Cyfroteka.pl

klikaj i czytaj online

Cyfro
Czytomierz
00345 006014 20301951 na godz. na dobę w sumie
wyszukaj dokładnie | pobierz wtyczkę
Prawo rodzinne. Wydanie 3 - ebook/pdf
Prawo rodzinne. Wydanie 3 - ebook/pdf
Autor: , Liczba stron: 356
Wydawca: C. H. Beck Język publikacji: polski
ISBN: 978-83-8158-907-9 Data wydania:
Lektor:
Kategoria: ebooki >> prawo i podatki
Porównaj ceny (książka, ebook, audiobook).
Czytaj online.
Komentuj

Podręcznik „Prawo rodzinne' stanowi przystępne i kompleksowe omówienie złożonej i skomplikowanej materii prawa rodzinnego, w którego to nauce powinno pomóc szerokie wykorzystanie tabel i schematów.

Nowe wydanie podręcznika, oprócz pomniejszych uzupełnień i poprawek, zawiera przede wszystkim zmiany KRO, które wprowadza ustawa z 16.5.2019 r. (Dz.U. 2019 r. poz. 1146) będące realizacją orzeczeń TK, ale również regulacje ściśle związane z zakresem przedmiotowym prawa filiacyjnego.

Opracowanie omawia zagadnienia dotyczące m.in.:

Publikacja w przystępny sposób łączy elementy teoretyczne z praktyką. Podręcznik uzupełnia elementy teoretyczne obszernym wyborem orzecznictwa Sądu Najwyższego. Dodatkowo w róznych miejscach opracowania zostały zamieszczone przykładowe kazusy wraz z poleceniami ich rozwiązania.

Podręcznik przeznaczony jest przede wszystkim dla studentów wydziałów prawa, a także dla tych, którzy są zainteresowani problematyką prawa rodzinnego.

Znajdź podobne książki Ostatnio czytane w tej kategorii

Darmowy fragment publikacji:

