Cyfroteka.pl

klikaj i czytaj online

Cyfro
Czytomierz
00140 003972 24093634 na godz. na dobę w sumie
wyszukaj dokładnie | pobierz wtyczkę
Przewlekłość postępowania w sprawach cywilnych - ebook/pdf
Przewlekłość postępowania w sprawach cywilnych - ebook/pdf
Autor: , , Liczba stron:
Wydawca: Wolters Kluwer Język publikacji: polski
ISBN: 978-83-8092-107-8 Data wydania:
Lektor:
Kategoria: ebooki >> prawo i podatki >> cywilne
Porównaj ceny (książka, ebook, audiobook).
Czytaj online.
Komentuj
Olga Maria Piaskowska doktor nauk prawnych, adiunkt na Wydziale Prawa SWPS Uniwersytetu Humanistyczno-Społecznego w Warszawie; asystent sędziego w Izbie Cywilnej Sądu Najwyższego; autorka i współautorka publikacji z zakresu prawa i postępowania cywilnego, karnego oraz organizacji wymiaru sprawiedliwości.

Krzysztof Sadowski doktor nauk prawnych; referendarz sądowy w Sądzie Rejonowym Katowice-Zachód w Katowicach; delegowany do wykonywania obowiązków w Ministerstwie Sprawiedliwości; wykładowca akademicki; autor i współautor ponad stu publikacji z zakresu prawa cywilnego, postępowania cywilnego i organizacji wymiaru sprawiedliwości; członek Polskiego Towarzystwa Legislacji.

Książka w sposób kompleksowy przedstawia problematykę zarówno przewlekłości postępowania w sprawach cywilnych, jak i przewidzianego przez polskiego ustawodawcę środka prawnego mającego służyć jej zwalczaniu. Wartość opracowania wyznacza nie tylko obszerne omówienie przepisów ustawy, znajdujące się w teoretycznej części rozważań, lecz także ukazanie wieloaspektowości zagadnienia oraz praktycznych aspektów z nim związanych.
W publikacji przedstawiono kwestie dotyczące m.in.:
postępowania ze skargi oraz orzeczenia mogące w tym postępowaniu zapaść,
odpowiedzialności odszkodowawczej Skarbu Państwa wynikającej z przewlekle prowadzonego postępowania,
czynności podejmowanych przez sąd, mogących doprowadzić do przewlekłości postępowania, a także zachowania uczestników mogące się do przewlekłości przyczynić,
unormowań mających na celu przeciwdziałanie przewlekłości, przy uwzględnieniu odrębności postępowań w poszczególnych sprawach.
W opracowaniu zawarto omówienie orzecznictwa sądów powszechnych, Sądu Najwyższego, sądów administracyjnych oraz Europejskiego Trybunału Praw Człowieka, w tym m.in. wydanego przeciwko Polsce w dniu 7 lipca 2015 r. wyroku pilotażowego.
Książka przeznaczona jest dla praktyków zarówno sędziów, jak i pełnomocników profesjonalnych (adwokatów i radców prawnych). Może również stanowić cenne źródło wiedzy dla aplikantów, a także referendarzy sądowych i asystentów sędziów.
Znajdź podobne książki Ostatnio czytane w tej kategorii

Darmowy fragment publikacji:

przewlekłość postępowania w sprawach cywilnych redakcja naukowa Olga Maria Piaskowska, Krzysztof Sadowski Dariusz Kotłowski, Olga Maria Piaskowska Aleksandra Rutkowska, Krzysztof Sadowski BIBLIOTEKA SĄDOWA WARSZAWA 2016 Stan prawny na 23 listopada 2015 r. Wydawca Magdalena Stojek-Siwińska Redaktor prowadzący Joanna Maź Opracowanie redakcyjne Anna Krzesz Łamanie Wolters Kluwer Autorstwo poszczególnych części: Dariusz Kotłowski – rozdz. I pkt 3.3, 3.4; rozdz. II pkt 9; rozdz. III pkt 4–7; rozdz. IV pkt 1, 2, 4, 5, 7.2.4, 9 Olga Maria Piaskowska – rozdz. I pkt 1; rozdz. II pkt 6; rozdz. III pkt 1.1.1–1.1.3, 1.1.5; rozdz. IV pkt 7.2.3, 8; rozdz. V pkt 1, 2 Olga Maria Piaskowska, Krzysztof Sadowski – rozdz. II pkt 1–4, 8 Olga Maria Piaskowska, Aleksandra Rutkowska – rozdz. III pkt 3 Aleksandra Rutkowska – rozdz. I pkt 3.1; rozdz. II pkt 5; rozdz. III pkt 1.1.4; rozdz. V pkt 3 Krzysztof Sadowski – rozdz. I pkt 2, 3.2; rozdz. II pkt 7; rozdz. III pkt 2; rozdz. IV pkt 3, 5.1, 6.1, 6.2, 6.3, 6.4, 7.1, 7.2.1, 7.2.2 Ta książka jest wspólnym dziełem twórcy i wydawcy. Prosimy, byś przestrzegał przysługujących im praw. Książkę możesz udostępnić osobom bliskim lub osobiście znanym, ale nie publikuj jej w internecie. Jeśli cytujesz fragmenty, nie zmieniaj ich treści i koniecznie zaznacz, czyje to dzieło. A jeśli musisz skopiować część, rób to jedynie na użytek osobisty. SZANUJMY PRAWO I WŁASNOŚĆ Więcej na www.legalnakultura.pl POLSKA IZBA KSIĄŻKI © Copyright by Wolters Kluwer SA, 2016 ISBN: 978-83-264-9491-8 Wydane przez: Wolters Kluwer SA Dział Praw Autorskich 01-208 Warszawa, ul. Przyokopowa 33 tel. 22 535 82 19 e-mail: ksiazki@wolterskluwer.pl www.wolterskluwer.pl księgarnia internetowa www.profi nfo.pl SPIS TREŚCI Wykaz skrótów ........................................................................................................................ 9 Wprowadzenie ........................................................................................................................ 11 Rozdział I Wieloaspektowość zjawiska przewlekłości ...................................................................... 15 1. Przewlekłość postępowania w aspekcie psychologicznym ....................................... 15 2. Aspekt socjologiczny przewlekłości postępowania .................................................... 18 3. Prawny i ekonomiczny aspekt przewlekłości postępowania .................................... 21 3.1. Prawo do rzetelnego procesu według art. 6 ust. 1 EKPC ................................... 21 3.2. Prawo do rozpoznania sprawy bez zbędnej zwłoki jako zasada konstytucyjna ............................................................................................................ 30 3.3. Ustawowa zasada szybkości postępowania w ustawie – Kodeks postępowania cywilnego oraz mechanizmy służące jej realizacji .................... 34 3.3.1. Skarga na przewlekłość jako metoda realizacji postulatu szybkości postępowania ................................................................................................ 37 3.3.2. Środki dyscyplinujące strony postępowania i wspieranie postępowania przez sąd .............................................................................. 40 3.4. Przewlekły proces a koszty postępowania ........................................................... 41 Rozdział II Charakter i przedmiot skargi na naruszenie prawa strony do rozpoznania sprawy bez nieuzasadnionej zwłoki ................................................................................................. 44 1. Uwagi ogólne ..................................................................................................................... 44 2. Charakter prawny skargi o stwierdzenie przewlekłości postępowania .................. 45 3. Model postępowania ze skargi. Problematyka zaskarżalności orzeczenia ............. 48 4. Pojęcie „sprawy w toku”. Dopuszczalność skargi na przewlekłość postępowania w postępowaniu cywilnym ............................................................................................. 50 5. Skarga jako skuteczny środek prawny w rozumieniu art. 13 EKPC ........................ 53 6. Działanie podmiotu prowadzącego sprawę powodujące nieuzasadnioną zwłokę .................................................................................................... 58 7. Brak działań podmiotu prowadzącego sprawę powodujący nieuzasadnioną zwłokę i tzw. problemy systemowe ............................................................................... 63 7.1. Bezczynność podmiotu prowadzącego sprawę ................................................... 63 5 Spis treści 7.2. Problemy systemowe mogące przyczynić się do przewlekłości postępowania ............................................................................................................. 66 8. Przewlekłość postępowania a wyznaczenie odległego terminu rozprawy ............ 68 9. Przyczynienie się strony lub uczestnika postępowania do zwłoki ........................... 71 Rozdział III Przewlekłość postępowania w sprawach cywilnych i sposoby jej zapobiegania ..... 77 1. Postępowanie przed sądem pierwszej instancji .......................................................... 77 1.1. Postępowanie procesowe ........................................................................................ 77 1.1.1. Postępowanie w sprawach cywilnych i gospodarczych ........................ 77 1.1.1.1. Czynności przewodniczącego wydziału .................................. 78 1.1.1.2. Wyznaczenie posiedzenia niejawnego (brak czynności, zwlekanie z ich podjęciem) ......................................................... 81 1.1.1.3. Wyznaczenie i przebieg rozprawy ............................................. 86 1.1.1.4. Postępowanie dowodowe ........................................................... 89 1.1.1.5. Nieuzasadnione odroczenie rozprawy ..................................... 93 1.1.1.6. Problematyka doręczeń sądowych a ewentualna przewlekłość postępowania ........................................................ 94 1.1.1.7. Dyskrecjonalna władza sądu jako element dyscyplinujący strony i ułatwiający przyspieszenie postępowania ................. 95 1.1.2. Postępowanie w sprawach małżeńskich .................................................. 97 1.1.3. Postępowanie w sprawach ze stosunków między rodzicami a dziećmi ........................................................................................................ 99 1.1.4. Postępowanie w sprawach z zakresu prawa pracy i ubezpieczeń społecznych ................................................................................................... 100 1.1.5. Postępowanie uproszczone ........................................................................ 104 2. Postępowanie nieprocesowe ........................................................................................... 105 2.1. Sprawy z zakresu prawa osobowego ..................................................................... 106 2.1.1. Uznanie za zmarłego i stwierdzenie zgonu ............................................. 107 2.1.2. Sprawy o ubezwłasnowolnienie ................................................................ 111 2.2. Sprawy z zakresu prawa rodzinnego, opiekuńczego i kurateli ........................ 113 2.3. Sprawy z zakresu prawa rzeczowego .................................................................... 114 2.4. Sprawy z zakresu prawa spadkowego .................................................................. 115 2.5. Sprawy działowe ....................................................................................................... 117 2.6. Sprawy depozytowe ................................................................................................. 119 2.7. Sprawy wieczystoksięgowe ..................................................................................... 120 3. Przewlekłość postępowania a czasowe wstrzymanie jego biegu ............................. 120 4. Postępowanie przed sądem drugiej instancji ............................................................... 123 4.1. Postępowanie apelacyjne ......................................................................................... 123 4.2. Postępowanie zażaleniowe ..................................................................................... 127 5. Postępowanie przed Sądem Najwyższym .................................................................... 128 6. Postępowanie zabezpieczające ....................................................................................... 130 7. Postępowanie egzekucyjne ............................................................................................. 131 6 Spis treści Rozdział IV Postępowanie w sprawie skargi strony na naruszenie prawa do rozpoznania sprawy bez nieuzasadnionej zwłoki ................................................................................... 135 1. Podmiot uprawniony do wniesienia skargi .................................................................. 135 2. Sąd właściwy do rozpoznania skargi i jego skład ........................................................ 136 3. Właściwość sądu w razie przekazania sprawy według właściwości oraz przewlekłości spowodowanej przez sąd wykonujący odezwę o udzielenie pomocy sądowej ................................................................................................................ 138 4. Termin do wniesienia skargi ........................................................................................... 139 5. Wymagania formalne i fiskalne skargi .......................................................................... 141 5.1. Zwolnienie od opłaty od skargi .............................................................................. 145 6. Rozpoznanie skargi ........................................................................................................... 146 6.1. Odpowiednie stosowanie przepisów o zażaleniu ............................................... 146 6.2. Obowiązek zawiadomienia Skarbu Państwa ....................................................... 148 6.3. Termin rozpoznania skargi ..................................................................................... 149 6.4. Zakres rozpoznania skargi i kognicja sądu ........................................................... 150 7. Wydanie orzeczenia w przedmiocie skargi .................................................................. 153 7.1. Przesłanki oddalenia skargi ..................................................................................... 153 7.2. Uwzględnienie skargi ............................................................................................... 155 7.2.1. Uwagi ogólne ................................................................................................ 155 7.2.2. Zalecenia co do podjęcia określonych czynności .................................... 156 7.2.3. Zasądzenie „odpowiedniej sumy pieniężnej”. Jej charakter i wypłata ......................................................................................................... 158 7.2.4. Orzekanie o kosztach postępowania ........................................................ 163 8. Cofnięcie skargi ................................................................................................................. 166 9. Ponowna skarga ................................................................................................................ 166 Rozdział V Prawo do odszkodowania i zadośćuczynienia z tytułu przewlekłości postępowania w sprawie. Case study ................................................................................. 169 1. Orzeczenie uwzględniające skargę strony na przewlekłość postępowania jako prejudykat .................................................................................................................. 169 2. Prawo do dochodzenia odszkodowania od Skarbu Państwa na zasadach ogólnych ...................................................................................................... 171 3. Case study ............................................................................................................................ 177 3.1. Wyrok pilotażowy ETPC z dnia 7 lipca 2015 r. w sprawie Rutkowski i inni v. Polska (połączone skargi nr 72287/10, 13927/11 i 46187/11) ............................. 177 3.1.1. Problematyka „fragmentacji” postępowań .............................................. 178 3.1.2. Problematyka wysokości przyznawanego świadczenia pieniężnego ........ 179 3.2. Rozsądność terminu rozpoznania sprawy w orzecznictwie ETPC (przegląd orzecznictwa) ........................................................................................... 182 3.2.1. Określenie czasu trwania postępowania .................................................. 182 3.2.2. Opóźnienia zawinione przez organy naruszające „rozsądny termin” ........................................................................................................... 183 7 Spis treści 3.2.3. Korzystanie przez stronę z uprawnień a „rozsądny czas” rozpoznania sprawy .................................................................................... 184 3.3. Nadmierny formalizm w orzecznictwie sądów krajowych ze skargi na przewlekłość w orzecznictwie ETPC ................................................................ 185 Podsumowanie ........................................................................................................................ 187 Bibliografia ............................................................................................................................... 189 O autorach ................................................................................................................................ 207 8 WYKAZ SKRÓTÓW Akty prawne EKPC Konstytucja RP k.c. k.p.c. p.u.s.p. r.u.s.p. u.s.n.p.s. Mon. Praw. M.P. ONSA ONSAiWSA OSNC OSNP OTK – – – – – – – – – – – – – – Konwencja o ochronie praw człowieka i podstawowych wolności (Dz. U. z 1993 r. Nr 61, poz. 284 z późn. zm.) Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 2 kwietnia 1997 r. (Dz. U. Nr 78, poz. 483 z późn. zm.) ustawa z dnia 23 kwietnia 1964 r. – Kodeks cywilny (tekst jedn.: Dz. U. z 2014 r. poz. 121 z późn. zm.) ustawa z dnia 17 listopada 1964 r. – Kodeks postępowania cywilnego (tekst jedn.: Dz. U. z 2014 r. poz. 101 z późn. zm.) ustawa z dnia 27 lipca 2001 r. – Prawo o ustroju sądów powszechnych (tekst jedn.: Dz. U. z 2015 r. poz. 133 z późn. zm.) rozporządzenie Ministra Sprawiedliwości z dnia 25 czerwca 2015 r. – Regulamin urzędowania sądów powszechnych (Dz. U. poz. 925) ustawa z dnia 17 czerwca 2004 r. o skardze na naruszenie prawa strony do rozpoznania sprawy w postępowaniu przygotowawczym prowa- dzonym lub nadzorowanym przez prokuratora i postępowaniu są- dowym bez nieuzasadnionej zwłoki (Dz. U. Nr 179, poz. 1843 z późn. zm.) Czasopisma i publikatory Monitor Prawniczy Monitor Polski Orzecznictwo Naczelnego Sądu Administracyjnego Orzecznictwo Naczelnego Sądu Administracyjnego i Wojewódzkich Sądów Administracyjnych Orzecznictwo Sądu Najwyższego. Izba Cywilna (od 1962 r. do końca 1994 r. – OSNCP) Orzecznictwo Sądu Najwyższego. Izba Pracy (od 1994 r. do początku 2003 r. – OSNAP) Orzecznictwo Trybunału Konstytucyjnego 9 Wykaz skrótów OTK-A, OTK-B PiP PiZS PPE Prok. i Pr. PS RPEiS ETPC NSA SA SN SO TK WSA – – – – – – – – – – – – – – Orzecznictwo Trybunału Konstytucyjnego – Seria A, Seria B Państwo i Prawo Prawo i Zabezpieczenie Społeczne Przegląd Prawa Egzekucyjnego Prokuratura i Prawo Przegląd Sądowy Ruch Prawniczy, Ekonomiczny i Socjologiczny Inne Europejski Trybunał Praw Człowieka Naczelny Sąd Administracyjny sąd apelacyjny Sąd Najwyższy sąd okręgowy Trybunał Konstytucyjny wojewódzki sąd administracyjny 10 WPROWADZENIE Skarga na przewlekłość postępowania funkcjonuje w polskim systemie prawnym jako jednolity środek prawny dla postępowania cywilnego, karnego oraz sądowoadministra- cyjnego. Reguluje ją ustawa z dnia 17 czerwca 2004 r. o skardze na naruszenie prawa strony do rozpoznania sprawy w postępowaniu przygotowawczym prowadzonym lub nadzorowanym przez prokuratora oraz postępowaniu sądowym bez nieuzasadnionej zwłoki (Dz. U. Nr 179, poz. 1843 z późn. zm.). Uchwalenie omawianej ustawy było wynikiem wykonania wyroku Europejskiego Trybunału Praw Człowieka w sprawie Kudła v. Polska (skarga nr 30210/96)1. Trybunał stwierdził wówczas, że polskie prawo krajowe nie dysponowało krajowym środkiem odwoławczym, z którego mógłby skorzystać skarżący w celu wyegzekwowania swoich uprawnień związanych z przewlekłością postępowania. Od czasu wejścia w życie tej ustawy minęło ponad 10 lat, a jej funkcjonowanie – w niektórych aspektach – było i nie- stety nadal jest przez Trybunał oceniane negatywnie. Pierwszym dostrzeżonym przez Trybunał problemem była wysokość kwot zasądza- nych na rzecz osoby, w której sprawie stwierdzono przewlekłość2. W tych orzeczeniach Trybunał wskazywał na nieskuteczność środka, jakim jest skarga na przewlekłość, i stwierdzał naruszenie art. 13 EKPC. Wskazane orzeczenie spowodowało zmianę ustawy i podwyższenie widełek, w ramach których sędziowie dokonują wyboru odpowiedniej kwoty pieniężnej, a ponadto obecnie wprowadzono obowiązek jej zasądzenia, jeżeli strona złoży stosowny wniosek. Orzecznictwo Trybunału doprowadziło także do zmiany linii orzeczniczej utrwalonej przez Sąd Najwyższy w odniesieniu do zakresu rozpoznania skargi, czego wynikiem jest uchwała składu 7 sędziów SN z dnia 28 marca 2013 r., III SPZP 1/133. W ocenie Trybunału nadal jednak w zakresie kwot przyznawanych skarżącym skarga na przewlekłość nie stanowi skutecznego środka prawnego, co wprost wynika z wydanego 7 lipca 2015 r. wyroku pilotażowego przeciwko Polsce4. Nie ulega zatem wątpliwości, że przywołaną ustawę czekają kolejne zmiany, które – należy mieć nadzieję – doprowadzą do uregulowania tego środka prawnego w taki sposób, aby mógł on być uznany za skuteczny środek prawny w rozumieniu art. 13 EKPC. 1 LEX nr 42804. 2 Np. wyrok z dnia 23 października 2007 r. w sprawie Tur v. Polska (skarga nr 21695/05), LEX nr 313227 oraz wyrok z dnia 13 listopada 2007 r. w sprawie Zwoźniak v. Polska (skarga nr 25728/05), LEX nr 593296. 3 OSNP 2013, nr 23–24, poz. 292. 4 Wyrok ETPC z dnia 7 lipca 2015 r. w sprawie Rutkowski i inni v. Polska (połączone skargi nr 72287/10, 13927/11 i 46187/11), LEX nr 1749574. 11 Wprowadzenie Jednym z celów stawianych środkowi prawnemu, jakim jest skarga na przewlekłość, jest przeciwdziałanie przewlekłości postępowania. Podstawowym kryterium oceny wy- stąpienia przewlekłości postępowania jest odpowiedź na pytanie, czy postępowanie w sprawie trwa dłużej niż jest to konieczne do jej rozpoznania. Pojęcie przewlekłości, jak zasadnie wskazuje się w doktrynie, nie jest tożsame z pojęciem długości trwania procesu, a jej wystąpienie nie zależy jedynie od czasu trwania postępowania5. Czas jest zatem jednym z czynników wpływających na ocenę, czy w konkretnej sprawie doszło do zwłoki w jej rozpoznaniu. Poza czynnikiem czasu wpływ na ocenę, czy w sprawie doszło do przewlekłości postępowania, znaczenie mają takie elementy, jak: terminowość i prawid- łowość podjętych czynności, charakter sprawy, stopień jej skomplikowania (pod wzglę- dem faktycznym i prawnym), znaczenie rozstrzygnięcia końcowego dla strony oraz jej zachowanie w toku postępowania6. Postępowanie jest zatem prowadzone przewlekle wówczas, gdy jest ono długotrwałe, prowadzone rozwlekle i trwa ponad konieczność wyjaśnienia okoliczności faktycznych i prawnych niezbędnych do końcowego rozstrzyg- nięcia i będących w związku z przyczynowym działaniem lub bezczynnością sądu7. Oce- na, czy w danej sprawie mamy do czynienia z przewlekłością postępowania, może mieć miejsce jedynie in concreto. Powszechnie podnosi się obecnie, że sądy powszechne są przeciążone, a sędziowie mają w swoich referatach coraz więcej spraw, co wpływa na przewlekłość postępowa- nia8 i stanowi jedną z jego przyczyn. Wzrost liczby spraw przekazanych do rozpoznania sądom bez wątpienia może stanowić właściwy kierunek przy poszukiwaniu impulsów przewlekłości postępowania, ale z całą pewnością nie uzasadnia istnienia tego zjawiska i jego przyczyn. Aneta Łazarska wskazuje, że „nadmierne przeciążenie sądów tłumaczy tendencję do odraczania posiedzeń, zawieszania postępowań czy otwierania rozprawy na nowo celem uzupełnienia materiału dowodowego procesowego”9. Trudno się zgodzić z tym stanowiskiem. Liczba spraw w referacie nie uzasadnia podejmowania nieprawid- łowych czynności. Terminowość podejmowania zadań przez sędziego wymaga w pierw- szej kolejności opanowania umiejętności rozplanowania powierzonych mu zadań, a przede wszystkim właściwego zaplanowania przebiegu postępowania. Umiejętne zor- ganizowanie pracy pozwala na terminowe podejmowanie czynności, a przede wszystkim może skutecznie uchronić sąd przed zarzutem przewlekłego prowadzenia postępowania. W literaturze podnosi się także, że do przewlekłości postępowania przyczynia się również zła organizacja pracy sądów, system doręczeń korespondencji sądowej czy braki kadro- we10. Wszystkie te problemy mogą wpłynąć na czas rozpoznania sprawy i przyczynić się do zaistnienia przewlekłości postępowania. Mogą one ekskulpować sędziów czy personel pomocniczy od odpowiedzialności za zaistniały stan rzeczy, nie zwalniają jednak z od- powiedzialności Skarb Państwa. Obowiązkiem państwa jest bowiem zapewnienie takiej 5 Zob. L. Kania, Ustawa o skardze na przewlekłość postępowania karnego w praktyce sądów polskich. Wybrane zagadnienia i uwagi krytyczne, Zeszyty Naukowe Uniwersytetu Przyrodniczo-Humanistycznego w Siedlcach, Prawo i Administracja 2012, z. 95, s. 482. 6 Zob. C. Kłak, Pojęcie przewlekłości postępowania sądowego, Prok. i Pr. 2008, nr 12, s. 68. 7 Zob. postanowienie SA w Krakowie z dnia 22 marca 2001 r., II S 1/07, KZS 2007, z. 3, s. 42. 8 Zob. na przykład publikacje zamieszczone w dzienniku Rzeczpospolita, Lawina spraw w sądach, z 2 października 2013, http:// prawo. rp. pl/ artykul/ 1053437. html [dostęp: 15.05.2015 r.]. 9 A. Łazarska, Sędziowskie kierownictwo postępowaniem cywilnym przed sądem pierwszej instancji, Warszawa 2013, s. 164. 10 I. Wrońska, Przewlekłość postępowania sądowego, Jurysta 2005, nr 5, s. 13. 12 Wprowadzenie organizacji sądów, środków finansowych, wyposażenia technicznego oraz obsady kad- rowej, która pozwoli na sprawne funkcjonowanie wymiaru sprawiedliwości. Niniejsza monografia zawiera pełne omówienie problematyki zarówno przewlekłości postępowania w sprawach cywilnych, jak i przewidzianego przez polskiego ustawo- dawcę środka prawnego mającego służyć jej zwalczaniu. Jej wartość wyznacza nie tylko pełne omówienie przepisów ustawy, znajdujące się w teoretycznej części rozważań (roz- dział III), lecz także omówienie wieloaspektowości tego zjawiska (rozdział I) oraz pomi- jane dotychczas w literaturze omówienie praktycznych aspektów związanych z tym za- gadnieniem (rozdział III). Odrębna część rozważań poświęcona została postępowaniu ze skargi oraz orzeczeniom mogącym w tym postępowaniu zapaść (rozdział IV), a także problematyce odpowiedzialności odszkodowawczej Skarbu Państwa wynikającej z prze- wlekle prowadzonego postępowania (rozdział V). W monografii zawarto także omówie- nie istotnych dla problematyki przewlekłości orzeczeń ETPC, w tym przede wszystkim wydanego przeciwko Polsce w dniu 7 lipca 2015 r. wyroku pilotażowego (rozdział V). W ramach praktycznej części publikacji omówiliśmy problematykę czynności mogących w określonej sytuacji doprowadzić do przewlekłości postępowania (z uwzględnieniem postępowań w poszczególnych sprawach), prezentując istniejące w tym zakresie orzecz- nictwo, zarówno sądów powszechnych, jak Sądu Najwyższego oraz ETPC, a także – gdzie było to niezbędne – orzecznictwo sądów administracyjnych. Monografia stanowi najobszerniejsze na rynku opracowanie poświęcone problema- tyce przewlekłości postępowania w sprawach cywilnych. Uwzględnia ona stan prawny na dzień 31 lipca 2015 r. Książka jest adresowana do praktyków – zarówno sędziów, jak i pełnomocników profesjonalnych (adwokatów i radców prawnych), może także stanowić cenne źródło wiedzy dla aplikantów powyższych zawodów, a także referendarzy sądowych i asys- tentów sędziów. redaktorzy naukowi dr Olga Maria Piaskowska dr Krzysztof Sadowski Warszawa, 31 lipca 2015 r. 13 Rozdział I WIELOASPEKTOWOŚĆ ZJAWISKA PRZEWLEKŁOŚCI 1. Przewlekłość postępowania w aspekcie psychologicznym Przewlekłość postępowania cywilnego w kontekście przedmiotu niniejszych rozwa- żań, jakim jest skarga na stwierdzenie przewlekłości w oparciu o ustawę o skardze, należy uznać za zjawisko związane z funkcjonowaniem wymiaru sprawiedliwości, a zatem mo- gące mieć znaczenie jedynie normatywne. Przebieg procesu cywilnego jest uregulowany w kodeksie postępowania cywilnego; zarówno sąd, jak i uczestniczące w tym postępo- waniu strony (uczestnicy) dokonują zatem czynności normatywnie uregulowanych. Na- leży jednak zwrócić uwagę na fakt, że czynności te – zarówno po stronie sądu, jak i stron (uczestników) – mają wymiar ludzki w tym znaczeniu, że pod każdą z nich kryje się indywidualna jednostka (człowiek). Z tego też względu warto uwzględnić psychologicz- ny aspekt zjawiska przewlekłości postępowania, tj. podjąć próbę określenia, czy prze- wlekłość postępowania ma wpływ na zachowania jednostki i ewentualnie w jaki sposób może wpłynąć na to zachowanie. Zachowanie się człowieka (w najbardziej ogólnym ujęciu) jest sterowane przez czyn- niki wewnętrzne i zewnętrzne (stymulatory)11. Stymulatory zewnętrzne człowiek percy- puje jako strumień informacji, stosownie do mechanizmów orientacyjno-poznawczych12. Poza angażowaniem sieci poznawczej, informacje te generują w podmiocie powstanie emocji: pozytywnych, negatywnych, a czasem także ambiwalentnych, o różnym stopniu natężenia13. Z uwagi na fakt, że człowiek jest istotą społeczną, to właśnie bodźce społeczne (znaki i znaczenia społeczno-kulturowe) tworzą zbiór stymulatorów/generatorów emo- cji14. Źródłem emocji jest więc obiektywnie istniejąca rzeczywistość. Człowiek, odzwier- ciedlając ją, ustosunkowuje się do niej; przyjmuje określoną postawę. „Postawą wobec dowolnego obiektu (przedmiotu, zdarzenia, idei, innej osoby) nazywamy skłonność do pozytywnego lub negatywnego ustosunkowania się człowieka do tego obiektu”15. Usto- sunkowanie się do tego obiektu może mieć charakter emocjonalny lub rozumowy16. Spo- 11 Paradygmat stworzony przez T. Tomaszewskiego – T. Tomaszewski (red.), Psychologia, Warszawa 1979, s. 17 i n. 12 Zob. J.M. Stanik, Psychologia sądowa, Warszawa 2013, s. 79. 13 Zob. ibidem. 14 Zob. ibidem, s. 99. 15 B. Wojciszke, Człowiek wśród ludzi: zarys psychologii społecznej, Warszawa 2002, s. 79. 16 Zob. J.M. Stanik, Psychologia..., s. 104. 15 Rozdział I. Wieloaspektowość zjawiska przewlekłości sób, w jaki człowiek ustosunkuje się do określonego obiektu (w powołanym wyżej zna- czeniu), zależy przede wszystkim od jego osobowości, a także jego doświadczeń. W pro- cesie regulacji zachowań człowieka istotne znaczenie ma, za każdym razem, fragment posiadanej przez nas wiedzy (potrzebnej i funkcjonalnej w danej chwili)17. Do zakodo- wanych w naszej pamięci doświadczeń odwołujemy się za każdym razem, gdy znaj- dziemy się w sytuacji podobnej lub takiej, w której określone doświadczenia okazują się potrzebne. Przewlekłość postępowania cywilnego może mieć znaczenie dla strony (uczestnika) z dwóch względów. Po pierwsze, znaczenie ma ustosunkowanie się strony (uczestnika) do tego obiektu, które może mieć charakter emocjonalny lub rozumowy, a w konse- kwencji mieć wpływ na dalszy tok postępowania (z uwagi na proces podejmowania decyzji). Po drugie, udział w przewlekłym postępowaniu stanowić będzie doświadczenie, do którego w określonym momencie (np. w przypadku możliwości zainicjowania kolej- nego procesu sądowego) odwoływać się będzie człowiek poprzez swoje zachowanie. Bliższe wyjaśnienie tej tezy wymaga krótkiego scharakteryzowania procesu podejmo- wania decyzji przez osobę. W proces podejmowania decyzji zaangażowana jest sfera poznawcza, emocjonalna i motywacyjna człowieka. Na sposób podejmowania decyzji wpływają zarówno czynniki względnie stałe osobowościowe, jak i sytuacyjne. Osobowość rozumiana jest jako trwała organizacja procesów psychicznych kierujących zachowaniem, jako organizacja wro- dzonych (np. cechy temperamentu) i nabytych dyspozycji i schematów reagowania jed- nostki, względnie stała, spoista, specyficzna dla jednostki, powstała jako wynik dojrze- wania, uczenia się (nabywania doświadczeń) i przystosowania, determinująca dalszy rozwój i przystosowanie jednostki18. W procesie podejmowania decyzji istotne są zatem kwestie osobowościowe danej jednostki (w inny sposób decyzje podejmuje jednostka bardziej racjonalna, inaczej emocjonalna), a także istotny jest czynnik sytuacyjny – oko- liczności, w jakich ta jednostka się znalazła. Ważne jest także doświadczenie życiowe, które w sytuacjach podobnych do tych, których jednostka doświadczyła, podświadomie uruchamia określone schematy zachowania. Inną decyzję podejmie jednostka, która w określonej sytuacji znajduje się po raz pierwszy, a inną jednostka, dla której ta sytuacja nie jest pierwszą, bądź wcześniej znalazła się w sytuacji podobnej. Jakie znaczenie proces podejmowania decyzji może mieć dla oceny ewentualnej przewlekłości postępowania sądowego? Otóż trzeba podkreślić, że proces sądowy (cywilny) jest z reguły następstwem sporu międzyludzkiego. Inicjowany jest, po pierwsze, w sytuacji, z której człowiek nie widzi innego wyjścia, a emocje nie pozwalają na polubowne zakończenie sporu. Istnieje także druga możliwość, a mianowicie określona jednostka może nie być wcale zaintere- sowana polubownym rozwiązaniem sporu, albowiem jej cechy osobowościowe (oraz doświadczenie) sprawiają, że podejmuje decyzje o sporze sądowym bezzwłocznie, uwa- żając, że jest to najwłaściwszy sposób na rozstrzygnięcie danej sytuacji. W obu tych przy- padkach sąd (a de facto siedzący za stołem sędziowskim człowiek) postrzegany jest jako panaceum na powstałe problemy, pokładana jest w nim nadzieja, że ostatecznie roz- strzygnie spór, przyznając rację jednej ze stron. Z oczywistych względów obie strony 17 Zob. ibidem, s. 151. 18 Zob. S. Siek, Struktura osobowości, Warszawa 1986, s. 14. 16 1. Przewlekłość postępowania w aspekcie psychologicznym liczą, że to jej racje zostaną uwzględnione. Dla niniejszych rozważań istotny jest fakt, iż u źródła sporu sądowego leżą ludzkie emocje; emocje, które w mniejszym lub większym stopniu wpływają na proces decyzyjny jednostki uczestniczącej w sporze. Znaczenie ma tutaj także osobowość jednostki – jedni, pomimo emocji, są zdolni do pojęcia racjonalnych decyzji, inni działają pod wpływem chwili, pozwalając, aby ich zachowanie sterowane było przez emocje. Powszechnie uważa się, że emocje są złym doradcą; dopiero, gdy natężenie, siła doznań, przeżyć jednostki zmniejszy się, możliwe jest podjęcie decyzji bardziej wyważonej. Nie ma to jednakże znaczącego wpływu na ocenę prawidłowości, trafności podjętych decyzji; te podjęte pod wpływem emocji mogą być trafne i uznane za prawidłowe z racjonalnego punktu widzenia. Emocje stają się zatem nieodzownym elementem sporu sądowego, a zatem i postępowania cywilnego. Przewlekłość postępo- wania, bez względu na przyczynę jej zaistnienia, powoduje, że emocje te stają się silniej- sze i co do zasady stają się one z czasem bardziej negatywne, a zatem i dotkliwsze dla stron. Możliwa jest oczywiście sytuacja, w której przewlekłość postępowania leży w in- teresie jednej ze stron i wówczas taka sytuacja może wywoływać emocje pozytywne – jest to jednak wyjątkowy przypadek. Niemniej nawet wówczas emocje pozostają, mogą one mieć jedynie mniejszą intensywność. Jednak to nie podejmowanie decyzji pod wpły- wem emocji czy stresu należy uznać za najistotniejsze z punktu widzenia psychologicz- nego aspektu przewlekłości postępowania. Nie ulega bowiem wątpliwości, że przedłu- żający się ponad miarę proces ma wpływ na wzrost emocji, a te z kolei wpływają na sposób zachowania się stron (uczestników). Sposób zachowania jest przy tym różny w zależności od osobowości jednostki. Na niektóre osoby przedłużające się postępowanie i związane z tym emocje nie będą miały znaczącego wpływu, na inne – tak. Wzrost emocji może potęgować istniejące już na wstępie sporu sądowego poczucie pokrzywdzenia (szcze- gólnie po stronie osoby, która wystąpiła do sądu o udzielenie ochrony prawnej), co może pociągać za sobą szereg decyzji nie zawsze korzystnych. Często mówi się, że system wymiaru sprawiedliwości „wciąga”; jest to pewnego rodzaju machina, na której działania nie zawsze mamy wpływ. W przypadku przedłużających się procesów sądowych często emocje odgrywają główną rolę (nie rzadko są one także przekazywane młodszemu po- koleniu), co z kolei powoduje, że pod koniec procesu jego uczestnicy nie zawsze wiedzą, o co spór się toczy. W takiej sytuacji zakończenie procesu sądowego nie zawsze powoduje ulgę, radość z rozwiązania niekomfortowej sytuacji, albowiem często (tak może być np. po dziesięciu latach sporu) istniejący spór i związana z nim konieczność uczestnictwa w po- siedzeniach sądowych stają się elementem codziennego życia jego uczestników. Tym samym zakończenie sporu tworzy pewnego rodzaju emocjonalną pustkę. Im dłużej trwa proces sądowy, tym więcej jest w nim emocji. U innych osób wzrost negatywnych emocji spowodowanych przedłużającym się postępowaniem, a zatem i stanem niepewności co do jego rezultatu, może powodować zwątpienie i chęć poddania się, co także może prze- łożyć się na podejmowanie określonych czynności procesowych. Tego rodzaju postawa może w procesie przejawiać się zaprzestaniem podejmowania czynności procesowych, niepodejmowaniem obrony swoich praw (gdy strona nie korzysta z pomocy profesjo- nalnego pełnomocnika), co z kolei może prowadzić do przegrania sporu sądowego. Taka porażka odczuwana jest wówczas bardzo dotkliwie, albowiem zwiększa poczucie krzyw- dy. 17 Rozdział I. Wieloaspektowość zjawiska przewlekłości Istotny jest także fakt, że przewlekłość postępowania z udziałem określonych jedno- stek tworzy w ich pamięci zapis negatywnego doświadczenia – schemat, do którego pa- mięć tej jednostki odwoła się w podobnej sytuacji. Negatywny obraz, który pozostanie w pamięci, sprawi, że konieczność ponownego uczestnictwa w procesie cywilnym będzie od początku nacechowana negatywnym nastawieniem do sądu oraz jego pracy. Przedłużający się proces wywołuje (lub potęguje) także poczucie krzywdy, z którym de facto każdy uczestnik sporu do sądu przychodzi. W przypadku przewlekłości postę- powania istnieje możliwość naruszenia dóbr osobistych osoby poszukującej ochrony swoich praw na drodze sądowej. „Dobra osobiste ujmowane są w kategoriach obiektyw- nych jako wartości o charakterze niemajątkowym, ściśle związane z człowiekiem, decy- dujące o jego bycie, pozycji w społeczeństwie, będące wyrazem odrębności fizycznej i psychicznej oraz możliwości twórczych, powszechnie uznane w społeczeństwie i ak- ceptowane przez system prawny. Nierozerwalne związanie tych wartości jako zespołu cech właściwych człowiekowi, stanowiących o jego walorach, z jednostką ludzką wska- zuje na ich bezwzględny charakter, towarzyszący mu przez całe życie, niezależnie od sytuacji, w jakiej znajduje się w danej chwili”19. Fakt, iż przedłużający się proces sądowy może powodować krzywdę moralną, która powinna zostać naprawiona w drodze za- dośćuczynienia, jest podkreślany także w orzecznictwie ETPC20 w kontekście skutecz- ności środka, jakim powinna być skarga na przewlekłość (rozdział II pkt 5). Podsumowując dotychczasowe uwagi, należy stwierdzić, że przewlekłość postępo- wania ma znaczenie z psychologicznego punktu widzenia, albowiem wpływa na sposób podejmowania decyzji przed jednostkę oraz prezentowane przez nią zachowania. Prze- wlekłość postępowania jest negatywnym doświadczeniem, które pozostaje w pamięci jednostki, kreując obraz i sposób postrzegania wymiaru sprawiedliwości. Człowiek, for- mułując sądy o rzeczywistości, pozwala, aby jego osobiste doświadczenia oraz rezultaty poprzednich obserwacji stanowiły podstawę obrazu, który poznawczo konstruuje21. Przede wszystkim jednak przewlekłość postępowania może prowadzić do powstania krzywdy moralnej związanej z długotrwałą niepewnością co do wyniku postępowania czy ze stresem wynikającym z konieczności uczestnictwa w sformalizowanych posie- dzeniach sądowych, związanymi z tym kosztami oraz wyrzeczeniami. 2. Aspekt socjologiczny przewlekłości postępowania Punkt wyjścia dla rozważań socjologicznych stanowi społeczeństwo, a ściślej rzecz ujmując, człowiek jako istota społeczna, będący członkiem tego społeczeństwa22. Poję- ciem „społeczeństwo” najczęściej określa się ogół ludzi pozostających we wzajemnych 19 Zob. wyrok SN z dnia 6 maja 2010 r., II CSK 640/09, LEX nr 598758. 20 Zob. m.in. wyroki ETPC: z dnia 13 listopada 2007 r. w sprawie Zwoźniak v. Polska (skarga nr 25728/05), LEX nr 593296; z dnia 26 października 2000 r. w sprawie Kudła v. Polska (skarga nr 30210/96), LEX nr 42804; z dnia 14 października 2003 r. w sprawie D.M. v. Polska (skarga nr 13557/02), LEX nr 81409; z dnia 25 marca 2003 r. w sprawie R.O. v. Polska (skarga nr 77597/01), LEX nr 75565; z dnia 29 marca 2006 r. w sprawie Apicella v. Włochy (skarga nr 64890/01), LEX nr 175697. 21 Zob. J.M. Stanik, Psychologia..., s. 129. 22 Zob. A. Dobieszewski (w:) H. Białyszewski, A. Dobieszewski, J. Janicki, Socjologia, Warszawa 2003, s. 23 i 25; J. Bolesta-Kukułka, Socjologia ogólna, Warszawa 2003, s. 113. 18 2. Aspekt socjologiczny przewlekłości postępowania stosunkach wynikających z ich udziału w procesach produkcyjnych i w życiu kultural- nym; ogół obywateli danego kraju, okręgu, miasta etc.23 Istnieją także inne definicje tego pojęcia24, ich elementem wspólnym jest jednak system międzyludzkich relacji społecz- nych25. Społeczeństwo, które tworzą ludzie, z punktu widzenia odbioru różnego rodzaju przekazów traktowane jest jako tzw. opinia publiczna; niektórzy nawet demokrację określają mianem rządów opinii publicznej. Opinia publiczna jako zjawisko społeczne o bardzo rozległym polu jest obecnie przedmiotem zainteresowań wielu nauk, w szcze- gólności socjologii26. Z tego też względu istotny jest sposób kształtowania się opinii pub- licznej, albowiem to właśnie za jego pomocą kształtuje się w społeczeństwie opinia na istotne i drażliwe dla wszystkich problemy. Istotny jest zatem sposób postrzegania wy- miaru sprawiedliwości, co z kolei stanowi uzasadnienie podjęcia tej problematyki w ra- mach publikacji poświęconej przewlekłości postępowania. Nie powinno bowiem ulegać wątpliwości, że przedstawianie wymiaru sprawiedliwości jako przewlekłego, a więc nie- efektywnego, powoduje, iż w społeczeństwie kreuje się negatywne opinie na temat dzia- łań tej władzy. Skutkiem tego jest negatywna ocena wymiaru sprawiedliwości także przez osoby, które w swoim życiu nigdy nie zetknęły się z sądem ani innym organem wymiaru sprawiedliwości. Człowiek, identyfikując się z treściami prezentowanymi w mediach (al- bowiem to media są obecnie głównym źródłem wiedzy) socjalizuje się, kształtując spo- łeczną osobowość27. Jak wskazują P. Dahlgren i C. Sparks, pojęcie sfery publicznej spo- łeczeństwa skupia się obecnie wokół kwestii, w jakim stopniu środki przekazu mogą pomóc obywatelom uzyskać wiedzę na temat otaczającego ich świata, jak mogą się usto- sunkować do niego oraz podjąć decyzję co do tego, jaki sposób działania przyjąć na podstawie otrzymanej informacji28, która powinna być rzetelna. Praktycznym problemem jest jednak fakt, iż negatywne zdarzenia łatwiej się „sprzedają”, łatwiej je skomentować i przedstawić opinii publicznej. Wynika to po części z komercjalizacji mediów oraz faktu, iż obecnie liczy się przede wszystkim zysk. Powoduje to, że media dążą przede wszystkim do epatowania sensacją i skupiają się na mniej istotnych dla społeczeństwa problemach, na tzw. human interest29. Z tego też względu w mediach pojawiają się często informacje o sprawach, które w niekorzystnym świetle stawiają wymiar sprawiedliwości oraz organy powołane do jego sprawowania. Wprawdzie nie ulega wątpliwości, że w praktyce jest część spraw, które – obiektywnie rzecz ujmując – stawiają zarówno sędziów, jak i sądy w bardzo niekorzystnym świetle, niemniej jest to jedynie częściowy obraz, a więc nie jest on rzetelny. Kształtuje on jednak wizerunek wymiaru sprawiedliwości w społeczeństwie, co z kolei powoduje negatywną ocenę pracy sądów i ich pracowników. Przykłady takich 23 Zob. M. Szymczak (red.), Słownik języka polskiego, t. I, Warszawa 1978, s. 295. 24 Zob. Ph. Bagby, Pojęcie kultury (w:) A. Mencwel (red.), Antropologia kultury. Zagadnienia i wybór tekstów, Warszawa 1998, s. 50; J. Kulpińska, Człowiek jako istota społeczna (w:) Z. Krawczyk (red.), Socjologia. Problemy podstawowe, Warszawa 1991, s. 69; J. Szczepański, Elementarne pojęcia socjologii, Warszawa 1970, s. 455; J. Turowski, Socjologia. Wielkie struktury społeczne, Lublin 1994, s. 52. 25 Zob. P.L. Berger, T. Luckman, Społeczne tworzenie rzeczywistości, Warszawa 1983, s. 106. 26 Z. Sareło, Moralność kształtowania opinii publicznej (w:) Z. Kobylińska, R.D. Grabowski (red.), Dziennikarski etos, Olsztyn 1996, s. 236–248. Zob. także: A. Lepa, Etyczne i wychowawcze aspekty opinii publicznej, Annales. Etyka w życiu gospodarczym 2009, vol. 12, nr 2, s. 110 oraz wskazana tam literatura. 27 R. Kowalczyk, Media lokalne w Polsce, Poznań 2009, s. 79. 28 P. Dahlgren, C. Sparks, Wstęp (w:) P. Dahlgren, C. Sparks (red.), Komunikowanie i obywatelskość, Wrocław 2007, s. 13. 29 M. Różycka, Media publiczne a kształtowanie przemian społecznych, Naukowy Przegląd Dziennikarski 2014, nr 1, s. 5. Zob. także: M. Mrozowski, Media masowe, władza, rozrywka i biznes, Warszawa 2001, s. 133. 19 Rozdział I. Wieloaspektowość zjawiska przewlekłości doniesień medialnych można mnożyć; są to nie tylko doniesienia prasowe, lecz także informacje zamieszczane na portalach informacyjnych czy komentarze w radiu i telewizji, mające miejsce choćby po ostatnim wyroku ETPC (wyrok z dnia 7 lipca 2015 r. w sprawie Rutkowski v. Polska, którego szczegółowe omówienie znajduje się w ostatnim rozdziale). Większość doniesień medialnych skupiała się na zaprezentowaniu tezy, że „przewlekłość postępowania to w Polsce problem systemowy”, bez bliższego wyjaśnienia tej kwestii, niezrozumiałej dla przeciętnego odbiorcy. Przedstawianie komunikatów o tym, że po- stępowania sądowe są przewlekłe, kreuje w społeczeństwie negatywny obraz wymiaru sprawiedliwości, choć nie wszystkie postępowania dotknięte są przewlekłością. Co wię- cej, można stwierdzić, że większość postępowań prowadzona jest sprawnie. Niemniej w społecznym odbiorze sądy oceniane są negatywnie. Spowodowane jest to przede wszystkim przedłużającymi się i rozciągniętymi w czasie procesami oraz złą organizacją pracy sądów30. Przewlekłość postępowania sądowego jest obecnie „piętą achillesową” polskiego są- downictwa i od 2003 roku stanowi najczęstszą przyczynę naruszenia przez Rzeczpospo- litą Polską art. 6 EKPC. Jednocześnie zauważyć należy, że ostatnie lata wskazują, iż na- ruszenie przewlekłości postępowania sądowego wzrasta w krajach Europy Środkowej i Wschodniej (Polska, Słowacja, Węgry, Czechy), ale istnieje również w państwach Europy Zachodniej, np. we Francji oraz Portugalii31. Zwrócić także warto uwagę, że wynikiem tego negatywnego odbioru jest niekiedy podejmowanie przez ustawodawcę działań zmierzających do poprawy sytuacji albo też jedynie poprawy wizerunku. Podkreślić należy, że prawo musi być bezwzględnie sta- nowione z poszanowaniem zasad zaufania obywateli do państwa i prawa, jawności, sta- bilności, zasady legalizmu, prawidłowej legislacji, a przede wszystkim zasady bezpie- czeństwa prawnego oraz zasady pewności prawa. Zasady te stanowią fundament de- mokratycznego państwa prawnego i wpływają na siłę państwa oraz samego prawa. W żadnym wypadku nie może dochodzić do sytuacji, kiedy to wartość, jaką jest prawo, podlega swobodnemu uznaniu organu postulującego przeprowadzenie w nim zmiany. Odpowiedzialnie i fachowo prowadzona polityka nigdy nie może być podstawą zmiany prawa w sposób incydentalny, tylko i wyłącznie dla potrzeb chwili. W żadnym wypadku nie można się godzić, aby układ sił politycznych w parlamencie, gdzie niejednokrotnie realizowane są obietnice wyborcze oraz swoiste „zapotrzebowanie społeczne”, kreował sytuację, w której nowe regulacje lub też zmiany w obowiązującym prawie tworzone są pod wpływem silnych impulsów potęgowanych przez środki ma- sowego przekazu. Prawo tworzone na potrzeby chwili nigdy nie będzie regulacją kom- pleksową i dobrą, a tym bardziej przemyślaną. Prawo tworzone incydentalnie zawsze będzie chaotyczne, konieczne tylko i wyłącznie dla potrzeby chwili, będzie miało przy- miot akcyjności dla osiągnięcia efektów emocjonalnych i będzie sprzeczne przede wszyst- kim z zasadami pewności prawa oraz prawidłowej legislacji. Prawo tworzone w taki sposób może być odbierane tylko i wyłącznie jako służące ochronie interesów rządzących oraz ściśle powiązanych z nimi określonych grup społecznych (lobbing). Dowolność oraz przypadkowość wprowadzanych w życie przepisów prawnych jest złamaniem zasady 30 Zob. I. Wrońska, Przewlekłość..., s. 7 i n. 31 Ibidem, s. 7 i 8. 20 3. Prawny i ekonomiczny aspekt przewlekłości postępowania prawidłowej legislacji, a nieracjonalne działania ustawodawcy oraz zaniedbania nie mogą mieć miejsca w systemie demokratycznego państwa prawnego. Jednakże trzeba zauważyć, że ustawa o skardze na naruszenie prawa strony do roz- poznania sprawy w postępowaniu przygotowawczym prowadzonym lub nadzorowa- nym przez prokuratora i postępowaniu sądowym bez nieuzasadnionej zwłoki przyczynia się do lepszej i bardziej wydajnej pracy sądów, choć nie w każdym zakresie ETPC traktuje ją jako skuteczny środek w rozumieniu art. 13 EKPC (rozdział II pkt 5). Oczywiście przedmiotowa ustawa nie rozwiązuje wszystkich problemów w aspekcie systemowym w kontekście szeroko rozumianego wymiaru sprawiedliwości. 3. Prawny i ekonomiczny aspekt przewlekłości postępowania 3.1. Prawo do rzetelnego procesu według art. 6 ust. 1 EKPC Prawo jednostki do rzetelnego publicznego procesu sądowego, które zajmuje ważne miejsce w demokratycznym społeczeństwie w rozumieniu EKPC, ma ogromne znaczenie dla prawidłowego działania mechanizmów demokracji i z tego powodu nie może być wąsko interpretowane32. Artykuł 6 EKPC ustala zespół gwarancji rzetelnego procesu, czyni to w sposób roz- budowany, formułując najpierw (ustęp 1) ogólną zasadę o szerokim stosowaniu, a na- stępnie (ustępy 2 i 3) wskazując szereg szczegółowych gwarancji dla postępowania w sprawach karnych. Sposób ujęcia tych kwestii znacznie wykraczał swą szczegółowością poza – typowe dla końca lat 40. ubiegłego stulecia – unormowania konstytucyjne. W przy- wołanym przepisie widoczny jest wpływ tradycji common law, która zawsze nadawała istotne znaczenie gwarancjom proceduralnym33. Szerokie rozbudowanie gwarancji rzetelnego procesu trzeba postrzegać na tle ogól- nych wartości konstruujących EKPC, zwłaszcza w kontekście jednej z podstawowych zasad konstytucyjnych, tj. zasady państwa prawnego34. Wskazaną zasadę należy w tym kontekście pojmować jako system potępiający arbitralność władzy i traktujący sądy jako podstawowego strażnika praw jednostki35. Za konieczne uznaje się więc nie tylko wy- znaczenie podstawowych elementów ustrojowych wymiaru sprawiedliwości, lecz rów- nież poddanie funkcjonowania sądów obowiązkowi przestrzegania różnego rodzaju gwarancji proceduralnych, a ponadto – odpowiednio do pytania quis custodiet custodem – ustanowienia nadzoru europejskiego jako gwarancji o ostatecznym charakterze36. Jak zasadnie podkreśla się bowiem w doktrynie, tylko wówczas możliwe jest, by prawa 32 Zob. M.A. Nowicki, Wokół Konwencji Europejskiej. Komentarz, wyd. 5, Warszawa 2010, s. 387. 33 P. Hofmański, A. Wróbel (w:) L. Garlicki (red.), Konwencja o Ochronie Praw Człowieka i Podstawowych Wolności, t. I, Komentarz do art. 1–18, Warszawa 2010, s. 246. 34 Ibidem. Na temat tej zasady zob. M. Wyrzykowski, Zasada demokratycznego państwa prawa (w:) W. Sokolewicz (red.), Zasady podstawowe polskiej Konstytucji, Warszawa 1998, s. 82 oraz przywołana tam literatura. 35 P. Hofmański, A. Wróbel (w:) L. Garlicki (red.), Konwencja... 36 Ibidem. 21
Pobierz darmowy fragment (pdf)

Gdzie kupić całą publikację:

Przewlekłość postępowania w sprawach cywilnych
Autor: , ,
Sklep
Format
Cena

Opinie na temat publikacji:

Inne popularne pozycje z tej kategorii:

Czytaj również:

Prowadzisz stronę lub blog? Wstaw link do fragmentu tej książki i współpracuj z Cyfroteką: