Darmowy fragment publikacji:
Autorzy:
Jerzy Bieluk
Paweł Blajer
Roman Budzinowski
Paweł Czechowski
Beata Je˝yƒska
Alina Jurcewicz
Małgorzata Korzycka-Iwanow
El˝bieta Kremer
Teresa Kurowska
Aleksander Lichorowicz
Dorota Łobos-Kotowska
Konrad Marciniuk
Michał Mo˝d˝eƒ-Marcinkowski
Adam Niewiadomski
Stanisław Prutis
Bartosz Rakoczy
Marek Staƒko
Krystyna Stefaƒska
El˝bieta Tomkiewicz
Zygmunt Truszkiewicz
Bła˝ej Wierzbowski
Paweł Wojciechowski
Bohdan Zdziennicki
Andrzej Zieliƒski
Prawo
rolne
pod redakcjà naukowà
Paw∏a Czechowskiego
Wydanie 1
Warszawa 2011
Opracowanie redakcyjne: Grażyna Polkowska-Nowak
Opracowanie techniczne: Małgorzata Duda
Projekt okładki i stron tytułowych: Agnieszka Tchórznicka
© Copyright by LexisNexis Polska Sp. z o.o. 2011
Wszelkie prawa zastrzeżone. Żadna część tej książki nie może być powielana
ani rozpowszechniana za pomocą urządzeń elektronicznych, mechanicznych,
kopiujących, nagrywających i innych – bez pisemnej zgody Autorów i wydawcy.
ISBN 978–83–7620–666–0
LexisNexis Polska Sp. z o.o.
Ochota Office Park 1, Al. Jerozolimskie 181, 02–222 Warszawa
tel. 22 572 95 00, faks 22 572 95 68
Infolinia: 22 572 99 99
Redakcja: tel. 22 572 83 26, 22 572 83 28, 22 572 83 11, faks 22 572 83 92
www.LexisNexis.pl, e-mail: biuro@LexisNexis.pl
Księgarnia Internetowa: dostępna ze strony www.LexisNexis.pl
Spis treści
Wykaz skrótów . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 15
Od Autorów . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 19
Część pierwsza
WPROWADZENIE
ROZDZIAŁ I. Pojęcie i przedmiot prawa rolnego . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 23
§ 1. Prawo rolne, jego przedmiot i definicja Roman Budzinowski . . . . . . . . . . . . . . . . . 23
§ 2. Prawo rolne i inne dziedziny prawa Roman Budzinowski . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 31
§ 3. Ewolucja ustawodawstwa prawnorolnego Paweł Czechowski, Małgorzata
Korzycka-Iwanow, Adam Niewiadomski . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 37
1. Prawo rolne do roku 1945 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 37
2. Prawo rolne do roku 1989 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 39
3. Prawo rolne po roku 1989 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 42
4. Rozwój prawa żywnościowego . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 44
5. Teraźniejszość i przyszłość prawa rolnego i żywnościowego . . . . . . . . . . . . . . . 48
§ 4. Własność rolnicza Małgorzata Korzycka-Iwanow, Stanisław Prutis . . . . . . . . . . . . . 49
1. Własność rolnicza według Profesora Andrzeja Stelmachowskiego . . . . . . . . . . 49
2. Ochrona własności rolniczej . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 51
ROZDZIAŁ II. Źródła prawa rolnego Bohdan Zdziennicki . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 54
ROZDZIAŁ III. Prawne instrumenty polityki rolnej . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 58
§ 1. Ingerencja państwa w stosunki agrarne Paweł Czechowski . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 58
§ 2. Interwencjonizm kształtujący czynniki produkcji w rolnictwie Paweł Czechowski . . . 63
§ 3. Modele interwencjonizmu . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 64
1. Interwencjonizm amerykański Konrad Marciniuk . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 64
2. Interwencjonizm Unii Europejskiej Paweł Czechowski . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 67
3. Interwencjonizm kolektywizacyjny Paweł Czechowski . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 68
§ 4. Reglamentacja krajowej produkcji rolnej i rejestry produkcji limitowanej
Beata Jeżyńska . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 69
1. Ewidencje produkcji rolnej oraz ich funkcje . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 69
1.1. Krajowa ewidencja producentów . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 70
1.2. Centralny Rejestr Przedsiębiorców . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 71
6
Spis treści
2. Limitowanie produkcji rolnej jako forma reglamentacji gospodarczej . . . . . . . . 72
3. Charakter prawny limitów produkcyjnych . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 73
4. Znaczenie limitów produkcyjnych dla gospodarczej pozycji producentów
rolnych . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 74
5. Rejestry produkcji limitowanej . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 75
5.1. Rejestry publiczne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 75
5.2. Rejestry niepubliczne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 77
6. Znaczenie danych rejestrowych . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 78
6.1. Znaczenie danych w systemie informacji rolniczej . . . . . . . . . . . . . . . . . . 78
6.2. Znaczenie danych rejestrowych w Zintegrowanym Systemie Rolniczej
Informacji Rynkowej . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 80
ROZDZIAŁ IV. Wspólna Polityka Rolna Unii Europejskiej Alina Jurcewicz . . . . . . . . 81
§ 1. Założenia i zasady Wspólnej Polityki Rolnej . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 81
§ 2. Zadania Wspólnej Polityki Rolnej . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 83
§ 3. Definicja produktów rolnych . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 84
§ 4. Definicja producenta rolnego i gospodarstwa rolnego . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 85
§ 5. Instrumenty prawne polityki rynkowo-dochodowej w rolnictwie Unii Europejskiej . . . 87
§ 6. Polityka struktur rolnych w ramach rozwoju obszarów wiejskich . . . . . . . . . . . . . 93
§ 7. Ewolucja Wspólnej Polityki Rolnej . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 100
ROZDZIAŁ V. Gospodarstwo rolne i przedsiębiorstwo rolne Roman Budzinowski . . . 105
§ 1. Gospodarstwo rolne jako kategoria prawna – charakterystyka szczegółowa . . . . . 105
§ 2. Gospodarstwo rolne a przedsiębiorstwo rolne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 111
ROZDZIAŁ VI. Administracja rolna . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 115
§ 1. Pojęcie, cechy i funkcje publicznej administracji rolnej Paweł Czechowski,
Michał Możdżeń-Marcinkowski . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 115
1. Administracja rolna w systemie administracji publicznej . . . . . . . . . . . . . . . . . 115
2. Administracja rolna i podziały terytorialne kraju . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 117
2.1. Podział pomocniczy – sołectwo . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 117
2.2. Terytorialne podziały specjalne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 117
3. Wpływ członkostwa w Unii Europejskiej na struktury polskiej administracji
rolnej Paweł Czechowski . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 118
§ 2. Rodzaje publicznej administracji rolnej . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 119
1. Rządowa administracja rolna Michał Możdżeń-Marcinkowski . . . . . . . . . . . . . . 119
1.1. Rada Ministrów . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 119
1.2. Prezes Rady Ministrów . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 120
1.3. Minister Rolnictwa i Rozwoju Wsi – główne obszary kompetencji . . . . . . . 121
1.4. Kompetencje normatywne MRiRW . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 122
1.5. Kompetencje MRiRW jako organu wydającego decyzje administracyjne
w I instancji . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 123
1.6. Kompetencje MRiRW związane z prowadzeniem rejestrów i wykazów . . . 124
1.7. Inne działania Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 124
2. Centralne organy rządowej administracji rolnej Michał Możdżeń-Marcinkowski . . . 124
2.1. Agencja Nieruchomości Rolnych Michał Możdżeń-Marcinkowski . . . . . . . . 125
2.2. Agencja Rynku Rolnego Paweł Wojciechowski . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 128
2.3. Agencja Restrukturyzacji i Modernizacji Rolnictwa Paweł Wojciechowski . . . 131
Spis treści
7
3. Wyspecjalizowane inspekcje rolne Paweł Wojciechowski . . . . . . . . . . . . . . . . . . 133
3.1. Państwowa Inspekcja Sanitarna . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 135
3.2. Inspekcja Weterynaryjna . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 136
3.3. Inspekcja Jakości Handlowej Artykułów Rolno-Spożywczych . . . . . . . . . . 136
3.4. Inspekcja Handlowa . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 137
3.5. Państwowa Inspekcja Ochrony Roślin . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 138
4. Samorządowa administracja rolna Michał Możdżeń-Marcinkowski . . . . . . . . . . 138
4.1. Administracja rolna w samorządzie gminnym . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 138
4.2. Administracja rolna w samorządzie powiatu . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 140
4.3. Administracja rolna w samorządzie województwa . . . . . . . . . . . . . . . . . . 141
5. Prawne formy koordynacji działań w ramach administracji rolnej
Michał Możdżeń-Marcinkowski . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 142
Część druga
GOSPODARKA ZIEMIĄ
ROZDZIAŁ VII. Kształtowanie stosunków własnościowych w rolnictwie
Zygmunt Truszkiewicz . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 145
§ 1. Krótka charakterystyka własności rolniczej w okresie międzywojennym . . . . . . . . 145
§ 2. Przebudowa stosunków własnościowych w rolnictwie w latach 1944–1956 . . . . . 147
§ 3. Kształtowanie regulacji prawnych dotyczących stosunków własnościowych
w rolnictwie w latach 1956–1989 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 152
§ 4. Wpływ przemian ustrojowych z przełomu lat osiemdziesiątych i dziewięć-
dziesiątych na stosunki własnościowe w rolnictwie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 156
ROZDZIAŁ VIII. Obrót nieruchomościami rolnymi . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 161
§ 1. Pojęcie nieruchomości rolnej (gruntu rolnego) Krystyna Stefańska . . . . . . . . . . . . 161
§ 2. Pojęcie obrotu nieruchomościami rolnymi Konrad Marciniuk . . . . . . . . . . . . . . . . 164
§ 3. Przeniesienie własności nieruchomości rolnej Konrad Marciniuk . . . . . . . . . . . . . . 167
1. Zagadnienia wstępne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 167
2. Umowa sprzedaży . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 169
3. Umowa darowizny nieruchomości rolnej . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 170
4. Umowa dożywocia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 171
5. Przekazywanie gospodarstw w zamian za emeryturę lub rentę.
Umowa z następcą . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 172
6. Przekazanie gospodarstwa za rentę strukturalną . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 172
§ 4. Reżim prawny obrotu nieruchomościami rolnymi w świetle ustawy o kształ-
towaniu ustroju rolnego Konrad Marciniuk . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 173
1. Zagadnienia wstępne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 173
2. Ustawowe prawo pierwokupu dzierżawcy . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 176
3. Prawo pierwokupu Agencji Nieruchomości Rolnych . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 177
4. Kolizja różnych praw pierwokupu . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 178
5. Prawo nabycia nieruchomości rolnej przez Agencję Nieruchomości Rolnych . . . 179
6. Skutki zawarcia umowy z naruszeniem ustawy o kształtowaniu ustroju rolnego . . . 181
§ 5. Ustawowe prawo odkupu przysługujące Agencji Nieruchomości Rolnych
Aleksander Lichorowicz . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 183
§ 6. Zniesienie współwłasności nieruchomości rolnej Krystyna Stefańska . . . . . . . . . . . 187
§ 7. Obrót nieruchomościami rolnymi z udziałem cudzoziemców Zygmunt Truszkiewicz . . . 192
8
Spis treści
§ 8. Rejestry publiczne w obrocie nieruchomościami rolnymi (ewidencja gruntów
i księgi wieczyste) Marek Stańko . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 195
1. Zagadnienia wstępne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 195
2. Kataster nieruchomości a ewidencja gruntów . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 195
3. Podstawowe zasady funkcjonowania ewidencji gruntów i budynków . . . . . . . . 197
4. Księga wieczysta jako podstawa ustalenia stanu prawnego nieruchomości
(w tym nieruchomości rolnych) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 200
5. Ewidencja gruntów i budynków a księgi wieczyste . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 201
ROZDZIAŁ IX. Formy prawne zmiany generacji inter vivos w rolnictwie
Roman Budzinowski . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 203
§ 1. Ogólna charakterystyka . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 203
§ 2. Darowizna i dożywocie jako forma prawna zmiany generacji . . . . . . . . . . . . . . . . 206
§ 3. Umowa z następcą . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 209
§ 4. Przekazanie gospodarstwa rolnego za rentę strukturalną . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 218
ROZDZIAŁ X. Dziedziczenie gospodarstw rolnych § 1–8 Zygmunt Truszkiewicz;
§ 9 i 10 Elżbieta Kremer . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 224
§ 1. Modele dziedziczenia gospodarstw rolnych . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 224
§ 2. Pojęcie spadkowego gospodarstwa rolnego i wkładu gruntowego . . . . . . . . . . . . 227
§ 3. Szczególny porządek dziedziczenia gospodarstw rolnych . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 228
§ 4. Dziedziczenie gospodarstwa rolnego przez osoby prawne . . . . . . . . . . . . . . . . . . 231
§ 5. Zapis gospodarstwa rolnego i roszczenie z tytułu zachowku ze spadku rolnego . . . 231
§ 6. Dziedziczenie spadku rolnego przez obywatela państwa obcego i zapis
gospodarstwa rolnego na jego rzecz . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 232
§ 7. Szczególne przepisy proceduralne dotyczące ustalania praw do spadku rolnego . . . 233
§ 8. Roszczenie o zwrot gospodarstwa rolnego odziedziczonego przez Skarb Państwa . . . 234
§ 9. Dział spadku obejmującego gospodarstwo rolne lub wkład gruntowy w rolniczej
spółdzielni produkcyjnej . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 234
§10. Odpowiedzialność spadkobiercy za długi związane z prowadzeniem
gospodarstwa rolnego . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 238
ROZDZIAŁ XI. Dzierżawa gruntów rolnych Aleksander Lichorowicz, Paweł Blajer . . . 240
§ 1. Ewolucja modelu dzierżawy rolniczej w krajach Europy Zachodniej . . . . . . . . . . . 240
§ 2. Ewolucja polskiej regulacji dzierżaw rolnych . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 243
§ 3. Dzierżawa gruntów rolnych według Kodeksu cywilnego oraz ustawy
o kształtowaniu ustroju rolnego . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 246
§ 4. Szczególna regulacja dzierżawy gruntów z Zasobu Własności Rolnej Skarbu Państwa . . . 253
§ 5. Uwagi końcowe . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 257
ROZDZIAŁ XII. Gospodarowanie Zasobem Własności Rolnej Skarbu Państwa
Stanisław Prutis . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 259
§ 1. Pojęcie, funkcje i kierunki zagospodarowania Zasobu . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 259
1. Pojęcie Zasobu. Składniki mienia państwowego tworzące Zasób . . . . . . . . . . . 259
2. Uprawnienia powiernicze Agencji Nieruchomości Rolnych . . . . . . . . . . . . . . . . 261
3. Kierunki rozdysponowania Zasobu . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 261
§ 2. Struktury organizacyjno-produkcyjne rolniczego wykorzystania Zasobu . . . . . . . . 263
1. Spółka Agencji Nieruchomości Rolnych . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 263
2. Administrowanie gospodarstwem rolnym Zasobu . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 264
Spis treści
9
§ 3. Sprzedaż państwowych nieruchomości rolnych . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 265
1. Tryby sprzedaży nieruchomości . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 265
2. Sprzedaż bez przetargu; pierwszeństwo w nabyciu nieruchomości . . . . . . . . . . 265
3. Charakter prawny pierwszeństwa . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 267
4. Sprzedaż w trybie przetargowym; rodzaje przetargów . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 268
5. Procedura przetargowa . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 269
6. Cena państwowych nieruchomości rolnych . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 271
§ 4. Dzierżawa gruntów rolnych Zasobu . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 272
§ 5. Zamiana nieruchomości rolnych . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 273
1. Warunki dokonania zamiany nieruchomości . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 273
2. Procedura zamiany nieruchomości . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 274
§ 6. Przekazywanie nieruchomości w trwały zarząd . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 275
1. Konstrukcja prawna zarządu . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 275
2. Przekazanie w zarząd; wygaśnięcie zarządu . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 275
Część trzecia
KSZTAŁTOWANIE PRZESTRZENI ROLNICZEJ
ROZDZIAŁ XIII. Planowanie przestrzenne na obszarach wiejskich
Teresa Kurowska . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 279
§ 1. Uwagi ogólne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 279
§ 2. Polityka rozwoju . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 280
§ 3. Zrównoważony rozwój obszarów wiejskich . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 281
§ 4. Plany zagospodarowania przestrzennego . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 282
§ 5. Planowanie przestrzenne a wykonywanie prawa własności nieruchomości . . . . . . 285
ROZDZIAŁ XIV. Ochrona środowiska w zagospodarowaniu przestrzennym
i przy realizacji inwestycji Bartosz Rakoczy. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 291
§ 1. Uwagi wstępne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 291
§ 2. Zapobieganie szkodom w środowisku i ich naprawa . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 292
ROZDZIAŁ XV. Scalanie i wymiana gruntów Andrzej Zieliński . . . . . . . . . . . . . . . . . . 298
§ 1. Uwagi ogólne. Ewolucja ustawodawstwa . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 298
§ 2. Pojęcie scalania . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 300
§ 3. Wszczęcie postępowania . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 301
1. Wdrożenie postępowania scaleniowego . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 301
2. Podjęcie wymiany . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 302
§ 4. Przedmiot postępowania . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 302
§ 5. Uczestnicy postępowania . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 303
§ 6. Szacunek gruntów . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 304
§ 7. Projekt scalenia (wymiany). Decyzja o zatwierdzeniu projektu . . . . . . . . . . . . . . . 306
§ 8. Wykonanie decyzji o zatwierdzeniu projektu scalenia (wymiany) . . . . . . . . . . . . . 307
§ 9. Koszty postępowania . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 308
10
Spis treści
Część czwarta
PRODUCENT ROLNY
ROZDZIAŁ XVI. Formy organizacyjno-prawne współdziałania producentów
rolnych Stanisław Prutis. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 311
§ 1. Zespołowe formy gospodarowania . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 311
1. Proste formy kooperacji w rolnictwie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 311
2. Strukturalne formy zespołowego gospodarowania . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 312
§ 2. Model organizacyjno-prawny rolniczej spółdzielni produkcyjnej . . . . . . . . . . . . . . 312
1. Rodzaje spółdzielni produkcji rolnej . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 312
2. Statut rolniczej spółdzielni produkcyjnej . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 313
3. Majątek spółdzielni; wkłady i udziały . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 313
4. Zasady gospodarki finansowej spółdzielni . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 314
§ 3. Grupy producentów rolnych i ich związki . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 315
1. Grupy producentów jako forma gospodarowania . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 315
2. Akt założycielski grupy producentów . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 316
3. Rejestracja oraz nadzór nad działalnością grup . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 317
4. Związki grup producentów rolnych . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 318
5. Zakres pomocy finansowej udzielonej grupom producentów i tryb jej
udzielania . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 318
§ 4. Spółki do zagospodarowania wspólnot gruntowych . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 319
1. Wspólnoty gruntowe jako relikt nadań własności gruntów . . . . . . . . . . . . . . . . 319
2. Charakter prawny wspólnoty gruntowej . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 320
3. Organizacja spółki do zagospodarowania wspólnoty . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 320
ROZDZIAŁ XVII. Prawne formy zrzeszania się rolników
i ich rola w reprezentowaniu interesów zawodowych
Elżbieta Tomkiewicz . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 322
§ 1. Konstytucyjne podstawy wolności zrzeszenia się rolników . . . . . . . . . . . . . . . . . . 322
§ 2. Prawne formy zrzeszania się rolników w polskim systemie prawnym . . . . . . . . . . 323
1. Katalog rolniczych organizacji zawodowych . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 323
2. Społeczno-zawodowe organizacje rolników . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 326
3. Związki zawodowe rolników indywidualnych . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 329
§ 3. Izby rolnicze jako forma samorządu rolniczego . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 330
§ 4. Rola ponadnarodowych organizacji rolników w kształtowaniu Wspólnej
Polityki Rolnej . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 333
ROZDZIAŁ XVIII. Ubezpieczenie społeczne rolników Błażej Wierzbowski . . . . . . . . 336
§ 1. Wprowadzenie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 336
§ 2. Organizacja ubezpieczenia społecznego rolników . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 337
1. Kasa Rolniczego Ubezpieczenia Społecznego . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 337
2. Rada Ubezpieczenia Społecznego Rolników . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 337
3. Fundusz Składkowy Ubezpieczenia Społecznego Rolników . . . . . . . . . . . . . . . . 338
4. System orzecznictwa lekarskiego . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 338
5. Organy i instytucje współdziałające z Kasą Rolniczego Ubezpieczenia
Społecznego . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 339
§ 3. Rodzaje ubezpieczeń . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 339
1. Ubezpieczenie wypadkowe, chorobowe i macierzyńskie . . . . . . . . . . . . . . . . . . 339
2. Ubezpieczenie emerytalno-rentowe . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 340
Spis treści
11
§ 4. Zakres podmiotowy ubezpieczenia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 341
1. Rolnik . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 341
2. Domownik . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 342
3. Ubezpieczeni w ubezpieczeniu wypadkowym, chorobowym i macierzyńskim . . . 342
4. Ubezpieczeni w ubezpieczeniu emerytalno-rentowym . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 343
5. Uzupełniający charakter ubezpieczenia społecznego rolników . . . . . . . . . . . . . 344
§ 5. Ubezpieczenie wypadkowe, chorobowe i macierzyńskie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 345
1. Zakres ochrony ubezpieczeniowej . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 345
2. Pojęcie wypadku przy pracy rolniczej . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 346
3. Pojęcie rolniczej choroby zawodowej . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 347
4. Świadczenia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 347
§ 6. Świadczenia z ubezpieczenia emerytalno-rentowego . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 348
1. Katalog świadczeń . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 348
2. Emerytura . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 348
3. Renta rolnicza . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 349
4. Renta rolnicza szkoleniowa . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 349
5. Renta rodzinna. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 350
6. Zasiłek pogrzebowy . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 350
7. Konstrukcja i zasady obliczania wysokości emerytury lub renty rolniczej . . . . . 350
8. Częściowe zawieszenie wypłaty emerytury lub renty rolniczej . . . . . . . . . . . . . 351
§ 7. Składka z tytułu ubezpieczenia społecznego rolników . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 352
1. Składka w ubezpieczeniu wypadkowym, chorobowym i macierzyńskim . . . . . . 352
2. Składka w ubezpieczeniu emerytalno-rentowym . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 352
3. Ściąganie składek i zabezpieczenie ich spłaty . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 352
ROZDZIAŁ XIX. Ubezpieczenia majątkowe w rolnictwie Elżbieta Kremer. . . . . . . . . 354
§ 1. Uwagi wstępne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 354
§ 2. Ubezpieczenie odpowiedzialności cywilnej rolników z tytułu posiadania
gospodarstwa rolnego . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 355
§ 3. Ubezpieczenie budynków wchodzących w skład gospodarstwa rolnego od ognia
i zdarzeń losowych . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 358
§ 4. Ubezpieczenia upraw rolnych i zwierząt gospodarskich . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 360
WŁASNOŚĆ INTELEKTUALNA W OBSZARZE ROLNICTWA I ŻYWNOŚCI
Część piąta
ROZDZIAŁ XX. Własność intelektualna w zakresie rolnictwa
Małgorzata Korzycka-Iwanow . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 365
§ 1. Ochrona prawna odmian roślin; wyłączne prawo sui generis . . . . . . . . . . . . . . . . . 365
1. Uwagi wprowadzające . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 365
2. Zakaz patentowania odmian roślin w europejskim porządku prawnym . . . . . . 366
§ 2. Główne założenia międzynarodowej Konwencji o ochronie nowych odmian roślin
(Konwencja UPOV) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 367
§ 3. Przesłanki przyznania wyłącznego prawa hodowcy . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 368
§ 4. Regulacja ochrony prawnej odmian roślin w Unii Europejskiej . . . . . . . . . . . . . . . 369
§ 5. Relacja między twórcą i uprawnionym z tytułu wyłącznego prawa . . . . . . . . . . . . 370
§ 6. Patentowanie roślin i zwierząt – wynalazek biotechnologiczny . . . . . . . . . . . . . . . 371
12
Spis treści
ROZDZIAŁ XXI. Własność intelektualna w zakresie żywności . . . . . . . . . . . . . . . . . 372
§ 1. Ochrona regionalnych produktów żywnościowych . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 372
1. Oznaczenia geograficzne w ustawie – Prawo własności przemysłowej . . . . . . . 372
2. Przyczyny objęcia ochroną oznaczeń żywności pochodzącej z określonych
regionów w prawie Unii Europejskiej . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 373
§ 2. Rodzaje chronionych oznaczeń . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 374
§ 3. Zakres ochrony oznaczeń geograficznych i nazw pochodzenia . . . . . . . . . . . . . . . 376
Część szósta
RYNKI ROLNE
ROZDZIAŁ XXII. Europejskie rynki rolne Paweł Czechowski, Adam Niewiadomski . . . 381
§ 1. Ukształtowanie się jednolitej wspólnej regulacji rynku . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 381
1. Zakres przedmiotowy regulacji . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 386
2. Mechanizmy interwencyjne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 387
3. Prywatne przechowanie produktów rolnych . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 388
4. Dopłaty obowiązkowe i fakultatywne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 388
5. Specjalne środki interwencyjne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 389
6. Kwotowanie (kontyngentowanie) produkcji rolnej . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 390
7. Program „Owoce w szkole” . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 390
8. Wspólnotowy Fundusz Tytoniowy . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 391
9. Pomoc techniczna dla nowych rynków . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 391
10. Nadzwyczajna pomoc publiczna . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 391
11. Wspieranie organizacji producentów . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 392
12. Handel z państwami trzecimi . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 392
13. Reguły konkurencji . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 393
14. Szczegółowe przepisy dotyczące poszczególnych sektorów . . . . . . . . . . . . . . . 394
15. Uwagi końcowe . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 395
§ 2. Regulacje polskie stanowiące uzupełnienie regulacji europejskich dotyczące
rynków rolnych . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 396
ROZDZIAŁ XXIII. Kontraktacja Bohdan Zdziennicki . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 399
INSTRUMENTY PRAWNOFINANSOWE W ROLNICTWIE
Część siódma
ROZDZIAŁ XXIV. Płatności bezpośrednie Dorota Łobos-Kotowska, Jerzy Bieluk . . . . . 407
§ 1. System Jednolitej Płatności Obszarowej . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 407
§ 2. Rodzaje płatności w ramach systemów wsparcia bezpośredniego . . . . . . . . . . . . . 409
1. Jednolita płatność obszarowa (JPO), finansowana w całości z budżetu Unii
Europejskiej . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 409
2. Krajowe uzupełniające płatności bezpośrednie (UPO) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 410
3. Oddzielna płatność z tytułu owoców i warzyw (płatność do pomidorów),
finansowana w całości z budżetu Unii Europejskiej . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 410
4. Przejściowe płatności z tytułu owoców miękkich . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 410
5. Oddzielna płatność z tytułu cukru (płatność cukrowa), finansowana w całości
z budżetu Unii Europejskiej . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 411
6. Wsparcie specjalne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 411
§ 3. Charakter prawny płatności . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 411
§ 4. Właściwość organów administracji w sprawach płatności bezpośrednich . . . . . . . 412
Spis treści
13
§ 5. Zasady i tryb przyznawania rolnikom płatności . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 413
1. Charakter prawny postępowania w sprawie przyznania płatności
bezpośrednich . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 413
2. Zasady postępowania w sprawie przyznania płatności . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 413
3. Wszczęcie postępowania w sprawie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 414
4. Sankcje powierzchniowe . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 414
5. Zmiana stron postępowania . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 415
6. Zakończenie postępowania i tryb zaskarżania decyzji . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 416
7. Wypłata świadczeń . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 416
§ 6. Zasady przeprowadzania kontroli . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 416
§ 7. Wnioski . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 417
ROZDZIAŁ XXV. Program Rozwoju Obszarów Wiejskich Paweł Wojciechowski,
Adam Niewiadomski . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 419
§ 1. Polityka rozwoju obszarów wiejskich . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 419
1. Uwagi wstępne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 419
2. Podstawy prawne polityki rozwoju obszarów wiejskich . . . . . . . . . . . . . . . . . . 420
3. Cele polityki rozwoju obszarów wiejskich . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 422
4. Finansowanie polityki rozwoju obszarów wiejskich . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 422
§ 2. Program Rozwoju Obszarów Wiejskich jako podstawowy instrument polityki
rozwoju obszarów wiejskich w Polsce . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 423
1. Uwagi wstępne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 423
2. Treść Programu Rozwoju Obszarów Wiejskich . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 424
3. Tryb uchwalenia Programu Rozwoju Obszarów Wiejskich . . . . . . . . . . . . . . . . 424
4. Charakter prawny Programu Rozwoju Obszarów Wiejskich . . . . . . . . . . . . . . . 425
5. Podmioty realizujące Program Rozwoju Obszarów Wiejskich . . . . . . . . . . . . . . 425
6. Działania objęte Programem Rozwoju Obszarów Wiejskich w Polsce . . . . . . . . 427
7. Tryb i zasady ubiegania się o pomoc z Programu Rozwoju
Obszarów Wiejskich . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 428
§ 3. Wybrane działania . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 429
1. Renty strukturalne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 429
2. Ułatwianie startu młodym rolnikom . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 431
3. Modernizacja gospodarstw rolnych . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 432
4. Zwiększanie wartości dodanej podstawowej produkcji rolnej i leśnej . . . . . . . . 433
ROZDZIAŁ XXVI. Obciążenia podatkowe rolnictwa Jerzy Bieluk . . . . . . . . . . . . . . . 435
§ 1. Podatek rolny . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 435
1. Zagadnienia wstępne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 435
2. Obowiązek podatkowy w podatku rolnym . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 436
3. Przedmiot opodatkowania . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 436
4. Podstawa opodatkowania . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 437
§ 2. Podatek leśny . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 442
§ 3. Podatek od nieruchomości . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 443
§ 4. Podatek dochodowy . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 444
§ 5. Podatek od towarów i usług . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 447
§ 7. Podatek od spadków i darowizn . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 449
§ 8. Podatek od czynności cywilnoprawnych . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 450
14
Spis treści
Część ósma
PRAWO ŻYWNOŚCIOWE
ROZDZIAŁ XXVII. Prawo żywnościowe Małgorzata Korzycka-Iwanow,
Paweł Wojciechowski . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 455
§ 1. Prawo żywnościowe polskie i Unii Europejskiej . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 455
1. Uwagi ogólne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 455
2. Ewolucja i zakres legislacji polskiej . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 456
3. Ewolucja i zakres prawa żywnościowego Unii Europejskiej . . . . . . . . . . . . . . . 457
4. Cele i zasady publicznego i prywatnego prawa żywnościowego . . . . . . . . . . . . 459
5. Relacja żywnościowego prawa krajowego i żywnościowego prawa Unii
Europejskiej . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 460
§ 2. Definicja żywności i niektórych jej postaci . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 460
1. Żywność . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 460
2. Suplement diety . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 461
3. Żywność rolnictwa ekologicznego . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 463
4. Żywność genetycznie zmodyfikowana . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 465
§ 3. Bezpieczeństwo żywności . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 467
1. Zakres i funkcje łańcucha żywnościowego . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 467
2. Niebezpieczny produkt żywnościowy. System Wczesnego Ostrzegania
o niebezpiecznej żywności i paszy w Unii Europejskiej . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 468
3. Obowiązkowe systemy producenta żywności: HACCP, system
identyfikowalności (traceability) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 470
3.1. System HACCP . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 470
3.2. System identyfikowalności (traceability) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 471
4. Dobrowolne systemy jakości produktu żywnościowego . . . . . . . . . . . . . . . . . . 472
§ 4. Odpowiedzialność administracyjna, karna i cywilna w prawie żywnościowym . . . 473
1. Rodzaje odpowiedzialności . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 473
2. Unijny model sankcji w prawie żywnościowym . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 474
3. Odpowiedzialność cywilna . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 474
4. Odpowiedzialność karna . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 475
5. Odpowiedzialność administracyjna . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 475
6. Zbieg odpowiedzialności . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 476
Wykaz skrótów
1. Źródła prawa
k.c.
– ustawa z 23 kwietnia 1964 r. – Kodeks cywilny (Dz.U. Nr 16, poz. 93
ze zm.)
k.k.
– ustawa z 6 czerwca 1997 r. – Kodeks karny (Dz.U. Nr 88, poz. 553 ze zm.)
Konstytucja RP – ustawa z 2 kwietnia 1997 r. – Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej
k.p.a.
k.p.c.
OPŻ
(Dz.U. Nr 78, poz. 483 ze zm.)
– ustawa z 14 czerwca 1960 r. – Kodeks postępowania administracyjnego
(tekst jedn. Dz.U. z 2000 r. Nr 98, poz. 1071 ze zm.)
– ustawa z 17 listopada 1964 r. – Kodeks postępowania cywilnego
(Dz.U. Nr 43, poz. 296 ze zm.)
– Ogólne Prawo Żywnościowe (rozporządzenie Parlamentu Europejskiego
i Rady nr 178/2002 ustanawiające ogólne zasady i wymagania prawa
żywnościowego, powołujące Europejski Urząd ds. Bezpieczeństwa Żyw-
ności oraz ustalające procedury w sprawie bezpieczeństwa żywności)
p.o.ś.
– ustawa z 27 kwietnia 2001 r. – Prawo ochrony środowiska (tekst jedn.
pr.bud.
– ustawa z 7 lipca 1994 r. – Prawo budowlane (tekst jedn. Dz.U. z 2010 r.
Dz.U. z 2008 r. Nr 25, poz. 150 ze zm.)
Nr 243, poz. 1623 ze zm.)
pr.spółdz.
– ustawa z 16 września 1982 r. – Prawo spółdzielcze (tekst jedn. Dz.U.
p.w. k.c.
– ustawa z 23 kwietnia 1964 r. – Przepisy wprowadzające Kodeks cywilny
z 2003 r. Nr 188, poz. 1848 ze zm.)
TFUE
u.g.n.
u.g.n.r.
(Dz.U. Nr 16, poz. 94 ze zm.)
– Traktat o funkcjonowaniu Unii Europejskiej
– ustawa z 21 sierpnia 1997 r. o gospodarce nieruchomościami (tekst jedn.
Dz.U. z 2010 r. Nr 102, poz. 651 ze zm.)
– ustawa z 19 października 1991 r. o gospodarowaniu nieruchomościami rol-
nymi Skarbu Państwa (tekst jedn. Dz.U. z 2007 r. Nr 231, poz. 1700 ze zm.)
16
Wykaz skrótów
u.k.u.r.
– ustawa z 11 kwietnia 2003 r. o kształtowaniu ustroju rolnego (Dz.U. Nr 64,
poz. 592 ze zm.)
u.k.w.h.
– ustawa z 6 lipca 1982 r. o księgach wieczystych i hipotece (tekst jedn.
u.p.z.p.
– ustawa z 27 marca 2003 r. o planowaniu i zagospodarowaniu przestrzen-
Dz.U. z 2001 r. Nr 124, poz. 1361 ze zm.)
nym (Dz.U. Nr 80, poz. 717 ze zm.)
u.s.d.g.
– ustawa z 2 lipca 2004 r. o swobodzie działalności gospodarczej (tekst
ustawa VAT
– ustawa z 11 marca 2004 r. o podatku od towarów i usług (Dz.U. Nr 54,
jedn. Dz.U. z 2010 r. Nr 220, poz. 1447 ze zm.)
poz. 535 ze zm.)
u.u.s.r.
– ustawa z 20 grudnia 1990 r. o ubezpieczeniu społecznym rolników (tekst
jedn. Dz.U. z 2008 r. Nr 50, poz. 291 ze zm.)
2. Pozostałe
ANR
ARiMR
Dz.U.
ECR
EFRROW
EOG
GMO
KPP
KRUS
KSOW
KSP
M.P.
niepubl.
NSA
OSNC
OSP
OSPiKA
OTK ZU
OTK-A
PiP
PKWN
PPR
PROW
PUG
RM
RPEiS
r.s.p.
SN
SP
s.p.r.
– Agencja Nieruchomości Rolnych
– Agencja Restrukturyzacji i Modernizacji Rolnictwa
– Dziennik Ustaw
– European Court Reports
– Europejski Fundusz Rolny na rzecz Rozwoju Obszarów Wiejskich
– Europejski Obszar Gospodarczy
– żywność zmodyfikowana genetycznie
– „Kwartalnik Prawa Prywatnego”
– Kasa Rolniczego Ubezpieczenia Społecznego
– Krajowa Sieć Obszarów Wiejskich
– „Krakowskie Studia Prawnicze”
– Monitor Polski
– niepublikowany
– Naczelny Sąd Administracyjny
– „Orzecznictwo Sądu Najwyższego. Izba Cywilna”
– „Orzecznictwo Sądów Polskich”
– „Orzecznictwo Sądów Polskich i Komisji Arbitrażowych”
– „Orzecznictwo Trybunału Konstytucyjnego. Zbiór Urzędowy”
– „Orzecznictwo Trybunału Konstytucyjnego – Seria A”
– „Państwo i Prawo”
– Polski Komitet Wyzwolenia Narodowego
– „Przegląd Prawa Rolnego”
– Program Rozwoju Obszarów Wiejskich
– „Przegląd Ustawodawstwa Gospodarczego”
– Rada Ministrów
– „Ruch Prawniczy, Ekonomiczny i Socjologiczny”
– rolnicza spółdzielnia produkcyjna
– Sąd Najwyższy
– „Studia Prawnicze”
– spółdzielnia produkcji rolnej
Wykaz skrótów
tekst jedn.
TK
TS UE
UE
WPR
WSA
ZUS
– tekst jednolity
– Trybunał Konstytucyjny
– Trybunał Sprawiedliwości Unii Europejskiej
– Unia Europejska
– Wspólna Polityka Rolna
– Wojewódzki Sąd Administracyjny
– Zakład Ubezpieczeń Społecznych
17
Od Autorów
Książka, którą oddajemy do rąk Czytelników, jest podręcznikiem akademickim
przeznaczonym dla studentów prawa i administracji. Zakres treściowy tej publi-
kacji oraz jej układ tematyczny nawiązują do koncepcji wielokrotnie wznawianego
podręcznika opracowanego pod kierunkiem nieobecnego już wśród nas Profesora
Andrzeja Stelmachowskiego, który przez blisko cztery dekady był jego współauto-
rem i redaktorem naukowym. Autorzy podręcznika reprezentujący wiodące ośrod-
ki naukowe w Polsce są wieloletnimi współpracownikami Profesora Andrzeja Stel-
machowskiego, zrzeszonymi w Polskim Stowarzyszeniu Prawników Agrarystów,
z których to inicjatywy powstały poprzednie wydania podręcznika.
Obecne wydanie podręcznika uwzględnia niezbędne zmiany związane z dostoso-
waniem prawa rolnego i żywnościowego do prawa Unii Europejskiej, jak również
z rozwojem współczesnego polskiego prawa rolnego.
redaktor naukowy
prof. dr hab. Paweł Czechowski
Część pierwsza
WPROWADZENIE
Rozdział I
Pojęcie i przedmiot prawa rolnego
§ 1. Prawo rolne, jego przedmiot i defi nicja
9 Przedmiotem prawa rolnego są stosunki społeczne w rolnictwie, a prawo
rolne jest po prostu prawem rolnictwa. Takie wyrażenie określa wyraźnie
przedmiot prawa rolnego od strony negatywnej – prawo to nie jest prawem ani
przemysłu, ani handlu, ani usług. Odmienność rolnictwa (zwłaszcza tradycyjne-
go) od wymienionych tu sfer aktywności człowieka była i jest oczywista. Patrząc
wszakże od strony pozytywnej, określenie prawa rolnego jako prawa rolnictwa nie
prowadzi do jasnych ustaleń, gdy chodzi o doprecyzowanie jego przedmiotu i wy-
odrębnienie w systemie prawa. Jedną z przyczyn jest zmienność samego pojęcia
rolnictwa – zarówno w ujęciu społeczno-ekonomicznym, jak i prawnym.
Takie ogólne określenie przedmiotu prawa rolnego jest nadto za szerokie (stosun-
ki społeczne w rolnictwie są także przedmiotem regulacji innych gałęzi prawa),
a jednocześnie za wąskie, skoro ustawodawca rozszerza reżim „rolny” także na
te dziedziny, które – same przez się – do rolnictwa nie należą. Z tego względu
doktryna stara się określić przedmiot omawianej tu dziedziny prawa w sposób
bardziej szczegółowy, odwołując się do wybranego aspektu rolnictwa i jego od-
zwierciedlenia w regulacji prawnej. Dążenie do sprecyzowania przedmiotu towa-
rzyszyło rozwojowi nauki o prawie rolnym niemalże od jego narodzin, znajdowało
wyraz w różnych koncepcjach dotyczących wyodrębnienia tej dziedziny prawa,
ulegających zmianom wraz z rozwojem rolnictwa oraz ustawodawstwa. Można je
najlepiej prześledzić na tle ewolucji prawa rolnego.
1
2
24
Część pierwsza. Wprowadzenie
Niewątpliwie prawo rolne nie może poszczycić się tak długą tradycją, jak np. prawo
cywilne1. Wprawdzie regulacja prawna rolnictwa występowała już nawet w antycz-
nych porządkach prawnych, ale jej kształtowanie się nie jest równoznaczne z genezą
prawa rolnego we współczesnym rozumieniu. Prawo to bowiem wyodrębniło się do-
piero na pewnym etapie rozwoju społeczeństwa, gospodarki i ustawodawstwa, gdy
– wraz z rozwojem kapitalizmu – społeczeństwo przestało mieć wyłącznie charakter
rolniczy. W Europie nastąpiło to w końcu XIX i na początku XX wieku, gdy ewidentne
stały się różnice między rolnictwem a przemysłem i handlem, a rolnictwo – ze wzglę-
du na cechy swoiste – wymagało specjalnej (czasem szczególnej) regulacji.
9 Wyróżnia się dwa modele rozwoju prawa rolnego2. W modelu romań-
skim prawo to wywodzi się w większym stopniu z prawa cywilnego; widać
tu przejście w regulowaniu spraw rolnych od prawa cywilnego (powszechnego) do
prawa szczególnego w obrębie tej gałęzi prawa. W rezultacie doszło do wydzielenia
prawa rolnego jako działu prawa cywilnego, regulacja administracyjna stosunków
rolnych była zaś traktowana (jak np. we Włoszech) jedynie jako legislacja rolna.
Z kolei w modelu germańskim rozwój legislacji rolnej związany jest z narasta-
niem ustawodawstwa specjalnego dotyczącego rolnictwa przede wszystkim w ob-
szarze prawa administracyjnego. Były to akty prawne związane z realizacją refor-
my rolnej, uwłaszczenia czy osadnictwa, a także z zakresu różnych technicznych
zagadnień produkcji rolnej oraz tzw. policji rolnej.
9 Jednakże dopiero łączne ujęcie regulacji z zakresu prawa cywilnego oraz
prawa administracyjnego dotyczących rolnictwa stało się impulsem do
wyodrębnienia prawa rolnego. Dzięki temu ta dziedzina prawa oddala się i wy-
różnia od prawa cywilnego, a jednocześnie nie da się zamknąć w ramach prawa
administracyjnego. Kodeksy cywilne z XIX wieku, oparte na indywidualistycznych
założeniach, nie uwzględniały swoistości rolnictwa, nie były w stanie sprostać –
z uwagi na rozwój stosunków kapitalistycznych – potrzebom tego działu gospodar-
ki. Nowa regulacja o charakterze szczególnym nie traktowała już ziemi tylko jako
przedmiot prawa własności, ale jako dobro produkcyjne, służące do prowadzenia
działalności rolniczej. Również akty z zakresu prawa administracyjnego dotyczyły
własności ziemi, ułatwiały dostęp do tego czynnika produkcji rolnej (np. w drodze
reformy rolnej, osadnictwa czy uwłaszczenia).
Dlatego zasadnie mówi się o agrarnych (gruntowych) korzeniach prawa rolnego,
skoncentrowanego na problematyce gruntowej, związanego zwłaszcza z kształtowa-
niem własności rolnej lub umów dotyczących korzystania z gruntów. Dominację tej
problematyki tłumaczy ówczesny niski poziom rozwoju rolnictwa. Z uwagi na jego
słabe wyposażenie techniczne ziemia była czynnikiem produkcji o dominującym
znaczeniu ekonomicznym i społecznym. Wprawdzie i wówczas występowała regu-
lacja dotycząca ochronnych czy technicznych aspektów produkcji rolnej, ale nie ona
wyznaczała kolejne etapy ewolucji prawa rolnego jako dziedziny legislacji.
3
4
5
1 A. Stelmachowski, w: J. Selwa, A. Stelmachowski, Prawo rolne, Warszawa 1970, s. 9. Szerzej o ge-
nezie prawa rolnego zob. R. Budzinowski, Problemy ogólne prawa rolnego. Przemiany podstaw legislacyj-
nych i koncepcji doktrynalnych, Poznań 2008, s. 106 i n.
2 O romańskim i germańskim modelu rozwoju prawa rolnego zob. A. Lichorowicz, Pojęcie i przedmiot
prawa rolnego, w: A. Stelmachowski (red.), Prawo rolne, wyd. 5, Warszawa 2009, s. 23.
Rozdział I. Pojęcie i przedmiot prawa rolnego
25
Dopiero wprowadzenie postępu technicznego spowodowało wzrost znaczenia in-
nych czynników produkcji rolnej. Wskutek tego ekonomiczna rola maszyn i urzą-
dzeń dorównywała albo nawet przewyższała rolę „samej” ziemi. W rezultacie
głównym przedmiotem zainteresowania ustawodawcy stała się problematyka rol-
niczej jednostki wytwórczej (gospodarstwa rolnego), a nie poszczególnych czyn-
ników produkcji rolnej (zwłaszcza ziemi). Wzrost ingerencji publicznej w sprawy
rolnictwa po drugiej wojnie światowej, w tym realizacja Wspólnej Polityki Rolnej
w krajach Unii Europejskiej, przyniosły znaczne rozszerzenie przedmiotu regulacji.
Wyszła ona poza samą problematykę gruntową, objęła proces produkcji, a w końcu
– jej rezultaty w postaci produktów rolnych. Jego zwieńczeniem stała się domina-
cja regulacji dotyczących rynku rolnego.
9 Komercjalizacja rolnictwa wpłynęła na szerokie ujmowanie działalności
rolniczej, wykraczającej poza samą działalność wytwórczą. Doprowadziła
ona również do eksponowania nieprodukcyjnych funkcji rolnictwa (ekologicz-
nych, zdrowotnych, terytorialnych), przyniosła odejście od ujmowania rozwoju
tego działu gospodarki w izolacji do wiązania go z rozwojem innych działów go-
spodarki, a także z rozwojem obszarów wiejskich. Wspólna Polityka Rolna roz-
ciągnęła przedmiot unijnej (dawniej: wspólnotowej) regulacji na kwestie ochrony
środowiska w rolnictwie, zapewnienia bezpieczeństwa żywności i odpowiedniej
jej jakości oraz na problematykę rozwoju obszarów wiejskich. Jeśli dawna regu-
lacja dotycząca rolnictwa pełniła funkcję ochronną względem tych, którzy
uprawiali ziemię, to współczesna w coraz większym stopniu ochroną obejmu-
je również konsumentów.
Rozwojowi prawa rolnego jako dziedziny legislacji, rozbudowie przedmiotu regu-
lacji, towarzyszyły bardzo liczne i zróżnicowane koncepcje jego wyodrębnienia
jako gałęzi w systemie prawa3. Zmierzały one do ustalenia jego przedmiotu (treści),
aczkolwiek w niejednakowy sposób. Można je podzielić na dwie grupy. Pierwsza
grupa obejmuje te, które opierają się na założeniu, że taki przedmiot da się w spo-
sób wystarczający określić, i z reguły znajdują one syntetyczny wyraz w postaci
klasycznej definicji poprzez bezpośrednie określenie przedmiotu prawa rolnego.
Druga grupa koncepcji z kolei wychodzi od nie zawsze wyraźnie sformułowanego
założenia, że taki przedmiot jest niezmiernie trudno precyzyjnie oznaczyć (także
w postaci syntetycznej). Dlatego proponuje „rekonstrukcję systemu prawa rolnego”
poprzez pośrednie wskazanie przedmiotu tej gałęzi prawa.
8 W doktrynie prawa rolnego państw Europy Zachodniej (także w nauce pol-
skiej) dominują koncepcje mieszczące się w ramach pierwszej grupy. Ta do-
minacja wynika nie tylko z faktu, że w badaniach z reguły zakłada się „istnienie”
(możliwego do wyraźnego określenia) przedmiotu rozważanej tu dziedziny prawa,
ale także z tego, że kryterium przedmiotowe jest niezwykle istotne w ustaleniu
bardziej szczegółowej struktury porządku prawnego4. Definiując zaś przedmiot,
raczej nie poprzestaje się jedynie na wskazaniu kręgu stosunków społecznych pod-
6
7
3 Szerzej o koncepcjach wyodrębnienia prawa rolnego w systemie prawa: R. Budzinowski, Problemy
ogólne..., s. 174 i n.
4 Za pomocą kryterium metody regulacji prawnej nie można uzyskać określenia bardziej szczegóło-
wej struktury porządku prawnego.
26
Część pierwsza. Wprowadzenie
danych regulacji prawnej (mieszczących się w zakresie rolnictwa), ale sięga się
także do swoistości samej regulacji. Rolę wyróżnika owego przedmiotu pełnią nie
tyle kryteria podmiotowe, ile przedmiotowe.
1 Na uwagę zasługują przynajmniej trzy koncepcje odwołujące się do kryte-
rium przedmiotowego. Chodzi tu o koncepcję prawa rolnego, po pierwsze,
jako prawa związanego z gruntem rolnym czy prawa rolniczej własności grunto-
wej, po drugie, jako prawa regulującego określoną działalność, po trzecie, jako
prawa przedsiębiorstwa rolnego. Poza tym należy też wspomnieć o koncepcjach
uwzględniających już bardzo współczesne aspekty regulacji prawnorolnej, zwią-
zane z komercjalizacją produkcji czy z bezpieczeństwem żywności.
Koncepcja ujmująca prawo rolne jako prawo dotyczące gruntu (rolnego) czy
rolniczej własności gruntowej została ukształtowana najwcześniej. Tłumaczy
to jej związek z agrarnymi (gruntowymi) korzeniami tej dziedziny prawa. Znalaz-
ła ona wyraz w postaci licznych definicji prawa rolnego traktujących je właśnie
jako prawo własności gruntowej. Koncepcja ta podkreślała wyjątkowy status grun-
tu rolnego i rolniczej własności gruntowej; to ta własność była głównym punktem
odniesienia dla konstruowania całości, obejmowała m.in. regulacje dotyczące po-
bierania pożytków, ale także racjonalizacji użytkowania gruntów, przy czym nie
chodziło tu o własność w ogólności (instytucję prawa cywilnego), ale o specjalną
własność, tj. „własność rolną” jako typową instytucję prawa rolnego (rozdz. I § 4).
Z biegiem czasu, wraz z rozwojem rolnictwa i ustawodawstwa, omawiana tu kon-
cepcja stawała się – w warunkach europejskich – coraz bardziej anachroniczna.
Widoczne niedostatki ujęcia prawa rolnego jako prawa dotyczącego gruntu rol-
nego czy własności rolnej na kolejnym etapie rozwoju rolnictwa i ustawodawstwa
skłoniły doktrynę do poszukiwania bardziej adekwatnej koncepcji, która chroniła-
by także prowadzących działalność wytwórczą w rolnictwie. Znalazła ona wyraz
w ujęciu – zresztą bardzo zróżnicowanym – prawa rolnego jako prawa doty-
czącego działalności prowadzonej w rolnictwie. Zmieniło to tym samym opty-
kę ujmowania własności gruntowej. Stała się ona instrumentem prowadzenia tej
działalności, składnikiem gospodarstwa rolnego. Centrum prawa rolnego, przynaj-
mniej u narodzin tej koncepcji, pozostawała działalność wytwórcza (działalność
rolnicza z natury). Ten sam kierunek wyrażały też ujęcia prawa rolnego, które mia-
ły na uwadze gospodarstwo rolne albo „eksploatację rolną”. W każdym razie prawo
rolne w ramach omawianej tu koncepcji nabierało już bardziej dynamicznego cha-
rakteru. Wyróżnieniu natomiast działalności rolniczej spośród innych rodzajów
aktywności człowieka wychodziła naprzeciw koncepcja cyklu rolno-biologicznego
(agrariet`a) sformułowana przez Antonio Carrozzę5.
9 W gruncie rzeczy z omówionego wyżej ujęcia wywodzi się koncepcja prawa
rolnego jako prawa przedsiębiorstwa rolnego, mająca zwolenników w nie-
których państwach (rozdz. V). Impulsem do jej sformułowania stał się dalszy roz-
wój rolnictwa, w tym wzrost znaczenia działalności rolniczych tzw. powiązanych
z działalnością rolniczą z natury oraz „odkrycie” przedsiębiorstwa jako podsta-
8
9
10
5 Zob. A. Carrozza, Gli istituti del diritto agrario, Milano 1962; tenże, Problemi generali e profili di
qualificazione del diritto agrario, Milano 1975, tenże, Diritto agrario, Milano 1983.
Pobierz darmowy fragment (pdf)