Kto właściwie oszczędza w Polsce? Kto jest bardziej przezorny: starsi czy młodsi, zamożniejsi czy ludzie osiągający skromniejsze dochody? Ile oszczędzamy w gospodarstwach domowych z bieżących dochodów? Jak dużą część dochodu narodowego stanowią oszczędności wszystkich gospodarstw domowych? Ile oszczędzają przedsiębiorstwa, a ile rząd? Jak duży jest majątek finansowy Polaków? Czy ostatni kryzys finansowy wpłynął na skłonność do oszczędzania? W książce Czytelnik znajdzie odpowiedzi na te pytania. Przeprowadzona przez Autorkę analiza pokazuje nowe trendy w oszczędzaniu w Polsce oraz utrwalenie niektórych zachowań oszczędnościowych. Oszczędności całej gospodarki utrzymują się od dziesięciu lat na podobnym poziomie w relacji do produktu krajowego. Wzrosły oszczędności przedsiębiorstw, maleje natomiast udział oszczędności gospodarstw domowych w produkcie krajowym, mimo że gospodarstwa domowe odkładają coraz większą część bieżących dochodów. Jak to wyjaśnić? Autorka jako pierwsza dokonuje rozdzielenia efektów wpływających na stopę oszczędzania gospodarstw domowych w Polsce, wynikających z wieku (cyklu życia jednostki), zróżnicowania kolejnych roczników wieku (kohort), a także efektów makroekonomicznych uwarunkowań oszczędzania. 'Wnioski, jakie płyną z tych badań, choć odnoszą się do obecnie żyjących pokoleń, dotyczą przede wszystkim pokoleń przyszłych' - napisała w recenzji prof. Łucja Tomaszewicz.
Darmowy fragment publikacji:
Barbara Liberda
Przezorność
Kto oszczędza w Polsce
B
a
r
b
a
r
a
L
i
b
e
r
d
a
P
r
z
e
z
o
r
n
o
ś
ć
.
K
t
o
o
s
z
c
z
ę
d
z
a
w
P
o
s
c
e
l
Barbara Liberda – profesor nadzwyczaj-
ny na Wydziale Nauk Ekonomicznych
Uniwersytetu Warszawskiego. Autorka
wielu publikacji poświęconych procesom
oszczędzania, wzrostu gospodarczego
i tworzenia kapitału ludzkiego. Koordy-
natorka międzynarodowych projektów
badawczych dotyczących oszczędności, kompetencji cywilizacyjnych i rozwoju
regionalnego. Aktywnie uczestniczy w międzynarodowej wymianie naukowej oraz
w pracy Polskiego Towarzystwa Ekonomicznego. Przewodniczy Komisji Metodolo-
gicznej Głównego Urzędu Statystycznego.
Kto właściwie oszczędza w Polsce? Kto jest bardziej przezorny: starsi czy
młodsi, zamożniejsi czy ludzie osiągający skromniejsze dochody? Ile oszczę-
dzamy w gospodarstwach domowych z bieżących dochodów? Jak dużą część
dochodu narodowego stanowią oszczędności wszystkich gospodarstw domo-
wych? Ile oszczędzają przedsiębiorstwa, a ile rząd? Jak duży jest majątek
finansowy Polaków? Czy ostatni kryzys finansowy wpłynął na skłonność do
oszczędzania? W książce Czytelnik znajdzie odpowiedzi na te pytania. Prze-
prowadzona przez Autorkę analiza pokazuje nowe trendy w oszczędzaniu
w Polsce oraz utrwalenie niektórych zachowań oszczędnościowych.
Oszczędności całej gospodarki utrzymują się od dziesięciu lat na podobnym
poziomie w relacji do produktu krajowego. Wzrosły oszczędności przedsię-
biorstw, maleje natomiast udział oszczędności gospodarstw domowych w pro-
dukcie krajowym, mimo że gospodarstwa domowe odkładają coraz większą
część bieżących dochodów. Jak to wyjaśnić? Autorka jako pierwsza dokonuje
rozdzielenia efektów wpływających na stopę oszczędzania gospodarstw do-
mowych w Polsce, wynikających z wieku (cyklu życia jednostki), zróżnicowa-
nia kolejnych roczników wieku (kohort), a także efektów makroekonomicznych
uwarunkowań oszczędzania. „Wnioski, jakie płyną z tych badań, choć odno-
szą się do obecnie żyjących pokoleń, dotyczą przede wszystkim pokoleń przy-
szłych” – napisała w recenzji prof. Łucja Tomaszewicz.
9 7 8 8 3 2 3 5 1 1 5 7 1
www.wuw.pl/ksiegarnia
##7#52#aSUZPUk1BVC1WaXJ0dWFsbw==
przezornosc_ok.indd 1
13-09-05 11:15
Przezorność
##7#52#aSUZPUk1BVC1WaXJ0dWFsbw==
przezornosc_str.indd 1
13-08-30 15:45
Barbara Liberda
Przezorność
Kto oszczędza w Polsce
logo WUW.indd 1
Warszawa 2015
5/12/2014 12:54:19 PM
przezornosc_str.indd 2
##7#52#aSUZPUk1BVC1WaXJ0dWFsbw==
15-05-22 11:01
Recenzent
Łucja Tomaszewicz
Redaktor prowadzący
Ewa Wyszyńska
Redakcja techniczna
Zofia Kosińska
Korekta
Bożena Gorlewska
Projekt okładki i stron tytułowych
Edwin Radzikowski
Ilustracja na okładce
Artur Chaciej
„Przezorność”
Skład i łamanie
Marcin Szcześniak
ISBN 978-83-235-1982-9
© Copyright by Wydawnictwa Uniwersytetu Warszawskiego, Warszawa 2013
Wydawnictwa Uniwersytetu Warszawskiego
00-497 Warszawa, ul. Nowy Świat 4
www.wuw.pl
e-mail: wuw@uw.edu.pl
Księgarnia internetowa: www.wuw.pl/ksiegarnia
Wydanie 2
##7#52#aSUZPUk1BVC1WaXJ0dWFsbw==
Spis treści
W S T Ę P
Dwie dekady transformacji gospodarki polskiej – czy jesteśmy
przezorni . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 7
R O Z D Z I A Ł I
Przegląd oszczędności makroekonomicznych w Polsce . . . . . . . . . . 11
1. Stopy oszczędzania gospodarki polskiej od czasu transformacji . . . . . . 11
2. Zmiany struktury oszczędności, akumulacji i wierzytelności netto
sektorów instytucjonalnych . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 17
3. Implikacje wstąpienia Polski do Unii Europejskiej oraz światowego
kryzysu finansowego dla oszczędności i akumulacji w gospodarce
polskiej . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 30
R O Z D Z I A Ł II
Oszczędności gospodarki w aktywach finansowych . . . . . . . . . . . . . 35
1. Aktywa finansowe gospodarki i sektorów instytucjonalnych . . . . . . . . . 35
2. Struktura aktywów finansowych przedsiębiorstw i gospodarstw
domowych . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 39
R O Z D Z I A Ł III
Oszczędności gospodarstw domowych w Polsce . . . . . . . . . . . . . . . . 46
1. Wielkość i struktura oszczędności gospodarstw domowych . . . . . . . . . . 46
2. Profile oszczędzania według cech gospodarstwa domowego – analiza
przekrojowa . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 53
3. Tworzenie szeregów czasowych z danych przekrojowych . . . . . . . . . . . 71
##7#52#aSUZPUk1BVC1WaXJ0dWFsbw==
6
Spis treści
R O Z D Z I A Ł IV
Preferencje konsumentów dotyczące dochodu i oszczędzania
w warunkach niepewności . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 80
1. Perspektywa ekonomii psychologicznej w analizie dochodów
i oszczędności . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 80
2. Niepewność przyszłego dochodu i oszczędności gospodarstw domowych
z dochodu permanentnego i dochodu okresowego . . . . . . . . . . . . . . . 85
3. Zmienność dochodu i oszczędności gospodarstw domowych w czasie
kryzysu finansowego . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 89
Podsumowanie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 96
Bibliografia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 99
Spis rysunków i tabel . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 103
##7#52#aSUZPUk1BVC1WaXJ0dWFsbw==
W S T Ę P
Dwie dekady transformacji gospodarki polskiej –
czy jesteśmy przezorni
Przezorność oznacza myślenie o przyszłości i podejmowanie decyzji
w perspektywie całego życia, a także życia kolejnych pokoleń, gdyż rodzice
z reguły troszczą się o swoje dzieci. W skali społecznej – aby umożliwić
wzrost dobrobytu jednostek – przezorność wymaga zapewnienia trwało-
ści dobrobytu społeczeństwa. Zachowania przezorne dotyczą konsumpcji
i oszczędzania z dochodu, tworzenia majątku materialnego oraz kapitału
ludzkiego i społecznego, a także uwzględniania przy podejmowaniu decyzji
pełnej wartości zasobów nieodnawialnych.
Żeby właściwie ocenić dobrobyt z perspektywy jednostki i gospodarstwa
domowego, jego zasobów oraz trwałości poziomu życia, konieczne jest podej-
ście międzyokresowe. Utrzymanie obecnego poziomu dobrobytu społeczeń-
stwa będzie możliwe, jeżeli zostanie zachowana międzypokoleniowa równo-
waga w dostępie do zasobów kapitału – naturalnego, fi zycznego, ludzkiego
i społecznego. Solidarność międzypokoleniowa zmusza zatem do myślenia
w kategoriach przyszłości oraz do przezornego działania obecnych pokoleń
w odniesieniu do tworzenia i ochrony zasobów, które przekażą kolejnym po-
koleniom. Główne decyzje, które jednostki podejmują każdego dnia, dotyczą
podziału dochodu na konsumpcję bieżącą i konsumpcję przyszłą, czyli na
bieżące oszczędności. Dlatego przezorność kojarzona jest przede wszystkim
z oszczędzaniem. W decyzjach o oszczędzaniu przezorność to skala inten-
sywności motywu ostrożnościowego.
W roku 2000 opublikowałam wyniki badań nad procesami oszczędzania
w Polsce w latach 1991–1998 w skali całej gospodarki oraz w skali mikroeko-
nomicznej (gospodarstw domowych). W tamtym okresie głównym sektorem
tworzącym oszczędności w gospodarce był sektor gospodarstw domowych.
Analiza mikroekonomiczna funkcji oszczędzania gospodarstw domowych
zawierała projekcję dochodu życiowego poszczególnych roczników osób
##7#52#aSUZPUk1BVC1WaXJ0dWFsbw==
8
Wstęp
będących głowami gospodarstwa domowego. Obliczenia hipotetycznego do-
chodu życiowego dla populacji badanej w latach 1994–1998 wskazywały, że
maksimum dochodu życiowego będzie osiągane w wieku 47 lat. Zgodnie
z projekcją najmłodsze roczniki miałyby uzyskać w całym życiu dochód dwa
razy wyższy od dochodu życiowego badanej populacji. Projekcja życiowych
oszczędności niezbędnych dla wygładzenia ( smoothing) życiowej konsumpcji
wykazała, że gospodarstwa osób młodych mogłyby mieć stosunkowo duże
ujemne oszczędności (malejąco dla starszych roczników) w okresie docho-
dzenia do maksimum dochodu życiowego. W latach dziewięćdziesiątych
XX wieku realne stopy oszczędzania gospodarstw domowych prowadzonych
przez osoby młode okazały się dodatnie i wyższe od mediany stóp oszczę-
dzania dla ogółu gospodarstw domowych w Polsce. Stanowiło to odstępstwo
od standardowego modelu konsumpcji i oszczędności, wynikającego z teorii
cyklu życia oraz teorii dochodu permanentnego.
W niniejszej publikacji przeprowadzam analizę wielkości i struktury
oszczędności makroekonomicznych oraz zdolności do oszczędzania gospo-
darstw domowych w skali mikroekonomicznej do roku 2012.
W latach 1998–2012 nastąpiło przesunięcie w strukturze oszczędności
makroekonomicznych od gospodarstw domowych do przedsiębiorstw. Przed-
siębiorstwa stały się głównym sektorem tworzącym oszczędności w gospo-
darce, a od czasu kryzysu fi nansowego także wierzycielem netto dla innych
sektorów gospodarki, w tym dla gospodarstw domowych. Udział oszczęd-
ności gospodarstw domowych w PKB maleje od roku 2002.
Jednakże, równolegle, badania mikroekonomiczne wykazują wzrost sto-
py oszczędzania gospodarstw domowych z bieżących dochodów do dyspo-
zycji. O ile poziomy stóp oszczędzania gospodarstw domowych, obliczo-
nych w skali całej gospodarki oraz w badaniach ankietowych, różnią się
w większości krajów, o tyle ogólne tendencje są często podobne. W Polsce
w roku 2004 krzywe trendów makroekonomicznych i mikroekonomicznych
stóp oszczędzania gospodarstw domowych „przecięły się”. Stopa oszczędza-
nia z bieżących dochodów do dyspozycji gospodarstw domowych badanych
w skali mikroekonomicznej rośnie. Natomiast stopa oszczędzania sektora
gospodarstw domowych z dochodu do dyspozycji tego sektora w skali ma-
kroekonomicznej maleje. W książce zajmuję się wyjaśnieniem istoty oszczę-
dzania w skali makro- i mikroekonomicznej.
W rozdziale I dokonuję przeglądu makroekonomicznych oszczędności
w Polsce w okresie transformacji gospodarki oraz po wstąpieniu Polski do
Unii Europejskiej, a także podczas światowego kryzysu fi nansowego. Badam
źródła względnie niskiego poziomu oszczędności w skali makroekonomicz-
nej po roku 2000 oraz zmiany struktury oszczędności, akumulacji, transferów
##7#52#aSUZPUk1BVC1WaXJ0dWFsbw==
Dwie dekady transformacji gospodarki polskiej – czy jesteśmy przezorni
9
kapitałowych i wierzytelności netto sektorów instytucjonalnych gospodarki
w latach 1998–2011.
W rozdziale II analizuję zmiany aktywów fi nansowych netto gospodar-
ki polskiej w latach 2003–2012 w odniesieniu do krajów OECD i krajów
strefy euro.
W rozdziale III badam poziomy i profi le oszczędzania gospodarstw do-
mowych w stosunku do ich cech demografi cznych i ekonomicznych w latach
1994–2011. Dokonuję również dekompozycji efektów dla stopy oszczędza-
nia gospodarstw domowych wynikających z cyklu życia (efekty wieku) oraz
efektów kohorty, wynikających ze zróżnicowania poszczególnych roczników
wieku (kohort), a także efektów wynikających z uwarunkowań makroekono-
micznych w okresie 1995–2010 (efekty roku badania).
W rozdziale IV badam niepewność i zmienność dochodów i oszczędności
gospodarstw domowych oraz psychologiczne preferencje dotyczące oceny
dochodu i wielkości oszczędności.
W Podsumowaniu formułuję przewidywania odnośnie do tworzenia
oszczędności w przyszłości, wynikające z obecnych tendencji stóp oszczę-
dzania w Polsce.
Wykorzystane w pracy dane pochodzą głównie z rachunków narodowych
dla sektorów instytucjonalnych gospodarki dla lat 1995–2012 oraz z badań
budżetów gospodarstw domowych w latach 1994–2011 (Główny Urząd Sta-
tystyczny). Rachunki narodowe są jedynym źródłem pełnych danych ma-
kroekonomicznych dotyczących oszczędności gospodarstw domowych i całej
gospodarki. Natomiast badania budżetów gospodarstw domowych w Polsce
stanowią w pełni reprezentatywne badanie, dostarczające wyczerpujących
danych na temat zarówno dochodów, jak i wydatków gospodarstwa domo-
wego. Pozwala to badać dochody oraz wydatki i oszczędności na poziomie
pojedynczego gospodarstwa domowego.
##7#52#aSUZPUk1BVC1WaXJ0dWFsbw==
##7#52#aSUZPUk1BVC1WaXJ0dWFsbw==
R O Z D Z I A Ł I
Przegląd oszczędności makroekonomicznych
w Polsce
1. Stopy oszczędzania gospodarki polskiej
od czasu transformacji
Makroekonomiczna stopa oszczędzania kształtuje się w Polsce poniżej
średnich stóp oszczędzania w gospodarkach bardziej rozwiniętych oraz w go-
spodarkach szybko rosnących (rys. I.1). Polska plasuje się wyraźnie poni-
żej poziomu oszczędzania w krajach sąsiednich: w Niemczech, Czechach,
Estonii, Słowacji, Łotwie, na Węgrzech, a także poniżej stóp oszczędzania
w Japonii i Szwecji. Zbliżony do Polski poziom oszczędności w PKB osiągają
kraje o wyższym poziomie rozwoju, ale przeżywające kryzys zadłużenia, takie
jak Hiszpania i Włochy.
Po kilku latach kryzysu fi nansowego w świecie stopy oszczędzania są
średnio niższe o około 1 punkt w PKB w Unii Europejskiej oraz w OECD,
w przeciwieństwie do Chin, które od roku 2008 oszczędzają rocznie aż 53
PKB, czyli powyżej maksymalnych poziomów oszczędzania Japonii i Korei
Południowej w okresach ich najszybszego wzrostu (Yang et al., 2011). Poziom
oszczędzania w Stanach Zjednoczonych i w Wielkiej Brytanii kształtuje się
historycznie na niskim poziomie 15 PKB lub poniżej, a przeżywająca głę-
boki kryzys Irlandia oszczędza od roku 2009 prawie o 10 punktów w PKB
mniej niż dekadę wcześniej.
W Polsce w ciągu dwóch dziesięcioleci rozwoju, w latach 1991–2011,
wyróżnić można trzy okresy kształtowania się wysokości makroekonomicz-
nej stopy oszczędzania.
Lata 1991–2000: oszczędności gospodarki wzrosły z poziomu 15–16
produktu krajowego brutto na początku transformacji (w latach 1991–1993)
do wysokości 20 PKB w okresie szybkiego wzrostu gospodarki, po wyjściu
z recesji transformacyjnej w połowie dekady (Liberda, 2000, s. 68).
##7#52#aSUZPUk1BVC1WaXJ0dWFsbw==
Pobierz darmowy fragment (pdf)