Rozdział I. Rodzina i prawo rodzinne § 1. Rodzina i powiązania rodzinne 1 Prawo rodzinne jest działem prawa, który zajmuje się rodziną, a precyzyj- nie ujmując – stosunkami prawnymi, jakie rodzi jej istnienie i funkcjonowa- nie; zarówno stosunkami wewnątrz rodziny, jak i z osobami trzecimi, zarów- no niemajątkowymi, jak i majątkowymi. Mówiąc o rodzinie, można wyróżnić jej dwa podstawowe rodzaje: 1) tzw. rodzinę małą, który to termin oznacza związek złożony z małżonków i ich dzieci (jest to podstawowy i dominujący typ rodziny uregulowanej w KRO), 2) tzw. rodzinę w szerszym zakresie, do której nawiązują nieliczne przepisy KRO, np. odnoszące się do obowiązku alimentacyjnego między krewnymi (art. 128 KRO), czy te poświęcone krewnym, spośród których należy powo- łać opiekuna dziecka (art. 149 § 2 KRO). W polskim prawie nie sformułowano ogólnej definicji rodziny. Prze- pisy KRO, a także przepisy zawarte w wielu innych ustawach wielokrot- nie posługują się pojęciem rodziny. Jednak treść tego pojęcia nie zosta- ła przez nie sprecyzowana. Definicję rodziny zawiera przykładowo ustawa z 12.3.2004 r. o pomocy społecznej – tekst jedn. Dz.U. z 2018 r. poz. 1508 ze zm. (oczywiście tylko na potrzeby tej regulacji). Zgodnie z art. 6 pkt 14 PomSpołU rodzinę tworzą osoby spokrewnione lub niespokrewnione pozo- stające w faktycznym związku, wspólnie zamieszkujące i gospodarujące. Związki faktyczne (konkubinaty) nie tworzą rodziny w rozumieniu KRO, konkubenci jednak mogą np. skorzystać z regulacji określonej w art. 107 § 1 KRO odnoszącej się do wykonywania władzy rodzicielskiej i utrzymywa- nia kontaktów z dzieckiem, o ile przysługuje im władza rodzicielska. Nie ma bowiem na gruncie tego przepisu znaczenia, czy rodziców łączą lub kiedykol- wiek łączyły więzi prawne. Jeżeli chodzi o powstanie rodziny to Kodeks rodzinny i opiekuńczy, uza- leżnia to od spełnienia określonych przesłanek formalnych. Rodziną jest komórka, której powstanie jest sformalizowane – powstaje ona tylko na sku- Nb. 1 Rozdział I. Rodzina i prawo rodzinne 2 tek zawarcia małżeństwa przez kobietę i mężczyznę (zob. w tej materii przede wszystkim art. 27 KRO). Wynika zatem z powyższego, że rodzinę tworzą już sami małżonkowie od chwili zawarcia związku małżeńskiego. Małżeństwo bezdzietne też stanowi rodzinę. W skład rodziny wchodzą także wspólne dzie- ci małżonków, ale tylko małoletnie, a spośród pełnoletnich te, które się jesz- cze nie usamodzielniły. Na równi z dziećmi wspólnymi małżonków traktowa- ne są dzieci przez nich przysposobione, wchodzą one w skład rodziny (zatem dzieci jednego z małżonków, dzieci wzięte na wychowanie, które nie zostały przysposobione, nie należą do rodziny). Rodzina nie jest wyposażona w podmiotowość prawną (nie jest osobą prawną), tworzy jednak grupę rodzinną, którą ustawodawca często traktuje jako całość. Rodzina spełnia szereg funkcji: przede wszystkim zaspokaja potrzeby (tak materialne, jak i niematerialne) i chroni interesy jej członków, a jednocze- śnie działa w interesie społecznym (tworząc najmniejszą komórkę społeczną)1. Z pojęciem rodziny łączą się związki nazywane powiązaniami rodzinnymi. Tabela 1. Rodzaje powiązań rodzinnych 1 Pokrewieństwo Rodzaje powiązań rodzinnych2 2 Oznacza ono stosunek, jaki zachodzi między ludźmi połączonymi więzami krwi, pochodzącymi od oznaczonego wspólnego przod- ka. Dla stwierdzenia pokrewieństwa wystarczy wskazanie jednego wspólnego przodka. Pokrewieństwo jest nie tylko więzią biologiczną i społeczną, lecz staje się także stosunkiem prawnym (macierzyństwo i ojcostwo), a fakt pokrewieństwa stanowi przesłankę wielu skutków prawnych (np. rodzice dziecka nabywają władzę rodzicielską (art. 92 KRO), krewnych w linii prostej i rodzeństwo obciąża obowiązek alimenta- cyjny (art. 128 KRO). Przysposobienie nie tworzy pokrewieństwa, lecz prawo w określonym zakresie (w zależności od rodzaju przyspo- sobienia) nakazuje traktować przysposabiającego i przysposobione- go oraz jego zstępnych jak krewnych. 1 Patrz szerzej: J. Winiarz, [w:] System prawa rodzinnego i opiekuńczego, s. 39–44; T. Smyczyński, [w:] System Prawa Prywatnego, t. 11, s. 2–7; K. Pietrzykowski, [w:] K. Pie- trzykowski, Kodeks rodzinny i opiekuńczy, s. 8–9; J. Ignatowicz, M. Nazar, Prawo rodzinne, wyd. 4, s. 24–26; M. Andrzejewski, Prawo rodzinne i opiekuńcze, s. 17–19; J. Strzebińczyk, Prawo rodzinne, s. 27–29. 2. J. Winiarz, [w:] System prawa rodzinnego i opiekuńczego, s. 44–50; T. Smyczyński, [w:] System Prawa Prywatnego, t. 11, s. 7–16. Nb. 1 § 1. Rodzina i powiązania rodzinne 3 1 2 Stan cywilny Powinowactwo Wyróżnia się linie i stopnie pokrewieństwa. Krewnymi w linii prostej są osoby, z których jedna pochodzi od drugiej, natomiast krewnymi w linii bocznej są osoby, które pochodzą od wspólnego przodka, a nie są krewnymi w linii prostej (art. 617 § 1 KRO). Sto- pień pokrewieństwa określa się według linii urodzeń, wskutek któ- rych powstało pokrewieństwo (art. 617 § 2 KRO). Jest to odmiana stanu prawnego, czyli sytuacji prawnej każdego człowieka. Na taki stan prawny składają się: a) stan polityczny (przynależność do określonego państwa), b) stan cywilny lub rodzinny (przynależność do określonej rodziny), c) stan osobisty (ściśle osobiste cechy jednostki). Stanem cywilnym jest sytuacja prawna osoby, wyrażona przez cechy indywidualizujące osobę, kształtowana przez zdarzenia natu- ralne, czynności prawne lub orzeczenia sądów lub decyzje organów, stwierdzona w akcie stanu cywilnego (art. 2 ust. 1 PrASC). Stan cywilny jest dobrem osobistym w rozumieniu art. 23 KC i jest przedmiotem tzw. praw stanu cywilnego, a zatem prawa do tego, aby uchodzić za małżonka określonej osoby, za dziecko określonych rodziców czy za rodzica określonego dziecka. Prawa stanu cywilnego charakteryzują się następującymi cechami: – są ściśle związane z ich podmiotem, – mogą przysługiwać tylko osobom fizycznym, – należą do kategorii praw niemajątkowych, – są niezależne od upływu czasu (nie można ich ani nabyć, ani utra- cić na skutek upływu czasu), – nie podlegają swobodnej dyspozycji osób uprawnionych, – są prawami bezwzględnymi i wzajemnymi. Inaczej niż to miało miejsce w odniesieniu do pokrewieństwa, powinowactwo jest węzłem wyłącznie prawnym (nie biologicz- nym). Jest węzłem rodzinnym, łączącym jednego małżonka z krew- nymi drugiego małżonka. Zgodnie z brzmieniem art. 618 § 1 zd. 1 KRO z małżeństwa wynika powinowactwo między małżonkiem a krewnymi drugiego małżon- ka. Linię i stopień powinowactwa określa się według linii i stopnia pokrewieństwa (art. 618 § 2 KRO). Powinowactwo trwa nadal mimo ustania małżeństwa (art. 618 § 1 zd. 2 KRO). Ustanie małżeństwa powodują: śmierć jednego z mał- żonków, uznanie jednego z małżonków za zmarłego, rozwiązanie małżeństwa przez rozwód. Natomiast unieważnienie małżeństwa unicestwia związek małżeński ze skutkiem ex tunc, zatem w tym wypadku powinowactwo ustaje. Podobnie jak pokrewieństwo, również powinowactwo jest przesłan- ką wielu skutków prawnych (np. między powinowatymi w linii prostej istnieje względna przeszkoda małżeńska – art. 14 KRO). Nb. 1 4 Rozdział I. Rodzina i prawo rodzinne 1 Stosunek bliskości Status domownika 2 Stosunek ten łączy się z pojęciem osoby bliskiej. Stosunek ten wynika z potrzeby traktowania w pewnych sytuacjach osób nie- spokrewnionych w taki sam sposób jak w odniesieniu do członków rodziny. Jako osoby bliskie przepisy traktują także osoby związane węzła- mi rodzinnymi; pojęcia pokrewieństwa (oraz innych węzłów rodzin- nych) oraz bliskości mogą na siebie zachodzić. Stosunek bliskości nie jest stosunkiem prawnym, lecz pewnym stanem faktycznym, z którym jednak ustawa łączy często skutki prawne (np. art. 446 § 2 KC, na mocy którego osobom bliskim przy- sługuje prawo do odszkodowania w formie renty w sytuacji w nim określonej, czy też art. 923 KC przyznający osobom bliskim spad- kodawcy prawo do korzystania przez 3 miesiące z pozostawionego przezeń mieszkania i z przedmiotów urządzenia domowego). Pojęcie to częściowo pokrywa się z pojęciem osoby bliskiej. Ozna- cza tego, kto zostaje faktycznie przyjęty do wspólnoty domowej. Jest to najczęściej bliski krewny, ale może być to osoba zupełnie obca. Domownikiem jest także dziecko umieszczone w rodzinie zastępczej. Podobnie jak stosunek bliskości, także status domownika zasad- niczo nie znajduje bezpośredniej regulacji w prawie rodzinnym. Wyjątek stanowi art. 149 § 2 KRO. Niektóre przepisy łączą ze statu- sem domownika określone skutki prawne (np. domownicy członków rolniczych spółdzielni produkcyjnych mają prawo do pracy w spół- dzielni (mimo że nie są jej członkami). § 2. Prawo rodzinne i źródła prawa rodzinnego I. Prawo rodzinne 2 Przyjmuje się (mimo występujących w tej materii różnic poglądów), że prawo rodzinne jest częścią prawa cywilnego, częścią wyspecjalizowaną, ale nieodbiegającą zasadniczo od pozostałych działów tego prawa. Podobnie jak u podstaw każdego działu prawa, tak i u podstaw prawa rodzinnego leżą pewne fundamentalne założenia, zwane zasadami, które rozstrzygają o treści unormowań regulujących bezpośrednio stosunki prawne. Stanowią wskazanie dla ustawodawcy, a wykładnia obowiązujących przepi- sów musi zawsze mieć je na uwadze. Nb. 2 § 1. Rodzina i powiązania rodzinne 5 Na gruncie prawa rodzinnego można wyróżnić zasady ogólne (podsta- wowe), które odnoszą się do wszystkich stosunków rodzinnych oraz zasady szczegółowe odnoszące się do poszczególnych stosunków rodzinnych1. Schemat 1. Zasady prawa rodzinnego Zasady prawa rodzinnego Zasady podstawowe Zasady szczegółowe Zasada dobra dziecka W kształtowaniu stosunków rodzin- nych interes dziecka stanowi czynnik nadrzędny, stanowiąc dla ustawodaw- cy jak i organów stosujących prawo wyznacznik działalności w oparciu o tzw. zasadę dobra dziecka. Przykładowo – niedopuszczalne jest orzeczenie rozwodu, jeżeli byłoby to sprzeczne z dobrem wspólnych, małoletnich dzieci małżonków (art. 56 § 2 KRO). Zasada uniezależnienia osobistych stosunków rodzinnych od wpływów obcych tym stosunkom elementów majątkowych Przykładowo, osoby zawierające małżeństwo powinny kierować się wzajemnym uczuciem, a nie rachu- bami natury majątkowej. Zasada ta ma zatem zapobiegać wypa- czaniu sensu powiązań rodzinnych. Zasady egalitaryzmu, trwałości małżeństwa, świeckości Powyższe zasady charakteryzują stosunki między małżonkami. Zasada równouprawnienia dzieci (niezależnie od ich małżeńskiego lub pozamałżeńskiego pochodzenia) Odnosi się do stosunków między rodzicami a dziećmi. Zasady powszechności opieki i państwowego nadzoru opiekuńczego Zasady te mają zastosowanie do opieki. 1 J. Winiarz, [w:] System prawa rodzinnego i opiekuńczego, s. 63–73; K. Pietrzykowski, Kodeks rodzinny i opiekuńczy, s. 19–21. Nb. 2 6 Rozdział I. Rodzina i prawo rodzinne II. Źródła prawa rodzinnego 3 Zgodnie z brzmieniem art. 87 ust. 1 Konstytucji RP z 2.4.1997 r. (Dz.U. Nr 78, poz. 483 ze zm.) źródłami powszechnie obowiązującego prawa Rze- czypospolitej Polskiej są: Konstytucja, ustawy, ratyfikowane umowy między- narodowe oraz rozporządzenia. Tabela 2. Podstawowe źródła prawa rodzinnego Podstawowe źródła prawa rodzinnego 2 Konstytucja jest najwyższym prawem RP. Jej przepisy mają bezpośrednie zastosowa- nie, chyba że sama stanowi inaczej (art. 8 Konstytucji RP). Inne normy powinny być zgodne z normami konstytucyjnymi. Podstawowy akt regulujący całość stosun- ków rodzinnych. Składa się z trzech tytułów: małżeństwo, pokrewieństwo i powinowactwo, opieka i kuratela. 1 Konstytucja RP Kodeks rodzinny i opiekuńczy Ustawa z 25.2.1964 r. (tekst jedn. Dz.U. z 2017 r. poz. 682 ze zm.) Wśród nowelizacji KRO warto wskazać następujące: – wynikająca z ustawy z 17.6.2004 r. (Dz.U. Nr 162, poz. 1691) zmiana re- gulacji poświęconych przede wszyst- kim małżeńskim ustrojom majątko- wym i odpowiedzialności małżonków za zobowiązania; weszła w życie 20.1.2005 r., – wynikająca z ustawy z 6.11.2008 r. (Dz.U. Nr 220, poz. 1431) zmiana do- tycząca m.in. przepisów związanych z pochodzeniem dziecka; wprowadze- nie możliwości zawarcia porozumienia małżonków o sposobie wykonywania władzy rodzicielskiej i utrzymywaniu kontaktów z dzieckiem; możliwość uchylenia się w pewnych wypadkach od alimentacji pełnoletniego dziecka; nowela weszła w życie 13.6.2009 r., Nb. 3 § 1. Rodzina i powiązania rodzinne 7 1 2 – wynikająca z ustawy z 9.6.2011 r. (tekst jedn. Dz.U. z 2016 r. poz. 575 ze zm.) wprowadzającej instrumenty wpierania rodziny oraz system pieczy zastępczej; nowela weszła w życie 1.1.2012 r., – wynikająca z ustawy z 25.6.2015 r. (Dz.U. z 2015 r. poz. 1062) zmiana dotycząca rozstrzygnięcia sądu orze- kającego rozwód w przedmiocie wy- konywania władzy rodzicielskiej i utrzymywania kontaktów z dzieckiem przez rodziców po rozwodzie, a także ingerencji sądu opiekuńczego w wyko- nywanie władzy i utrzymywanie kon- taktów z dzieckiem w sytuacji, gdy rodzice, którym przysługuje władza ro- dzicielska żyją w rozłączeniu; nowela weszła w życie 29.8.2015 r., – wynikająca z ustawy z 25.6.2015 r. (Dz.U. 2015 r. poz. 1087) zmiana zwią- zana z wprowadzeniem procedury me- dycznie wspomaganej prokreacji (le- czenie niepłodności); nowela weszła w życie 1.11.2015 r., – wynikająca z ustawy z 16.5.2019 r. (Dz.U. z 2019 r. poz. 1146) wprowa- dzająca w KRO nie tylko zmiany będą- ce realizacją orzeczeń TK, ale również regulacje ściśle związane z zakresem przedmiotowym prawa filiacyjnego, normując instytucje: ustalenia macie- rzyństwa, zaprzeczenia macierzyństwa, zaprzeczenia ojcostwa, ustalenia bez- skuteczności uznania ojcostwa oraz są- dowego ustalenia ojcostwa. Przepisy wprowadzające Kodeks rodzinny i opiekuńczy Ustawa z 25.2.1964 r. (Dz.U. Nr 9, poz. 60) Nb. 3 8 Rozdział I. Rodzina i prawo rodzinne 1 2 W takim zakresie, w jakim w KRO brak jest odpowiednich unormowań, należy sto- sować przepisy KC. Wynika to przede wszystkim z faktu, że KRO nie zawiera części ogólnej (np. samodzielnie nie regu- luje zdolności do czynności prawnych). Zgodnie z zasadą lex specialis derogat legi generali regulacja KRO wyprzedza regulację KC. Reguluje przede wszystkim kwestie pro- ceduralne dotyczące stosunków rodzin- nych. Przykładowo można wskazać następujące: – ustawa z 28.11.2014 r. – Prawo o ak- tach stanu cywilnego (tekst jedn. Dz.U. z 2018 r. poz. 2224 ze zm.), – ustawa z 21.6.2001 r. o ochronie praw lokatorów, mieszkaniowym zasobie gminy i o zmianie Kodeksu cywilnego (tekst jedn. Dz.U. z 2019 r. poz. 1182), – ustawa z 12.3.2004 r. o pomocy spo- łecznej (tekst jedn. Dz.U. z 2018 r. poz. 1508 ze zm.), – ustawa z 4.2.2011 r. – Prawo prywat- ne międzynarodowe (tekst jedn. Dz.U. z 2015 r. poz. 1792), – ustawa z 9.6.2011 r. o wspieraniu rodzi- ny i systemie pieczy zastępczej (tekst jedn. Dz.U. z 2019 r. poz. 1111ze zm.). Polska ratyfikowała wiele umów między- narodowych – odnośnie do sytuacji praw- nej dziecka, małżeństwa i rodziny. Kodeks cywilny Ustawa z 23.4.1964 r. (tekst jedn. Dz.U. z 2019 r. poz. 1145) Kodeks postępowania cywilnego Ustawa z 17.11.1964 r. (tekst jedn. Dz.U. z 2018 r. poz. 1360 ze zm.) Ustawy szczególne Umowy międzynarodowe Nb. 3 Rozdział II. Ochrona praw rodzinnych § 3. Prawa rodzinne I. Pojęcie praw rodzinnych 4 Jak już wyżej przedstawiono, stosunki prawnorodzinne są to naturalne stosunki pokrewieństwa (macierzyństwo i ojcostwo) w takim zakresie, w jakim mają prawne znaczenie oraz stosunki ustanowione przez prawo, takie jak: mał- żeństwo oraz związany z nim stosunek małżeńskiej wspólności majątkowej, powinowactwo, władza rodzicielska, przysposobienie, alimentacja, opieka nad małoletnim oraz kuratela ustanowiona dla dziecka poczętego, lecz nieuro- dzonego, lub w celu przejściowego strzeżenia interesów małoletniego. Ze stosunków rodzinnych wynikają określone prawa i obowiązki mię- dzy członkami rodziny (przede wszystkim między małżonkami oraz między rodzicami i dziećmi). Prawa te można podzielić na trzy grupy: 1) prawa stanu cywilnego – jak to zostało określone wcześniej, są to prawa do tego, aby uchodzić za małżonka określonej osoby, za dziecko określo- nych rodziców czy za rodzica określonego dziecka. Prawa stanu cywilnego podlegają w szczególności ochronie cywilnoprawnej, a stan cywilny może być ustalany i kształtowany tylko w specjalnym postępowaniu; 2) rodzinne prawa niemajątkowe – są to prawa podmiotowe będące elemen- tem treści stosunku małżeństwa, władzy rodzicielskiej i opieki nad mało- letnim, np. obowiązek wzajemnej pomocy małżonków, piecza nad osobą dziecka. Prawa te powstają ex lege, nie mogą być wolą stron zmienione lub zniesione, są skuteczne także wobec osób trzecich (erga omnes); 3) rodzinne prawa majątkowe – do praw tych należą w szczególności te wy- nikające ze stosunku małżeńskiej wspólności majątkowej (ustawowej lub umownej); prawa związane ze stanowiącym element treści stosunku mał- żeństwa obowiązkiem współdziałania dla dobra rodziny i zaspokajania jej potrzeb; roszczenia o świadczenia alimentacyjne itp. Prawa te są uwarunko- wane osobistymi stosunkami rodzinnymi strony uprawnionej i obowiązanej. Nb. 4 10 Rozdział II. Ochrona praw rodzinnych II. Ochrona praw rodzinnych 5 Ochrona praw rodzinnych nie jest pojęciem jednolitym. W jej ramach można wyróżnić: – ochronę w węższym znaczeniu (na którą składa się system roszczeń mają- cych na celu przywrócenie stanu zgodnego z prawem – jest to ochrona ma- terialnoprawna) oraz zespół gwarancji zapewnianych przez procedurę do- chodzenia naruszonych praw (ochrona prawnoprocesowa); – ochronę w szerszym znaczeniu (jest zapewniana przez instytucje, które wspomagają i umacniają prawnorodzinną sytuację jednostki)1. Tabela 3. Środki ochrony praw rodzinnych w ujęciu wąskim Środki ochrony praw rodzinnych w ujęciu wąskim 1 Ochrona na gruncie prawa międzynarodowego Ochrona konstytucyjna 2 Obecnie zauważalną tendencją jest m.in. dążenie do ujednolicania instytucji prawnych, które mają na celu humanizację życia społecznego. Dotyczy to zwłasz- cza sytuacji prawnej rodziny, a w jej ramach sytuacji dziecka i kobiety. Wyrazem tego są niewątpliwie akty międzynarodowe, przybierające najczęściej postać wielostronnych konwen- cji, z których Polska wiele ratyfikowała. Na podstawie jednej z nich, a mianowicie Konwencji o ochronie praw człowieka i podstawowych wolności, spo- rządzonej w Rzymie 4.11.1950 r. (Dz.U. z 1993 r. Nr 61, poz. 284 ze zm.) powołano do życia Europejski Trybunał Praw Człowieka stojący na straży przestrzegania postano- wień konwencji. Podkreślić należy, iż problematyka małżeństwa i rodzi- ny znajduje szerokie odbicie w przepisach Konstytu- cji RP. Ochrona konstytucyjna odnosi się do: – ochrony małżeństwa, macierzyństwa i rodzicielstwa (art. 18 Konstytucji RP), – ochrony praw dziecka i jego wychowania (art. 48 ust. 1, art. 53, art. 72 ust. 2 Konstytucji RP). Wprowa- dzono także instytucję Rzecznika Praw Dziecka (usta- wa z 6.1.2000 r., tekst jedn. Dz.U. z 2017 r. poz. 922 ze zm.), 1 T. Smyczyński, [w:] System Prawa Prywatnego, t. 11, s. 59–64; J. Ignatowicz, [w:] Sys- tem prawa rodzinnego i opiekuńczego, s. 90–91; K. Pietrzykowski, Kodeks rodzinny i opie- kuńczy, s. 21–28. Nb. 5 § 3. Prawa rodzinne 11 1 2 – władzy rodzicielskiej rodziców (art. 48 ust. 1, art. 53 – ochrony życia prywatnego i rodzinnego (art. 47 Kon- ust. 3 Konstytucji RP), stytucji RP), – dobra rodziny w polityce państwa (art. 71 Konstytu- cji RP), cji RP), – równouprawnienia kobiet i mężczyzn (art. 33 Konstytu- – gwarancji dziedziczenia (art. 21 ust. 1, art. 64 ust. 1 Konstytucji RP). Ochrona cywilnoprawna Ochrona cywilnoprawna to ochrona sądowa urucha- miana wtedy, gdy określone prawo zostaje naruszone – powstaje zatem roszczenie o przywrócenie stanu zgod- nego z prawem. Proceduralne aspekty dochodzenia roszczeń regulują przepisy KPC. Ochrona ta w zależności od rodzaju praw rodzinnych jest zróżnicowana. 1) W odniesieniu do praw stanu cywilnego postępo- wanie zmierzające do ustalenia tych praw nosi nazwę dochodzenia prawa cywilnego. Ustalenia te zasadniczo powinny być zgodne ze stanem rzeczywistym. Dochodzenie stanu cywilnego może polegać na jego pozytywnym ustaleniu bądź na ustaleniu negatywnym (zaprzeczenie stanu cywilnego), np. ustalenie i zaprze- czenie ojcostwa. Postępowanie może zmierzać do dekla- ratywnego stwierdzenia stanu cywilnego (np. w odnie- sieniu do macierzyństwa określonej kobiety) lub też konstytutywnej zmiany istniejącego stanu (np. postępo- wanie rozwodowe). Dochodzenie stanu cywilnego ze względu na zasadę nie- podzielności stanu cywilnego (zakaz ustalania w różny sposób jednego stanu w różnych postępowaniach) może odbyć się w ramach specjalnego postępowania, poświę- conego tylko tej kwestii. Chodzi tutaj przede wszystkim o tzw. odrębne postępowanie procesowe w sprawach małżeńskich i ze stosunków między rodzicami i dzieć- mi (art. 425–458 KPC). Nb. 5 12 Rozdział II. Ochrona praw rodzinnych 1 2 Podmiotami tego postępowania (tak po stronie powo- dowej, jak i pozwanej) mogą być tylko osoby osobi- ście i bezpośrednio zainteresowane rozstrzygnięciem. Szczególne kompetencje przysługują prokuratorowi, który wytaczając powództwo, pozywa wszystkie osoby bezpośrednio i osobiście zainteresowane. W odniesieniu do dochodzenia prawa stanu cywilnego nie działa instytucja przedawnienia, gdyż nie chodzi w tym wypadku o realizację roszczenia majątkowego. Podkreślić jednak należy, iż dochodzenie praw stanu cywilnego może zostać ograniczone terminem preklu- zyjnym, np. w odniesieniu do instytucji ustalenia bezsku- teczności uznania ojcostwa (art. 78 § 1, art. 79, 80, 81 § 2, art. 83 KRO). Do spraw o prawa stanu cywilnego należą: sprawy o usta- lenie istnienia i nieistnienia małżeństwa; o unieważnienie małżeństwa; o rozwód; ustalenie ojcostwa i macierzyństwa; zaprzeczenie ojcostwa i macierzyństwa; ustalenie bezsku- teczności uznania ojcostwa; rozwiązanie przysposobienia. 2) W przypadku niemajątkowych praw rodzinnych (innych niż praw stanu cywilnego) najczęściej dochodzi do współpracy sądu z zainteresowanymi. Są to przede wszystkim wzajemne prawa i obowiązki wynikające z władzy rodzicielskiej. Sprawy te nazywane są sprawami opiekuńczymi i dochodzone są w postępo- waniu nieprocesowym im poświęconym (art. 568–584 KPC). Sądem opiekuńczym jest sąd rodzinny (art. 568 KPC). Szczególną regulacją jest ustawa z 26.10.1982 r. o postę- powaniu w sprawach nieletnich (tekst jedn. Dz.U. z 2018 r. poz. 969), która znajdzie zastosowanie, gdy nieletni wykazuje przejawy demoralizacji lub dopuści się czynu karalnego. 3) Ochrona rodzinnych praw majątkowych nie odbiega zasadniczo od typowych spraw cywilnych. Ochronę tę realizują przede wszystkim przepisy rozdzia- łu XXVI ustawy z 6.6.1997 r. – Kodeks karny (tekst jedn. Dz.U. z 2018 r. poz. 1600 ze zm.), poświęconego prze- stępstwom przeciwko rodzinie i opiece. Wskazać także należy na ustawę z 29.7.2005 r. o prze- ciwdziałaniu przemocy w rodzinie (tekst jedn. Dz.U. z 2015 r. poz. 1390 ze zm.), która zmieniła m.in. prze- pisy KK i KPK, wskazując je jako mające zastosowanie wobec osób stosujących przemoc w rodzinie. Ochrona karnoprawna Nb. 5 § 3. Prawa rodzinne 13 Tabela 4. Środki ochrony praw rodzinnych w ujęciu szerokim Środki ochrony praw rodzinnych w ujęciu szerokim 1 Ochrona życia poczętego Rejestr akt stanu cywilnego 2 Ochrona dziecka poczętego (nasciturusa) na gruncie prawa cywilnego przejawia się w uznaniu jego warunko- wej zdolności (podmiotowości) prawnej – art. 9, art. 4461, art. 927 § 2 KC, art. 75 KRO). Ochrona ta została pro- klamowana ustawą z 7.1.1993 r. o planowaniu rodziny, ochronie płodu ludzkiego i warunkach dopuszczalności przerywania ciąży (Dz.U. Nr 17, poz. 78 ze zm.); zob. tak- że art. 38 Konstytucji RP. Zasady i prowadzenie tego rejestru określa ustawa z 28.11.2014 r. – Prawo o aktach stanu cywilnego (Dz.U. z 2018 r. poz. 2224 ze zm.). Ustawa reguluje zasady i tryb rejestracji stanu cywilne- go oraz dokonywania czynności z zakresu rejestracji stanu cywilnego (art. 1 PrASC). Rejestracji stanu cywilnego osób dokonuje się w reje- strze stanu cywilnego w formie aktów stanu cywilnego (art. 2 ust. 2 PrASC). Aktem stanu cywilnego jest wpis o urodzeniu, małżeństwie albo zgonie w rejestrze stanu cywilnego wraz z treścią późniejszych wpisów wpływają- cych na treść lub ważność tego aktu (art. 2 ust. 3 PrASC). Akty stanu cywilnego stanowią wyłączny dowód zdarzeń w nich stwierdzonych; ich niezgodność z prawdą może być udowodniona jedynie w postępowaniu sądowym (art. 3 PrASC). Unieważnienia aktu stanu cywilnego lub dołączonej do niego wzmianki dodatkowej dokonuje sąd w postępowaniu nieprocesowym na wniosek określo- nych podmiotów, jeżeli akt ten lub wzmianka stwierdzają zdarzenie niezgodne ze stanem faktycznym lub stwier- dzono uchybienia, które zmniejszają jego moc dowodo- wą (art. 39 ust. 1 PrASC). Rejestracja stanu cywilnego jest wykonywana przez gmi- ny w urzędach stanu cywilnego (art. 6 ust. 1 PrASC), jako zadanie zlecone z zakresu administracji rządowej. Rejestr stanu cywilnego jest prowadzony przez ministra właściwego do spraw informatyzacji, w systemie telein- formatycznym (art. 5 ust. 1 PrASC). Nb. 5 14 Rozdział II. Ochrona praw rodzinnych 1 Prokurator Rzecznik Praw Obywatelskich i Rzecznik Praw Dziecka Przeciwdziałanie przemocy w rodzinie Nb. 5 2 Kompetencje prokuratora wynikają przede wszystkim z art. 3 § 1 ustawy z 28.1.2016 r. – Prawo o prokuraturze (tekst jedn. Dz.U. z 2019 r. poz. 740) – zadaniem pro- kuratury jest strzeżenie praworządności oraz czuwanie nad ściganiem przestępstw. Regulacja ta odnosi się także do ochrony praw rodzinnych. Ponadto art. 7 KPC – prokurator może żądać wszczęcia postępowania w każdej sprawie, jak również wziąć udział w każdym toczącym się już postępowaniu, jeżeli według jego oceny wymaga tego ochrona praworządności, praw obywateli lub interesu społecznego. W sprawach niemajątkowych z zakresu prawa rodzinnego prokura- tor może wytaczać powództwa tylko w wypadkach wska- zanych w ustawie (prokurator nie może jedynie wszcząć postępowania o rozwód i separację, może jednak do nich wstąpić w każdym stadium postępowania). Funkcjonowanie tych dwóch instytucji, oprócz regulacji konstytucyjnej, określają: ustawa z 15.7.1987 r. o Rzecz- niku Praw Obywatelskich (tekst jedn. Dz.U. z 2018 r. poz. 2179 ze zm.), ustawa z 6.1.2000 r. o Rzeczniku Praw Dziecka (tekst jedn. Dz.U. z 2017 r. poz. 992 ze zm.). Zagadnienia te kompleksowo reguluje ustawa z 29.7.2005 r. o przeciwdziałaniu przemocy w rodzinie (tekst jedn. Dz.U. z 2015 r. poz. 1390 ze zm.), określając zadania w zakresie przeciwdziałania przemocy w rodzinie, zasady postępowania wobec osób dotkniętych przemocą w rodzinie, zasady postę- powania osób stosujących przemoc w rodzinie. Szczególnie wskazać należy na zmiany, które wprowa- dzone zostały ustawą z 10.6.2010 r. o zmianie ustawy o przeciwdziałaniu przemocy w rodzinie oraz niektórych innych ustaw (Dz.U. Nr 125, poz. 842), a weszły w życie 1.8.2010 r. Wprowadzono m.in. możliwość odebrania dziecka z rodziny przez pracownika socjalnego w razie bezpo- średniego zagrożenia życia lub zdrowia dziecka i umiesz- czenia go u wskazanych osób lub we wskazanych placówkach z jednoczesnym zawiadomieniem sądu opie- kuńczego, który musi orzec co do dalszych losów dziecka w ciągu 24 godzin (art. 12a–12d i art. 5791 § 2 KPC); możliwość orzeczenia eksmisji członka rodziny stosują- cego przemoc (art. 11a); wprowadzenie do KRO art. 961 (osobom wykonującym władzę rodzicielską oraz sprawu- jącym opiekę lub pieczę nad małoletnim zakazuje się sto- sowania kar cielesnych). § 3. Prawa rodzinne 15 1 2 Piecza zastępcza Zob. także rozporządzenie Ministra Spraw Wewnętrznych i Administracji z 31.3.2011 r. w sprawie procedury postę- powania przy wykonywaniu czynności odebrania dziecka z rodziny w razie bezpośredniego zagrożenia życia lub zdrowia dziecka w związku z przemocą w rodzinie (Dz.U. Nr 81, poz. 448). KRO obecnie normuje ogólne zagadnienia z pograni- cza pieczy zastępczej i ewentualnie nadal przysługującej rodzicom władzy rodzicielskiej. Piecza zastępcza jest sprawowana w przypadku niemoż- ności zapewnienia dziecku opieki i wychowania przez rodziców – art. 1123 § 1 KRO. Umieszczenie dziecka w pieczy zastępczej wbrew woli rodziców wyłącznie z powodu ubóstwa nie jest dopuszczalne – art. 1123 § 2 KRO. Pieczę zastępczą organizuje powiat (art. 32 usta- wy z 9.6.2011 r. o wspieraniu rodziny i systemie pieczy zastępczej, tekst jedn. Dz.U. z 2019 r. poz. 1111 ze zm.). Obowiązek i prawo wykonywania bieżącej pieczy nad osobą dziecka umieszczonego w pieczy zastępczej, jego wychowania i reprezentowania w tych sprawach, a w szczególności w dochodzeniu świadczeń alimentacyj- nych przeznaczonych na zaspokojenie jego potrzeb, nale- żą do rodziny zastępczej, prowadzącego rodzinny dom dziecka albo kierującego placówką opiekuńczo-wycho- wawczą, regionalną placówką opiekuńczo-terapeutycz- ną lub interwencyjnym ośrodkiem preadopcyjnym. Nato- miast obowiązek i prawo wykonywania bieżącej pieczy nad dzieckiem pozbawionym opieki i wychowania rodzi- ców umieszczonym w zakładzie opiekuńczo-leczniczym, zakładzie pielęgnacyjno-opiekuńczym lub w zakładzie rehabilitacji leczniczej należą do kierującego takim zakła- dem. Pozostałe obowiązki i prawa wynikające z władzy rodzicielskiej należą do rodziców dziecka (art. 1121 § 1 KRO). Sąd opiekuńczy może jednak postanowić inaczej (art. 1121 § 2 KRO). Organizację, funkcjonowanie oraz finansowanie rodzin zastępczych, rodzinnych domów dziecka, placówek opie- kuńczo-wychowawczych, regionalnych placówek opie- kuńczo-terapeutycznych interwencyjnych ośrodków preadopcyjnych oraz zasady określające kryteria wieko- we dzieci umieszczanych w tych placówkach i ośrodkach regulują przepisy o wspieraniu rodziny i systemie pieczy zastępczej (art. 1122 KRO). Kodeks odsyła więc do prze- pisów pozakodeksowych. i Nb. 5 16 Rozdział II. Ochrona praw rodzinnych 1 2 Wyróżnić można zatem następujące formy pieczy zastępczej (art. 34 WspRU): Rodzinna piecza zastępcza: – rodzina zastępcza (spokrewniona, niezawodowa, za- wodowa), – rodzinny dom dziecka. Rodziny zastępcze oraz rodzinne domy dziecka mogą być wspierane przez rodziny pomocowe (art. 39 ust. 2 WspRU). Instytucjonalna piecza zastępcza: – placówka opiekuńczo-wychowawcza, – regionalna placówka opiekuńczo-terapeutyczna, – interwencyjny ośrodek preadopcyjny. III. Sąd rodzinny i zakres jego kompetencji 6 Zgodnie z art. 12, 16 i 18 ustawy z 27.7.2001 r. – Prawo o ustroju sądów powszechnych (tekst jedn. Dz.U. z 2019 r. poz. 52 ze zm.) w sądach: rejono- wym, okręgowym i apelacyjnym rozpoznawane są sprawy rodzinne (zasad- niczo są one rozpoznawane przez wydziały cywilne). Artykuł 12 § 1 pkt 3 do kompetencji mogącego zostać fakultatywnie utworzonego wydziału rodzin- nego i nieletnich sądu rejonowego (sądu rodzinnego) przekazuje sprawy: z zakresu prawa rodzinnego i opiekuńczego, dotyczących demoralizacji i czy- nów karalnych nieletnich, dotyczących leczenia osób uzależnionych od alkoho- lu oraz od środków odurzających i psychotropowych, należących do sądu opie- kuńczego na podstawie odrębnych ustaw. Do kompetencji sądu rodzinnego należą wszystkie sprawy z zakresu pra- wa rodzinnego rozpoznawane tak w trybie procesu (z uwzględnieniem wyjąt- ków przewidujących właściwość sądu okręgowego – art. 17 pkt 1 KPC, lub wyłączną właściwość sądu rejonowego np. sprawy o zaprzeczenie pochodzenia dziecka, alimenty), jak i w postępowaniu nieprocesowym (np. sprawy z zakre- su władzy rodzicielskiej). Sprawy opiekuńcze rozpoznaje sąd opiekuńczy, któ- rym jest sąd rodzinny (art. 568 KPC). Sąd rozpoznaje sprawy rodzinne w trybie procesowym (bądź ogólnym np. w sprawie o alimenty, bądź stosując przepisy postępowania odrębnego, np. w sprawie o ustalenie ojcostwa), bądź trybie nieprocesowym (zwykłym, np. w sprawie o zezwolenie na złożenie przez pełnomocnika oświadczenia o wstą- pieniu w związek małżeński, albo szczególnym, np. w sprawach opiekuńczych)1. 1 J. Ignaczewski, Komentarz do spraw rodzinnych, s. 27–29; T. Smyczyński, [w:] System Prawa Prywatnego, t. 11, s. 64–68. Nb. 6
Pobierz darmowy fragment (pdf)

Gdzie kupić całą publikację:

Prawo rodzinne. Wydanie 3
Autor: ,
Sklep
Format
Cena
Nexto.pl Nexto.pl
ebook/pdf
65,00 zł
Idź do sklepu »

Opinie na temat publikacji:

Inne popularne pozycje z tej kategorii:

Czytaj również:

Prowadzisz stronę lub blog? Wstaw link do fragmentu tej książki i współpracuj z Cyfroteką: