Cyfroteka.pl

klikaj i czytaj online

Cyfro
Czytomierz
00149 003168 22417131 na godz. na dobę w sumie
wyszukaj dokładnie | pobierz wtyczkę
Rajmund Rembieliński. Wizjoner i menedżer Łodzi przemysłowej. Raporty z lat 1824-1830 - ebook/pdf
Rajmund Rembieliński. Wizjoner i menedżer Łodzi przemysłowej. Raporty z lat 1824-1830 - ebook/pdf
Autor: Liczba stron: 518
Wydawca: Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego Język publikacji: polski
ISBN: 978-8-3808-8518-9 Data wydania:
Lektor:
Kategoria: ebooki >> biznes >> handel i gospodarka
Porównaj ceny (książka, ebook (-18%), audiobook).
Czytaj online.
Komentuj

Książka jest udanym połączeniem biografii Rajmunda Rembielińskiego ,,ojca” Łodzi przemysłowej, z raportami składanymi władzom Królestwa Polskiego. Obszernie omówione dokumenty, których oryginały spłonęły w 1944 r., ukazują ogrom starań Rembielińskiego o uprzemysłowienie podległego mu województwa. Odsłaniają kulisy wyboru Łodzi na centrum przemysłu bawełnianego. Pozwalają zerwać z mitem monokultury włókienniczej w początkach okręgu łódzkiego. Autor raportów przedstawiony został jako skuteczny menedżer, potrafiący umiejętnie wykorzystać do realizacji swoich zamierzeń nie zawsze sprzyjające mu okoliczności. Tom wzbogacają liczne, po raz pierwszy reprodukowane, ilustracje. Książka adresowana jest zarówno do specjalistów, jak i do szerokiego grona miłośników historii Łodzi oraz okolicznych miast.

Znajdź podobne książki Ostatnio czytane w tej kategorii

Darmowy fragment publikacji:

Krzysztof Paweł Woźniak ŁÓDŹ 2016 Adam Dobroński Iwona Gos Tomasz Pietras RECENZENT REDAKTOR INICJUJĄCY PROJEKT TYPOGRAFICZNY I SKŁAD KOREKTA TECHNICZNA PROJEKT OKŁADKI Leonora Wojciechowska Katarzyna Turkowska Krzysztof Paweł Woźniak – Katedra Historii Polski XIX wieku Wydział Filozoficzno-Historyczny, Uniwersytet Łódzki 90–219 Łódź, ul. A. Kamińskiego 27a Na okładce wykorzystano portret R. Rembielińskiego ze zbiorów Muzeum Narodowego w Warszawie © Copyright by Krzysztof Paweł Woźniak, Łódź 2016 © Copyright for this edition by Uniwersytet Łódzki, Łódź 2016 Wydane przez Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego Wydrukowano z gotowych materiałów dostarczonych do Wydawnictwa UŁ Wydanie I. W.07834.16.0.M Ark. druk. 32,375 ISBN 978-83-8088-517-2 e-ISBN 978-83-8088-518-9 Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego 90-131 Łódź, ul. Lindleya 8 www.wydawnictwo.uni.lodz.pl e-mail: ksiegarnia@uni.lodz.pl tel. (42) 665 58 63 Pamięci Rodziców Spis treści Wstęp ..................................................................................................................................... 9 Część 1. Rembieliński ..................................................................................... 17 Rozdział I. Pragmatyk w działaniu ................................................... 19 1. Kłopotliwa intendentura .......................................................................................... 21 2. Prefekt płocki .............................................................................................................. 24 3. Prezesura w Komisji Województwa Mazowieckiego ........................................ 29 4. Spory z Antonim Ostrowskim ................................................................................. 42 5. Kwestionowana bezinteresowność ....................................................................... 49 6. Troskliwy opiekun ..................................................................................................... 52 7. Rozczarowania ............................................................................................................ 56 8. Epilog ............................................................................................................................. 57 Rozdział II. Współpracownicy ................................................................ 61 Rozdział III. O raportach ............................................................................ 73 1. Losy raportów i ich edycji ........................................................................................ 76 2. Raport za 1828 rok .................................................................................................... 79 3. Raporty za lata 1823–1830 ...................................................................................... 80 4. Raport za 1829 rok .................................................................................................... 80 5. Zasady edycji ............................................................................................................... 81 K alendarium życia R ajmunda Rembielińskiego .................. 85 Część 2. R aporty ................................................................................................. 87 R aport nr 1 .................................................................................................................. 89 Tabela 1 ........................................................................................................................... 127 Tabela 2 ........................................................................................................................... 133 Tabela 3 ........................................................................................................................... 135 8 R aport nr 2 ............................................................................................................... 139 Tabela 4 ........................................................................................................................... 166 Tabela 5 ........................................................................................................................... 174 R aport nr 3 ............................................................................................................... 181 Tabela 6 ........................................................................................................................... 202 Tabela 7 ........................................................................................................................... 216 Tabela 8 ........................................................................................................................... 218 R aport nr 4 ............................................................................................................... 223 Tabela 9 ........................................................................................................................... 270 Tabela 10 ........................................................................................................................ 284 Tabela 11 ........................................................................................................................ 326 Tabela 12 ........................................................................................................................ 333 R aport nr 5 ............................................................................................................... 335 Tabela 13 ........................................................................................................................ 354 Tabela 14 ........................................................................................................................ 362 Tabela 15 ........................................................................................................................ 374 Tabela 16 ........................................................................................................................ 377 R aport nr 6 ............................................................................................................... 381 Tabela 17 ........................................................................................................................ 404 Tabela 18 ........................................................................................................................ 446 Tabela 19 ........................................................................................................................ 456 Słownik terminów technicznych ................................................... 467 Wykaz skrótów .................................................................................................... 475 Bibliografia .............................................................................................................. 477 Spis tabel ....................................................................................................................... 493 Spis ilustracji .......................................................................................................... 495 Indeks osób ............................................................................................................... 497 Indeks nazw geograficznych .............................................................. 507 Summary ........................................................................................................................ 515 Zusammenfassung .............................................................................................. 517 Spis treści Wstęp Od chwili ukazania się obszernego tomu poświęconego Rajmundowi Rembielińskiemu minęło już ponad ćwierć wieku1. W tym czasie nie pojawiły się żadne nowe źródła, które pozwalałyby uzupełnić jego biografię. Przybyły natomiast przekazy, które rzucają więcej światła na jego dokonania jako prezesa Komisji Województwa Mazowieckiego, silnie zaan- gażowanego w dzieło uprzemysłowienia Królestwa Polskiego i administru- jącego województwem przodującym pod względem postępu technicznego. Znacznie poszerzyła się także nasza znajomość reguł rządzących życiem go- spodarczym i społecznym w trakcie budowania zrębów kapitalizmu, dzięki czemu można w pełniejszy sposób analizować dokonania prezesa i oceniać decyzje, które podejmował. W historiografii funkcjonuje Rembieliński przede wszystkim jako „twórca”, „założyciel”, „ojciec” Łodzi przemysłowej, ale prze- cież jego dokonania i zasługi są daleko większe. Poza krótkim biogramem w Polskim Słowniku Biograficznym do dziś nie doczekał się biografii, która ukazywałaby wszystkie obszary jego aktywności2. W dotychczasowych ocenach był postacią kontrowersyjną. Z jednej strony człowiek zdolny wszystko zmącić, wszystkich obrazić i narazić […] urzędnik zdatny i energiczny, jako człowiek dumny, zarozumiały i samą postacią zna- miona tych wad na czole nosząc, odrażający3 z drugiej zaś „najzdolniejszy urzędnik administracji lokalnej Królestwa Polskiego” i „ojciec” włókienniczej Łodzi. Warto odnieść się do tych ocen, spróbować odczytać je z nowej perspektywy, poszerzonej współczesną wiedzą o początkach XIX w. i o funkcjonujących wówczas mechanizmach w całym obszarze życia społecznego. 1 Rajmund Rembieliński. Jego czasy i jego współcześni. Praca zbiorowa pod red. A. Barsz- czewskiej-Krupy, Warszawa 1989. 2 K. Badziak, H. Michalak, Rembieliński Rajmund Hiacynt, [w:] PSB, t. XXXI, Wrocław 1998– 1999, s. 82–84. 3 K. Koźmian, Pamiętniki, t. 2, Wrocław 1972, s. 23. 10 Książka ta mogłaby równie dobrze nosić tytuł: człowiek i dzieło. Jest to widoczne w układzie treści. Część pierwszą wypełnia charakterystyka Rembielińskiego i jego współpracowników. Przedstawiając sylwetkę preze- sa radcy stanu zwracam uwagę na cechy charakteru i zasady postępowania, które w szczególny sposób wyróżniały go z grona przedstawicieli admi- nistracji Królestwa Polskiego. Mimo urzędowej surowości potrafił skupić wokół siebie zespół bardzo zaangażowanych współpracowników. Portret zbiorowy tej grupy, to pierwsza w polskiej historiografii próba ukazania niewielkiego środowiska, skupionego wokół lidera o silnej osobowości, pre- cyzyjnie wyznaczającego zadania i nadającego ton pracy. Bogactwo życio- rysów współpracowników Rembielińskiego ukazuje zarazem różnorodność dróg rekrutacji i doświadczeń w środowisku kształtującej się biurokracji Królestwa Polskiego. Część I zamyka omówienie losów najważniejszego dzieła kancelaryjno-urzędowego, które powstawało w komisji wojewódz- kiej, czyli raportów rocznych, składanych przez R. Rembielińskiego wła- dzom Królestwa Polskiego w latach 1824–1830. Część druga jest pierwszym kompletnym, krytycznym opracowaniem wszystkich raportów, zachowanych do dziś w różnej formie. Oryginały spło- nęły w 1944 r. podczas Powstania Warszawskiego. Same w sobie są raporty szczególnego rodzaju sprawozdaniem urzędowym, ale jednocześnie doku- mentują dzieło życia Rembielińskiego. Było nim organizowanie podstaw polskiego przemysłu. Z jaką ogromną dumą wspominał Julina Ursyn Niemcewicz urządzone przez siebie w 1818 r. wnętrze sali posiedzeń Senatu Królestwa Polskiego! Był w niej „duży kobierzec fabryki krajowej” oraz „zegar, także w Warszawie robiony”4. Każdy nowa manufaktura, każdy uruchomiony w kraju warsztat tkacki, każde wprawione w ruch wrzeciono przędzalnicze utożsamiano wówczas z tworzeniem bogactwa narodowego i postępem cywilizacyjnym. Rembieliński należał bezspornie do grona koryfeuszy zmian, które prze- obraziły oblicze rolniczego kraju przez wprowadzenie go na tory uprze- mysłowienia. Był natomiast jedynym, który z przenikliwością dostrzegał, że podstawą pomyślnego rozwoju jest sprężysta administracja. Dowody takich przekonań dał nie tylko w pracach teoretycznych, publicystycznych. Potwierdzał je praktyką urzędniczą, daleką od modelu obowiązującego w czasach I Rzeczypospolitej. Pozostawał przedstawicielem szlachty zie- miańskiej, ale prezentował cechy funkcjonariusza nowoczesnego, burżu- azyjnego państwa. Przestrzegając zasad dbałości o „dobro ogółu”, hołdując „zasługiwaniu się” w sprawach publicznych, daleki był od doktrynerstwa w stosowaniu bliskich mu reguł liberalizmu gospodarczego. 4 J. U. Niemcewicz, Pamiętniki czasów moich, t. 2, Warszawa 1957, s. 293. Rajmund Rembieliński - wizjoner i menedżer… 11 W kręgach rządowych zasłużył sobie na miano sprawnego, rzutkiego urzędnika. Określenie to kojarzy się jednak dzisiaj inaczej niż przed dwu- stu laty. Rembieliński – urzędnik, to nie szeregowy kancelista, ale jako pre- zes komisji wojewódzkiej przedstawiciel średniego szczebla administracji państwowej, wyposażony w szerokie kompetencje. Jego ranga odpowiadała współczesnemu wojewodzie. Splot różnych okoliczności sprawił, że obszar województwa mazowieckiego, a zwłaszcza część położona na lewym brzegu Wisły stała się w czasach Królestwa Polskiego areną największego ożywie- nia gospodarczego. Spośród wszystkich prezesów komisji wojewódzkich Rembieliński miał najlepsze przygotowanie teoretyczne i praktyczne do tego, by stać się bardzo aktywnym kreatorem rozwiązań wiodących ku uprzemy- słowieniu. Swoje umiejętności wykorzystał w pełni. Szybkość i skuteczność działania, postulowane i praktykowane przez niego zasady dobrego admi- nistratora, powodowały jednak także pewną arbitralność w postępowaniu. Brakowało Rembielińskiemu elastyczności w sprawach drobnych, umiejęt- ności poszukiwania i osiągania rozwiązań kompromisowych. Stało się to źró- dłem głębszych konfliktów i urazów, o których pamięć, za sprawą przekazów pamiętnikarskich, przetrwała przez lata i przyczyniła się do ugruntowania nieprzychylnych opinii. Nie równoważyło ich nadane mu później zaszczyt- ne miano „ojca” Łodzi przemysłowej, czy „twórcy Łodzi włókienniczej”. Na dobrą sprawę nie miał Rajmund Rembieliński swego piewcy, który sine ira et studio, oddzielając ziarno faktów od plew pomówień, przedstawiłby jego postać i ocenił dokonania. Nie spełniły tej roli apologetyczne opracowania Michała Chodźki i Roberta Rembielińskiego, ale neutralizowały najbardziej krzywdzące głosy, towarzyszące prezesowi komisji wojewódzkiej już za ży- cia5. Cieniem na jego zasługach kładły się wspomnienia o roli, którą odegrał jako generalny intendent wojsk polskich w Galicji. Sympatii i poklasku nie przysparzał mu ambicjonalny spór z Antonim Ostrowskim, właścicielem To- maszowa. Nie odpowiadała jego temperamentowi funkcja marszałka Izby Poselskiej sejmu 1820 r., na którym po raz pierwszy doszła do głosu opozy- cja parlamentarna, czyniąc rolę marszałka jeszcze trudniejszą. Rembieliński nie zagościł na trwałe w świadomości historycznej Polaków, znacznie chęt- niej pielęgnującej pamięć o „mężach orężnych”, niż o krzątających się wokół „przemysłu i kunsztów”. Z trudem odnaleźć go można w panteonie osób najbardziej zasłużonych dla Łodzi, a jest przecież postacią, bez której dzieje miasta na pewno potoczyłyby się inaczej6. 5 M. Chodźko, Żywot Rajmunda Rembielińskiego, Paryż 1862; R. Rembieliński, Rajmund Rembieliński budowniczy Łodzi przemysłowej, „Rocznik Łódzki”, t. 3, 1933, s. 39–95. 6 Znamiennym przykładem „kłopotów z historią” jest Pomnik Początków Miasta Łodzi i okoliczności towarzyszące jego odsłonięciu. Interesująco skomponowany pomnik, przed- stawiający postać R. Rembielińskiego, wspartego na cyrklu mierniczym nad planem Nowego Miasta, odsłonięto 25 lipca 2015 r. w 592 rocznicę nadania Łodzi praw miejskich przez króla Wstęp 12 Nie ulega wątpliwości, że błysk geniuszu lub iluminacja stały za podję- tą przez Rembielińskiego w 1824 r. decyzją o utworzeniu osady fabrycznej Łódka, przeznaczonej dla rzemieślników przerabiających bawełnę i len. Trze- ba było być wizjonerem, aby w grupach ubogich prządków bawełny, osie- dlających się w tej osadzie i często wymagających finansowego wsparcia „na opędzenie pierwszych potrzeb”, widzieć zwiastunów przyszłej potęgi „polskiego Manchesteru”. Tego nowego zjawiska Rembieliński nawet nie pod- dał teoretycznej analizie. Zareagował spontanicznie, gorączkowo, dostrze- gając w imigracji kolejnej grupy rzemieślników ten sam mechanizm, który wcześniej wypchnął na wschód wielu niemieckich sukienników. Agitacja i werbunek przeprowadzony przez wysłanego do Saksonii i Czech komisa- rza fabrycznego Benona Benedykta Tykiela, zaowocowały napływem kolej- nych fal rzemieślników zajmujących się przerobem bawełny. Czekała już na nich zorganizowana w latach 1824–1828 Łódka. Dla dziejów polskiego prze- mysłu włókienniczego, dla miast przyszłego okręgu łódzkiego, symbolicz- ne znaczenie miał 1820 r. Rembieliński zdecydował wówczas o utworzeniu pięciu osad fabrycznych (w Dąbiu, Gostyninie, Łodzi, Przedeczu i Zgierzu), przeznaczonych dla sukienników. Znaleźli oni w Królestwie Polskim drugą ojczyznę, która stworzyła im warunki do poprawy losu, a dzięki zręcznej polityce gospodarczej rządu, gwarantującej możliwość eksportu sukna do Rosji, zapewniła zysk producentom, a skarbowi państwa znaczący dochód. Wpływy były na tyle duże, że pozwoliły zrównoważyć budżet, oddalając niebezpieczeństwo utraty autonomii politycznej. Czas pokazał, że spośród pięciu pierwszych osad fabrycznych, przerób wełny w większej skali utrzy- mał się tylko w Zgierzu. Przyszłość należeć miała do bawełny. Przygotowa- na do tego Łódź, wykorzystała tę szansę. Upadek sukiennictwa po 1832 r. sprawił, że na ponad półtora wieku stała się centrum polskiego przemysłu włókienniczego z przodującą w nim rolą branży bawełnianej. Raporty Rembielińskiego pokazują mechanizmy życia gospodarczego w fazie budowy podstaw przemysłu, łącznie z występującymi wówczas patologiami. Ilustrują sposoby łączenia zasad liberalizmu gospodarczego z etatystyczną polityką państwa. W opisywanych i promowanych przez Rembielińskiego sposobach kreowania rodzimego przemysłu można zna- leźć pierwotne formy rozwiązań gospodarczych praktykowanych w Polsce z dużym rozmachem po 1989 r. Trudno nie dostrzec np. dużego podobień- stwa między zakładanymi w czasach Królestwa Polskiego osadami fabrycz- nymi a współczesnymi Specjalnymi Strefami Ekonomicznymi (SSE). Władysława Jagiełłę. Trudno dopatrzyć się związku między nadaniem praw miejskich wsi Łodzia (1423) a początkiem Łodzi przemysłowej, której zalążkiem była osada fabryczna Nowe Miasto, wytyczona według wskazówek Rembielińskiego w 1821 r. Rajmund Rembieliński - wizjoner i menedżer… 13 Raporty są świadectwem uporczywych i bezkompromisowych starań prezesa o rozwój przemysłu w województwie mazowieckim. Godne uwagi są uwieńczone powodzeniem zabiegi o utworzenie Sekcji Fabrycznej, któ- ra ponosiła główny ciężar nadzoru nad przemysłem województwa. Treść raportów umożliwia także ocenę znaczenia polskiego eksportu do Rosji. Po raz pierwszy publikowany pełny materiał statystyczny do raportu za 1826 r., podobnie jak dotychczas nieznany raport za 1829 r., pozwalają ze- rwać z mitem monokultury włókienniczej na obszarze przyszłego łódzkiego okręgu przemysłowego. Bogato udokumentowany jest rozwój szklarstwa, papiernictwa, przemysłu rolno-spożywczego (produkcja cykorii, artykułów tytoniowych), czy nieśmiałe jeszcze początki przemysłu budowy maszyn. Doskonale widoczne jest miejsce Warszawy, jako dobrze już rozwiniętego ośrodka przemysłu różnych branż: od galanterii papierowej po wyroby metalowe. Dotychczas nie dostrzegano jeszcze jednego waloru raportów rocznych. Są one pomnikiem wzniesionym początkom statystyki polskiej. Liczbowe ujęcia zjawisk gospodarczych zaczęły pojawiać się u schyłku XVIII w. i po- czątkowo były charakterystyczne dla angielskiej szkoły arytmetyków po- litycznych. Znane fascynacje polskich polityków i działaczy gospodarczych przemysłem angielskim w początkach XIX w., mogły przyczynić się do pod- jęcia prób dokumentowania wiedzy o rodzimym przemyśle w taki właśnie sposób7. Składane co roku władzom Królestwa Polskiego raporty z działal- ności komisji wojewódzkich, były ich największym przedsięwzięciem biu- rowo-kancelaryjnym. W przypadku Komisji Województwa Mazowieckiego, podobnie jak i jej kaliskiej odpowiedniczki, o ich obszerności przesądzała ilość zakładów przemysłowych, których wyposażenie i wielkość produkcji musiały znaleźć liczbową prezentację. Zestawienia statystyczne, towarzy- szące opisowym częściom raportów, były pierwszymi tego rodzaju doku- mentami, zawierającymi charakterystykę przemysłu w skali makro – dużej jednostki administracyjnej, województwa. Publikacja zamyka rozpoczętą przez łódzkich historyków w latach 20. XX w. edycję materiałów źródłowych o podstawowym znaczeniu dla dzie- jów Łodzi przemysłowej. Prostuje liczne mylne lub nieprecyzyjne ustalenia dawnej historiografii. Ma znaczenie fundamentalne także dla wyjaśnienia początków przemysłu na ziemiach polskich w XIX w. Obszerny materiał źródłowy wykorzystany do omówienia raportów zachęca, dzięki odsło- nięciu nieznanych dotąd tropów, do dokonania istotnej korekty lub wręcz przewartościowania obrazu początków przemysłu w Królestwie Polskim. 7 W. Ostasiewicz, Rozwój myśli statystycznej w Polsce w XIX w., „Przegląd Statystyczny” 2012, nr 1 specjalny, s. 35. Wstęp 14 Raporty ujawniają wiele niedostatecznie dotąd poznanych inicjatyw przemysłowych, podejmowanych już w pierwszym piętnastoleciu XIX w., przez światłych, zaznajomionych z myślą liberalną ziemian. Areną tych najwcześniejszych usiłowań były niewielkie ośrodki leżące między Wartą a Bzurą i często dopiero wówczas uzyskujące prawa miejskie. Porządko- wanie przestrzeni miejskiej, wzrost liczby mieszkańców dzięki osiedlaniu się rzemieślników, były czynnikami torującymi drogę do ożywienia gospo- darczego takich ośrodków, jak Babiak, Brdów, Chodecz, Izbica, Lubraniec, Poddębice. Niekwestionowanymi liderami w rozwoju były jednak miasta rządowe, przedmiot największej troski, ale i dumy prezesa komisji woje- wódzkiej. Korzystały one z wielu form rządowego wsparcia, wśród któ- rych niebagatelną rolę odegrał fundusz fabryczno-żelazny przeznaczony na wznoszenie budynków mieszkalnych. Na decyzję namiestnika Królestwa Polskiego o utworzeniu w 1823 r. tego funduszu istotny wpływ miały kilku- letnie zabiegi Rembielińskiego. Zamieszczone w tomie dokumenty przekonują, że niedoszacowana po- zostaje rola kapitału kupieckiego, zarówno rodzimego, żydowskiego, jak i reprezentowanego przez zachodnioeuropejskich hurtowników, w rozwija- niu pierwszych przedsiębiorstw włókienniczych, w organizowaniu systemu produkcji nakładczej (manufaktury rozproszonej). Zagadnienie to wymaga dalszych, pogłębionych badań archiwalnych. Raporty Rembielińskiego do- wodzą także dużej atrakcyjności podległego mu województwa dla znacz- niejszych przedsiębiorców, głównie z Saksonii i Nadrenii, poszukujących możliwości osiedlenia się w Królestwie Polskim i rozpoczęcia produkcji wy- robów przeznaczanych na rynek rosyjski. O możliwościach zbytu do Rosji przekonują z kolei zachowane zestawienia eksportowanych artykułów. Do- kumentują one wielkość i wartość eksportu, ale też zdumiewają bogactwem asortymentu wysyłanego do Cesarstwa. Badacze rozwoju gospodarczego ziem polskich w początkach epoki kapitalistycznej otrzymują znakomite źródło, które może posłużyć do wszechstronnych analiz. Natomiast miłośnicy historii, zwłaszcza regiona- liści, znajdą w książce wiele informacji wzbogacających wiedzę o nieznane i mało znane wątki. Ułatwieniem w korzystaniu z raportów będzie na pew- no „Słownik terminów technicznych”, w którym objaśniono wiele określeń używanych na przełomie XVIII i XIX w., często nieodnotowywanych już we współczesnych leksykonach i słownikach branżowych. Książkę wzbo- gaca też oryginalny, w większości niepublikowany materiał ikonograficzny. Zamysł krytycznego wydania wszystkich raportów rocznych R. Rembie- lińskiego pojawił się ponad 20 lat temu, gdy okazało się, że ich część pozostaje nadal w unikatowych odpisach, sporządzonych przed 1939 r. Rozpocząłem wówczas gromadzenie materiałów, które wykorzystane do komentowania Rajmund Rembieliński - wizjoner i menedżer… 15 treści raportów pozwalają współczesnemu czytelnikowi dostrzec ogrom prac wykonanych przy budowie zrębów przemysłu w Królestwie Polskim. Jednocześnie przynoszą one nieznane dotąd informacje o osobach zaanga- żowanych w rozwijanie pierwszych przedsiębiorstw. Największą przeszko- dą w przygotowaniu edycji do druku były trudności techniczne związane z modyfikacją i składem obszernych tabel statystycznych. Ich forma znaczą- co podniosła koszty druku, tworząc kolejną, trudną do pokonania barierę. Dlatego szczególne słowa podziękowania składam Panom Dziekanom Wy- działu Filozoficzno-Historycznego UŁ: prof. dr. hab. Zbigniewowi Anusikowi i prof. dr. hab. Maciejowi Kokoszko, którzy nie zawahali się, by wesprzeć finansowo wydanie tej książki. Serdeczne podziękowania składam Panu prof. dr. hab. Adamowi Dobrońskiemu za inspirujące rozmowy i wnikliwe uwagi dotyczące zaproponowanego przeze mnie sposobu przedstawienia sylwetki Rajmunda Rembielińskiego. We wdzięcznej pamięci zachowam pomoc P. T. Pracowników polskich i niemieckich archiwów i bibliotek, któ- rych zbiory posłużyły do opracowania treści raportów. Słowa podzięko- wania zechcą przyjąć Dyrekcje muzeów, które nieodpłatnie udostępniły do reprodukcji obiekty ze swoich zbiorów: Centralnego Muzeum Włókien- nictwa w Łodzi, Muzeum Miasta Łodzi, Muzeum Miasta Zgierza, Muzeum Wojska Polskiego w Warszawie. Serdeczne podziękowania za konsultacje dotyczące materiału ikonograficznego reprodukowanego w książce skła- dam na ręce Panów kustoszy: dr. Łukasza Grzejszczaka (Muzeum Miasta Łodzi), Piotra Jaworskiego (Centralne Muzeum Włókiennictwa w Łodzi), Bogusława Kustosika (Muzeum Miasta Zgierza) i Marcina Ochmana (Mu- zeum Wojska Polskiego w Warszawie). Lanckorona, maj 2016 r. Wstęp Ryc. 1. Portret Rajmunda Rembielińskiego. Staloryt Antoniego Oleszczyńskiego, 1862 r. Źródło: Muzeum Narodowe w Warszawie, sygn. Gr. Pol. 21212 CZĘŚĆ 1 REMBIELIŃSKI ROZDZIAŁ I PR AGMATYK W DZIAŁANIU Przez 34 lata swej zawodowej aktywności, Rembieliński uwikłany był w węzłowe sprzeczności epoki, pozostając zarazem jednym z najwy- bitniejszych jej reprezentantów. Pierwsza tercja XIX w., to czas wielu przełomów i licznych konfrontacji. Ścierały się dwa systemy wartości, dwa światopoglądy, a najbardziej znanym przejawem tej rywalizacji w sferze idei pozostaje spór „klasyków” z „romantykami”1. Mniej znane są spory o wizję postępu cywilizacyjnego. Nie wątpiono, że jest on niezbędny, ale co do wybo- ru wzorców, na których miałby się opierać, zgody już nie było. Jedni w idei postępu widzieli wartości niesione przez rewolucję francuską, inni zaś wartości upowszechniane przez rewolucję przemysłową2. Paradoksalnie, najbardziej zagorzałym rzecznikiem rozwoju przemysłowego Królestwa Polskiego, zbliżania go do zachodu Europy, stał się absolwent petersburskie- go Korpusu Kadetów, który po rosyjsku mówił lepiej niż po polsku. Mowa tu o księciu Ksawerym Druckim-Lubeckim, od 1821 r. ministrze skarbu Królestwa Polskiego, któremu zarzucano, że nie ma własnego „systematu” i naśladuje rosyjski system finansowy3. Na ten obraz nakładały się jeszcze podziały wynikające z sympatii politycznych, które również okazały się ważne i trwałe. W gronie wysokich urzędników państwowych i w korpusie 1 Walka romantyków z klasykami, oprac. i wstęp S. Kawyn, Wrocław 1960; A. Zieliński, Początek wieku. Przemiany kultury narodowej w latach 1807–1831, Łódź 1973; R. Przybylski, Klasycyzm czyli Prawdziwy koniec Królestwa Polskiego, Warszawa 1983, s. 311–316, 377–387. 2 J. Jedlicki, Polskie nurty ideowe lat 1790–1863 wobec cywilizacji Zachodu, [w:] Swoj- skość i cudzoziemszczyzna w dziejach kultury polskiej, red. Z. Stefanowska, Warszawa 1973, s. 189–204; E. Hobsbawm, Wiek rewolucji 1789–1848, Warszawa 2013, s. 46–117. 3 K. Koźmian, Pamiętniki, t. 3, Wrocław 1973, s. 231; J. Szczepański, Książę Ksawery Drucki- -Lubecki (1778–1846), Warszawa 2008, s. 136–138. 20 oficerskim liczni byli dawni współpracownicy i sympatycy Napoleona, ale obok nich zasiadali i tacy, którzy łączyli różne nadzieje z Rosją i carem –królem Aleksandrem I. Tak, w pewnym uproszczeniu, można scharakte- ryzować tło wydarzeń rozgrywających się na przełomie epok feudalizmu i kapitalizmu oraz scenę polityczną, na którą w 1816 r. wstępował Rajmund Rembieliński, jako prezes Komisji Województwa Mazowieckiego. Dla stołecznych kręgów politycznych nie był przybyszem znikąd. Uro- dził się w Warszawie w 1775 r., ale młodość spędził w dobrach rodzinnych w Łomżyńskiem4. Ojciec, chorąży wiski, był sekretarzem Stanisława Augu- sta Poniatowskiego. W latach 1786–1790 Rembieliński kształcił się w Szkole Rycerskiej (Akademia Szlachecka Korpusu Kadetów), którą ukończył ze zło- tym medalem5. Uczestniczył w powstaniu kościuszkowskim jako pułkownik ziemski. Po rozbiorach osiadł w rodzinnym Jedwabnem, gdzie gospoda- rował, dużo czytał i jak pisał jego biograf: „dojrzał umysłowo i moralnie, zbierając zapas doświadczeń i zasad do dalszego postępowania”6. W epoce napoleońskiej został organizatorem administracji w Białymstoku i Łomży. Obowiązujący już napoleoński Kodeks Cywilny zabraniał pełnienia funkcji prefekta w departamencie, w którym znajdowały się jego dobra ziemskie. Dlatego, już po miesiącu piastowania urzędu, w styczniu 1808 r. został mianowany prefektem departamentu płockiego. Rok później znakomicie zorganizował obronę prawego brzegu Wisły przed wojskami austriackimi. Utworzył lazaret w Pułtusku, zaopatrywał w żywność magazyny, gromadził środki opatrunkowe dla mającego powstać szpitala w Płocku. Zdolnościami organizacyjnymi zwrócił na siebie uwagę ks. Józefa Poniatowskiego, który powołał go na trudne i odpowiedzialne stanowisko intendenta generalnego armii idącej do Galicji7. Poniatowski widział w prefekcie płockim „urzędnika na publiczne zaufanie zasługującego, a z przywiązania do ojczyzny, z moral- ności charakteru i bezinteresownej tęgości w prowadzeniu administracji rządowej, szczególnie mi znanego”8. Mimo to, kilkumiesięczny okres służby wojskowej przyczynił się do zbudowania „czarnej legendy” Rembielińskiego. 4 Szerzej o kolejach życia R. Rembielińskiego, zob.: A. Dobroński, Związki Rajmunda Rem- bielińskiego z Łomżyńskiem, [w:] Rajmund Rembieliński. Jego czasy i jego współcześni. Praca zbiorowa pod red. A. Barszczewskiej-Krupy, Warszawa 1989, s. 19–31. 5 M. Chodźko, Żywot Rajmunda Rembielińskiego, Paryż 1862, s. 2. 6 S. W., Życiorys Rajmunda Rembielińskiego, Poznań 1873. Nierozpoznany autor tej publika- cji, znał R. Rembielińskiego osobiście. 7 M. Chodźko, op. cit., s. 9. Poniatowski, niezwiązany z żadnymi koteriami politycznymi, starał się powoływać na różne stanowiska ludzi, których aktywność i inicjatywa dawała naj- większe nadzieje na skuteczne działanie (J. Skowronek, Książę Józef Poniatowski, Wrocław 1986, s. 172). 8 M. Chodźko, op. cit., s. 54. Rozdział I
Pobierz darmowy fragment (pdf)

Gdzie kupić całą publikację:

Rajmund Rembieliński. Wizjoner i menedżer Łodzi przemysłowej. Raporty z lat 1824-1830
Autor:
Sklep
Format
Cena
Ebookpoint.pl Ebookpoint.pl
ebook/pdf
18,36 zł
Idź do sklepu »

Opinie na temat publikacji:

Inne popularne pozycje z tej kategorii:

Czytaj również:

Prowadzisz stronę lub blog? Wstaw link do fragmentu tej książki i współpracuj z Cyfroteką: