ..............................................................................
V. Odpowiedzialno(cid:286)ć dyscyplinarna ................................................................
§ 17. Awans zawodowy nauczycieli ...........................................................................
I. Organy nadaj(cid:261)ce stopnie awansu zawodowego ............................................
II. Sta(cid:298) ................................................................................................................
III. Tryb awansu zawodowego dyrektorów ........................................................
IV. Tryb awansu nauczycieli oddelegowanych do pracy w zwi(cid:261)zkach
zawodowych ..................................................................................................
V. Tryb awansu nauczycieli zatrudnionych na stanowiskach w urz(cid:266)dach .......
VI. Komisje egzaminacyjne i kwalifi kacyjne ....................................................
VII. Eksperci do spraw awansu zawodowego nauczycieli ...................................
VIII. Nadzór nad nadawaniem stopni awansu zawodowego nauczyciela .............
§ 18. Kwalifi kacje .......................................................................................................
I. Wymagania kwalifi kacyjne ..........................................................................
II. Uzyskiwanie kwalifi kacji .............................................................................
§ 19. Zatrudnianie i zwalnianie .................................................................................
I. Zawarcie stosunku pracy ..............................................................................
II. Zatrudnianie nauczycieli katechetów ...........................................................
III. Przeniesienie nauczyciela .............................................................................
IV. Rozwi(cid:261)zanie stosunku pracy z nauczycielem zatrudnionym
na podstawie mianowania .............................................................................
V. Rozwi(cid:261)zanie umowy o prac(cid:266) z nauczycielem zatrudnionym
na podstawie umowy o prac(cid:266) na czas nieokre(cid:286)lony .....................................
VI. Rozwi(cid:261)zanie stosunku pracy w trybie art. 20 Karty Nauczyciela ...............
VII. Terminy rozwi(cid:261)zania stosunku pracy ..........................................................
VIII. Stan nieczynny ..............................................................................................
IX. Wyga(cid:286)ni(cid:266)cie stosunku pracy z mocy prawa .................................................
§ 20. Warunki pracy ...................................................................................................
I. Czas pracy .....................................................................................................
II. Pensum ..........................................................................................................
III. Urlop wypoczynkowy ..................................................................................
IV. Urlop macierzy(cid:276)ski .......................................................................................
V. Urlop wychowawczy .....................................................................................
VI. Inne urlopy płatne .........................................................................................
VII. Urlopy bezpłatne ...........................................................................................
VIII. Urlop dla poratowania zdrowia ....................................................................
IX. Rada pedagogiczna .......................................................................................
Rozdział V. Uczniowie ................................................................................................
§ 21. Obowi(cid:261)zki edukacyjne ......................................................................................
I. Wychowanie przedszkolne ...........................................................................
61
62
65
66
68
69
72
78
80
80
81
88
88
89
89
91
93
95
95
97
98
99
101
102
103
104
104
105
106
106
107
107
108
110
112
112
112
113
113
114
117
118
118
Spis tre(cid:286)ci
II. Obowi(cid:261)zek rocznego wychowania przedszkolnego .....................................
III. Kontrola spełniania obowi(cid:261)zku rocznego przygotowania przedszkolnego .
IV. Obowi(cid:261)zek szkolny .......................................................................................
V. Obowi(cid:261)zek nauki ..........................................................................................
VI. Spełnianie obowi(cid:261)zków szkolnych poza placówk(cid:261) o(cid:286)wiatow(cid:261) ....................
VII. Kształcenie specjalne ....................................................................................
§ 22. Promowanie i klasyfi kowanie ...........................................................................
I. Ocenianie post(cid:266)pów w nauce .......................................................................
II. Promowanie w szkołach dla dorosłych ........................................................
III. Ocenianie zachowania ..................................................................................
§ 23. Egzaminy zewn(cid:266)trzne .......................................................................................
I. Centralna Komisja Egzaminacyjna ..............................................................
II. Okr(cid:266)gowe Komisje Egzaminacyjne .............................................................
III. Egzaminatorzy ..............................................................................................
IV. Sprawdzian w VI klasie szkoły podstawowej ..............................................
V. Egzamin gimnazjalny ...................................................................................
VI. Egzamin maturalny .......................................................................................
VII. Egzaminy potwierdzaj(cid:261)ce kwalifi kacje zawodowe ......................................
VIII. Egzaminy eksternistyczne ............................................................................
§ 24. Nauczanie religii ................................................................................................
I. Organizacja katechizacji szkolnej ................................................................
II. Prawo do dni wolnych na odbycie rekolekcji wielkopostnych .....................
III. Ocena z religii ...............................................................................................
§ 25. Pomoc materialna dla uczniów .........................................................................
I. Uczniowie uprawnieni do uzyskania pomocy ..............................................
II. Stypendium szkolne ......................................................................................
III. Zasiłek szkolny .............................................................................................
IV. Tryb przyznawania (cid:286)wiadcze(cid:276) socjalnych ...................................................
V. Stypendia motywacyjne ...............................................................................
Rozdział VI. Dyrektor szkoły ....................................................................................
§ 26. Status prawny dyrektora szkoły ........................................................................
§ 27. Powierzenie stanowiska i odwołanie z funkcji .................................................
§ 28. Kompetencje dyrektora szkoły .........................................................................
Rozdział VII. Organy kolegialne w systemie o(cid:286)wiaty ............................................
§ 29. Krajowa Rada O(cid:286)wiatowa .................................................................................
§ 30. Samorz(cid:261)dowe rady o(cid:286)wiatowe ..........................................................................
§ 31. Rada szkoły .......................................................................................................
§ 32. Rada rodziców ...................................................................................................
§ 33. Samorz(cid:261)d uczniowski ........................................................................................
§ 34. Wspieranie systemu o(cid:286)wiaty .............................................................................
Indeks rzeczowy ..........................................................................................................
VII
118
119
121
124
129
132
133
134
138
138
139
140
141
142
143
144
145
145
146
146
147
148
148
148
149
149
150
151
151
153
153
157
162
167
167
169
170
175
181
182
185
WYKAZ SKRÓTÓW
DodWynU ..................... ustawa z 12.12.1997 r. o dodatkowym wynagrodzeniu rocznym
dla pracowników jednostek sfery bud(cid:298)etowej (Dz.U. Nr 160,
poz. 1080 ze zm.)
EgzAdmU ..................... ustawa z 17.6.1966 r. o post(cid:266)powaniu egzekucyjnym w admini-
Fund(cid:285)wSocU ................ ustawa z 4.3.1994 r. o zakładowym funduszu (cid:286)wiadcze(cid:276) socjal-
stracji (tekst jedn. Dz.U. z 2005 r. Nr 229, poz. 1954 ze zm.)
nych (tekst jedn. Dz.U. z 1996 r. Nr 70, poz. 335 ze zm.)
KartaNU ....................... ustawa z 26.1.1982 r. – Karta Nauczyciela (tekst jedn. Dz.U.
KC ................................. ustawa z 23.4.1964 r. – Kodeks cywilny (Dz.U. Nr 16, poz. 93
z 2006 r. Nr 97, poz. 674 ze zm.)
ze zm.)
KP ................................. ustawa z 26.6.1974 r. – Kodeks pracy (tekst jedn. Dz.U. z 1998 r.
Nr 21, poz. 94 ze zm.)
KPA ............................... ustawa z 14.6.1969 r. – Kodeks post(cid:266)powania administracyjnego
KPC ............................... ustawa z 17.11.1964 r. – Kodeks post(cid:266)powania cywilnego (Dz.U.
(tekst jedn. Dz.U. z 2000 r. Nr 98, poz. 1071 ze zm.)
Nr 43, poz. 296 ze zm.)
MEN .............................. Minister Edukacji Narodowej
NSA ............................... Naczelny S(cid:261)d Administracyjny
OSNAP ......................... Orzecznictwo S(cid:261)du Najwy(cid:298)szego. Izba Administracyjna i Pracy
OSNC ............................ Orzecznictwo S(cid:261)du Najwy(cid:298)szego. Izba Cywilna
OSNP ............................ Orzecznictwo S(cid:261)du Najwy(cid:298)szego. Izba Pracy, Ubezpiecze(cid:276) Spo-
łecznych i Spraw Publicznych
OSP ............................... Orzecznictwo S(cid:261)dów Polskich
PiZS .............................. Praca i Zabezpieczenie Społeczne
PracSamU ..................... ustawa z 21.11.2008 r. o pracownikach samorz(cid:261)dowych (Dz.U.
Nr 223, poz. 1458 ze zm.)
rozp. .............................. rozporz(cid:261)dzenie
SGminnyU .................... ustawa z 8.3.1990 r. o samorz(cid:261)dzie gminnym (tekst jedn. Dz.U.
SN ................................. S(cid:261)d Najwy(cid:298)szy
SysO(cid:286)wU ....................... ustawa z 7.9.1991 r. o systemie o(cid:286)wiaty (tekst jedn. Dz.U.
z 2001 r. Nr 142, poz. 1591 ze zm.)
z 2004 r. Nr 256, poz. 2572 ze zm.)
X
Wykaz skrótów
(cid:285)wRodzU ...................... ustawa z 28.11.2003 r. o (cid:286)wiadczeniach rodzinnych (tekst jedn.
Dz.U. z 2006 r. Nr 139, poz. 992 ze zm.)
WSA .............................. Wojewódzki S(cid:261)d Administracyjny
WymDyrR .................... rozporz(cid:261)dzenie Ministra Edukacji Narodowej z 27.10.2009 r.
w sprawie wymaga(cid:276), jakim powinna odpowiadać osoba zajmu-
j(cid:261)ca stanowisko dyrektora oraz inne stanowisko kierownicze
w poszczególnych typach publicznych szkół i rodzajach publicz-
nych placówek (Dz.U. Nr 184, poz. 1436)
wyr. ............................... wyrok
PRZEDMOWA
Prawo o(cid:286)wiatowe reguluje funkcjonowanie szkół, placówek, obowi(cid:261)zek szkolny i nauki,
jak te(cid:298) status prawny nauczycieli. Jako takie jest cz(cid:266)(cid:286)ci(cid:261) prawa administracyjnego, jednak
wiele jego regulacji odnosi si(cid:266) równie(cid:298) do innych gał(cid:266)zi prawa, takich jak: prawo konstytu-
cyjne, prawo pracy, prawo cywilne czy prawo karne. Zło(cid:298)ono(cid:286)ć problematyki prawa o(cid:286)wiato-
wego powoduje, (cid:298)e biegłe poruszanie si(cid:266) w jego problematyce niejednokrotnie mo(cid:298)e sprawiać
trudno(cid:286)ci. Z drugiej strony, regulacje prawa o(cid:286)wiatowego dotycz(cid:261) bardzo wielu podmiotów:
dyrektorów szkół, pracowników jednostek samorz(cid:261)du terytorialnego, nauczycieli, jak te(cid:298) sa-
mych uczniów i rodziców. Podstawowymi (cid:296)ródłami prawa o(cid:286)wiatowego w Polsce s(cid:261): ustawa
z 7.9.1991 r. o systemie o(cid:286)wiaty (tekst jedn. Dz.U. z 2004 r. Nr 256, poz. 2572 ze zm.) oraz
ustawa z 26.1.1982 r. – Karta Nauczyciela (tekst jedn. Dz.U. z 2006 r. Nr 97, poz. 674 ze zm.).
Warto zaznaczyć, (cid:298)e przepisy dotycz(cid:261)ce o(cid:286)wiaty umiejscowione s(cid:261) równie(cid:298) w innych aktach
prawnych na ró(cid:298)nych szczeblach hierarchii (cid:296)ródeł prawa – od prawa powszechnie obowi(cid:261)-
zuj(cid:261)cego po przepisy prawa o charakterze wewn(cid:266)trznym. Specyfi czn(cid:261) rol(cid:266) odgrywa prawo
wewn(cid:261)trzszkolne w postaci statutów szkół, czy wewn(cid:261)trzszkolnych systemów oceniania.
Mo(cid:298)na równie(cid:298) wskazać liczne orzecznictwo dotycz(cid:261)ce o(cid:286)wiaty. Znajd(cid:261) si(cid:266) tu orzeczenia
Naczelnego S(cid:261)du Administracyjnego, S(cid:261)du Najwy(cid:298)szego, jak te(cid:298) Trybunału Konstytucyj-
nego. Znaczenie maj(cid:261) równie(cid:298) rozstrzygni(cid:266)cia nadzorcze wojewodów.
Prawo o(cid:286)wiatowe charakteryzuje si(cid:266) w ostatnim okresie bardzo du(cid:298)(cid:261) dynamik(cid:261) zmian,
co dodatkowo utrudnia jego poznanie i stosowanie. Zmiany dotycz(cid:261) zarówno funkcjonowa-
nia szkół, jak te(cid:298) statusu zawodowego nauczycieli.
Niniejsza publikacja podejmuje pierwsz(cid:261) prób(cid:266) cało(cid:286)ciowego spojrzenia na problema-
tyk(cid:266) prawa o(cid:286)wiatowego. Jej ramy niestety nie pozwoliły na szczegółowe przedstawienie
wszystkich zagadnie(cid:276) zwi(cid:261)zanych z problematyk(cid:261) o(cid:286)wiatow(cid:261). Jednak publikacja zawie-
ra najwa(cid:298)niejsze przepisy dotycz(cid:261)ce funkcjonowania szkół, przepisy odnosz(cid:261)ce si(cid:266) do
uczniów, rodziców, jak te(cid:298) nauczycieli i organów prowadz(cid:261)cych oraz nadzoru pedagogicz-
nego. Zapoznanie si(cid:266) z publikacj(cid:261) gwarantuje poznanie i zrozumienie przepisów polskiego
prawa o(cid:286)wiatowego, dlatego niniejsza ksi(cid:261)(cid:298)ka powinna być cenn(cid:261) pomoc(cid:261) w pracy dla osób
stosuj(cid:261)cych w praktyce przepisy prawa o(cid:286)wiatowego – pracowników jednostek samorz(cid:261)du
terytorialnego, nadzoru pedagogicznego, dyrektorów szkół oraz nauczycieli. Informacje
zawarte w publikacji b(cid:266)d(cid:261) równie(cid:298) pomocne dla studentów wszystkich kierunków studiów
kształc(cid:261)cych nauczycieli oraz dla studentów kierunków prawa i administracji. Publikacja
powinna pomóc w odpowiedziach na pytania stawiane zarówno przez rodziców, jak równie(cid:298)
uczniów.
XII
Przedmowa
Autorzy wyra(cid:298)aj(cid:261) nadziej(cid:266), (cid:298)e oddawana do r(cid:261)k Czytelników ksi(cid:261)(cid:298)ka w pełni sprosta ich
oczekiwaniom. Jednocze(cid:286)nie – w zwi(cid:261)zku z ci(cid:261)gł(cid:261) ewolucj(cid:261) prawa o(cid:286)wiatowego – autorzy
zakładaj(cid:261), (cid:298)e publikacja stanowi wst(cid:266)p do kolejnych, pogł(cid:266)bionych bada(cid:276) w tej dziedzinie.
Magdalena Pyter
Adam Balicki
ROZDZIAŁ I
(cid:295)RÓDŁA PRAWA O(cid:285)WIATOWEGO
Literatura: P. Bałaban, Polskie problemy ustrojowe – Konstytucja, (cid:296)ródła prawa, samorz(cid:261)d
terytorialny, prawa człowieka, Warszawa 2003; B. Banaszak, Prawo konstytucyjne, Warszawa
2004; A. D(cid:266)bi(cid:276)ski, Rzymskie prawo prywatne. Kompendium, wyd. 4, Warszawa 2008; D. Dudek,
Prawo konstytucyjne w zarysie. Wybór (cid:296)ródeł, Lublin 2002; Encyklopedia samorz(cid:261)du terytorial-
nego, K. Miaskowska-Daszkiewicz, B. Szmulik (red.), Warszawa 2010; L. Garlicki, Polskie pra-
wo konstytucyjne. Zarys wykładu, wyd. 12, Warszawa 2008; R. Kwiecie(cid:276), Miejsce umów mi(cid:266)-
dzynarodowych w porz(cid:261)dku prawnym pa(cid:276)stwa polskiego, Warszawa 2000; Leksykon obywatela,
S. Serafi n, B. Szmulik (red.), Warszawa 2008; Leksykon prawa administracyjnego, E. Bojanows-
ki, K. (cid:297)ukowski (red.), Warszawa 2009; Mała encyklopedia prawa, U. Kalina-Prasznic (red.),
Warszawa 2005; Z. Muras, Podstawy prawa, Warszawa 2008; M. Pilich, Ustawa o systemie
o(cid:286)wiaty. Komentarz, wyd. 3, Warszawa 2009; E. Ura, E. Ura, Prawo administracyjne, wyd. 5,
Warszawa 2004; J. Wilk, Akt prawa miejscowego jako forma prawna, Nowe Zeszyty Samorz(cid:261)-
dowe 2009, Nr 6, poz. 96; P. Sarnecki, Prawo konstytucyjne RP, Warszawa 2010; Współczesne
problemy prawa o(cid:286)wiatowego, M. Pyter (red.), Lublin 2009; J. Zimmermann, Prawo administra-
cyjne, Warszawa 2010;.
§ 1. Poj(cid:266)cie i rodzaje prawa
Termin „prawo” jest wieloznaczny i w zwi(cid:261)zku z tym mo(cid:298)e nasuwać pewne
problemy przy próbie jego defi nicji. Je(cid:286)li posługujemy si(cid:266) tym poj(cid:266)ciem na gruncie
nauk prawnych, to najcz(cid:266)(cid:286)ciej prawo jest uto(cid:298)samiane z konkretn(cid:261) norm(cid:261) prawn(cid:261),
przepisem prawa lub (cid:296)ródłem.
Poj(cid:266)cie prawa mo(cid:298)emy ulokować w dwóch grupach:
1) normatywnej, która ujmuje prawo jako całokształt reguł okre(cid:286)laj(cid:261)cych po(cid:298)(cid:261)da-
ne zachowanie człowieka,
2) aksjologicznej, która wyja(cid:286)nia prawo w kategoriach okre(cid:286)lonych warto(cid:286)ci.
Prawo nale(cid:298)y rozumieć jako zespół norm okre(cid:286)laj(cid:261)cych post(cid:266)powanie ludzi,
norm ustanowionych lub usankcjonowanych przez pa(cid:276)stwo i zabezpieczonych apa-
ratem przymusu pa(cid:276)stwowego.
2
Rozdział I. (cid:295)ródła prawa o(cid:286)wiatowego
Mówi(cid:261)c o rodzajach prawa mo(cid:298)emy wyró(cid:298)nić:
1) prawo pozytywne (ius positivum), czyli stanowione przez ludzi (pa(cid:276)stwo),
2) prawo naturalne – ponadpozytywne, które obowi(cid:261)zuje niezale(cid:298)nie od woli lu-
dzi; przez człowieka jest jedynie odkrywane,
3) prawo przedmiotowe czyli całokształt norm prawnych o cechach generalno-
(cid:286)ci i abstrakcyjno(cid:286)ci, które s(cid:261) podstaw(cid:261) wydawania rozstrzygni(cid:266)ć przez organy
orzekaj(cid:261)ce,
4) prawo podmiotowe – rozumiane jako chroniona przez porz(cid:261)dek prawny mo(cid:298)li-
wo(cid:286)ć zaspokojenia własnego interesu, poprzez (cid:298)(cid:261)danie okre(cid:286)lonego zachowania
od niektórych lub wszystkich podmiotów.
§ 2. Poj(cid:266)cie i podział (cid:296)ródeł prawa
Termin „(cid:296)ródła prawa” jest wieloznaczny. Według powszechnie przyj(cid:266)tych za-
ło(cid:298)e(cid:276) mo(cid:298)na uznać, (cid:298)e (cid:296)ródła prawa to akty normatywne zawieraj(cid:261)ce normy prawne
w dostatecznym stopniu generalne i abstrakcyjne, wydawane przez organy pa(cid:276)stwa
na podstawie kompetencji prawodawczej.
W naukach prawnych cz(cid:266)sto mówi si(cid:266) o (cid:296)ródłach w znaczeniu formalnym oraz
materialnym. Do pierwszej kategorii zaliczymy wszelkie formy w jakich przeja-
wia si(cid:266) obowi(cid:261)zuj(cid:261)ce prawo. Formami tymi s(cid:261) w szczególno(cid:286)ci: konstytucja, usta-
wy oraz rozporz(cid:261)dzenia. Tradycyjnie, mówi(cid:261)c o (cid:296)ródłach prawa w znaczeniu for-
malnym, mo(cid:298)emy mówić te(cid:298) o (cid:296)ródłach powstania (tworzenia) prawa – fontes iuris
oriundi. (cid:295)ródłami powstania prawa s(cid:261) wszelkie czynniki, które wpływaj(cid:261) na po-
wstanie i funkcjonowanie prawa. Nale(cid:298)y tu wymienić zarówno organy, które sta-
nowi(cid:261) prawo, jak te(cid:298) efekty działa(cid:276) tych organów. Od (cid:296)ródeł prawa w znaczeniu
formalnym (aktów prawotwórczych, aktów normatywnych) odró(cid:298)nić nale(cid:298)y jesz-
cze akty stosowania prawa, do których nale(cid:298)(cid:261) głównie decyzje administracyjne oraz
orzeczenia s(cid:261)dowe.
W odró(cid:298)nieniu od (cid:296)ródeł prawa w znaczeniu formalnym, (cid:296)ródłami prawa w zna-
czeniu materialnym okre(cid:286)la si(cid:266) zazwyczaj czynniki wpływaj(cid:261)ce na tre(cid:286)ć norm praw-
nych lub (cid:296)ródła okre(cid:286)laj(cid:261)ce pochodzenie norm. Warto tak(cid:298)e wspomnieć o (cid:296)ródłach
w znaczeniu poznawczym. (cid:295)ródła poznania prawa – fontes iuris cognoscendi. (cid:295)ród-
łami poznania prawa s(cid:261) wszelkie pomniki ((cid:286)wiadectwa), za po(cid:286)rednictwem których
prawo daje si(cid:266) poznać. S(cid:261) to publikatory zawieraj(cid:261)ce autentyczn(cid:261) tre(cid:286)ć norm praw-
nych, np. Dziennik Ustaw czy Monitor Polski.
Konstytucja RP wyró(cid:298)nia dwa rodzaje (cid:296)ródeł prawa:
1) (cid:296)ródła prawa powszechnie obowi(cid:261)zuj(cid:261)ce, posiadaj(cid:261)ce zdolno(cid:286)ć kształtowania
sytuacji prawnej wszystkich kategorii adresatów,
2) (cid:296)ródła prawa obowi(cid:261)zuj(cid:261)ce wewn(cid:266)trznie. Posiadaj(cid:261) one zdolno(cid:286)ć kształtowania
sytuacji prawnej wył(cid:261)cznie tych adresatów, którzy s(cid:261) podporz(cid:261)dkowani orga-
nizacyjnie organowi stanowi(cid:261)cemu (cid:296)ródło prawa. S(cid:261) to zatem przepisy wyda-
§ 2. Poj(cid:266)cie i podział (cid:296)ródeł prawa
3
wane przez wszystkie organy władzy publicznej w celu unormowania sposobu
wewn(cid:266)trznego funkcjonowania podległych im struktur jednostek organizacyj-
nych. Konstytucja wskazuje na nast(cid:266)puj(cid:261)ce typy tych aktów: uchwały Rady Mi-
nistrów, zarz(cid:261)dzenia Prezesa Rady Ministrów oraz poszczególnych ministrów.
Akty prawa wewn(cid:266)trznego musz(cid:261) odpowiadać pewnym wspólnym cechom:
1) mog(cid:261) być adresowane wył(cid:261)cznie do jednostek organizacyjnie podporz(cid:261)dkowa-
nych organowi wydaj(cid:261)cemu taki akt;
2) niedopuszczalne jest regulowanie w tych aktach kompetencji, obowi(cid:261)zków oraz
sposobu działania jakichkolwiek innych jednostek;
3) mog(cid:261) one obowi(cid:261)zywać tylko jednostki organizacyjne podporz(cid:261)dkowane orga-
nowi, który wydaje taki akt;
4) mog(cid:261) być wydawane jedynie na podstawie ustawy, która musi okre(cid:286)lać ogóln(cid:261)
kompetencj(cid:266) danego organu do wydawania aktów prawa wewn(cid:266)trznego;
5) musz(cid:261) być zgodne z prawem powszechnie obowi(cid:261)zuj(cid:261)cym.
Mo(cid:298)na te(cid:298) mówić o (cid:296)ródłach prawa miejscowego. Jest to typ przepisów prawa
powszechnie obowi(cid:261)zuj(cid:261)cego, wydawanych na szczeblu terenowym. Mog(cid:261) one być
stanowione przez organy samorz(cid:261)du terytorialnego, jak równie(cid:298) przez terenowe or-
gany administracji rz(cid:261)dowej. Prawo miejscowe posiada ograniczony terytorialnie
zakres obowi(cid:261)zywania. Warto jednak zaznaczyć, (cid:298)e przepisy te maj(cid:261) jednocze(cid:286)nie
charakter powszechnie obowi(cid:261)zuj(cid:261)cy. Mog(cid:261) wi(cid:266)c być adresowane do wszystkich
podmiotów, ustalaj(cid:261)c ich prawa oraz obowi(cid:261)zki.
Mo(cid:298)na wyró(cid:298)nić nast(cid:266)puj(cid:261)ce typy aktów prawa miejscowego:
1) przepisy wykonawcze do odr(cid:266)bnych ustaw. Jednak wówczas konieczne jest ist-
nienie upowa(cid:298)nienia zawartego w ustawie, które wskazuje organ władzy lokal-
nej oraz przedmiot uregulowania. Wspomniane przepisy wykazuj(cid:261) wiele podo-
bie(cid:276)stw do rozporz(cid:261)dze(cid:276) wydawanych na szczeblu centralnym;
2) przepisy porz(cid:261)dkowe wydawane na podstawie ogólnej kompetencji danego or-
ganu, wyra(cid:298)onej w przepisach ustaw o poszczególnych szczeblach samorz(cid:261)du
terytorialnego oraz ustawy o administracji rz(cid:261)dowej w województwie. Przepi-
sy te wydaj(cid:261) samorz(cid:261)dowe organy stanowi(cid:261)ce (w przypadkach niecierpi(cid:261)cych
zwłoki kompetencja przysługuje wójtowi, burmistrzowi lub prezydentowi), a na
szczeblu województwa – wojewoda, jako organ terenowy administracji rz(cid:261)do-
wej.
Katalog (cid:296)ródeł prawa o mocy powszechnie obowi(cid:261)zuj(cid:261)cej ma charakter za-
mkni(cid:266)ty zarówno pod wzgl(cid:266)dem podmiotowym, jak równie(cid:298) przedmiotowym.
Oznacza to, (cid:298)e kompetencj(cid:266) co do stanowienia (cid:296)ródeł prawa o mocy powszech-
nie obowi(cid:261)zuj(cid:261)cej posiadaj(cid:261) wył(cid:261)cznie podmioty wskazane w Konstytucji oraz, (cid:298)e
(cid:296)ródła prawa o mocy powszechnie obowi(cid:261)zuj(cid:261)cej mog(cid:261) być stanowione wył(cid:261)cznie
w formach prawnych przewidzianych w Konstytucji.
Katalog (cid:296)ródeł prawa o mocy wewn(cid:266)trznie obowi(cid:261)zuj(cid:261)cej ma charakter otwarty
zarówno pod wzgl(cid:266)dem podmiotowym, jak te(cid:298) przedmiotowym.
4
Rozdział I. (cid:295)ródła prawa o(cid:286)wiatowego
(cid:295)ródła prawa s(cid:261) uło(cid:298)one w porz(cid:261)dku hierarchicznym. Te (cid:296)ródła które w hie-
rarchii zajmuj(cid:261) wy(cid:298)sze miejsce, maj(cid:261) wy(cid:298)sz(cid:261) moc prawn(cid:261) od (cid:296)ródeł prawa zaj-
muj(cid:261)cych miejsce ni(cid:298)sze. Te ostatnie nie mog(cid:261) być sprzeczne ze (cid:296)ródłami prawa
wy(cid:298)szego rz(cid:266)du. (cid:295)ródła prawa o mocy wewn(cid:266)trznie obowi(cid:261)zuj(cid:261)cej maj(cid:261) ni(cid:298)sz(cid:261)
moc prawn(cid:261) od (cid:296)ródeł prawa o mocy powszechnie obowi(cid:261)zuj(cid:261)cej i nie mog(cid:261) być
sprzeczne z tymi (cid:296)ródłami prawa.
Katalog (cid:296)ródeł prawa o mocy powszechnie obowi(cid:261)zuj(cid:261)cej:
1) Konstytucja RP;
2) ratyfi kowane umowy mi(cid:266)dzynarodowe;
3) akty prawne stanowione przez organizacje mi(cid:266)dzynarodowe, je(cid:286)li bezpo(cid:286)red-
nie stosowanie tego prawa wynika z ratyfi kowanej przez Rzeczpospolit(cid:261) Polsk(cid:261)
umowy konstytuuj(cid:261)cej t(cid:266) organizacj(cid:266) mi(cid:266)dzynarodow(cid:261);
4) ustawy;
5) rozporz(cid:261)dzenia;
6) akty prawa miejscowego.
§ 3. Poj(cid:266)cie prawa o(cid:286)wiatowego
Prawo o(cid:286)wiatowe to zespół norm, za pomoc(cid:261) których regulowana jest proble-
matyka organizacji i zarz(cid:261)dzania o(cid:286)wiat(cid:261). Prawo o(cid:286)wiatowe nie wyst(cid:266)puje jako od-
r(cid:266)bna gał(cid:261)(cid:296) prawa w polskim systemie prawa. Przynale(cid:298)y do systemu prawa ad-
ministracyjnego. Warto jednak podkre(cid:286)lić, (cid:298)e dopiero dodatkowe posiłkowanie si(cid:266)
normami z zakresu prawa pracy, prawa cywilnego czy fi nansowego, umo(cid:298)liwiaj(cid:261)
kompleksowe zestawienie problematyki prawo-o(cid:286)wiatowej.
Prawo o(cid:286)wiatowe jest ukształtowane przez trzy grupy (cid:296)ródeł prawa:
1) przepisy systemowe – reguluj(cid:261)ce system o(cid:286)wiaty w Polsce;
2) przepisy reguluj(cid:261)ce stosunek pracy nauczycieli;
3) pozostałe przepisy.
§ 4. Konstytucja RP
Konstytucja stanowi akt prawa pisanego o najwy(cid:298)szej mocy prawnej w systemie
prawnym danego pa(cid:276)stwa. Okre(cid:286)la podstawowe zasady ustroju pa(cid:276)stwa, reguluje
ustrój organów pa(cid:276)stwa, zakres ich kompetencji i wzajemne relacje oraz formułu-
je podstawowe wolno(cid:286)ci, prawa i obowi(cid:261)zki jednostki. Konstytucja jest uchwalana
oraz zmieniana w szczególnej procedurze, innej ni(cid:298) procedura uchwalania i zmie-
niania zwykłych ustaw.
Konstytucja jest zarazem ustaw(cid:261), pochodzi bowiem od parlamentu jako najwy(cid:298)-
szego ustawodawcy. Mo(cid:298)na wi(cid:266)c powiedzieć, (cid:298)e ma ona wiele cech zwykłej usta-
§ 4. Konstytucja RP
5
wy. Warto jednak zaznaczyć, (cid:298)e konstytucji przysługuj(cid:261) równie(cid:298) pewne cechy spe-
cyfi czne, odnosz(cid:261)ce si(cid:266) do jej szczególnej tre(cid:286)ci, szczególnej formy, jak równie(cid:298)
szczególnej mocy prawnej, które to cechy pozwalaj(cid:261) okre(cid:286)lić Konstytucj(cid:266) mianem
ustawy zasadniczej.
Wyj(cid:261)tkowa tre(cid:286)ć Konstytucji przejawia si(cid:266) w zakresie obejmowanej przez ni(cid:261)
materii oraz na sposobie regulowania tych materii. W pierwszym przypadku cho-
dzi o okre(cid:286)lenie zasad ustroju pa(cid:276)stwa, ustroju władz oraz sytuacji prawnej jednost-
ki. W drugim przypadku chodzi o wyró(cid:298)nienie norm, zasad i warto(cid:286)ci konstytucyj-
nych.
Szczególna forma Konstytucji wyra(cid:298)a si(cid:266) w sposobie jej uchwalania, jak te(cid:298)
zmiany. Obecna Konstytucja zastrzega dokonywanie w niej zmian wył(cid:261)cznie dla
parlamentu i wymaga, aby:
1) projekt zmiany był przedkładany przez Prezydenta RP, grup(cid:266) co najmniej 92 po-
słów lub Senat RP;
2) ustawa o zmianie konstytucji została uchwalona najpierw przez Sejm – wi(cid:266)k-
szo(cid:286)ci(cid:261) 2/3 głosów w obecno(cid:286)ci co najmniej 230 posłów. Nast(cid:266)pnie – w tym sa-
mym brzmieniu i nie pó(cid:296)niej ni(cid:298) w ci(cid:261)gu 60 dni – przez Senat RP, wi(cid:266)kszo(cid:286)ci(cid:261)
bezwzgl(cid:266)dn(cid:261) w obecno(cid:286)ci co najmniej 50 senatorów;
3) je(cid:298)eli zmiana miałby dotyczyć przepisów rozdziału I lub XII konstytucji, Prezy-
dent RP, senat lub grupa co najmniej 92 posłów mog(cid:261) za(cid:298)(cid:261)dać przeprowadzenia
referendum. Zmiana konstytucji zostaje przyj(cid:266)ta, je(cid:286)li opowie si(cid:266) za ni(cid:261) wi(cid:266)k-
szo(cid:286)ć głosuj(cid:261)cych;
4) Prezydent RP ma obowi(cid:261)zek niezwłocznego podpisania ustawy zmieniaj(cid:261)cej
Konstytucj(cid:266). W tym przypadku nie przysługuje mu prawo weta;
5) Konstytucja nie mo(cid:298)e być zmieniana w okresie trwania stanu nadzwyczajnego.
Szczególna moc prawna Konstytucji polega na przyznaniu jej najwy(cid:298)szego
miejsca w hierarchii (cid:296)ródeł. Artykuł 8 Konstytucji RP okre(cid:286)la j(cid:261) jako „najwy(cid:298)sze
prawo Rzeczypospolitej”. W tym sensie Konstytucja jest (cid:296)ródłem prawa. Takie usy-
tuowanie konstytucji oznacza te(cid:298), (cid:298)e wszystkie inne akty normatywne musz(cid:261) być
z ni(cid:261) zgodne. Zapis okre(cid:286)laj(cid:261)cy, (cid:298)e „przepisy konstytucji stosuje si(cid:266) bezpo(cid:286)rednio”
oznacza, (cid:298)e w procesie stosowania prawa postanowienia konstytucji powinny stano-
wić tworzywo dla ustalania normy prawnej wyznaczaj(cid:261)cej sposób rozstrzygni(cid:266)cia
danej sprawy. Bezpo(cid:286)rednie stosowanie konstytucji przybiera trzy formy:
1) stosowania samoistnego. S(cid:261)d stosuje przepis konstytucyjny jako wył(cid:261)czn(cid:261) pod-
2) współstosowania. S(cid:261)d stosuje równolegle przepis konstytucyjny razem z przepi-
staw(cid:266) rozstrzygni(cid:266)cia;
sami ustawodawstwa zwykłego;
3) stosowania kontrolnego. S(cid:261)d traktuje przepis konstytucji jako podstaw(cid:266) oceny,
czy przepis ustawy lub innego aktu ni(cid:298)szego rz(cid:266)du jest zgodny z konstytucj(cid:261).
Dla systemu o(cid:286)wiaty szczególne znaczenie ma art. 70 Konstytucji, w którym
okre(cid:286)lone zostało prawo do nauki, jako jedno z praw obywatelskich oraz obowi(cid:261)-
zek nauki do 18. roku (cid:298)ycia. Normy konstytucyjne przewiduj(cid:261) tak(cid:298)e dla obywateli
6
Rozdział I. (cid:295)ródła prawa o(cid:286)wiatowego
polskich nieodpłatno(cid:286)ć nauki w szkołach publicznych, wolno(cid:286)ć wyboru przez rodzi-
ców dla swojego dziecka szkoły publicznej lub niepublicznej, jak równie(cid:298) indywi-
dualn(cid:261) pomoc fi nansow(cid:261) i organizacyjn(cid:261) dla uczniów. Artykuł 9 Konstytucji mówi
natomiast, (cid:298)e: „Rzeczpospolita Polska przestrzega wi(cid:261)(cid:298)(cid:261)cego j(cid:261) prawa mi(cid:266)dzyna-
rodowego”. Przepis ten jest wytyczn(cid:261) dla organów pa(cid:276)stwa i innych podmiotów,
wskazuj(cid:261)c(cid:261) na obowi(cid:261)zek przestrzegania prawa mi(cid:266)dzynarodowego w procesie za-
równo prawotwórczym, jak te(cid:298) decyzyjnym.
Relacja norm prawa mi(cid:266)dzynarodowego do prawa krajowego została przed-
stawiona w art. 91 ust. 2 Konstytucji. Zgodnie z nim umowa mi(cid:266)dzynarodowa
ratyfi kowana za uprzedni(cid:261) zgod(cid:261) wyra(cid:298)on(cid:261) w ustawie ma pierwsze(cid:276)stwo przed
ustaw(cid:261), je(cid:298)eli ustawy tej nie da si(cid:266) pogodzić z umow(cid:261). Pod poj(cid:266)ciem aktu raty-
fi kacyjnego nale(cid:298)y rozumieć uroczyste potwierdzenie przez wła(cid:286)ciwy organ, (cid:298)e
umowa mi(cid:266)dzynarodowa b(cid:266)dzie przez pa(cid:276)stwo w dobrej wierze przestrzegana
i wykonywana.
§ 5. Ustawa
Ustawa stanowi akt parlamentu o charakterze normatywnym, który dochodzi
do skutku w szczególnej procedurze o nieograniczonym zakresie podmiotowym.
Wspomniany akt prawny zajmuje najwy(cid:298)sze miejsce w systemie prawa krajowego.
Charakter ustawy, która stanowi wytwór prac parlamentu oznacza, (cid:298)e w dochodze-
niu ustawy do skutku musz(cid:261) brać udział obie izby parlamentu. Oznacza to jedno-
cze(cid:286)nie, (cid:298)e (cid:298)aden inny organ pa(cid:276)stwa nie mo(cid:298)e stanowić ustaw. Warto wspomnieć,
(cid:298)e wej(cid:286)cie Polski w struktury Unii Europejskiej spowodowało otwarcie jej systemu
prawnego na prawo europejskie, które obowi(cid:261)zuje obok albo zamiast ustaw krajo-
wych i w praktyce redukuje wyra(cid:296)nie funkcj(cid:266) ustawodawcz(cid:261) parlamentów narodo-
wych.
W hierarchii (cid:296)ródeł, ustawy zajmuj(cid:261) miejsca bezpo(cid:286)rednio po Konstytucji. Ka(cid:298)-
da zatem ustawa mo(cid:298)e podlegać kontroli z punktu widzenia jej zgodno(cid:286)ci z Kon-
stytucj(cid:261). Jednocze(cid:286)nie tak(cid:298)e ustawy stanowi(cid:261) podstaw(cid:266) obowi(cid:261)zywania wszelkich
aktów podustawowych, które nie mog(cid:261) być sprzeczne z ustawami. Ustawy s(cid:261) usta-
nawiane w specjalnym trybie, który zapewnia im odpowiedni(cid:261) legitymacj(cid:266) demo-
kratyczn(cid:261).
Zakres przedmiotowy ustawy cechuje nieograniczono(cid:286)ć. Oznacza to, (cid:298)e w dro-
dze ustawy mo(cid:298)na regulować wszelkie materie, byleby zachować ogólny charakter
ich postanowie(cid:276) i pozostać w zgodzie z tre(cid:286)ciami zawartymi w aktach wy(cid:298)szego
rz(cid:266)du, takimi jak: konstytucja, umowy mi(cid:266)dzynarodowe ratyfi kowane na podstawie
ustawy czy przepisy prawa europejskiego.
Szczególna moc ustawy polega na tym, (cid:298)e ten akt prawny ma samoistnie moc
powszechnie obowi(cid:261)zuj(cid:261)c(cid:261). Do wydania i obowi(cid:261)zywania ustawy nie jest zatem
§ 5. Ustawa
7
konieczne jakiekolwiek szczegółowe upowa(cid:298)nienie. Ustawa mo(cid:298)e być zmieniona,
uchylona albo zawieszona jedynie przez inn(cid:261) ustaw(cid:266). Oznacza to, (cid:298)e taka zmiana
nie mo(cid:298)e być dokonana przez krajow(cid:261) norm(cid:266) ni(cid:298)szego rz(cid:266)du. Ustawa mo(cid:298)e zmie-
niać, zawieszać albo uchylać ka(cid:298)d(cid:261) inn(cid:261) norm(cid:266) prawa krajowego. Wydawanie in-
nych aktów prawa krajowego, o ile maj(cid:261) one być (cid:296)ródłami prawa powszechnie
obowi(cid:261)zuj(cid:261)cego, dopuszczalne jest na podstawie upowa(cid:298)nienia ustawy i w celu jej
wykonania.
Konstytucja RP wymienia kilka szczególnych typów ustaw:
1) ustawy bud(cid:298)etowe,
2) ustawy, które wyra(cid:298)aj(cid:261) zgod(cid:266) na ratyfi kacj(cid:266) najwa(cid:298)niejszych umów mi(cid:266)dzyna-
rodowych.
Zgodnie z praktyk(cid:261) ustawodawcz(cid:261) oraz regulaminami parlamentarnymi, mo(cid:298)na
równie(cid:298) wskazać inne szczególne typy ustaw. Zwykle maj(cid:261) one szczególn(cid:261) nazw(cid:266)
jak: kodeks, prawo czy ordynacja.
I. Ustawa o systemie o(cid:286)wiaty
Jednym z zasadniczych (cid:296)ródeł prawa o(cid:286)wiatowego jest ustawa z 7.9.1991 r. o sy-
stemie o(cid:286)wiaty. Ustawa ta reguluje problematyk(cid:266) szeroko poj(cid:266)tej o(cid:286)wiaty. Z uwagi
na rok wydania aktu, oczywiste stało si(cid:266), (cid:298)e w czasie swojego obowi(cid:261)zywania pod-
legała kilku zmianom. Ostatnia zmiana nast(cid:261)piła w 2009 r. – ustawa z 19.3.2009 r.
o zmianie ustawy o systemie o(cid:286)wiaty oraz o zmianie niektórych innych ustaw
(Dz.U. Nr 56, poz. 458 ze zm.).
Ustawa w aktualnym kształcie podzielona została na 11 rozdziałów. Z zało-
(cid:298)enia zawierać one miały rozstrzygni(cid:266)cia z zakresu prawa o(cid:286)wiatowego. Co zna-
mienne, ustaw(cid:266) otwiera preambuła. Mimo i(cid:298) nie niesie ona w sobie (cid:298)adnych tre-
(cid:286)ci normatywnych, to zawiera pewnego rodzaju wytyczne co do celów, dla których
osi(cid:261)gni(cid:266)cia ustawodawca ustanowił regulacj(cid:266) prawn(cid:261). Pierwsze zdanie preambuły,
i(cid:298): „o(cid:286)wiata w Rzeczypospolitej Polskiej stanowi wspólne dobro całego społecze(cid:276)-
stwa” ma podkre(cid:286)lić jej doniosły charakter w kształtowaniu społecze(cid:276)stwa. Przypo-
mina tak(cid:298)e o odpowiedzialno(cid:286)ci pa(cid:276)stwa oraz jednostek samorz(cid:261)du terytorialnego
za funkcjonowanie całego systemu o(cid:286)wiaty. W preambule zawarto tak(cid:298)e odesłania
do (cid:296)ródeł prawa, zarówno wewn(cid:266)trznego, jak te(cid:298) mi(cid:266)dzynarodowego.
Gdy chodzi o tre(cid:286)ć, to oprócz przepisów ogólnych odnosz(cid:261)cych si(cid:266) do systemu
o(cid:286)wiaty, ustawa porusza nast(cid:266)puj(cid:261)ce kwestie: wychowanie przedszkolne, obowi(cid:261)-
zek szkolny i obowi(cid:261)zek nauki; problematyk(cid:266) zarz(cid:261)dzania szkołami i placówka-
mi publicznymi; zagadnienia zwi(cid:261)zane ze społecznymi organami funkcjonuj(cid:261)cy-
mi w systemie o(cid:286)wiaty; organizacj(cid:266) kształcenia, wychowania, opieki w szkołach
i placówkach publicznych; problematyk(cid:266) zakładów kształcenia i placówek do-
skonalenia nauczycieli; fi nansowanie szkół i placówek publicznych; zagadnienia
Pobierz darmowy fragment (pdf)