Monogra a stanowi podsumowanie toczącej się przez kilka ostatnich lat dyskusji naukowej podjętej w ramach Seminariów Prawa Rynku Finansowego. Autorzy prezentowanej pracy są uznanymi specjalistami w zakresie prawa rynku nansowego, prawa nansowego, prawa cywilnego, ekonomii. Posiadają niezwykle obszerny dorobek naukowy, który jest bardzo dobrze znany i często cytowany. Książka jest pierwszą na polskim rynku wydawniczym monogra ą poświęconą prawu rynku nansowego, przedstawiającą jego specy kę, systemowe i funkcjonalne ujęcie oraz kluczowe i najbardziej aktualne problemy dla regulacji i nadzoru rynku nansowego. Po raz pierwszy w krajowej literaturze zaprezentowana została też tematyka ram prawnych i znaczenia prawa rynku nansowego jako nowej gałęzi prawa. Publikacja jest adresowana przede wszystkim do regulatorów i nadzorców krajowego rynku nansowego oraz instytucji regulowanych. Zainteresuje pracowników naukowych, doktoran- tów i studentów oraz prawników praktyków zajmujących się prawną obsługą podmiotów funkcjonujących na rynku nansowym. (...) prawo nansowe powinno obejmować również nowy obszar regulacji, jakim jest prawo rynku nansowego. Są to unormowania dotyczące organizacji i funkcjonowania tegoż rynku, w tym zasady kontroli i nadzoru państwa nad instytucjami nansowymi działającymi na rynku nansowym oraz ich powiązania nansowe z sektorem nansów publicznych. Stąd też prawo rynku nansowego obejmuje regulacje normatywne związane z oddziaływaniem państwa na organizację i funkcjonowanie instytucji nansowych, takich jak banki, zakłady ubezpieczeń czy instytucje płatnicze w celu zapewnienia ich prawidłowego funkcjonowania oraz stabilności i bezpieczeństwa rynku nansowego. (...) recenzowany utwór ujmuje to zagadnienie w sposób kompleksowy, poczynając od doktryny, poprzez rozwiązania instytucjonalne a kończąc na praktyce. Sekwencja wymienionych zagadnień zasługuje na aprobatę. Taka pozycja była po- trzebna i dobrze, że została napisana . Prof. zw. dr hab. Jan Głuchowski
Darmowy fragment publikacji:
prawo rynku
finansowego
Doktryna, instytucje, praktyka
redakcja naukowa
Anna Jurkowska-Zeidler, Marcin Olszak
Magdalena Fedorowicz, Eugenia Fojcik-Mastalska
Anna Jurkowska-Zeidler, Cezary Kosikowski, Mariola Lemonnier
Dorota Maśniak, Jan Monkiewicz, Tomasz Nieborak
Zbigniew Ofiarski, Marcin Olszak, Marcin Orlicki
ZAGADNIENIA PRAWNE
WARSZAWA 2016
Stan prawny na 1 listopada 2015 r.
Recenzent
Prof. zw. dr hab. Jan Głuchowski
Wydawca
Grzegorz Jarecki
Wydawca
Redaktor prowadzący
Małgorzata Jarecka
Redaktor prowadzący
Opracowanie redakcyjne
Opracowanie redakcyjne
Agata Czuj
Łamanie
Łamanie
JustLuk
Projekt gra czny okładki i stron tytułowych
Zdjęcie na okładce
iStock/Henrik5000
Ta książka jest wspólnym dziełem twórcy i wydawcy. Prosimy, byś przestrzegał przysługujących
im praw. Książkę możesz udostępnić osobom bliskim lub osobiście znanym, ale nie publikuj jej
w internecie. Jeśli cytujesz fragmenty, nie zmieniaj ich treści i koniecznie zaznacz, czyje to dzieło.
A jeśli musisz skopiować część, rób to jedynie na użytek osobisty.
SZANUJMY PRAWO I WŁ ASNOŚĆ
Więcej na www.legalnakultura.pl
PLK IB ��K
© Copyright by
Wolters Kluwer SA, 2016
© Copyright by
Wolters Kluwer SA, 2013
ISBN: 978-83-264-9531-1
ISBN:
Wydane przez:
Wydane przez:
Wolters Kluwer SA
Wolters Kluwer SA
Dział Praw Autorskich
Dział Praw Autorskich
01-208 Warszawa, ul. Przyokopowa 33
tel. 22 535 82 19
01-208 Warszawa, ul. Przyokopowa 33
e-mail: ksiazki@wolterskluwer.pl
tel. 22 535 82 00, fax 22 535 81 35
e-mail: ksiazki@wolterskluwer.pl
www.wolterskluwer.pl
www.wolterskluwer.pl
księgarnia internetowa www.profinfo.pl
księgarnia internetowa www.profinfo.pl
Spis treści
5
SPIS TREŚCI
Wykaz skrótów .................................................................................................................... 7
Wprowadzenie .................................................................................................................. 11
Część I
Ujęcie doktrynalne
Eugenia Fojcik ‑Mastalska
Prawo rynku finansowego w systemie prawa ................................................................ 19
Cezary Kosikowski
Nowe prawo rynku finansowego Unii Europejskiej ..................................................... 27
Mariola Lemonnier
Rola badań porównawczych i interdyscyplinarnych w kwestiach rynku
i nadzoru finansowego ...................................................................................................... 39
Część II
Ujęcie instytucjonalne
Jan Monkiewicz
Unia bankowa jako zmiana architektury regulacyjnej i nadzorczej
rynku finansowego z perspektywy ekonomicznej ........................................................ 59
Anna Jurkowska ‑Zeidler
Prawo unii bankowej ......................................................................................................... 74
Tomasz Nieborak
Unia bankowa – w stronę bezpieczeństwa i stabilności rynku finansowego
Unii Europejskiej? ............................................................................................................. 94
6
Spis treści
Magdalena Fedorowicz
Prawne ujęcie nadzoru makroostrożnościowego w świetle krajowych
projektów ustaw o nadzorze makroostrożnościowym nad systemem
finansowym w ramach przedsejmowego etapu legislacyjnego ................................. 113
Część III
Ujęcie materialne
Zbigniew Ofiarski
Rola soft law w regulacji rynku finansowego na przykładzie rekomendacji
i wytycznych Komisji Nadzoru Finansowego .............................................................. 137
Marcin Olszak
Wydawanie przez Komisję Nadzoru Finansowego wytycznych dotyczących
sektora ubezpieczeniowego jako przykład zintegrowanego podejścia
do wykonywania nadzoru nad rynkiem finansowym ................................................ 161
Dorota Maśniak
Znaczenie rekomendacji Komisji Nadzoru Finansowego (U) wydanej
dla banków dotyczącej dobrych praktyk w zakresie bancassurance
oraz wytycznych Komisji Nadzoru Finansowego dla zakładów ubezpieczeń
dotyczących dystrybucji ubezpieczeń dla regulacji rynku ubezpieczeniowego ...... 176
Marcin Orlicki
O potrzebie rekomendacji U i wytycznych dystrybucyjnych Komisji Nadzoru
Finansowego dla regulacji współpracy banków i ubezpieczycieli ............................ 192
Podsumowanie ................................................................................................................ 205
Akty prawne .................................................................................................................... 209
Orzecznictwo .................................................................................................................. 217
Pisma urzędowe i inne dokumenty ............................................................................ 219
Bibliografia ...................................................................................................................... 223
O Autorach ...................................................................................................................... 235
Wykaz skrótów
7
WYKAZ SKRÓTÓW
Akty prawne
dyrektywa BRRD
dyrektywa CRD IV
dyrektywa DGSD
k.c.
– dyrektywa Parlamentu Europejskiego i Rady 2014/59/UE z dnia
15 maja 2014 r. ustanawiająca ramy na potrzeby prowadzenia działań
naprawczych oraz restrukturyzacji i uporządkowanej likwidacji w od-
niesieniu do instytucji kredytowych i firm inwestycyjnych oraz zmie-
niająca dyrektywę Rady 82/891/EWG i dyrektywy Parlamentu Europej-
skiego i Rady 2001/24/WE, 2002/47/WE, 2004/25/WE, 2005/56/WE,
2007/36/WE, 2011/35/UE, 2012/30/UE i 2013/36/UE oraz rozporzą-
dzenia Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) nr 1093/2010 i (UE)
nr 648/2012 (Dz. Urz. UE L 173 z 12.06.2014, s. 190)
– dyrektywa Parlamentu Europejskiego i Rady 2013/36/UE z dnia
26 czerwca 2013 r. w sprawie warunków dopuszczenia instytucji
kredytowych do działalności oraz nadzoru ostrożnościowego nad
instytucjami kredytowymi i firmami inwestycyjnymi, zmieniająca
dyrektywę 2002/87/WE i uchylająca dyrektywy 2006/48/WE oraz
2006/49/WE (Dz. Urz. UE L 176 z 27.06.2013, s. 338)
– dyrektywa Parlamentu Europejskiego i Rady 2014/49/UE z dnia
16 kwietnia 2014 r. w sprawie systemów gwarancji depozytów
(Dz. Urz. UE L 173 z 12.06.2014, s. 149)
– ustawa z dnia 23 kwietnia 1964 r. – Kodeks cywilny (tekst jedn.:
Dz. U. z 2014 r. poz. 121 z późn. zm.)
Konstytucja RP
– Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 2 kwietnia 1997 r.
(Dz. U. Nr 78, poz. 483 z późn. zm.)
pr. bank.
– ustawa z dnia 29 sierpnia 1997 r. – Prawo bankowe (tekst jedn.:
rekomendacja U
Dz. U. z 2015 r. poz. 128 z późn. zm.)
– rekomendacja U KNF dotycząca dobrych praktyk w zakresie bancas‑
surance, stanowiąca załącznik do uchwały nr 183/2014 KNF z dnia
24 czerwca 2014 r. w sprawie wydania Rekomendacji U dotyczącej do-
brych praktyk w zakresie bancassurance (Dz. Urz. KNF z 2014 r. poz. 12)
8
rozporządzenie CRR
rozporządzenie EBA
Wykaz skrótów
– rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) nr 575/2013
z dnia 26 czerwca 2013 r. w sprawie wymogów ostrożnościowych dla
instytucji kredytowych i firm inwestycyjnych, zmieniające rozporzą-
dzenie (UE) nr 648/2012 (Dz. Urz. UE L 176 z 27.06.2013, s. 1)
– rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) nr 1093/2010
z dnia 24 listopada 2010 r. w sprawie ustanowienia Europejskiego
Urzędu Nadzoru (Europejskiego Urzędu Nadzoru Bankowego),
zmiany decyzji nr 716/2009/WE oraz uchylenia decyzji Komisji
2009/78/WE (Dz. Urz. UE L 331 z 15.12.2010, s. 12)
rozporządzenie EIOPA – rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) nr 1094/2010
z dnia 24 listopada 2010 r. w sprawie ustanowienia Europej-
skiego Urzędu Nadzoru (Europejskiego Urzędu Nadzoru Ubez-
pieczeń i Pracowniczych Programów Emerytalnych), zmiany de-
cyzji nr 716/2009/WE i uchylenia decyzji Komisji 2009/79/WE
(Dz. Urz. UE L 331 z 15.12.2010, s. 48)
rozporządzenie ESMA – rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) nr 1095/2010
z dnia 24 listopada 2010 r. w sprawie ustanowienia Europejskiego
Urzędu Nadzoru (Europejskiego Urzędu Nadzoru Giełd i Papierów
Wartościowych), zmiany decyzji nr 716/2009/WE i uchylenia decyzji
Komisji 2009/77/WE (Dz. Urz. UE L 331 z 15.12.2010, s. 84)
rozporządzenie ESRB
– rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) nr 1092/2010
z dnia 24 listopada 2010 r. w sprawie unijnego nadzoru makroostroż-
nościowego nad systemem finansowym i ustanowienia Europejskiej
Rady ds. Ryzyka Systemowego (Dz. Urz. UE L 331 z 15.12.2010, s. 1)
rozporządzenie SRM – rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) nr 806/2014
z dnia 15 lipca 2014 r. ustanawiające jednolite zasady i jednolitą pro-
cedurę restrukturyzacji i uporządkowanej likwidacji instytucji kre-
dytowych i niektórych firm inwestycyjnych w ramach jednolitego
mechanizmu restrukturyzacji i uporządkowanej likwidacji oraz jed-
nolitego funduszu restrukturyzacji i uporządkowanej likwidacji oraz
zmieniające rozporządzenie (UE) nr 1093/2010 (Dz. Urz. UE L 225
z 30.07.2014, s. 1)
rozporządzenie SSM
TFUE
TUE
u.d.u.
– rozporządzenie Rady (UE) nr 1024/2013 z dnia 15 października
2013 r. powierzające Europejskiemu Bankowi Centralnemu szcze-
gólne zadania w odniesieniu do polityki związanej z nadzorem
ostrożnościowym nad instytucjami kredytowymi (Dz. Urz. UE L 287
z 29.10.2013, s. 63)
– Traktat o funkcjonowaniu Unii Europejskiej, wersja skonsolidowana
(Dz. Urz. UE C 326 z 26.10.2012, s. 47)
– Traktat o Unii Europejskiej, wersja skonsolidowana (Dz. Urz. UE
C 326 z 26.10.2012, s. 13)
– ustawa z dnia 22 maja 2003 r. o działalności ubezpieczeniowej (tekst
jedn.: Dz. U. z 2015 r. poz. 1206 z późn. zm.)
Wykaz skrótów
9
u.f.i.
u.g.t.
u.n.r.f.
u.n.u.
u.n.uzup.
u.o.i.f.
u.p.n.p.r.
u.p.u.
u.SKOK
u.u.p.
– ustawa z dnia 27 maja 2004 r. o funduszach inwestycyjnych (tekst
jedn.: Dz. U. z 2014 r. poz. 157 z późn. zm.)
– ustawa z dnia 26 października 2000 r. o giełdach towarowych (tekst
jedn.: Dz. U. z 2014 r. poz. 197 z późn. zm.)
– ustawa z dnia 21 lipca 2006 r. o nadzorze nad rynkiem finansowym
(tekst jedn.: Dz. U. z 2015 r. poz. 614 z późn. zm.)
– ustawa z dnia 22 maja 2003 r. o nadzorze ubezpieczeniowym i eme-
rytalnym (tekst jedn.: Dz. U. z 2013 r. poz. 290 z późn. zm.)
– ustawa z dnia 15 kwietnia 2005 r. o nadzorze uzupełniającym nad
instytucjami kredytowymi, zakładami ubezpieczeń, zakładami rea-
sekuracji i firmami inwestycyjnymi wchodzącymi w skład konglome-
ratu finansowego (tekst jedn.: Dz. U. z 2014 r. poz. 1406)
– ustawa z dnia 29 lipca 2005 r. o obrocie instrumentami finansowymi
(tekst jedn.: Dz. U. z 2014 r. poz. 94 z późn. zm.)
– ustawa z dnia 23 sierpnia 2007 r. o przeciwdziałaniu nieuczciwym
praktykom rynkowym (Dz. U. Nr 171, poz. 1206 z późn. zm.)
– ustawa z dnia 22 maja 2003 r. o pośrednictwie ubezpieczeniowym
(tekst jedn.: Dz. U. z 2014 r. poz. 1450 z późn. zm.)
– ustawa z dnia 5 listopada 2009 r. o spółdzielczych kasach oszczęd-
nościowo-kredytowych (tekst jedn.: Dz. U. z 2013 r. poz. 1450
z późn. zm.)
– ustawa z dnia 19 sierpnia 2011 r. o usługach płatniczych (tekst jedn.:
Dz. U. z 2014 r. poz. 873 z późn. zm.)
wytyczne dystrybucyjne – wytyczne KNF dla zakładów ubezpieczeń dotyczące dystrybucji
ubezpieczeń, stanowiące załącznik do uchwały nr 184/2014 KNF
z dnia 24 czerwca 2014 r. w sprawie wydania Wytycznych dla za-
kładów ubezpieczeń dotyczących dystrybucji ubezpieczeń (Dz. Urz.
KNF z 2014 r. poz. 13)
Inne
BFG
EBA
EBC
EIOPA
ESA
ESFS
ESM
– Bankowy Fundusz Gwarancyjny
– Europejski Urząd Nadzoru Bankowego (European Banking Authority)
– Europejski Bank Centralny
– Europejski Urząd Nadzoru Ubezpieczeń i Pracowniczych Progra-
mów Emerytalnych (European Insurance and Occupational Pensions
Authority)
– europejskie urzędy nadzoru finansowego (European Supervisory
Authorities)
– Europejski System Nadzoru Finansowego (European System
of Financial Supervision)
– europejski mechanizm stabilności (European Stability Mechanism)
10
ESMA
ESRB
ETS
KE
KNF
KSF
MF
NBP
NRB
NSA
PIU
RRS
SA
SDGS
SN
SRM
SSM
TSUE
UKNF
UOKiK
WSA
ZBP
Wykaz skrótów
– Europejski Urząd Nadzoru Giełd i Papierów Wartościowych (Euro-
pean Securities and Markets Authority)
– Europejska Rada do spraw Ryzyka Systemowego (European Systemic
Risk Board)
– Europejski Trybunał Sprawiedliwości
– Komisja Europejska
– Komisja Nadzoru Finansowego
– Komitet Stabilności Finansowej
– Ministerstwo Finansów
– Narodowy Bank Polski
– numer rachunku bankowego
– Naczelny Sąd Administracyjny
– Polska Izba Ubezpieczeń
– krajowa Rada do spraw Ryzyka Systemowego
– sąd apelacyjny
– Jednolity System Gwarantowania Depozytów (Single Deposit Guar-
antee Scheme)
– Sąd Najwyższy
– jednolity mechanizm uporządkowanej restrukturyzacji i likwidacji
banków (Single Resolution Mechanism)
– jednolity mechanizm nadzorczy (Single Supervisory Mechanism)
– Trybunał Sprawiedliwości Unii Europejskiej
– Urząd Komisji Nadzoru Finansowego
– Urząd Ochrony Konkurencji i Konsumentów
– Wojewódzki Sąd Administracyjny
– Związek Banków Polskich
Wprowadzenie
11
WPROWADZENIE
W polskiej nauce prawa koncepcja prawa rynku finansowego jest coraz bardziej
ugruntowana. Zakres prawa finansowego odpowiadający regulacji prawnej publicz-
nej działalności finansowej powinien obejmować – jako nowy obszar regulacji –
prawo rynku finansowego, tj. regulacje prawne dotyczące organizacji i funkcjonowa-
nia rynku finansowego, w tym zasady kontroli i nadzoru państwa nad instytucjami
finansowymi działającymi na rynku finansowym oraz ich powiązania finansowe
z sektorem finansów publicznych. Prawo rynku finansowego obejmuje zatem regu-
lacje prawne związane z oddziaływaniem państwa na organizację i funkcjonowanie
instytucji finansowych (w szczególności banków i innych instytucji kredytowych,
firm inwestycyjnych, zakładów ubezpieczeń i zakładów reasekuracji, instytucji płat-
niczych i innych dostawców usług płatniczych) w celu zapewnienia prawidłowego
funkcjonowania oraz stabilności i bezpieczeństwa rynku finansowego.
Rynek finansowy w ujęciu systemowym traktować należy jako jednolity. Jego regula-
cja prawna stanowi swoistą synchronizację prawa krajowego z prawem ponadnarodo-
wym (unijnym) i z prawem międzynarodowym, w ramach zintegrowanego porządku
prawnego. Stąd cechy ujętego sektorowo prawa bankowego, prawa ubezpieczeniowego
i prawa rynku kapitałowego da się zrozumieć tylko w ujęciu dynamicznym i funk-
cjonalnym prawa rynku finansowego jako całości.
Potrzebę poddania rynku finansowego odrębnemu i specyficznemu reżimowi praw-
nemu dostrzega się zwłaszcza w kontekście tworzenia wewnętrznego rynku finan-
sowego Unii Europejskiej. Oddziaływanie Unii Europejskiej na prawo finansowe
państw członkowskich odnosi się bowiem w zasadniczej mierze do regulacji dotyczą-
cych organizacji i funkcjonowania wewnętrznego rynku finansowego. Tym samym
prawo rynku finansowego wyznaczone jest zakresem regulacji prawnych poświęco-
nych poszczególnym sektorom rynku finansowego (bankowemu, ubezpieczeniowemu
i kapitałowemu), które stanowią w Unii Europejskiej przedmiot odrębnych dyrektyw,
nazywanych często dyrektywami sektorowymi. Niemniej zmiany legislacyjne doko-
nujące się w sferze funkcjonowania wewnętrznego rynku finansowego UE, w od-
powiedzi na ostatni globalny kryzys finansowy, odnoszą się do rynku finansowego
12
Wprowadzenie
jako całości, nawet jeżeli „sektorowo” wprowadzają te same jednolite normy. Dla-
tego też wiedza w zakresie nowych prawnych ram regulacji i nadzoru nad rynkiem
finansowym jest niezbędna do zrozumienia zasad funkcjonowania zarówno insty-
tucji regulujących i nadzorujących rynek finansowy, jak i podmiotów działających
na tym rynku.
Przebudowa prawnych ram regulacyjnych i nadzorczych jednolitego rynku finan-
sowego, dokonująca się obecnie na poziomie Unii Europejskiej, stanowi odpowiedź
na wyzwania niedawnego globalnego kryzysu finansowego. Począwszy od 2008 r.,
Komisja Europejska podjęła działania zmierzające do stworzenia bezpieczniejszego
i bardziej stabilnego rynku finansowego. Komisja zaproponowała 28 nowych regu-
lacji prawnych, których celem jest lepsza regulacja rynku finansowego, ustanowienie
nad nim skuteczniejszego nadzoru i lepsze zarządzanie nim, tak aby w przyszłości
podatnicy nie musieli ponosić kosztów błędów popełnianych przez władze instytucji
kredytowych. Działania mające na celu ustabilizowanie rynku finansowego objęły
także zapewnienie lepszej ochrony konsumentów na rynku usług finansowych. Więk-
szość tych regulacji weszła już w życie lub jest obecnie finalizowana. Zmieniają one
w sposób fundamentalny dotychczasowe ramy regulacji i nadzoru jednolitego rynku
finansowego UE. Podkreślić należy, że oddziaływanie regulacji europejskich na po-
rządki prawne poszczególnych państw członkowskich jest szczególnie silne w ob-
szarze prawa rynku finansowego. Coraz częściej bowiem zagrożenia, jakie pojawiają
się w bezpiecznym prowadzeniu działalności przez instytucje finansowe, wykraczają
w znakomitej części poza granice poszczególnych państw i nabierają charakteru mię-
dzynarodowego. Dlatego też zapewnienie bezpieczeństwa i stabilności finansowej
stanowi nowy paradygmat regulacji rynku finansowego.
Z uwagi na potrzeby rozwoju nauki prawa rynku finansowego, a także ze względu na
niezbędność ciągłego doskonalenia polskiego ustawodawstwa obowiązującego w tym
zakresie potrzebne jest ukazywanie specyfiki prawa rynku finansowego oraz relacjo-
nowanie i omawianie najważniejszych problemów łączących się z regulacją i nadzo-
rem nad rynkiem finansowym. Dlatego też powołana do życia została idea Semi-
nariów Prawa Rynku Finansowego. Corocznie organizowane spotkanie poświęcone
jest dyskusji na temat najistotniejszych problemów łączących się z prawną regulacją
rynku finansowego i jego architekturą instytucjonalną. Uczestniczą w nim osoby
naukowo zajmujące się prawem rynku finansowego niemalże ze wszystkich polskich
ośrodków akademickich oraz przedstawiciele tzw. regulatorów i nadzorców rynku
finansowego w Polsce i Unii Europejskiej.
Pierwsze Seminarium Prawa Rynku Finansowego zostało zorganizowane we współ-
pracy dwóch ośrodków akademickich – Wydziału Prawa i Administracji Uniwersy-
tetu Gdańskiego oraz Wydziału Prawa i Administracji Uniwersytetu Kardynała Ste-
fana Wyszyńskiego w Warszawie – w siedzibie tego ostatniego w dniu 25 września
2013 r. Poświęcone zostało ukazaniu specyfiki i odrębności prawa rynku finansowego
Wprowadzenie
13
oraz przedstawieniu głównych problemów łączących się z integrującym się rynkiem
finansowym. Podjęte rozważania dotyczyły między innymi pytania, czy należy wy-
odrębnić prawo rynku finansowego jako nową i autonomiczną gałąź prawa, spo-
sobu i rangi regulacji składających się na prawo rynku finansowego oraz charakteru
prawnego jego regulacji. Dyskutowano także tematykę roli instytucji międzysekto-
rowych i banku centralnego dla regulacji rynku finansowego, zwłaszcza w kontek-
ście nowej architektury europejskiego nadzoru finansowego i sieci bezpieczeństwa
finansowego. Jako najważniejsze zagadnienia w obszarze nowej architektury nadzoru
europejskiego wskazano na efektywność sieci bezpieczeństwa finansowego, charakter
prawny regulacji nadzorczych oraz rolę i skuteczność krajowych instytucji nadzor-
czych w nowej europejskiej architekturze nadzoru finansowego. Bardzo dużo miej-
sca poświęcono zmianie roli banku centralnego w zakresie zapewnienia stabilności
rynku finansowego. Jego uczestnicy wskazywali na potrzebę autonomizacji zasad
i cech prawa rynku finansowego jako odrębnej gałęzi prawa. Seminarium ujawniło, że
prawo rynku finansowego już jest w pewnym stopniu autonomiczne, jego normy mają
odrębne cechy. Przedmiotem dalszych rozważań powinien być charakter prawny jego
specyficznych regulacji. Rynek finansowy podlega ciągłym zmianom, za którymi
ustawodawcy oraz środowisko naukowe muszą próbować nadążyć. W toku dyskusji
podkreślono, że istotną rolę w tym procesie pełni bezsprzecznie integracja jednoli-
tego rynku finansowego Unii Europejskiej, bowiem postępująca na poziomie euro-
pejskim harmonizacja ustawodawstw krajowych determinuje autonomizację prawa
rynku finansowego. Uznano także, że odrębność, integralność i specyfika tego prawa
będą rozwijać się w kierunku specjalizacji badawczej w tej dziedzinie, co powinno
skutkować zmianą jego miejsca w dydaktyce akademickiej. Patronami medialnymi
Seminarium były Wydawnictwo Wolters Kluwer, „Państwo i Prawo” oraz „Monitor
Prawa Bankowego”; sprawozdania z Seminarium ukazały się w „Monitorze Prawa
Bankowego” i „Bezpiecznym Banku”.
Drugie Seminarium Prawa Rynku Finansowego zostało zorganizowane przez redak-
torów niniejszej monografii w ramach współpracy Wydziału Prawa i Administra-
cji Uniwersytetu Gdańskiego z Centrum Europejskim Uniwersytetu Warszawskiego
i odbyło się w Urzędzie Komisji Nadzoru Finansowego w Warszawie w dniu 21 listo-
pada 2014 r. Patronat nad Seminarium objęła Komisja Nadzoru Finansowego. W ra-
mach Seminarium podjęto dyskusję na temat europejskiej unii bankowej i zmian
architektury regulacyjnej i nadzorczej rynku finansowego w Unii oraz roli soft law
w regulacji rynku finansowego na przykładzie rekomendacji i wytycznych Komisji
Nadzoru Finansowego. Problematyka tworzenia nowych instytucji regulacji i nad-
zoru została przedstawiona od strony szans i zagrożeń związanych z utworzeniem
europejskiej unii bankowej oraz w kontekście wzajemnych relacji pomiędzy interesem
klienta usług finansowych a interesem instytucji finansowych. Uczestnicy Semina-
rium uznali, że zmiana architektury w obszarze rynku finansowego, która powoduje
wprowadzenie europejskiej unii bankowej, jest najbardziej spektakularną zmianą
prawa europejskiego i także prawa rynku finansowego od momentu ustanowienia
14
Wprowadzenie
unii walutowej. W toku dyskusji podkreślono istotne znaczenie wpływu powołania
unii bankowej na zasięg regulacji i nadzoru rynku finansowego i strukturę sieci bez-
pieczeństwa finansowego. W obrębie dyskusji nad znaczeniem soft law w regulacji
rynku finansowego podkreślono coraz bardziej znaczącą rolę rekomendacji i wytycz-
nych Komisji Nadzoru Finansowego w regulacji rynku finansowego oraz rozważano
problematykę ich charakteru prawnego. Podjęto także temat roli badań porównaw-
czych i interdyscyplinarnych w kwestiach rynku i nadzoru finansowego. Wyjątko-
wość tego spotkania naukowego polegała na tym, że wzięli w nim udział – obok
prawników naukowo zajmujących się prawem rynku finansowego – także przedsta-
wiciele tzw. regulatorów i nadzorców krajowego i europejskiego rynku finansowego
oraz instytucji regulowanych, tj. pracownicy Urzędu Komisji Nadzoru Finansowego,
Narodowego Banku Polskiego, Ministerstwa Finansów, Urzędu Ochrony Konkuren-
cji i Konsumentów oraz Europejskiego Banku Centralnego, a także przedstawiciele
Związku Banków Polskich. Pod tym względem dialog pomiędzy środowiskiem aka-
demickim a praktykami reprezentującymi instytucje regulujące i nadzorujące rynek
finansowy jest bardzo potrzebny, szczególnie z uwagi na zmieniającą się architekturę
sieci bezpieczeństwa finansowego na poziomie Unii Europejskiej. Patronami medial-
nymi Seminarium były Wydawnictwo Wolters Kluwer, „Państwo i Prawo”, „Mo-
nitor Prawa Bankowego” oraz „Prawo Asekuracyjne”. Sprawozdania z Seminarium
ukazały się w „Monitorze Prawa Bankowego” i „Bezpiecznym Banku” oraz „Prawie
Asekuracyjnym”.
Niniejsza monografia stanowi podsumowanie toczącej się w kilku ostatnich latach
dyskusji naukowej podjętej w ramach Seminariów Prawa Rynku Finansowego. Przed-
stawia ona systemowe ujęcie prawa rynku finansowego, obejmujące aspekt doktry-
nalny, instytucjonalny oraz materialny, w której Autorzy wskazali na najważniejsze
problemy regulacji i nadzoru rynku finansowego oraz zmiany zachodzące w prawie
krajowym z perspektywy prawa europejskiego. W części książki poświęconej doktry-
nie prawa wskazano na uwarunkowania „samodzielności gałęziowej” prawa rynku
finansowego i jego miejsca w systemie prawa, przedstawiono pojęcie, przedmiot oraz
źródła i moc obowiązującą unijnego prawa rynku finansowego, a także podkreślono
znaczenie badań porównawczych i interdyscyplinarnych w kwestiach rynku i nad-
zoru finansowego. W części instytucjonalnej najważniejszą rangę nadano europej-
skiej unii bankowej i jej wpływowi na zmianę architektury regulacyjnej i nadzorczej
rynku finansowego z perspektywy ekonomii i prawa oraz nowej koncepcji instytu-
cjonalnej i normatywnej nadzoru makroostrożnościowego na poziomie krajowym.
W części poświęconej prawu materialnemu przedstawiono problematykę soft law
w regulacji rynku finansowego na przykładzie rekomendacji i wytycznych Komi-
sji Nadzoru Finansowego, szczególną uwagę poświęcając wytycznym i kierowanym
do sektora ubezpieczeniowego w ramach zintegrowanego podejścia do wykonywa-
nia nadzoru nad rynkiem finansowym. Część ta zawiera także dwa odmienne głosy
w tej samej sprawie, tj. potrzeby i znaczenia rekomendacji UKNF wydanej dla ban-
ków dotyczących dobrych praktyk w zakresie bancassurance oraz wytycznych KNF
Wprowadzenie
15
dla zakładów ubezpieczeń dotyczących dystrybucji ubezpieczeń dla regulacji rynku
ubezpieczeniowego.
W ostatnich słowach wstępu redaktorzy składają serdeczne podziękowania wszyst-
kim uczestnikom Seminariów Prawa Rynku Finansowego za aktywny i twórczy
udział, naszym Nauczycielom za przychylność tej inicjatywie i wielkie wsparcie me-
rytoryczne, zaś Autorom poszczególnych rozdziałów za nadesłanie bardzo intere-
sujących i inspirujących przemyśleń i rozważań, dzięki którym książkę tę możemy
w takim kształcie przekazać do rąk naszych Czytelników.
Redaktorzy wyrażają nadzieję, że inicjatywa w zakresie organizowania Seminariów
Prawa Rynku Finansowego wejdzie na stałe do kalendarza wydarzeń naukowych
w Polsce jako wspólne przedsięwzięcie przedstawicieli polskiej, a szerzej ujmując –
europejskiej – nauki i praktyki na integrującym się rynku finansowym UE.
Warszawa–Gdańsk, listopad 2015 r.
dr hab. Anna Jurkowska ‑Zeidler, prof. UG
dr hab. Marcin Olszak
Część I
UJĘCIE DOKTRYNALNE
Eugenia Fojcik ‑Mastalska
19
Eugenia Fojcik ‑Mastalska
PRAWO RYNKU FINANSOWEGO
W SYSTEMIE PRAWA
Celem niniejszego opracowania jest zarysowanie uwarunkowań doktrynalnych i re-
alnego tła coraz żywszej dyskusji o samodzielności gałęziowej prawa rynku finan-
sowego. Dyskusja ta toczy się w gronie specjalistów z tej dziedziny, wyraźnie coraz
bardziej się integrującym, a wywodzącym się głównie ze środowiska nauki prawa
finansowego. Trudno zatem nie dostrzegać jej merytorycznego powiązania z długo
już toczonymi (z różną wszak intensywnością) dysputami na temat statusu samego
prawa finansowego jako gałęzi prawa. Wbrew pozorom nie chodzi tu jedynie o aka-
demickie spory, ponieważ właściwe spojrzenie od strony klasyfikacji prawa ma nie
tylko znaczenie doktrynalne. Dokonujące się z czasem w tej sferze zmiany można
uznać za swego rodzaju signum temporis.
1. Klasyfikacja w systemie prawa opiera się na jego podziale na gałęzie. Wyróżnia
się gałęzie podstawowe, subgałęzie (czy też działy) w ich ramach, wreszcie gałęzie
(działy) na pograniczu dwóch lub więcej innych1. Na ogół przyjmuje się w teorii
prawa, że podstawowym kryterium wyodrębnienia (autonomiczności) pewnego ob-
szaru regulacji prawnych pozostaje ich przedmiot (stosunki społeczne określonego
typu), z uzupełniającym kryterium metody regulacji prawnej. Można też twierdzić,
że podstawowe jest kryterium metody regulacji prawnej (ponieważ pozwala na naj-
bardziej podstawową systematykę, jaką jest podział na prawo publiczne, prywatne
i karne), a kryterium przedmiotu ma znaczenie drugoplanowe. Niezależnie jednak od
tego, oba podstawowe kryteria okazują się zwykle niewystarczające i stale poszukuje
się nowych, dodatkowych kryteriów klasyfikacyjnych. Klasyfikacja prawa, zmierza-
jąca do stworzenia uporządkowanej wizji systemu prawa, jest – jak się zwykle sądzi
– problemem w dużej mierze konwencjonalnym, umownym. Tymczasem w teorii
prawa uznaje się obiektywny charakter procesów prowadzących do autonomizacji
pewnych obszarów regulacji prawnej, a rola doktryny polega na ich rozpoznaniu i za-
1 Dla jasności przyjmuje się tu, że gałąź jest pojęciem szerszym zakresowo niż dział prawa; w piś-
miennictwie nie zawsze przestrzega się takich założeń terminologicznych, co bywa w rezultacie mylące
dla Czytelnika.
20
Prawo rynku finansowego w systemie prawa
akceptowaniu oraz dopasowaniu do istniejącej struktury gałęziowej systemu prawa2.
Kształtowanie się struktury systemu prawa jest bowiem pewnym procesem trwają-
cym w czasie, zależnym od kierunków i tempa ewolucji systemu. Struktura ta przy-
biera formę w danym czasie odpowiadającą stanowi systemu prawa i w tym sensie
autonomizacja pewnych jego dziedzin, a zwłaszcza ich ukształtowana już dojrzałość
jako odrębnych gałęzi prawa, może być traktowana jako zjawisko o obiektywnym
charakterze, które powinno być w odpowiednim czasie rozpoznane i zaakceptowane
przez naukę prawa.
Prawo rynku finansowego, którego miejsce w systemie polskiego prawa jest tu przed-
miotem rozważań, podlega procesowi autonomizacji wraz z kształtowaniem się i do-
skonaleniem unijnych regulacji poświęconych prawnym ramom – prawnej organi-
zacji jednolitego rynku finansowego, a szczególnie intensywnie wyodrębnia się jako
samodzielna dziedzina prawa, począwszy od realizacji Financial Services Action Plan
na przełomie wieków. Kolejne lata XXI w. przynoszą programowe, postępujące in-
tegrowanie krajowych elementów składowych jednolitego rynku finansowego UE,
poddanych jednakowym standardom wynikającym z prawa unijnego. Proces ten
został nasilony, ale też odpowiednio zmodyfikowany, w wyniku doświadczeń kry-
zysu finansowego 2008 r. i lat następnych, które potwierdziły konieczność umoc-
nienia integracji rynku finansowego i wprowadzenia dodatkowych mechanizmów
mających zapewniać jego stabilność. Stabilność rynku, czy też rozmaicie rozumiane
bezpieczeństwo instytucji finansowych i ich klientów, urosło do rangi podstawowego
celu pokryzysowych zmian, które – po odpowiednich analizach – wprowadziły rów-
nież wiele nowych rozwiązań w sferze instytucjonalnej, a przede wszystkim nowej
„architektury” nadzoru publicznego nad rynkiem finansowym. Odpowiednio można
wskazać na kierunki daleko idących zmian w stanie unijnego prawa rynku finanso-
wego, sposobie jego tworzenia i stosowania oraz „głębokości” regulacji ze szczebla
unijnego; nasiliły się ponadto prace zmierzające do uregulowania w sposób odpo-
wiadający potrzebom czasu problemów od dawna na to czekających. Procesy te zna-
komicie umocniły rangę i znaczenie nie tylko samego unijnego prawa jednolitego
rynku finansowego, lecz także znaczenie ustawodawstw krajowych w obszarze po-
zostawionym w ich gestii.
Obiektywną przyczyną autonomizacji prawa rynku finansowego jest zatem, jak
można ogólnie przyjąć, powstanie i postępujące integrowanie się jednolitego rynku
finansowego w Unii Europejskiej. Prawo jednolitego rynku, stworzone głównie
w sferze „prawa zewnętrznego” UE metodą harmonizacji ustawodawstw krajo-
2 Za obiektywne uznaje się zjawisko wewnętrznej dyferencjacji prawa, jego różnicowania się pod
względem przedmiotowym i podmiotowym; będąca jej przeciwieństwem klasyfikacja prawa jest zewnętrz-
ną (naukową) refleksją, zmierzającą do odnotowania konsekwencji dyferencjacji. Zob. A. Bator, hasło „dy-
ferencjacja” (w:) A. Bator, W. Gromski, A. Kozak, S. Kaźmierczyk, Z. Pulka, Wprowadzenie do nauk praw‑
nych. Leksykon tematyczny, Warszawa 2006, s. 148–149.
Eugenia Fojcik ‑Mastalska
21
wych dla osiągnięcia celów wyznaczonych w dyrektywach unijnych3, w tym prawo
jednolitego rynku finansowego, zostało wprowadzone również w Polsce, głównie
w drodze implementacji prawa unijnego. Nie ma zatem podstaw do kwestiono-
wania jego samodzielności i znaczenia w systemie prawa polskiego. O doniosło-
ści idei jednolitego rynku finansowego, zapewniającego odpowiednio bezpieczne
i sprawne funkcjonowanie całego systemu usług finansowych zaspokajających po-
pyt na źródła finansowania i przepływy pieniądza transakcyjnego w skali Unii,
jak również o znaczeniu należytej integracji tego rynku nie sposób w tym miej-
scu szerzej pisać, wiadomo jednak, że nie jest ona kwestionowana. Doświadczenia
kryzysowe przyniosły świadomość zagrożeń płynących z destabilizacji systemu fi-
nansowego, co wpłynęło również na bardziej intensywne regulowanie przez Unię
Europejską, w szerszym zakresie także poprzez rozporządzenia bezpośrednio wią-
żące, a nie tylko poprzez dyrektywy, wielu istotnych spraw dotyczących rynku
finansowego.
Klasyfikacja prawa ma na celu nie tylko porządkowanie legislacji, w tym również ra-
cjonalność stanowienia i stosowania prawa, lecz także stworzenie gruntu dla praw-
niczych prac badawczych (jurysprudencji), wreszcie ułatwienie dydaktyki (nauczania
prawa). Uznanie przez doktrynę odrębności jakiejś dziedziny prawa, w rezultacie
postępującej jej autonomizacji, powinno zatem przynieść korzyści z punktu widze-
nia wszystkich tych celów. Zwykle jednak nie następuje to skokowo, ale w wyniku
pewnego procesu trwającego w czasie4. Taki proces – jak już pisano – trwa obec-
nie, nasilając się stopniowo, w odniesieniu do prawa rynku finansowego5. Znajduje
to odpowiedni wyraz choćby w układzie i treści wielu podręczników prawa finan-
sowego. Obserwuje się w nich w tej sprawie wielkie zróżnicowanie stanowisk – od
zachowania tradycyjnego podejścia polegającego na traktowaniu tej dziedziny jako
jednego z działów prawa finansowego aż po sygnalizowanie jego daleko idącej specy-
fiki, gdzie jednak jeszcze często niesłusznie ogranicza się uwagi o odrębności działo-
wej do samego prawa bankowego (być może ze względów dydaktycznych najbardziej
eksponowanego)6. Istnieją wreszcie takie koncepcje podręcznika prawa finansowego,
które prawa rynku finansowego (czy też nawet tylko bankowego) nie obejmują wcale.
Inną sprawą jest, czy i w jakim zakresie dokonuje się uzasadnienia przyjętego stano-
wiska. W tych jednak podręcznikach, gdzie istnieje szersza tego typu refleksja, od-
naleźć można cenne głosy w dyskusji na temat specyfiki prawa rynku finansowego
3 Zob. C. Kosikowski, Prawo finansowe w Unii Europejskiej, Bydgoszcz–Warszawa 2008, s. 27 i n.
4 Zob. C. Kosikowski, Prawo finansowe. Część ogólna, Warszawa 2003, s. 31.
5 Dotychczas dotyczyło to głównie prawa podatkowego.
6 Na krajowym rozwiniętym rynku finansowym, za jaki już można uznać rynek polski, funkcjonuje
wiele typów instytucji finansowych, pośród których banki (zwłaszcza w systemach typu kontynentalnego)
niewątpliwie stanowią typ najbardziej reprezentatywny. Tym przede wszystkim – poza oczywiście tradycją
– należy tłumaczyć, że do tej pory jeszcze dydaktyka akademicka w zakresie przedmiotów podstawowych
ogranicza się w tej dziedzinie przeważnie do prawa bankowego. Jest to jednak, zwłaszcza dla celów specja-
lizacji, ujęcie o wiele za wąskie, pozostawiające na boku instytucje sektora inwestycyjnego, ubezpieczenio-
wego i nowo wyodrębnione instytucje płatnicze.
22
Prawo rynku finansowego w systemie prawa
i jej konsekwencji dla ujęcia klasyfikacyjnego, i to głosy reprezentowane przez kon-
kretne zespoły autorskie7.
2. Na treść i zakres omawianego działu (gałęzi) składają się zarówno regulacje
wspólne dla całego rynku finansowego (rynku usług finansowych)8, zmierzające
do stworzenia jego właściwych ram prawnych, w tym zespołu współdziałających ze
sobą instytucji mających na celu zapewnienie stabilności systemu (safety net)9, jak
i regulacje dotyczące poszczególnych typów usług finansowych i wymogów stawia-
nych instytucjom świadczącym te usługi. Można by uznać, że spójność całokształtu
tych regulacji wynika głównie z unijnej koncepcji porządku prawnego (ram praw-
nych) przyjętej dla całego jednolitego rynku finansowego, a więc przede wszystkim
z regulacji wspólnych, w rozumieniu regulacji kształtujących porządek prawny dla
całego rynku finansowego – dla wszystkich sektorów tego rynku. Jednakże, jak już
pisano, unijna koncepcja tworzenia prawa jednolitego rynku finansowego w spo-
sób możliwie jednakowy, oparty na tej samej koncepcji, sięga również głębiej, do
regulacji ściśle sektorowych; wyraża się w podobnym schemacie regulowania two-
rzenia i funkcjonowania instytucji finansowych świadczących określone, typowe
dla danego sektora usługi finansowe. Na współczesnym jednolitym rynku finanso-
wym wyróżnia się sektory usług kredytowych (bankowych), inwestycyjnych, płat-
niczych i ubezpieczeniowych, z typowymi dla tych sektorów instytucjami finanso-
wymi będącymi usługodawcami. Granice pomiędzy poszczególnymi sektorami nie
są jednak ostre, na skutek tendencji do uniwersalizacji ofert usługowych na rynku
finansowym.
Regulacja rynku finansowego obejmuje aspekty publiczno- i prywatnoprawne. Sta-
nowisko takie, często prezentowane w piśmiennictwie, jest słuszne, choć jako dość
ogólnikowe wymaga pewnego uzupełnienia. Inaczej bowiem przedstawia się to
w regulacjach wspólnych (dotyczących roli banku centralnego w odniesieniu do
rynku finansowego, nadzoru publicznego nad rynkiem finansowym, instytucji gwa-
rancyjnych, a w części również roli rządu, a zwłaszcza Ministra Finansów w tym
zakresie), które mają charakter par excellence publicznoprawny, a inaczej (mniej
wyraziście, gdyż chodzi o usługi finansowe świadczone na zasadach rynkowych)
w regulacjach sektorowych, zwłaszcza zaś w dotychczasowym sposobie regulowa-
nia (w Polsce) tej materii w tzw. ustawach sektorowych, na przykład w ustawie –
Prawo bankowe, gdzie znajduje się zarówno regulacja materii publicznoprawnej,
7 Można by nawet podjąć szersze badania opinii środowiska, opierające się na konfrontacji stanowisk
zespołów autorskich poważniejszych podręczników prawa finansowego, których niemało na rynku.
8 Ujmuje się również rynek finansowy jako rynek kapitału (kredytu), co jednak wydaje się mniej traf-
ne, gdyż nie uwzględnia instrumentów właścicielskich. Pojęcie i segmentacja rynku finansowego, mające
bogate piśmiennictwo ekonomiczne, wykraczają poza zakres niniejszych rozważań.
9 Głównym celem istnienia sieci bezpieczeństwa finansowego jest ochrona systemu finansowego przed
destabilizacją spowodowaną przez kryzysy finansowe i ryzyko systemowe. Szerzej zob. A. Jurkowska-
-Zeidler, Bezpieczeństwo rynku finansowego w świetle prawa Unii Europejskiej, Warszawa 2008, s. 166 i n.
Eugenia Fojcik ‑Mastalska
23
jak i prywatnoprawnej10. Posługując się dalej tym reprezentatywnym przykładem,
można sądzić, że utrwalony już obraz tego działu jako tzw. działu kompleksowego11
nie ulegnie zasadniczej zmianie po przygotowywanym obecnie (w wyniku prac Ko-
misji Kodyfikacyjnej Prawa Cywilnego) przeniesieniu, w zakresie i w sposób moż-
liwy do zrealizowania, materii umów właściwych dla rynku bankowego, zwłaszcza
zaś umów dotyczących świadczenia usług kredytowych, do nowego kodeksu cywil-
nego12. Prawo bankowe plasuje się zatem – w dzisiejszym i przyszłym ujęciu, nieza-
leżnie od kryterium formalnoprawnego – na pograniczu co najmniej dwóch gałęzi
prawa, a mianowicie prawa finansowego (publicznego) i prawa cywilnego (prywat-
nego). Związki z innymi gałęziami prawa, jak administracyjne, karne lub między-
narodowe, można tu dla uproszczenia pominąć. Podobne uwagi można poczynić
odnośnie do pozostałych regulacji sektorowych, z charakterystycznymi dla nich
ustawowymi regulacjami podstawowymi, zwanymi niekiedy kodyfikacjami sekto-
rowymi lub małymi kodyfikacjami. Jeżeli zatem nawet doskonalenie prawa rynku
finansowego doprowadzi do nadania tym sektorowym ustawom podstawowym wy-
raźnie publicznoprawnego charakteru (jak to jest w wielu państwach członkowskich
UE), nie można będzie mówić o całym prawie rynku finansowego bez jego warstwy
prywatnoprawnej.
Specyfika omawianego kompleksu regulacji leży jednak w sferze publicznopraw-
nej; jest ona też dominująca zakresowo. Wynika to z roli, jaką prawo publiczne od-
grywa w tworzeniu prawnej organizacji rynku finansowego, rozumianego jako rynek
usług finansowych służących przepływom pieniężnym w postaci kapitału i płatno-
ści. Znaczenie tych usług w procesach finansowania (głównie kredytowania) i aloka-
cji pieniądza powoduje konieczność autoryzowania instytucji uprawnionych do ich
świadczenia oraz objęcia ich nadzorem publicznym dla zapewniania bezpieczeństwa
i legalności ich działania; chodzi zatem o specyficzny rodzaj usług reglamentowa-
nych. W bardziej potocznym ujęciu można tu mówić o regulowaniu przez publiczne
prawo rynku finansowego organizacji systemu instytucji finansowych (rozumianych
jako usługodawcy). Funkcjonowanie tych instytucji na rynku jest natomiast poddane
regułom prawa prywatnego (cywilnego), w których pierwszoplanową rolę pełni me-
chanizm umów. Prawo umów finansowych (mających za przedmiot usługi finansowe
świadczone na zasadach rynkowych), jakie można by tu wyodrębnić na wzór uzna-
nego już w piśmiennictwie prawa umów bankowych, wykazuje sporo odrębności
10 Na poziomie regulacji sektorowych pozostaje dotąd problem instytucji gwarancyjnych, chociaż
z natury rzeczy – jako wchodzący do safety net – powinien on należeć do regulacji wspólnych; prace w tym
kierunku zaawansowane są już na poziomie unijnym, który pozostaje niezmiennie wzorcem dla regulacji
krajowych.
11 Mimo jego pewnej dyskusyjności, przydatność terminu „kompleksowy” (rzadziej „mieszany”) dla
określenia połączenia w jednej gałęzi czy dziale prawa różnych metod regulacji jest raczej niepodważalna;
jest on zatem stosowany w większości prac na temat klasyfikacji systemu prawa. Zob. A. Bator, hasło „gałąź
prawa” (w:) A. Bator i in., Wprowadzenie do nauk prawnych…, s. 151.
12 Zob. szerzej E. Rutkowska -Tomaszewska, Ochrona prawna klienta na rynku usług bankowych, War-
szawa 2013, s. 134–139.
24
Prawo rynku finansowego w systemie prawa
w stosunku do typowych umów stosowanych w obrocie powszechnym13. Wynika to
zarówno ze specyfiki ich przedmiotu (usług finansowych), jak i udziału instytucji
finansowych jako co najmniej jednego z podmiotów większości tych umów. Usamo-
dzielniająca się dziedzina prawa rynku finansowego powinna zatem być traktowana
całościowo, jako kompleks regulacji prawnych dotyczących organizacji i funkcjono-
wania rynku finansowego. Nie wydaje się jednak potrzebne formalne wyodrębnianie
publicznego i prywatnego prawa rynku finansowego14, gdyż oba te obszary składają
się na specyficzną jedność. Specyfika przedmiotu i celu regulacji, jak również jej zu-
pełność i integralność są tu bowiem w pełni widoczne dopiero przy spojrzeniu na
cały kompleks tych regulacji.
3. Problem miejsca prawa rynku finansowego w systemie prawa zależy dzisiaj
w pierwszym rzędzie od ustalenia jego współczesnej relacji do prawa finansowego,
z którego się wyodrębnia (o czym była już mowa), jak również od stanowiska na te-
mat obecnych granic samego prawa finansowego jako gałęzi prawa. Przyjąć należy,
że spór na ten temat nie tyle dotyczy możliwości dalszej kwalifikacji (bytu) prawa
finansowego jako gałęzi prawa, ile raczej jego granic (zakresu), których skorygowa-
nie wydaje się niezbędne do umocnienia argumentów za trwającą autonomicznością,
a w tym przede wszystkim integralnością (spójnością) tej gałęzi.
Sprawa komplikuje się, jeżeli przyjmiemy, że prawo finansowe nie ma dostatecznie
wyrazistych cech jednolitej, odrębnej gałęzi prawa (wspólnych dla wszystkich działów
w jego obrębie zasad ogólnych, części ogólnej, wspólnych źródeł prawa oraz zasad
tworzenia i stosowania prawa)15 i że poszczególne działy prawa finansowego wyka-
zują na tyle duże odmienności, także w układzie przedmiotu i metody regulacji, że
uzasadniają one nawet niekiedy twierdzenie o ich autonomiczności (już istniejącej
– jak się często sądzi – w prawie podatkowym, lub dokonującej się wraz ze zmianą
warunków społeczno-gospodarczych, jak w prawie rynku finansowego). Zasadniczo
ten problem jest obecnie stale przedmiotem dyskusji w nauce prawa finansowego,
choć warto by było, aby dyscyplina ta zajmowała się nim bardziej intensywnie, a nie
tylko, czy głównie, ze względów dydaktycznych. Wydaje się, że sprawa będzie się
rozwijać albo w kierunku wspomnianego już, znacznego skorygowania granic prawa
finansowego przy utrzymaniu jednak jego statusu jako odrębnej gałęzi prawa, albo
w kierunku pojmowania prawa finansowego jako pewnej „metagałęzi” łączącej auto-
nomiczne gałęzie o mniejszym zakresie regulacji (dzisiejsze działy), w znaczeniu luź-
13 Ibidem, s. 91 i n. (rozdział II „Specyfika bankowych stosunków umownych”).
14 Nie przeczy to zasadności utrzymywania się i dalszego rozwijania dwu specjalizacji badawczych
w nauce prawa rynku finansowego.
15 Wymienia się niekiedy inne zestawy cech warunkujących uznanie odrębności gałęzi prawa. Ponie-
waż zdania na ten temat są podzielone, również pośród teoretyków prawa, wątek ten w tym miejscu nie
będzie szerzej rozwijany. Wydaje się wszakże, że dla prawa finansowego jako całości (rozumianego szero-
ko) trudno jest także wykazać bezdyskusyjne istnienie takich cech, jak kompletność (zupełność) regulacji
i jej integralność (spójność) wobec ogólnie ujętej specyfiki i celu tej regulacji. Jest to możliwe natomiast
w odniesieniu do poszczególnych działów prawa finansowego.
Pobierz darmowy fragment (pdf)