Darmowy fragment publikacji:
Tytuł oryginału: How to Build Up Your Child Instead of Repairing Your Teenager
Tłumaczenie: Joanna Sugiero
Projekt okładki: ULABUKA
ISBN: 978-83-246-9664-2
Copyright © 2014 Alec Forstrom, Brian Tracy
Translation copyright © 2015 by Helion S.A.
All rights reserved. No part of this book may be reproduced or transmitted in any form
or by any means, electronic or mechanical, including photocopying, recording or by any
information storage retrieval system, without permission from the Publisher.
Wszelkie prawa zastrzeżone. Nieautoryzowane rozpowszechnianie całości lub fragmentu
niniejszej publikacji w jakiejkolwiek postaci jest zabronione. Wykonywanie kopii metodą
kserograficzną, fotograficzną, a także kopiowanie książki na nośniku filmowym,
magnetycznym lub innym powoduje naruszenie praw autorskich niniejszej publikacji.
Wszystkie znaki występujące w tekście są zastrzeżonymi znakami firmowymi bądź
towarowymi ich właścicieli.
Autor oraz Wydawnictwo HELION dołożyli wszelkich starań, by zawarte w tej książce
informacje były kompletne i rzetelne. Nie biorą jednak żadnej odpowiedzialności ani za
ich wykorzystanie, ani za związane z tym ewentualne naruszenie praw patentowych lub
autorskich. Autor oraz Wydawnictwo HELION nie ponoszą również żadnej odpowiedzialności
za ewentualne szkody wynikłe z wykorzystania informacji zawartych w książce.
Materiały graficzne na okładce zostały wykorzystane za zgodą Shutterstock Images LLC.
Drogi Czytelniku!
Jeżeli chcesz ocenić tę książkę, zajrzyj pod adres
http://sensus.pl/user/opinie/recedo
Możesz tam wpisać swoje uwagi, spostrzeżenia, recenzję.
Wydawnictwo HELION
ul. Kościuszki 1c, 44-100 GLIWICE
tel. 32 231 22 19, 32 230 98 63
e-mail: sensus@sensus.pl
WWW: http://sensus.pl (księgarnia internetowa, katalog książek)
Printed in Poland.
• Kup książkę
• Poleć książkę
• Oceń książkę
• Księgarnia internetowa
• Lubię to! » Nasza społeczność
Spis tre(cid:258)ci
Osobista notatka od wspó(cid:239)autora
Wst(cid:218)p
Alfred Adler na temat kompleksu ni(cid:285)szo(cid:258)ci dziecka
Efekt nadmuchania
Odpowiedzialno(cid:258)(cid:202) w(cid:239)adzy
Powa(cid:285)ne cele zaczynaj(cid:200) si(cid:218) od (cid:258)wiadomych wyborów
Budowanie piramidy, która pomo(cid:285)e dziecku
osi(cid:200)gn(cid:200)(cid:202) pe(cid:239)ny potencja(cid:239)
Zbudowanie fundamentów
Etapy rozwoju dziecka
Zale(cid:285)no(cid:258)(cid:202) mo(cid:285)e by(cid:202) czym(cid:258) dobrym
Rozdzia(cid:239) 1. Wyzwania rodzicielstwa
Nachodz(cid:200)ce na siebie role rodzica
Alfred Adler na temat kompleksu ni(cid:285)szo(cid:258)ci dziecka
Efekt nadmuchania
Trzy czynniki niezb(cid:218)dne do zbudowania poczucia
w(cid:239)asnej warto(cid:258)ci u dzieci 1(cid:29). Bezwarunkowa mi(cid:239)o(cid:258)(cid:202)
Trzy czynniki niezb(cid:218)dne do zbudowania poczucia
w(cid:239)asnej warto(cid:258)ci u dzieci 2(cid:29). Mi(cid:239)o(cid:258)(cid:202) bez zobowi(cid:200)za(cid:241)
9
17
18
19
21
22
23
24
26
27
29
29
32
34
35
37
Trzy czynniki niezb(cid:218)dne do zbudowania poczucia
w(cid:239)asnej warto(cid:258)ci u dzieci 3(cid:29). Demokratyczna atmosfera(cid:3)(cid:3)(cid:3)38
3
Poleć książkęKup książkę RECEPTA NA DORASTANIE
Rozdzia(cid:239) 2. Jak post(cid:218)puje skuteczny rodzic?
Odpowiedzialno(cid:258)(cid:202) w(cid:239)adzy
Pierwsze zachowanie skutecznego rodzica: dokonywanie
wyborów i wyuczona umiej(cid:218)tno(cid:258)(cid:202) rodzicielstwa
Powa(cid:285)ne cele zaczynaj(cid:200) si(cid:218) od (cid:258)wiadomych wyborów
Drugie zachowanie skutecznego rodzica:
budowanie piramidy, która pomo(cid:285)e
dziecku osi(cid:200)gn(cid:200)(cid:202) pe(cid:239)ny potencja(cid:239)
Rodzaje potrzeb zwi(cid:200)zanych z bezpiecze(cid:241)stwem
Bezpiecze(cid:241)stwo w domu
Zbudowanie fundamentów
Etapy rozwoju dziecka
Zale(cid:285)no(cid:258)(cid:202) mo(cid:285)e by(cid:202) czym(cid:258) dobrym
Odrzucenie boli — bez wzgl(cid:218)du na wiek
Odseparowanie — nie tylko od telefonu
Wy(cid:285)sze potrzeby — dotarcie na szczyt
Uzupe(cid:239)nienie piramidy
Trzecie zachowanie skutecznego rodzica:
wysokie i pozytywne oczekiwania;
nieumniejszanie wagi oczekiwa(cid:241)
Góry i doliny oczekiwa(cid:241)
Czwarte zachowanie skutecznego rodzica:
komunikacja i zrozumienie — aktywne
s(cid:239)uchanie kontra pasywne s(cid:239)yszenie
Do tanga trzeba dwojga
Przyznanie si(cid:218) do winy
Rozdzia(cid:239) 3. Rola rodzinnej filozofii
Samoocena
Wszystko sprowadza si(cid:218) do planowania
Czy zawsze musi by(cid:202) „wszystko albo nic”?
Ponowna ocena priorytetów
Konieczne po(cid:258)wi(cid:218)cenie
Zrób list(cid:218) i sprawd(cid:283) j(cid:200) dwukrotnie
Nie mo(cid:285)esz zbudowa(cid:202) zamku na piasku
Wyznaczanie granic
Konsekwencja to podstawa
4
43
43
44
46
47
48
50
52
53
54
55
56
58
59
60
61
62
63
65
67
67
69
70
70
72
73
74
75
76
Poleć książkęKup książkę Spis treści
Rozdzia(cid:239) 4. Nauczenie dziecka odpowiedzialno(cid:258)ci
79
Regu(cid:239)a 100 odpowiedzialno(cid:258)ci
79
Odpowiedzialno(cid:258)(cid:202) osobista
80
Nauka odpowiedzialnego zachowania
81
Na(cid:258)ladowanie „zabawy w obwinianie”
82
Poci(cid:200)gni(cid:218)cie dziecka do odpowiedzialno(cid:258)ci
83
Wzmocnienie — co to jest?
84
Jak to dzia(cid:239)a?
85
Sytuacja, w której obie strony s(cid:200) wygrane
87
Uniwersalna maksyma
88
Uczenie dziecka skutecznego rozwi(cid:200)zywania problemów 89
89
Cztery etapy procesu oceny problemu
90
Proste jak abecad(cid:239)o
Konsekwencja nadal jest kluczem
91
92
Konsekwencje konsekwencji
93
Cykle wzmocnienia
Seria trzech wydarze(cid:241)
94
Problem z gro(cid:283)bami
95
Jak sobie radzi(cid:202) z nieodpowiedzialno(cid:258)ci(cid:200)?
Metoda pi(cid:218)ciu etapów
Czyszczenie brudnych plam
Pomys(cid:239)y, które przynosz(cid:200) efekt przeciwny
do zamierzonego: bezstresowe wychowanie
Destruktywna krytyka — to te(cid:285) nie dzia(cid:239)a
Co zrobi(cid:202), je(cid:258)li zastosujesz destruktywn(cid:200) krytyk(cid:218)?
Klapsy i dyscyplina
Odpowiedzialno(cid:258)ci uczymy si(cid:218) z wiekiem
Rozdzia(cid:239) 5. Komunikowanie si(cid:218) z dzie(cid:202)mi
Jak komunikujesz si(cid:218) ze sob(cid:200)?
Komunikacja to wyuczona umiej(cid:218)tno(cid:258)(cid:202)
Komunikacja — podstawowa konieczno(cid:258)(cid:202)
Naucz si(cid:218) s(cid:239)ucha(cid:202)
Nie prowad(cid:283) rozmowy, gdy si(cid:218) z(cid:239)o(cid:258)cisz
Sze(cid:258)ciu wiernych s(cid:239)ug Rudyarda Kiplinga
Czego nie nale(cid:285)y robi(cid:202)?
Mamo, zobacz! Tato, zobacz!
5
97
98
99
100
101
101
103
105
105
106
107
108
109
110
111
112
Poleć książkęKup książkę RECEPTA NA DORASTANIE
Psychologia dotyku
Nie b(cid:200)d(cid:283) „panem wszystkowiedz(cid:200)cym”
Dobra komunikacja to proces, który trwa ca(cid:239)e (cid:285)ycie
Rozdzia(cid:239) 6. Tworzenie okazji
do budowania wi(cid:218)zi z dzieckiem
113
114
116
117
Prawda na temat quality time,
czyli „czasu najlepszej jako(cid:258)ci”
Co zrobi(cid:202), je(cid:258)li straci(cid:239)e(cid:258) sporo czasu?
Czego nie jeste(cid:258) w stanie odzyska(cid:202)?
Czas dla rodziny
Problem z dawaniem dzieciom skrawków czasu
Jak znale(cid:283)(cid:202) czas?
Planuj, ale nie zawsze
Czas jako warto(cid:258)(cid:202) sta(cid:239)a
M(cid:200)dre wykorzystywanie czasu
Sta(cid:241) na wysoko(cid:258)ci zadania
Traktowanie dziecka jak doros(cid:239)ego
117
119
120
121
122
123
124
125
126
128
129
133
133
Wp(cid:239)yw uczestnictwa rodziców
134
Zaanga(cid:285)owanie rodziców odgrywa kluczow(cid:200) rol(cid:218)
136
Wzajemne wzmocnienie
Pierwszy wa(cid:285)ny czynnik — (cid:258)rodowisko pracy
137
Drugi wa(cid:285)ny czynnik — umiej(cid:218)tno(cid:258)(cid:202) zarz(cid:200)dzania prac(cid:200) 139
Trzeci wa(cid:285)ny czynnik (tak, dobrze zgadujesz!)
Rozdzia(cid:239) 7. Szko(cid:239)a — (cid:258)wiat pracy Twojego dziecka
— umiej(cid:218)tno(cid:258)(cid:202) zarz(cid:200)dzania czasem
Czwarty wa(cid:285)ny czynnik — wzmocnienie pozytywne
Pi(cid:200)ty wa(cid:285)ny czynnik — umiej(cid:218)tno(cid:258)ci spo(cid:239)eczne
Szósty wa(cid:285)ny czynnik — zaanga(cid:285)owanie rodziców
Ograniczanie szkód
Rozdzia(cid:239) 8. Jak wychowa(cid:202) dziecko tak,
aby odnosi(cid:239)o sukcesy?
Marzenie ka(cid:285)dego rodzica
Strach przed pora(cid:285)k(cid:200)
Pozytywna strona pora(cid:285)ki
Kto jest Twoim bohaterem?
6
141
143
144
145
147
151
151
152
153
154
Poleć książkęKup książkę Spis treści
Zadowolenie z (cid:285)ycia
Zwalnianie z odpowiedzialno(cid:258)ci
Zmniejszanie zale(cid:285)no(cid:258)ci
Ukierunkowanie na cel
Poczucie skuteczno(cid:258)ci
Uzale(cid:285)nienie dziecka
Rozdzia(cid:239) 9. Jak uchroni(cid:202) dziecko przed u(cid:285)ywkami?
Trudna narkotykowa rzeczywisto(cid:258)(cid:202)
Chowanie g(cid:239)owy w piasek
Dlaczego dzieci si(cid:218)gaj(cid:200) po u(cid:285)ywki?
Co ROBISZ? Pierwsza wskazówka
— dawaj dobry przyk(cid:239)ad
Druga wskazówka — prezentuj w(cid:239)a(cid:258)ciw(cid:200) postaw(cid:218)
Trzecia wskazówka — okre(cid:258)l jasne zasady,
których b(cid:218)dziesz konsekwentnie przestrzega(cid:202)
Czwarta wskazówka — nie rób tego w pojedynk(cid:218)
Pi(cid:200)ta wskazówka — pami(cid:218)taj o swojej pozycji
Jak stwierdzi(cid:202), czy dziecko przyjmuje u(cid:285)ywki
albo bierze narkotyki?
Dziesi(cid:218)ciominutowa interwencja
Czego nie nale(cid:285)y robi(cid:202), gdy dziecko bierze narkotyki?
Co nale(cid:285)y robi(cid:202), gdy Twoje dziecko bierze narkotyki?
NAJWI(cid:125)KSZY b(cid:239)(cid:200)d, który mo(cid:285)esz pope(cid:239)ni(cid:202)
Nie rób tego w pojedynk(cid:218)
Jak trzyma(cid:202) dziecko z dala od narkotyków
— trzy najwa(cid:285)niejsze kwestie
Rozdzia(cid:239) 10. Jak sprawi(cid:202), (cid:285)eby dziecko
by(cid:239)o zawsze pe(cid:239)ne energii?
Nadchodzi epidemia
Nadwaga to NIE JEDYNY problem!
Korelacja mi(cid:218)dzy diet(cid:200) a zachowaniem
Pierwszy sposób na zdrowe i pe(cid:239)ne energii dziecko
Drugi sposób na zdrowe i pe(cid:239)ne energii dziecko
Co zrobi(cid:202), (cid:285)eby Twoje dziecko zdrowo si(cid:218) od(cid:285)ywia(cid:239)o?
A co ze szko(cid:239)(cid:200)?
Trzy bia(cid:239)e trucizny
7
156
157
158
159
161
163
165
165
166
168
170
171
172
172
174
175
176
177
178
180
181
182
185
185
186
187
189
190
191
193
193
Poleć książkęKup książkę Dieta nie wystarczy! Zacznij si(cid:218) rusza(cid:202)!
(cid:109)wiczenia jako forma wspólnej rozrywki
Przestój
Jak pomóc dziecku dobrze wypocz(cid:200)(cid:202)?
Rozdzia(cid:239) 11. (cid:191)ycie rodzinne
Rozdzia(cid:239) 12. Wychowywanie superdziecka
RECEPTA NA DORASTANIE
Czas: krytyczny element
Chroniczny brak czasu
Okre(cid:258)lanie priorytetów
Wskazówki dotycz(cid:200)ce czasu
Przywrócenie zwyczaju wspólnych kolacji
Czas dla rodziny
Nowa twarz rodziny
196
198
199
200
203
203
205
206
207
209
210
212
215
215
Jak wychowa(cid:202) superdziecko?
216
Postanowienie
217
Wci(cid:200)(cid:285) okazuj dziecku swoje oddanie
218
Powtarzaj mu, (cid:285)e je kochasz
219
U(cid:258)miechaj si(cid:218)
220
Zapytaj je, jak si(cid:218) czuje
222
Zapytaj dziecko o opini(cid:218)
224
Pomó(cid:285) dziecku poczu(cid:202) si(cid:218) spe(cid:239)nionym
225
(cid:165)wiadomie planuj swój czas z dzieckiem
Fizycznie okazuj czu(cid:239)o(cid:258)(cid:202)
226
Naucz si(cid:218) przeprasza(cid:202) za s(cid:239)owa wypowiedziane w z(cid:239)o(cid:258)ci 226
Pomó(cid:285) mu w odrabianiu lekcji
228
228
Znajd(cid:283) czas
229
Pomó(cid:285) dziecku nawi(cid:200)zywa(cid:202) przyja(cid:283)nie
230
Niech zdrowie b(cid:218)dzie Twoim priorytetem
B(cid:200)d(cid:283) nauczycielem
231
Wy(cid:239)(cid:200)cz ekrany i znajd(cid:283) sposób na rodzinn(cid:200) rozrywk(cid:218)
231
Nigdy nie id(cid:283) spa(cid:202) w z(cid:239)o(cid:258)ci
232
Rozdzia(cid:239) 13. Dwadzie(cid:258)cia pi(cid:218)(cid:202) rzeczy,
których prawdopodobnie nie wiedzieli Twoi rodzice,
gdy Ci(cid:218) wychowywali
Refleksje na zako(cid:241)czenie
O autorach
235
265
269
8
Poleć książkęKup książkę Rozdzia(cid:239) 4.
Nauczenie dziecka
odpowiedzialno(cid:258)ci
Regu(cid:239)a 100 odpowiedzialno(cid:258)ci
W rozdziale 2. szczegó(cid:239)owo omówili(cid:258)my piramid(cid:218) Maslowa i wyja-
(cid:258)nili(cid:258)my, dlaczego najpierw musimy zaspokoi(cid:202) potrzeby z ni(cid:285)szych
poziomów, (cid:285)eby móc przej(cid:258)(cid:202) do wy(cid:285)szych potrzeb.
Wyobra(cid:283) sobie piramid(cid:218), która wygl(cid:200)da troch(cid:218) inaczej ni(cid:285) piramidy
egipskie o g(cid:239)adkich bokach. Pomy(cid:258)l np. o typowej (cid:258)wi(cid:200)tyni Majów
sk(cid:239)adaj(cid:200)cej si(cid:218) z serii wyrze(cid:283)bionych stopni, po których mo(cid:285)na si(cid:218)
wspi(cid:200)(cid:202) a(cid:285) na sam(cid:200) gór(cid:218).
Ten obrazek przypomina troch(cid:218) to, jak kszta(cid:239)tuje si(cid:218) odpowie-
dzialno(cid:258)(cid:202). Dzieci tu(cid:285) po narodzinach maj(cid:200) 0 odpowiedzialno(cid:258)ci.
S(cid:200) male(cid:241)kie i bezradne, wi(cid:218)c nie mo(cid:285)na od nich wymaga(cid:202), aby by(cid:239)y
za cokolwiek odpowiedzialne.
Jednak gdy dzieci troch(cid:218) podrosn(cid:200), musimy stopniowo zwi(cid:218)ksza(cid:202)
ich odpowiedzialno(cid:258)(cid:202) — nak(cid:239)ania(cid:202) je, aby wspina(cid:239)y si(cid:218) po kolejnych
stopniach tej piramidy.
79
Poleć książkęKup książkę RECEPTA NA DORASTANIE
Dzieci nie s(cid:200) w stanie zaakceptowa(cid:202) zbyt du(cid:285)ego przyrostu obowi(cid:200)z-
ków. To zrozumia(cid:239)e. Gdyby(cid:258) mia(cid:239) po raz pierwszy w (cid:285)yciu podnie(cid:258)(cid:202)
sztang(cid:218) i od razu dosta(cid:239) pi(cid:218)(cid:202)dziesi(cid:218)ciokilogramowe obci(cid:200)(cid:285)enie, praw-
dopodobnie naci(cid:200)gn(cid:200)(cid:239)by(cid:258) sobie mi(cid:218)(cid:258)nie.
To by(cid:239)oby bolesne. Poczu(cid:239)by(cid:258) si(cid:218) jak nieudacznik i straci(cid:239)by(cid:258) ch(cid:218)(cid:202)
do dalszych (cid:202)wicze(cid:241).
Zamiast przydziela(cid:202) dziecku zbyt wiele obowi(cid:200)zków, zwi(cid:218)kszaj stop-
niowo ich zakres, tak aby dziecko by(cid:239)o w stanie im sprosta(cid:202). Dzi(cid:218)ki
temu nie poczuje si(cid:218) przyt(cid:239)oczone i b(cid:218)dzie odnosi(cid:202) sukces za sukcesem.
To dlatego tak wa(cid:285)ne jest, aby cz(cid:218)sto dokonywa(cid:202) rewizji rodzinnych
planów.
Odpowiedzialno(cid:258)(cid:202) osobista
Czy masz w(cid:258)ród znajomych albo wspó(cid:239)pracowników osoby, które
lubi(cid:200) si(cid:218) bawi(cid:202) w obwinianie? To mo(cid:285)e by(cid:202) naprawd(cid:218) frustruj(cid:200)ce —
przebywa(cid:202) w(cid:258)ród ludzi, którzy stale wskazuj(cid:200) na siebie palcami,
mówi(cid:200)c: „To nie moja wina; to by(cid:239)o jego zadanie” albo: „Nie obwiniaj
mnie, ona mnie do tego zmusi(cid:239)a”.
Czy zdarzy(cid:239)o si(cid:218) kiedykolwiek, (cid:285)eby w takiej atmosferze osi(cid:200)gni(cid:218)to
co(cid:258) produktywnego?
My(cid:258)l(cid:218), (cid:285)e ka(cid:285)dy z nas czasami gra w t(cid:218) zabaw(cid:218). To nie znaczy od
razu, (cid:285)e jeste(cid:258)my z(cid:239)ymi lud(cid:283)mi — wi(cid:218)kszo(cid:258)(cid:202) z nas zosta(cid:239)a nauczona,
(cid:285)eby zrzuca(cid:202) win(cid:218) na innych. Gdy wina le(cid:285)y po naszej stronie, czu-
jemy si(cid:218) (cid:283)le i niekomfortowo. Jeste(cid:258)my za(cid:285)enowani, zawstydzeni i nie
chcemy wyj(cid:258)(cid:202) na g(cid:239)upców. To nas przera(cid:285)a.
Nie chcemy bra(cid:202) na siebie odpowiedzialno(cid:258)ci, bo mo(cid:285)emy si(cid:218) okaza(cid:202)
s(cid:239)abi i bezradni.
Prawda jest jednak zupe(cid:239)nie inna: nie bior(cid:200)c na siebie odpowie-
dzialno(cid:258)ci, odmawiamy sobie w(cid:239)adzy, która daje kontrol(cid:218). Osobista
odpowiedzialno(cid:258)(cid:202) to co(cid:258), co daje si(cid:239)(cid:218) zarówno dzieciom, jak i doros(cid:239)ym.
80
Poleć książkęKup książkę Nauczenie dziecka odpowiedzialności
Zaakceptowanie odpowiedzialno(cid:258)ci oznacza zaakceptowanie faktu,
(cid:285)e kontrolujesz swoje (cid:285)ycie i wszystko, co si(cid:218) w nim dzieje.
Im wi(cid:218)ksz(cid:200) odpowiedzialno(cid:258)(cid:202) b(cid:218)dziesz bra(cid:239) za swoje (cid:285)ycie, tym lepiej
b(cid:218)dziesz je kontrolowa(cid:239). A to wspaniale wp(cid:239)ynie na Twoje poczucie
w(cid:239)asnej warto(cid:258)ci.
To jest co(cid:258), co psychologowie nazywaj(cid:200) wewn(cid:218)trznym (cid:283)ród(cid:239)em
kontroli. Osi(cid:200)gniesz ten stan dopiero wtedy, gdy b(cid:218)dziesz umia(cid:239) za-
akceptowa(cid:202) osobist(cid:200) odpowiedzialno(cid:258)(cid:202). Dlatego tak wa(cid:285)ne jest, aby
ka(cid:285)dy cz(cid:239)onek rodziny mia(cid:239) wyra(cid:283)nie okre(cid:258)lony zakres osobistej od-
powiedzialno(cid:258)ci.
Nauka odpowiedzialnego zachowania
Wyobra(cid:283) sobie, (cid:285)e dosta(cid:239)e(cid:258) now(cid:200) prac(cid:218). B(cid:218)dziesz w niej robi(cid:202) co(cid:258),
czego jeszcze nigdy nie robi(cid:239)e(cid:258). Na razie jeste(cid:258) sta(cid:285)yst(cid:200). Nie masz
poj(cid:218)cia, na czym b(cid:218)dzie polega(cid:202) Twoja nowa praca, wi(cid:218)c uwa(cid:285)nie
czytasz instrukcj(cid:218), któr(cid:200) dosta(cid:239)e(cid:258) od prze(cid:239)o(cid:285)onego.
W tej instrukcji jest wyra(cid:283)nie napisane, co i jak nale(cid:285)y robi(cid:202), krok
po kroku. W pierwszym dniu jeste(cid:258) gotowy do pracy zgodnie z zasa-
dami przedstawionymi w instrukcji.
A potem rozgl(cid:200)dasz si(cid:218) dooko(cid:239)a. Patrzysz na innych pracowników,
którzy s(cid:200) specjalistami w swojej dziedzinie. Okazuje si(cid:218), (cid:285)e te osoby,
maj(cid:200)ce ogromn(cid:200) wiedz(cid:218) i do(cid:258)wiadczenie w swoim zawodzie, robi(cid:200) co(cid:258)
zupe(cid:239)nie innego, ni(cid:285) nakazuje instrukcja.
Czujesz si(cid:218) zdezorientowany, prawda? Gdy instrukcja mówi jedno,
a ludzie, od których powiniene(cid:258) si(cid:218) uczy(cid:202) i których chcesz na(cid:258)lado-
wa(cid:202), robi(cid:200) co(cid:258) zupe(cid:239)nie odwrotnego.
Nic dziwnego, (cid:285)e dzieci czuj(cid:200) si(cid:218) podobnie!
Psycholog Albert Bandura, który wniós(cid:239) ogromny wk(cid:239)ad w rozwój
psychologii spo(cid:239)ecznej, stworzy(cid:239) teori(cid:218) spo(cid:239)ecznego uczenia si(cid:218). Prze-
prowadzone przez niego badania potwierdzi(cid:239)y jego tez(cid:218), która mówi,
(cid:285)e ludzie ucz(cid:200) si(cid:218) od siebie nawzajem.
81
Poleć książkęKup książkę RECEPTA NA DORASTANIE
Co to oznacza?
To znaczy, (cid:285)e dzieci ucz(cid:200) si(cid:218) g(cid:239)ównie poprzez co(cid:258), co psychologowie
nazywaj(cid:200) „modelowaniem” lub „na(cid:258)ladowaniem”. Obserwuj(cid:200) zacho-
wanie innych osób (zarówno dobre, jak i z(cid:239)e) i próbuj(cid:200) je na(cid:258)ladowa(cid:202).
Dlatego nie wystarczy mówi(cid:202) dzieciom, (cid:285)e trzeba by(cid:202) odpowiedzial-
nym. Musimy by(cid:202) dla nich wzorem do na(cid:258)ladowania.
Nie mo(cid:285)esz po prostu powiedzie(cid:202) dziecku, (cid:285)e ma dotrzymywa(cid:202) obiet-
nic i nie powinno (cid:239)ama(cid:202) danego s(cid:239)owa. Musisz sam zachowywa(cid:202) si(cid:218)
w taki sposób.
Je(cid:258)li obiecasz dziecku, (cid:285)e co(cid:258) z nim zrobisz, zrób to. Je(cid:258)li masz je
odebra(cid:202) z jakiego(cid:258) miejsca, przyjed(cid:283) na czas. Je(cid:258)li chcesz, (cid:285)eby dziecko
odrabia(cid:239)o zadania domowe albo wykonywa(cid:239)o swoje obowi(cid:200)zki do-
mowe bez narzekania i szukania wymówek, Ty musisz prezentowa(cid:202)
podobn(cid:200) postaw(cid:218) w stosunku do swojej pracy i swoich obowi(cid:200)zków
domowych.
To bardzo wa(cid:285)ne, jak si(cid:218) zachowujesz przy dzieciach, poniewa(cid:285)
one b(cid:218)d(cid:200) Ci(cid:218) na(cid:258)ladowa(cid:202).
Na(cid:258)ladowanie „zabawy w obwinianie”
Powiedzieli(cid:258)my przed chwil(cid:200), dlaczego zabawa w obwinianie ozna-
cza rezygnacj(cid:218) z w(cid:239)adzy i kontroli. Jest to kwintesencja nieodpowie-
dzialnego zachowania.
Jednym z kluczy do udanej socjalizacji wi(cid:218)(cid:283)niów jest zaakceptowanie
odpowiedzialno(cid:258)ci za pope(cid:239)nione przest(cid:218)pstwo. Jest to jedna z g(cid:239)ów-
nych rzeczy, jakie bierze si(cid:218) pod uwag(cid:218) przy podejmowaniu decyzji
o zwolnieniu warunkowym. Je(cid:258)li u skazanego nie wida(cid:202) gotowo(cid:258)ci
do tego, (cid:285)eby wzi(cid:200)(cid:202) na siebie odpowiedzialno(cid:258)(cid:202) za pope(cid:239)nione czyny,
prawdopodobie(cid:241)stwo recydywy znacz(cid:200)co ro(cid:258)nie.
Co to ma wspólnego z dzie(cid:202)mi? Có(cid:285), ma(cid:239)pa widzi, ma(cid:239)pa robi.
Gdy zrzucamy na kogo(cid:258) win(cid:218), uchylaj(cid:200)c si(cid:218) od odpowiedzialno(cid:258)ci,
uczymy tego zachowania nasze dzieci. Je(cid:258)li nie chcemy si(cid:218) przyzna(cid:202)
82
Poleć książkęKup książkę Nauczenie dziecka odpowiedzialności
do b(cid:239)(cid:218)du (mówili(cid:258)my o tym w podrozdziale „Odpowiedzialno(cid:258)(cid:202) oso-
bista”) albo wytykamy palcami innych, to nie ma znaczenia, jakie
podamy argumenty i jak b(cid:218)dziemy si(cid:218) usprawiedliwia(cid:202). Liczy si(cid:218)
tylko to, jaki komunikat wysy(cid:239)amy.
Ten komunikat brzmi nast(cid:218)puj(cid:200)co: przyznanie si(cid:218) do winy jest czym(cid:258)
z(cid:239)ym; je(cid:258)li znajdziemy dobr(cid:200) wymówk(cid:218), wszystko b(cid:218)dzie w porz(cid:200)dku.
Efekt jest taki, (cid:285)e gdy nasze dzieci zaczynaj(cid:200) mie(cid:202) problemy w szkole
albo nie chc(cid:200) przestrzega(cid:202) jakich(cid:258) regu(cid:239), przypominaj(cid:200) sobie nasze
zachowanie i próbuj(cid:200) je na(cid:258)ladowa(cid:202) w relacjach z nami. Zrzucaj(cid:200)
win(cid:218) na innych i unikaj(cid:200) odpowiedzialno(cid:258)ci.
Dlatego Twoim najwa(cid:285)niejszym zadaniem jest przekazanie dziecku
nast(cid:218)puj(cid:200)cego komunikatu (parafrazuj(cid:200)c Thomasa Huxleya): odpo-
wiedzialno(cid:258)(cid:202) to co(cid:258), czym si(cid:218) wykazujesz bez wzgl(cid:218)du na to, czy tego
chcesz, czy nie.
Poci(cid:200)gni(cid:218)cie dziecka do odpowiedzialno(cid:258)ci
Odpowiedzialno(cid:258)(cid:202) i obowi(cid:200)zkowo(cid:258)(cid:202) id(cid:200) ze sob(cid:200) w parze.
Gdyby nauczyciele w szkole mówili, (cid:285)e zadania domowe s(cid:200) tylko dla
ch(cid:218)tnych, czy odrabia(cid:239)by(cid:258) je? Gdyby egzaminy nie by(cid:239)y obowi(cid:200)zkowe,
czy podchodzi(cid:239)by(cid:258) do nich? Gdyby nauczyciele dawali tylko dwie
oceny: „pozytywn(cid:200)” i „negatywn(cid:200)” — (cid:285)eby dosta(cid:202) t(cid:218) pierwsz(cid:200), wy-
starczy(cid:239)oby pojawi(cid:202) si(cid:218) na sali — czy wykona(cid:239)by(cid:258) jak(cid:200)kolwiek dodat-
kow(cid:200) prac(cid:218)?
Niektórzy ludzie odpowiedz(cid:200) na te pytania twierdz(cid:200)co. Ja bym tak
zrobi(cid:239) — prawdopodobnie nawet postanowi(cid:239)bym wykona(cid:202) okre(cid:258)lone
zadanie po prostu po to, (cid:285)eby si(cid:218) czego(cid:258) nauczy(cid:202). Bardzo mo(cid:285)liwe
jednak, (cid:285)e co(cid:258) przeszkodzi(cid:239)oby mi w realizacji tego planu i ostatecznie
nie zrobi(cid:239)bym nic, podobnie jak wi(cid:218)kszo(cid:258)(cid:202) pozosta(cid:239)ych uczniów.
Dobrymi ch(cid:218)ciami piek(cid:239)o jest wybrukowane.
Tak samo jest z dzie(cid:202)mi: je(cid:258)li dajemy im woln(cid:200) r(cid:218)k(cid:218), wykorzystuj(cid:200)
to. Otrzymanie czego(cid:258) w zamian za nic jest zbyt kusz(cid:200)ce, zw(cid:239)aszcza
dla dzieci.
83
Poleć książkęKup książkę RECEPTA NA DORASTANIE
Je(cid:258)li komu(cid:258) uda(cid:239)o si(cid:218) zda(cid:202) egzamin mimo braku podstawowej wiedzy,
to gdy zacznie kurs dla zaawansowanych albo znajdzie prac(cid:218) w swojej
bran(cid:285)y, nie b(cid:218)dzie wiedzia(cid:239), co robi(cid:202). B(cid:218)dzie bezradny, poniewa(cid:285) nie
wykona(cid:239) niezb(cid:218)dnej pracy. Nikt mu nie powiedzia(cid:239), (cid:285)e to jest jego
obowi(cid:200)zek.
Gdy rodzice dodaj(cid:200) dzieciom nowe obowi(cid:200)zki, a te narzekaj(cid:200) i p(cid:239)a-
cz(cid:200), mówi(cid:200)c, (cid:285)e nie chc(cid:200) albo nie mog(cid:200) tego zrobi(cid:202), czasami rodzice
uginaj(cid:200) si(cid:218) pod ich pro(cid:258)bami.
To rodzi dwa problemy:
1. Dziecko nie uczy si(cid:218), jak nale(cid:285)y wype(cid:239)nia(cid:202) obowi(cid:200)zki.
2. Dziecko zostaje nagrodzone za nieodpowiedzialne zachowanie,
a to zach(cid:218)ca je do tego, aby by(cid:202) jeszcze bardziej
nieodpowiedzialnym.
Dlatego dzieciom trzeba dawa(cid:202) obowi(cid:200)zki, ale równie(cid:285) wymaga(cid:202)
od nich, aby je wype(cid:239)nia(cid:239)y. A co wa(cid:285)niejsze: my, jako rodzice, mu-
simy by(cid:202) dla nich wzorem do na(cid:258)ladowania, pokazuj(cid:200)c, jak bierzemy
na siebie obowi(cid:200)zki i jak si(cid:218) z nich wywi(cid:200)zujemy.
Wzmocnienie — co to jest?
Je(cid:258)li kiedykolwiek czyta(cid:239)e(cid:258) jak(cid:200)(cid:258) ksi(cid:200)(cid:285)k(cid:218) na temat rodzicielstwa albo
odwiedzi(cid:239)e(cid:258) stron(cid:218) po(cid:258)wi(cid:218)con(cid:200) tej tematyce, a nawet ogl(cid:200)da(cid:239)e(cid:258) pro-
gram telewizyjny taki jak Superniania, prawdopodobnie spotka(cid:239)e(cid:258)
si(cid:218) z poj(cid:218)ciem „wzmocnienia”. Zazwyczaj mówimy o wzmocnieniu
pozytywnym albo wzmocnieniu negatywnym. Jednak co w(cid:239)a(cid:258)ciwie
to oznacza?
Wielu ludzi uwa(cid:285)a, (cid:285)e wzmocnienie pozytywne oznacza nagrody,
a wzmocnienie negatywne kojarzy im si(cid:218) z kar(cid:200) — jednak to nie
jest do ko(cid:241)ca prawda.
Zrozumienie pot(cid:218)gi wzmocnienia pozytywnego i negatywnego jest
niezb(cid:218)dne do tego, aby(cid:258)my mogli sta(cid:202) si(cid:218) lepszymi rodzicami.
84
Poleć książkęKup książkę Nauczenie dziecka odpowiedzialności
Oto prawdziwe znaczenie tych s(cid:239)ów przedstawione w formie krót-
kich hase(cid:239):
(cid:120) Ze wzmocnieniem pozytywnym mamy do czynienia wtedy,
gdy dane zachowanie jest nasilone, poniewa(cid:285) co(cid:258) zosta(cid:239)o
dodane; pozytywne wzmocnienie to dodawanie czego(cid:258).
(cid:120) Ze wzmocnieniem negatywnym mamy do czynienia wtedy,
gdy dane zachowanie jest ograniczane, poniewa(cid:285) co(cid:258) zosta(cid:239)o
zabrane; wzmocnienie negatywne to odbieranie czego(cid:258).
Zarówno wzmocnienie pozytywne, jak i negatywne mog(cid:200) by(cid:202) sto-
sowane w formie kary:
(cid:120) Wzmocnienie pozytywne polega na tym, (cid:285)e dajesz (albo
dodajesz) co(cid:258) po to, aby ograniczy(cid:202) okre(cid:258)lone zachowanie.
(cid:120) Wzmocnienie negatywne polega na tym, (cid:285)e zabierasz
(albo odejmujesz) co(cid:258) po to, (cid:285)eby ograniczy(cid:202) okre(cid:258)lone
zachowanie.
Teraz, gdy ju(cid:285) rozumiemy definicje, zastanówmy si(cid:218), jak to wygl(cid:200)da
w praktyce w naszych relacjach z dzie(cid:202)mi? Omówimy to w nast(cid:218)p-
nym podrozdziale.
Jak to dzia(cid:239)a?
Je(cid:258)li dajesz dziecku ciastko za ka(cid:285)dym razem, gdy posprz(cid:200)ta swój
pokój, by(cid:202) mo(cid:285)e b(cid:218)dzie chcia(cid:239)o robi(cid:202) to cz(cid:218)(cid:258)ciej. Dajesz mu co(cid:258), czego
chce, aby wzmocni(cid:202) zachowanie, na którym Ci zale(cid:285)y. To jest wzmoc-
nienie pozytywne.
Je(cid:258)li zwalniasz dziecko z obowi(cid:200)zku wynoszenia (cid:258)mieci za ka(cid:285)dym
razem, gdy posprz(cid:200)ta swój pokój, by(cid:202) mo(cid:285)e b(cid:218)dzie chcia(cid:239)o robi(cid:202) to
cz(cid:218)(cid:258)ciej. Zabierasz mu co(cid:258), czego nie chce robi(cid:202), aby wzmocni(cid:202) za-
chowanie, na którym Ci zale(cid:285)y. To jest wzmocnienie negatywne.
W obu tych sytuacjach dziecko dostaje jak(cid:200)(cid:258) nagrod(cid:218), która zach(cid:218)ca
je do okre(cid:258)lonych zachowa(cid:241). Pierwsza nagroda jest pozytywna (dajesz
dziecku co(cid:258), czego chce). Druga jest negatywna (zabierasz mu co(cid:258),
czego nie chce).
85
Poleć książkęKup książkę RECEPTA NA DORASTANIE
Teraz przyjrzyjmy si(cid:218) drugiej stronie medalu (jest to obszar, w któ-
rym wielu rodziców pope(cid:239)nia b(cid:239)(cid:218)dy):
Je(cid:258)li Twoje dziecko dostaje sza(cid:239)u, gdy prosisz je o posprz(cid:200)tanie po-
koju, a Ty dajesz mu cukierka, (cid:285)eby je uciszy(cid:202) albo przekupi(cid:202) — co
takiego robisz? W(cid:239)a(cid:258)nie! Reagujesz wzmocnieniem pozytywnym na
jego napad z(cid:239)o(cid:258)ci! Nagradzasz jego zachowanie (atak z(cid:239)o(cid:258)ci), dopro-
wadzaj(cid:200)c do tego, (cid:285)e dziecko b(cid:218)dzie cz(cid:218)(cid:258)ciej zachowywa(cid:202) si(cid:218) w ten
sposób w przysz(cid:239)o(cid:258)ci.
Je(cid:258)li Twoje dziecko wpada w z(cid:239)o(cid:258)(cid:202), gdy prosisz je o posprz(cid:200)tanie
pokoju, a Ty mu obiecujesz, (cid:285)e je(cid:258)li to zrobi, to nie b(cid:218)dzie musia(cid:239)o
wykonywa(cid:202) swojego codziennego obowi(cid:200)zku w postaci wynoszenia
(cid:258)mieci, po raz kolejny nagradzasz je za napad z(cid:239)o(cid:258)ci. Zach(cid:218)casz je,
(cid:285)eby wpada(cid:239)o w sza(cid:239) za ka(cid:285)dym razem, gdy poprosisz je o posprz(cid:200)-
tanie pokoju. Dziecko b(cid:218)dzie liczy(cid:202) na to, (cid:285)e dzi(cid:218)ki temu zostanie
zwolnione z innych obowi(cid:200)zków.
Zarówno wzmocnienie pozytywne, jak i negatywne mo(cid:285)e by(cid:202) sto-
sowane jako kara, gdy chcesz wyeliminowa(cid:202) okre(cid:258)lone zachowanie
u dziecka. Ró(cid:285)nica polega na tym, (cid:285)e zamiast dawa(cid:202) lub zabiera(cid:202)
co(cid:258) dziecku, (cid:285)eby je zadowoli(cid:202), dajesz albo zabierasz co(cid:258), (cid:285)eby je
ukara(cid:202).
Oto przyk(cid:239)ad: dziecko wpada w sza(cid:239), gdy ka(cid:285)esz mu posprz(cid:200)ta(cid:202) pokój.
Dlatego nak(cid:239)adasz na nie dodatkowe obowi(cid:200)zki. Dodajesz co(cid:258) no-
wego, dlatego mówimy tutaj o karze pozytywnej. Poniewa(cid:285) dziecko
nie ma ochoty wykonywa(cid:202) dodatkowych prac, w przysz(cid:239)o(cid:258)ci powa(cid:285)nie
si(cid:218) zastanowi, zanim wpadnie w z(cid:239)o(cid:258)(cid:202), gdy b(cid:218)dzie mia(cid:239)o posprz(cid:200)ta(cid:202)
swój pokój.
I druga opcja: dziecko dostaje napadu z(cid:239)o(cid:258)ci, gdy prosisz je o posprz(cid:200)-
tanie pokoju. W reakcji na jego zachowanie zabierasz mu telefon
komórkowy. Odejmujesz co(cid:258), dlatego mówimy tu o karze nega-
tywnej. Poniewa(cid:285) Twoje dziecko uwielbia rozmawia(cid:202) przez telefon,
w przysz(cid:239)o(cid:258)ci powa(cid:285)nie si(cid:218) zastanowi, zanim wpadnie w z(cid:239)o(cid:258)(cid:202), gdy
b(cid:218)dzie mia(cid:239)o posprz(cid:200)ta(cid:202) swój pokój.
86
Poleć książkęKup książkę Nauczenie dziecka odpowiedzialności
Gdy rodzice rozmawiaj(cid:200) o dyscyplinowaniu dzieci, zazwyczaj sku-
piaj(cid:200) si(cid:218) na karach. Jednak Burrhus Frederic Skinner, wybitny psy-
cholog behawioralny, odkry(cid:239), (cid:285)e pozytywne wzmocnienie jest naj-
skuteczniejszym (cid:258)rodkiem sk(cid:239)aniaj(cid:200)cym do po(cid:285)(cid:200)danego zachowania.
Co to oznacza? To, (cid:285)e kara za z(cid:239)e zachowanie nie jest tak skutecz-
na jak nagroda za dobre zachowanie. Dlatego karanie powinno by(cid:202)
ostatni(cid:200) desk(cid:200) ratunku, gdy idzie o dyscyplinowanie dzieci.
Sytuacja, w której obie strony s(cid:200) wygrane
Ka(cid:285)dy lubi sytuacje, w których obie strony wygrywaj(cid:200). Je(cid:258)li masz
dobre relacje z ogrodnikiem albo fryzjerk(cid:200), to oboje na tym korzysta-
cie: Ty cieszysz si(cid:218) dobrze wykonan(cid:200) prac(cid:200), a oni maj(cid:200) zadowolonego
klienta, który ch(cid:218)tnie do nich wróci i poleci ich swoim znajomym.
Wyobra(cid:283) sobie, jak (cid:258)wietnie móg(cid:239)by funkcjonowa(cid:202) Twój dom, gdyby
takie relacje panowa(cid:239)y w Twojej rodzinie!
Potraktuj obowi(cid:200)zki jak inwestycj(cid:218):
(cid:120) Bierzesz na siebie obowi(cid:200)zki i wywi(cid:200)zujesz si(cid:218) z nich.
(cid:120) Dajesz dziecku obowi(cid:200)zki i pilnujesz, (cid:285)eby si(cid:218) z nich
wywi(cid:200)zywa(cid:239)o.
(cid:120) Dajesz dziecku wzmocnienie pozytywne (pochwa(cid:239)y, nagrody,
przywileje, swój czas).
(cid:120) Dziecku zale(cid:285)y na tym, aby stan(cid:200)(cid:202) na wysoko(cid:258)ci zadania.
(cid:120) Dziecko staje si(cid:218) pewniejsze siebie i ma wi(cid:218)ksze poczucie
w(cid:239)asnej warto(cid:258)ci, gdy widzi, (cid:285)e co(cid:258) osi(cid:200)gn(cid:218)(cid:239)o.
(cid:120) Dziecko uczy si(cid:218) odpowiedzialno(cid:258)ci, a to w przysz(cid:239)o(cid:258)ci
zaowocuje podobnym zachowaniem.
Stosuj(cid:200)c wzmocnienie pozytywne, osi(cid:200)gasz pozytywne rezultaty. W ten
sposób tworzysz cykl, w którym obie strony s(cid:200) wygrane.
87
Poleć książkęKup książkę RECEPTA NA DORASTANIE
Uniwersalna maksyma
Pami(cid:218)tasz, jak w poprzednim rozdziale stworzy(cid:239)e(cid:258) w(cid:239)asn(cid:200) utopi(cid:218)?
Poprosi(cid:239)em Ci(cid:218), (cid:285)eby(cid:258) wyobrazi(cid:239) sobie, jak wygl(cid:200)daliby ludzie (cid:285)yj(cid:200)cy
w tej utopii.
Niemiecki filozof Immanuel Kant stworzy(cid:239) teori(cid:218) na temat formu-
(cid:239)owania moralnych imperatywów — zasad, które powinny stanowi(cid:202)
nasze kredo. Chodzi o zbiór maksym maj(cid:200)cych uniwersalne zastoso-
wanie. Wyró(cid:285)nia je to, (cid:285)e s(cid:200) zawsze prawdziwe — jak prawa natury.
Parafrazuj(cid:200)c nieco s(cid:239)owa Kanta: powinni(cid:258)my (cid:285)y(cid:202) tak, jak gdyby
ka(cid:285)dy nasz czyn mia(cid:239) si(cid:218) sta(cid:202) prawem uniwersalnym.
Jednym ze sposobów, aby to osi(cid:200)gn(cid:200)(cid:202), jest zadawanie sobie pytania:
„Jaka by(cid:239)aby moja rodzina, gdyby wszyscy byli tacy jak ja?”.
Pomy(cid:258)l nad tym, jak post(cid:218)pujesz, jak si(cid:218) zachowujesz, jak si(cid:218) od-
nosisz do innych, co mówisz, robisz itd., a potem si(cid:218) zastanów, jak
wygl(cid:200)da(cid:239)yby relacje w Twojej rodzinie, gdyby wszyscy inni byli tacy
jak Ty?
Czy by(cid:239)oby lepiej?
Nie ograniczaj si(cid:218) tylko do siebie. Naucz dziecko przeprowadza(cid:202) ten
eksperyment my(cid:258)lowy. Niech zada sobie pytanie: „Jaka by(cid:239)aby moja
dru(cid:285)yna, gdyby wszystkie dzieci by(cid:239)y takie jak ja?” albo: „Jaka by(cid:239)aby
moja klasa, gdyby wszyscy inni uczniowie zachowywali si(cid:218) tak jak ja?”.
Celem tego (cid:202)wiczenia nie jest stworzenie utopii, lecz sprawienie,
(cid:285)eby dziecko zechcia(cid:239)o narzuci(cid:202) sobie wy(cid:285)sze standardy. Popro(cid:258) je,
(cid:285)eby stara(cid:239)o si(cid:218) dorówna(cid:202) wy(cid:285)szym standardom, nawet gdy nikt nie
patrzy ani z niczego si(cid:218) go nie rozlicza. Naucz je, aby bra(cid:239)o na siebie
odpowiedzialno(cid:258)(cid:202) za swoje czyny i zachowanie.
A skoro ju(cid:285) mówimy o wielkich filozofach, Gandhi powiedzia(cid:239):
„Musisz by(cid:202) zmian(cid:200), któr(cid:200) chcesz zobaczy(cid:202) na (cid:258)wiecie”. To dotyczy
nie tylko (cid:258)wiata, ale równie(cid:285) Twojej rodziny.
88
Poleć książkęKup książkę Nauczenie dziecka odpowiedzialności
Uczenie dziecka skutecznego
rozwi(cid:200)zywania problemów
Zdarzy(cid:239)o Ci si(cid:218) kiedy(cid:258), (cid:285)e nagle Twój komputer albo inne urz(cid:200)dzenie
domowe przesta(cid:239)y dzia(cid:239)a(cid:202)? Mam na my(cid:258)li sprz(cid:218)t, na którym w ogóle
si(cid:218) nie znasz — którego(cid:258) dnia w(cid:239)(cid:200)czy(cid:239)e(cid:258) urz(cid:200)dzenie, a ono zacz(cid:218)(cid:239)o
si(cid:218) dziwnie zachowywa(cid:202). Je(cid:258)li nie jeste(cid:258) typem z(cid:239)otej r(cid:200)czki, praw-
dopodobnie przez kilka minut ogl(cid:200)da(cid:239)e(cid:258) sprz(cid:218)t, potrz(cid:200)sa(cid:239)e(cid:258) nim i dra-
pa(cid:239)e(cid:258) si(cid:218) po g(cid:239)owie w zamy(cid:258)leniu.
Je(cid:258)li nie znasz si(cid:218) zupe(cid:239)nie na danym sprz(cid:218)cie, masz dwie opcje do
wyboru: pój(cid:258)(cid:202) do kogo(cid:258), kto rozwi(cid:200)(cid:285)e problem za Ciebie albo nauczy(cid:202)
si(cid:218) rozwi(cid:200)zywa(cid:202) go samemu.
Nikt nie rodzi si(cid:218) z wiedz(cid:200) na temat tego, jak naprawi(cid:202) klimatyza-
cj(cid:218) albo piec konwekcyjny — to samo dotyczy równie(cid:285) innych pro-
blemów.
Umiej(cid:218)tno(cid:258)ci zwi(cid:200)zane z rozwi(cid:200)zywaniem problemów nie s(cid:200) wro-
dzone. Trzeba je naby(cid:202).
Jest takie powiedzenie, (cid:285)e je(cid:258)li dasz cz(cid:239)owiekowi ryb(cid:218), to b(cid:218)dzie sy-
ty przez jeden dzie(cid:241). Ale je(cid:258)li nauczysz go korzysta(cid:202) z w(cid:218)dki, b(cid:218)dzie
syty do ko(cid:241)ca (cid:285)ycia.
Najgorsze, co mo(cid:285)emy zrobi(cid:202) naszym dzieciom, to przez osiemna(cid:258)cie
lat dawa(cid:202) im ryby. Musimy nauczy(cid:202) je (cid:239)owi(cid:202), (cid:285)eby mog(cid:239)y si(cid:218) same
wykarmi(cid:202). To jest nasze zadanie jako rodziców: nauczy(cid:202) dzieci sku-
tecznego rozwi(cid:200)zywania problemów.
Osi(cid:200)gniemy ten cel, je(cid:258)li damy im potrzebne narz(cid:218)dzia, a tak(cid:285)e na-
uczymy ró(cid:285)nych technik i umiej(cid:218)tno(cid:258)ci. Dzi(cid:218)ki temu, gdy stan(cid:200) przed
nowym wyzwaniem, b(cid:218)d(cid:200) aktywnie szuka(cid:202) rozwi(cid:200)zania. Nie po-
czuj(cid:200) si(cid:218) bezradne i nie poddadz(cid:200) si(cid:218) bez walki.
Cztery etapy procesu oceny problemu
Jedn(cid:200) z najwa(cid:285)niejszych rzeczy, jakie rodzic mo(cid:285)e nauczy(cid:202) swoje
dziecko, jest rozwi(cid:200)zywanie problemów. Tak jak za(cid:239)o(cid:285)enie firmy
wymaga planu, a zbudowanie budynku solidnej konstrukcji, tak dzieci
89
Poleć książkęKup książkę RECEPTA NA DORASTANIE
potrzebuj(cid:200) systemu generowania alternatyw, który u(cid:239)atwi im roz-
wi(cid:200)zanie ka(cid:285)dego problemu. Maj(cid:200)c taki plan, ch(cid:218)tniej zaanga(cid:285)uj(cid:200) si(cid:218)
w szukanie rozwi(cid:200)zania.
Ten proces mo(cid:285)na podzieli(cid:202) na cztery etapy. Naucz dziecko umie-
j(cid:218)tno(cid:258)ci rozwi(cid:200)zywania problemów za pomoc(cid:200) serii pyta(cid:241):
1. Na czym polega problem? Zamiast od razu traci(cid:202) grunt pod
nogami i dawa(cid:202) si(cid:218) ponie(cid:258)(cid:202) emocjom, nale(cid:285)y zidentyfikowa(cid:202)
natur(cid:218) problemu.
2. Co mog(cid:218) zrobi(cid:202), (cid:285)eby go rozwi(cid:200)za(cid:202)? Zach(cid:218)(cid:202) dziecko, (cid:285)eby
uwierzy(cid:239)o w siebie i przemy(cid:258)la(cid:239)o mo(cid:285)liwe rozwi(cid:200)zania,
gdy stanie przed jakim(cid:258) problemem.
3. Jaki jest mój plan? Znów wracamy do tego, jak wa(cid:285)ne jest
przygotowanie planu — musimy wiedzie(cid:202), dok(cid:200)d i(cid:258)(cid:202), (cid:285)eby
odnie(cid:258)(cid:202) sukces (nawet je(cid:258)li tym sukcesem jest znalezienie
rozwi(cid:200)zania problemu).
4. Jak mi posz(cid:239)o? Nie lekcewa(cid:285) warto(cid:258)ci procesu oceny swoich
dzia(cid:239)a(cid:241). Dziecko musi si(cid:218) zastanowi(cid:202) nad tym, co zrobi(cid:239)o
i jaki rezultat osi(cid:200)gn(cid:218)(cid:239)o, aby mog(cid:239)o wyci(cid:200)gn(cid:200)(cid:202) z tego
odpowiednie wnioski. Bez wzgl(cid:218)du na to, czy odniesie
sukces, czy jego starania zako(cid:241)cz(cid:200) si(cid:218) pora(cid:285)k(cid:200), konieczne
jest, aby nabra(cid:239)o nawyku oceniania swoich dzia(cid:239)a(cid:241).
Kiedy dziecko wierzy w to, (cid:285)e jest w stanie rozwi(cid:200)za(cid:202) swoje pro-
blemy i dylematy, cz(cid:218)(cid:258)ciej zachowuje si(cid:218) w sposób odpowiedzialny,
co przejawia si(cid:218) tym, (cid:285)e sumiennie wype(cid:239)nia swoje obowi(cid:200)zki.
Proste jak abecad(cid:239)o
Ludzkie zachowanie nie jest dzie(cid:239)em przypadku. Nierzadko pytamy
dzieci albo innych doros(cid:239)ych — a czasami, nie ma co ukrywa(cid:202), nawet
samych siebie — „Dlaczego to zrobi(cid:239)e(cid:258)?”. Jak(cid:285)e cz(cid:218)sto w odpowiedzi
widzimy wzruszenie ramion albo s(cid:239)yszymy „Nie wiem”.
Prawda jest jednak taka, (cid:285)e nasze zachowanie wcale nie jest dzie(cid:239)em
przypadku. Istnieje wiele czynników motywuj(cid:200)cych — wewn(cid:218)trznych
90
Poleć książkęKup książkę Nauczenie dziecka odpowiedzialności
i zewn(cid:218)trznych, (cid:258)wiadomych i pod(cid:258)wiadomych — które wp(cid:239)ywaj(cid:200) na
nasze zachowanie.
Znany jest pewien uproszczony model ludzkiego zachowania: model
ABC. Pomaga on nam zrozumie(cid:202), dlaczego ludzie post(cid:218)puj(cid:200) w taki,
a nie inny sposób.
„A” symbolizuje to, co si(cid:218) dzieje przed wyst(cid:200)pieniem danego za-
chowania.
„B” symbolizuje samo zachowanie.
„C” symbolizuje konsekwencje albo rezultat tego zachowania.
Psychologowie obliczyli, (cid:285)e 85 zachowania dziecka to rezultat tego,
jakich konsekwencji si(cid:218) spodziewa, je(cid:258)li zrobi dan(cid:200) rzecz.
Osiemdziesi(cid:200)t pi(cid:218)(cid:202) procent! Tylko 15 zachowania jest motywo-
wane tym, co mówimy dziecku albo co ka(cid:285)emy mu zrobi(cid:202). Ca(cid:239)e 85
(ponad ¾) jego zachowania jest oparte na jego przypuszczeniach do-
tycz(cid:200)cych tego, jakie konsekwencje mo(cid:285)e przynie(cid:258)(cid:202) dane zachowanie.
Nieco wcze(cid:258)niej mówili(cid:258)my o Skinnerze i nauce behawioralnej, a tak-
(cid:285)e o tym, (cid:285)e wzmocnienie pozytywne jest najskuteczniejsz(cid:200) metod(cid:200)
wp(cid:239)ywania na zachowanie drugiego cz(cid:239)owieka. Je(cid:258)li dziecko wie, jakie
konsekwencje przyniesie okre(cid:258)lone dzia(cid:239)anie, ta wiedza stanowi 85
motywacji do podj(cid:218)cia tego dzia(cid:239)ania.
Je(cid:258)li obiecujesz mu nagrod(cid:218) (albo nawet kar(cid:218)), a pó(cid:283)niej nie spe(cid:239)nisz
swojej obietnicy, dziecko to zapami(cid:218)ta.
Dlatego konsekwencja jest kluczem do sukcesu!
Konsekwencja nadal jest kluczem
Czy wzi(cid:200)(cid:239)by(cid:258) udzia(cid:239) w grze w bingo albo poszed(cid:239)by(cid:258) do kasyna,
gdyby(cid:258) wiedzia(cid:239), (cid:285)e masz 75 szans na zwyci(cid:218)stwo?
A co, gdyby(cid:258) mia(cid:239) 50 szans na wygran(cid:200)? Zagra(cid:239)by(cid:258) kilka partyjek?
A gdyby szansa na zwyci(cid:218)stwo wynosi(cid:239)a 25 ? Czy nadal chcia(cid:239)by(cid:258)
podj(cid:200)(cid:202) ryzyko, gdyby nagroda by(cid:239)a wysoka?
91
Poleć książkęKup książkę RECEPTA NA DORASTANIE
A co, gdyby(cid:258) mia(cid:239) 0 szans na wygran(cid:200) — czy zagra(cid:239)by(cid:258) cho(cid:202) jeden
raz? Chcia(cid:239)by(cid:258) spróbowa(cid:202)?
Gdy mamy szans(cid:218) na nagrod(cid:218), jeste(cid:258)my gotowi podj(cid:200)(cid:202) ryzyko. Im
wi(cid:218)ksze korzy(cid:258)ci, tym bardziej jeste(cid:258)my gotowi zaryzykowa(cid:202), nawet
je(cid:258)li szanse na zwyci(cid:218)stwo s(cid:200) nik(cid:239)e.
Jednak nikt nie b(cid:218)dzie chcia(cid:239) ryzykowa(cid:202), je(cid:258)li b(cid:218)dzie wiedzia(cid:239), (cid:285)e
nie czeka go (cid:285)adna nagroda.
To samo dotyczy Twojego dziecka!
Je(cid:285)eli uwa(cid:285)a, (cid:285)e potencjalna wygrana jest warto(cid:258)ciowa, podejmie
ryzyko.
Je(cid:258)li obiecasz mu nagrod(cid:218) — np. dodatkowe kieszonkowe — za to,
(cid:285)e nauczy si(cid:218) do sprawdzianu albo posprz(cid:200)ta swój pokój, a ono b(cid:218)dzie
wiedzia(cid:239)o na 100 , (cid:285)e dotrzymasz s(cid:239)owa, nie ma mowy o ryzyku.
To po prostu warto(cid:258)ciowa inwestycja.
Je(cid:258)li jednak dziecko z do(cid:258)wiadczenia wie, (cid:285)e cz(cid:218)sto nie dotrzymu-
jesz s(cid:239)owa; je(cid:258)li szanse na zrealizowanie obietnicy wynosz(cid:200) tylko 50
albo nawet 25 , dziecko mo(cid:285)e uzna(cid:202), i(cid:285) nie warto jest ryzykowa(cid:202)
ci(cid:218)(cid:285)k(cid:200) prac(cid:200) w zamian za niepewn(cid:200) nagrod(cid:218).
Podobnie wielu rodziców stosuje gro(cid:283)by. „Popraw swoje oceny albo
dostaniesz zakaz wychodzenia z domu; zabior(cid:218) ci komputer; nie po-
zwol(cid:218) ci wyj(cid:258)(cid:202) z kolegami w ten weekend”. Wypowiadasz gro(cid:283)b(cid:218), ale
jej nie realizujesz. W rezultacie dziecko mo(cid:285)e uzna(cid:202), (cid:285)e warto podj(cid:200)(cid:202)
ryzyko — po co traci(cid:202) czas na nauk(cid:218), skoro s(cid:200) spore szanse na to, (cid:285)e
nawet je(cid:258)li nie poprawi swoich ocen, Ty nie spe(cid:239)nisz swojej gro(cid:283)by?
Je(cid:258)li nie jeste(cid:258) konsekwentny, Twoje relacje z dzieckiem zamieniaj(cid:200)
si(cid:218) w gr(cid:218) hazardow(cid:200). Czy to je zach(cid:218)ca do lepszego zachowania? Ani
troch(cid:218).
Konsekwencje konsekwencji
Gdyby(cid:258) mieszka(cid:239) w kraju rz(cid:200)dzonym przez okrutnego tyrana, w któ-
rym obowi(cid:200)zywa(cid:239)yby surowe, niemo(cid:285)liwe do przestrzegania przepisy,
92
Poleć książkęKup książkę Nauczenie dziecka odpowiedzialności
a ka(cid:285)de odst(cid:218)pstwo od nich by(cid:239)oby surowo karane, w pewnym mo-
mencie sta(cid:239)by(cid:258) si(cid:218) oboj(cid:218)tny.
Je(cid:258)li dostajesz kar(cid:218) bez wzgl(cid:218)du na to, czy zrobisz dan(cid:200) rzecz, czy nie,
przestajesz si(cid:218) zastanawia(cid:202) nad tym, co jest dobre, a co z(cid:239)e. Inni ludzie
przestaj(cid:200) Ci(cid:218) interesowa(cid:202) — uczysz si(cid:218) dba(cid:202) tylko o w(cid:239)asny interes.
Konsekwencje maj(cid:200) sens tylko wtedy, gdy s(cid:200) sprawiedliwe i reali-
styczne.
Nieco wcze(cid:258)niej mówili(cid:258)my o przypadkach, w których obie strony
s(cid:200) wygrane. Twoje dziecko nigdy nie powinno poczu(cid:202), (cid:285)e znalaz(cid:239)o si(cid:218)
w sytuacji, w której obie strony s(cid:200) przegrane, poniewa(cid:285) straci wszelk(cid:200)
motywacj(cid:218), aby zachowywa(cid:202) si(cid:218) tak, jak Ty tego chcesz.
Zarówno dziecku, jak i doros(cid:239)emu wykonanie obowi(cid:200)zku nie spra-
wia (cid:285)adnych trudno(cid:258)ci, je(cid:258)li w danym momencie ma na to ochot(cid:218).
Prawdziw(cid:200) odpowiedzialno(cid:258)ci(cid:200) wykazujemy si(cid:218) wtedy, gdy nie mamy
ochoty czego(cid:258) zrobi(cid:202), ale wiemy, (cid:285)e taka jest nasza powinno(cid:258)(cid:202), wi(cid:218)c
zmuszamy si(cid:218) do tego. Nawet je(cid:258)li jeste(cid:258)my zm(cid:218)czeni, zaj(cid:218)ci czym(cid:258)
innym, znu(cid:285)eni albo mamy inne obowi(cid:200)zki, robimy to, co nale(cid:285)y.
To jest oznaka prawdziwego charakteru.
To w(cid:239)a(cid:258)nie jest obszar, na którym rodzice maj(cid:200) du(cid:285)e pole do popisu.
Mog(cid:200) zach(cid:218)ca(cid:202) dziecko nagrodami i innymi atrakcjami, konsekwent-
nie realizuj(cid:200)c swoje obietnice. Powinni ukszta(cid:239)towa(cid:202) w dziecku tak
silny nawyk, (cid:285)e nawet gdy nie b(cid:218)dzie mia(cid:239)o ochoty wykona(cid:202) jakie-
go(cid:258) obowi(cid:200)zku, zmusi si(cid:218) do tego. Na tym w(cid:239)a(cid:258)nie polega budowanie
charakteru.
Cykle wzmocnienia
Pisali(cid:258)my o sytuacjach, w których obie strony s(cid:200) wygrane, a tak(cid:285)e
o inwestycjach, hazardzie i atrakcyjnych nagrodach. O tych wszyst-
kich sprawach mówili(cid:258)my w kontek(cid:258)cie zachowania. Wszystko spro-
wadza si(cid:218) do jednego: wzajemnego wzmocnienia.
Jak dzia(cid:239)a wzajemne wzmocnienie? Polega ono na stworzeniu cyklu,
w którym ka(cid:285)dy element wzmacnia wszystkie pozosta(cid:239)e.
93
Poleć książkęKup książkę RECEPTA NA DORASTANIE
Mo(cid:285)e to by(cid:202) cykl pora(cid:285)ki — np. im wi(cid:218)cej krzyczysz na swoje dziec-
ko, tym wi(cid:218)ksz(cid:200) niech(cid:218)(cid:202) ono do Ciebie czuje. A im wi(cid:218)ksz(cid:200) czuje
niech(cid:218)(cid:202), tym bardziej Ci si(cid:218) stawia. Im bardziej Ci si(cid:218) stawia, tym
bardziej na nie krzyczysz. Prawdziwe b(cid:239)(cid:218)dne ko(cid:239)o!
W(cid:239)a(cid:258)nie takiego cyklu chcesz unikn(cid:200)(cid:202).
Mo(cid:285)esz jednak odwróci(cid:202) sytuacj(cid:218) i stworzy(cid:202) cykl sukcesów. Im bar-
dziej chwalisz i nagradzasz dziecko za to, (cid:285)e jest odpowiedzialne,
tym bardziej ono chce Ci sprawi(cid:202) przyjemno(cid:258)(cid:202). Im bardziej dziecko
chce Ci sprawia(cid:202) przyjemno(cid:258)(cid:202), tym lepiej wype(cid:239)nia swoje obowi(cid:200)zki.
A im lepiej wype(cid:239)nia swoje obowi(cid:200)zki, tym cz(cid:218)(cid:258)ciej je chwalisz.
W ko(cid:241)cu dziecko dorasta i przestaje my(cid:258)le(cid:202) tylko w kategoriach po-
chwa(cid:239) i nagród. Cykl przybiera form(cid:218) wewn(cid:218)trzn(cid:200). Im cz(cid:218)(cid:258)ciej
dziecko jest odpowiedzialne i zdyscyplinowane, tym lepsz(cid:200) ma sa-
moocen(cid:218). A im lepsz(cid:200) ma samoocen(cid:218), tym bardziej stara si(cid:218) by(cid:202) zdy-
scyplinowane.
Pozytywne nawyki dziecka oraz jego poczucie w(cid:239)asnej warto(cid:258)ci to
dwa elementy, które si(cid:218) nawzajem wzmacniaj(cid:200).
Seria trzech wydarze(cid:241)
Wzajemne wzmacnianie, tworzenie cyklów — to wszystko brzmi
wspaniale, ale jak si(cid:218) za to zabra(cid:202)?
Istnieje pewien model, który mog(cid:200) wykorzysta(cid:202) rodzice, (cid:285)eby roz-
pocz(cid:200)(cid:202) taki cykl i wprawi(cid:202) w ruch ko(cid:239)o, by ju(cid:285) zawsze si(cid:218) kr(cid:218)ci(cid:239)o.
Model sprowadza si(cid:218) do serii trzech wydarze(cid:241).
PO PIERWSZE: oce(cid:241) sytuacj(cid:218) dziecka.
Opisz jego sytuacj(cid:218); zrób to w sposób pozytywny i zach(cid:218)caj(cid:200)cy do
dzia(cid:239)ania. Zamiast mówi(cid:202): „Twój pokój wygl(cid:200)da jak chlew”, postaraj
si(cid:218) o bardziej obiektywn(cid:200) ocen(cid:218). Unikaj wyg(cid:239)aszania ocen.
Powiedz: „Prosz(cid:218), posprz(cid:200)taj swój pokój”. Twoje polecenia powinny
by(cid:202) konkretne, np.: „Na pod(cid:239)odze le(cid:285)(cid:200) ubrania — pozbieraj je”,
„Zabawki musz(cid:200) wróci(cid:202) na pó(cid:239)k(cid:218)”, „Musisz po(cid:258)cieli(cid:202) swoje (cid:239)ó(cid:285)ko”.
94
Poleć książkęKup książkę Nauczenie dziecka odpowiedzialności
Pami(cid:218)taj, (cid:285)e gro(cid:283)by, które zaczynaj(cid:200) si(cid:218) od s(cid:239)ów: „Je(cid:258)li nie…”, nie
sk(cid:239)oni(cid:200) dziecka do wspó(cid:239)pracy!
PO DRUGIE: sprawdzaj post(cid:218)py i dawaj dziecku konkretne wska-
zówki.
Unikaj ogólnych stwierdze(cid:241), takich jak: „Posprz(cid:200)taj ten ba(cid:239)agan”
albo: „Od(cid:239)ó(cid:285) rzeczy na miejsce”. Zamiast tego mów: „Chc(cid:218), (cid:285)eby(cid:258)
podniós(cid:239) te wszystkie rzeczy i powiesi(cid:239) je w szafie” albo: „Chcia(cid:239)bym,
(cid:285)eby(cid:258) zebra(cid:239)a z pod(cid:239)ogi wszystkie zabawki i w(cid:239)o(cid:285)y(cid:239)a je do odpowied-
nich pude(cid:239)ek”.
PO TRZECIE: wyg(cid:239)aszaj pozytywn(cid:200) opini(cid:218) na temat post(cid:218)pów
dziecka.
Zagl(cid:200)daj czasami do pokoju, (cid:285)eby sprawdza(cid:202) post(cid:218)py. Zrób z tego
zabaw(cid:218) — ma(cid:239)e dzieci to uwielbiaj(cid:200). Powiedz: „No nie wierz(cid:218), to
niemo(cid:285)liwe, (cid:285)e wszystko posprz(cid:200)ta(cid:239)e(cid:258) sam! Kogo tam chowasz?
Twój pokój wygl(cid:200)da tak pi(cid:218)knie, (cid:285)e chyba kto(cid:258) ci w tym pomaga(cid:239)”.
A potem rozejrzyj si(cid:218) po pokoju i zajrzyj pod (cid:239)ó(cid:285)ko, jakby(cid:258) oczekiwa(cid:239),
(cid:285)e kto(cid:258) musi si(cid:218) tam chowa(cid:202). Dziecko b(cid:218)dzie si(cid:218) (cid:258)mia(cid:239)o i p(cid:218)ka(cid:239)o
z dumy, (cid:285)e tak doceni(cid:239)e(cid:258) jego ci(cid:218)(cid:285)k(cid:200) prac(cid:218).
W ten sposób wywo(cid:239)asz pozytywn(cid:200) reakcj(cid:218), a im cz(cid:218)(cid:258)ciej b(cid:218)dziesz to
robi(cid:202), tym bardziej zach(cid:218)cisz dziecko do wykonywania Twoich polece(cid:241).
Problem z gro(cid:283)bami
Gdy by(cid:239)em m(cid:239)odszy i pracowa(cid:239)em w sklepie spo(cid:285)ywczym, nieraz
przychodzili do mnie niezadowoleni klienci, którzy mieli pretensje,
(cid:285)e cena jakiego(cid:258) produktu nie zgadza si(cid:218) z t(cid:200) na etykiecie albo (cid:285)e na
rachunku wyst(cid:200)pi(cid:239) b(cid:239)(cid:200)d. Niektórzy pracownicy wdawali si(cid:218) z nimi
w dyskusj(cid:218), co cz(cid:218)sto ko(cid:241)czy(cid:239)o si(cid:218) k(cid:239)ótni(cid:200), a nawet pyskówk(cid:200).
Wtedy nauczy(cid:239)em si(cid:218) pewnej sztuczki, która zawsze mi pomaga(cid:239)a
skutecznie uspokoi(cid:202) zirytowanych klientów. Zamiast si(cid:218) z nimi
sprzecza(cid:202), zamienia(cid:239)em si(cid:218) w ich adwokata. Mówi(cid:239)em: „Cena jest
inna ni(cid:285) na etykiecie? O nie, musimy to sprawdzi(cid:202). Nie chcemy, (cid:285)eby
nasi klienci niepotrzebnie przep(cid:239)acali. Prosz(cid:218) chwil(cid:218) poczeka(cid:202)”.
95
Poleć książkęKup książkę RECEPTA NA DORASTANIE
W ten prosty sposób sprawia(cid:239)em, (cid:285)e klient zamienia(cid:239) si(cid:218) z wroga
w cz(cid:239)onka mojej dru(cid:285)yny. Razem pracowali(cid:258)my nad rozwi(cid:200)zaniem
problemu. A gdy si(cid:218) okazywa(cid:239)o, (cid:285)e klient pomyli(cid:239) dwa produkty, mó-
wi(cid:239)em: „Aha, widzi pan, promocja dotyczy tej marki, a nie tamtej.
Na tym polega(cid:239) problem. Chce pan wymieni(cid:202) produkt na ten, który
jest w promocji, czy woli pan go zachowa(cid:202)?”.
Jeden z moich wspó(cid:239)pracowników zawsze si(cid:218) irytowa(cid:239), gdy przycho-
dzili do niego niezadowoleni klienci. Przekonywa(cid:239) ich, (cid:285)e s(cid:200) w b(cid:239)(cid:218)dzie.
Kiedy(cid:258) zupe(cid:239)nie straci(cid:239) panowanie nad sob(cid:200) i powiedzia(cid:239) klientce,
która cz(cid:218)sto przychodzi(cid:239)a do nas z reklamacj(cid:200), (cid:285)e je(cid:258)li nie przestanie
si(cid:218) z nim k(cid:239)óci(cid:202), to nie ma co liczy(cid:202) na jego pomoc.
Nie musz(cid:218) dodawa(cid:202), (cid:285)e to si(cid:218) dobrze nie sko(cid:241)czy(cid:239)o. Mój kolega zosta(cid:239)
zwolniony, a klientka ju(cid:285) nigdy do nas nie wróci(cid:239)a.
Czy agresja i gro(cid:283)by s(cid:200) skuteczne w realnym (cid:258)wiecie? Nie — one
tylko powoduj(cid:200) eskalacj(cid:218) problemu. Czy kiedykolwiek gro(cid:283)ba spra-
wi(cid:239)a, (cid:285)e poczu(cid:239)e(cid:258) si(cid:218) bardziej zach(cid:218)cony do zrobienia czego(cid:258)? Je(cid:258)li
nie, dlaczego s(cid:200)dzisz, (cid:285)e dzieci b(cid:218)d(cid:200) bardziej ch(cid:218)tne do zrobienia
czegokolwiek po us(cid:239)yszeniu gro(cid:283)by?
Problem z gro(cid:283)bami polega na tym, (cid:285)e stawiaj(cid:200) Ciebie i dziecko na
przeciwnych pozycjach.
Chcesz wspó(cid:239)pracy, a nie k(cid:239)ótni. Dlatego odmie(cid:241) sytuacj(cid:218). Popro(cid:258)
dziecko, (cid:285)eby zrobi(cid:239)o to, o co je prosisz, i przypomnij mu konsekwen-
cje, które ju(cid:285) wcze(cid:258)niej okre(cid:258)li(cid:239)e(cid:258). Dziecko powinno ju(cid:285) zna(cid:202) kon-
sekwencje nieodpowiedzialnego zachowania i niezastosowania si(cid:218) do
Twoich polece(cid:241).
Zamiast formu(cid:239)owa(cid:202) gro(cid:283)by — stawiaj(cid:200)c si(cid:218) w pozycji silniejszego
i gro(cid:285)(cid:200)c atakiem w(cid:258)ciek(cid:239)o(cid:258)ci, gdy dziecko nie zrobi tego, co chcesz —
poka(cid:285), (cid:285)e jeste(cid:258) zatroskany. B(cid:200)d(cid:283) jego adwokatem.
Zamiast mówi(cid:202): „Je(cid:258)li nie posprz(cid:200)tasz pokoju, dostaniesz szlaban
na ten weekend!”, odwró(cid:202) sytuacj(cid:218). Przypomnij: „Kochanie, pami(cid:218)tasz,
(cid:285)e dostaniesz szlaban, je(cid:258)li w twoim pokoju b(cid:218)dzie ba(cid:239)agan? Nie
chcia(cid:239)abym, (cid:285)eby(cid:258) mia(cid:239) zepsuty weekend. Mo(cid:285)e lepiej we(cid:283) si(cid:218) za sprz(cid:200)-
tanie, (cid:285)eby to si(cid:218) (cid:283)le nie sko(cid:241)czy(cid:239)o?”.
96
Poleć książkęKup książkę Nauczenie dziecka odpowiedzialności
Dzi(cid:218)ki temu nie jeste(cid:258) ju(cid:285) wrogiem. Nie grozisz i nie epatujesz swoj(cid:200)
w(cid:239)adz(cid:200). Sta(cid:239)e(cid:258) si(cid:218) adwokatem.
Dotrzymujesz obietnic i jeste(cid:258) konsekwentny, dzi(cid:218)ki czemu sk(cid:239)adasz
los dziecka w jego r(cid:218)ce. Ty ju(cid:285) nie rz(cid:200)dzisz. W ten sposób równie(cid:285)
tworzysz system nagradzania za osi(cid:200)gni(cid:218)cia.
Jak sobie radzi(cid:202) z nieodpowiedzialno(cid:258)ci(cid:200)?
Metoda pi(cid:218)ciu etapów
Jak dot(cid:200)d powiedzieli(cid:258)my, co zrobi(cid:202), (cid:285)eby dziecko zachowywa(cid:239)o si(cid:218)
bardziej odpowiedzialnie, i jak je do tego zach(cid:218)ci(cid:202)… Co jednak zro-
bi(cid:202), gdy dziecko zachowuje si(cid:218) nieodpowiedzialnie? Jak to zmieni(cid:202)?
Zazwyczaj rodzice musz(cid:200) przej(cid:258)(cid:202) pi(cid:218)(cid:202) etapów, (cid:285)eby nauczy(cid:202) dziec-
ko odpowiedzialno(cid:258)ci.
Powiedzmy np., (cid:285)e dziecko nie odrabia zada(cid:241) domowych. Robi to na
chybcika, nie przyk(cid:239)adaj(cid:200)c si(cid:218) do nauki, a potem dostaje z(cid:239)e oceny
w szkole.
Pierwszy etap to zwrócenie uwagi na problem. Bardzo cz(cid:218)sto dzieci
— a nawet doro(cid:258)li — ignoruj(cid:200) problemy. Udaj(cid:200), (cid:285)e nic si(cid:218) nie dzieje.
Nie ma o czym mówi(cid:202).
Gdy u(cid:258)wiadamiasz dziecku, (cid:285)e ma problem, nadchodzi drugi etap:
dziecko wszystkiemu zaprzecza. Mówi, (cid:285)e to nieprawda, (cid:285)e to nic
wa(cid:285)nego, (cid:285)e wszyscy inni robi(cid:200) to samo albo (cid:285)e to nie jest jego wina.
Potem dziecko przechodzi do trzeciego etapu, jakim jest przerzu-
canie winy. To jest wina kogo(cid:258) innego — kole(cid:285)anki gadu(cid:239)y z (cid:239)awki,
deszczu, który zamoczy(cid:239) podr(cid:218)cznik, albo niesprawiedliwego na-
uczyciela.
Musisz przej(cid:258)(cid:202) ka(cid:285)dy z tych etapów: ignorowanie, zaprzeczanie,
obwinianie.
Wreszcie dziecko przechodzi do etapu czwartego i akceptuje fakt,
(cid:285)e jest odpowiedzialne. Gdy ju(cid:285) dojdziecie do tego etapu i us(cid:239)yszysz
od niego s(cid:239)owa: „Jestem za to odpowiedzialne”, postaraj si(cid:218), (cid:285)eby
97
Poleć książkęKup książkę RECEPTA NA DORASTANIE
zapami(cid:218)ta(cid:239)o te s(cid:239)owa. Potwierd(cid:283) dobitnie i wyra(cid:283)nie: „Tak, jeste(cid:258)
za to odpowiedzialne”.
Dopiero po tym, jak dziecko we(cid:283)mie na siebie odpowiedzialno(cid:258)(cid:202),
mo(cid:285)ecie przej(cid:258)(cid:202) do pi(cid:200)tego etapu i podj(cid:200)(cid:202) dzia(cid:239)anie. Teraz dziecko
jest gotowe, aby us(cid:239)ysze(cid:202) od Ciebie, co ma robi(cid:202). Zach(cid:218)(cid:202) je do pracy,
stosuj(cid:200)c wzmocnienie pozytywne albo przypominaj(cid:200)c o konsekwen-
cjach niew(cid:239)a(cid:258)ciwego zachowania, i postaraj si(cid:218), (cid:285)eby dziecko dotrzy-
ma(cid:239)o danego Ci s(cid:239)owa.
Czyszczenie brudnych plam
W poprzednim rozdziale mówili(cid:258)my o krowach, które po wyj(cid:258)ciu
na pastwisko szukaj(cid:200) dziur w p(cid:239)ocie. Przemierzaj(cid:200) ca(cid:239)e pole, a gdy uda
im si(cid:218) znale(cid:283)(cid:202) jakie(cid:258) przej(cid:258)cie, id(cid:200) na drug(cid:200) stron(cid:218) i badaj(cid:200) teren.
Ta fantastyczna analogia pomaga zrozumie(cid:202) rodzicom, dlaczego
warto wytycza(cid:202) sztywne granice swoim dzieciom. Musimy pami(cid:218)-
ta(cid:202), (cid:285)e dyscyplina odgrywa ogromn(cid:200) rol(cid:218) w procesie uczenia odpo-
wiedzialno(cid:258)ci, poniewa(cid:285) zbyt cz(cid:218)sto „czy(cid:258)cimy” z(cid:239)e zachowanie.
Czekamy, a(cid:285) dziecko zrobi co(cid:258) z(cid:239)ego, a potem szybko je poprawiamy:
„Nie! Nie rób tego!”.
To troch(cid:218) tak, jakby(cid:258)my u(cid:285)ywali elektrycznego pastucha, zamiast
zrobi(cid:202) to, co jest naprawd(cid:218) potrzebne: naprawi(cid:202) dziur(cid:218) w p(cid:239)ocie,
czyli stworzy(cid:202) dla dziecka sztywne ramy, daj(cid:200)c mu jasne i zrozu-
mia(cid:239)e wskazówki.
Je(cid:285)eli w p(cid:239)ocie jest jedna dziura, jedna otwarta brama prowadz(cid:200)ca
na pastwisko o wielko(cid:258)ci kilkuset akrów, krowy na pewno j(cid:200) znajd(cid:200)
i przejd(cid:200) na to drugie pastwisko.
Dziecko zachowa si(cid:218) podobnie — b(cid:218)dzie sprawdza(cid:202) wszystko, czego
wystarczaj(cid:200)co jasno nie okre(cid:258)li(cid:239)e(cid:258). B(cid:218)dzie bada(cid:239)o swoje granice, aby
si(cid:218) przekona(cid:202), co mo(cid:285)e robi(cid:202), a czego nie.
Na zewn(cid:200)trz dziecko narzeka i sprawdza granice, jednak wewn(cid:200)trz
czuje si(cid:218) pewne, warto(cid:258)ciowe i kochane.
98
Poleć książkęKup książkę Nauczenie dziecka odpowiedzialności
Pomys(cid:239)y, które przynosz(cid:200) efekt przeciwny
do zamierzonego: bezstresowe wychowanie
Kiedy(cid:258) ludzie doszli do wniosku, (cid:285)e najlepszym sposobem na wycho-
wanie spontanicznych, kreatywnych, my(cid:258)l(cid:200)cych dzieci jest zastosowa-
nie stylu, który dzi(cid:258) jest nazywany bezstresowym wychowywaniem.
Chodzi o to, aby dzieci mog(cid:239)y wyci(cid:200)ga(cid:202) wnioski z w(cid:239)asnych do(cid:258)wiad-
cze(cid:241) i uczy(cid:202) si(cid:218) na w(cid:239)asnych b(cid:239)(cid:218)dach. Rodzice maj(cid:200) zach(cid:218)ca(cid:202) je do
eksperymentowania, stosowania metody prób i b(cid:239)(cid:218)dów, nie narzu-
caj(cid:200)c im (cid:285)adnych regu(cid:239), granic, a tak(cid:285)e nie stosuj(cid:200)c wobec nich kar.
By(cid:202) mo(cid:285)e, gdyby(cid:258) by(cid:239) dzieckiem, uzna(cid:239)by(cid:258), (cid:285)e to jest idealna sytuacja.
Mo(cid:285)e nawet kiedy(cid:258) zastanawia(cid:239)e(cid:258) si(cid:218), dlaczego rodzice nie pozwol(cid:200)
dzieciom samodzielnie odkrywa(cid:202) (cid:258)wiata? Dlaczego nie wspieraj(cid:200) ich
w poszukiwaniu w(cid:239)asnej (cid:258)cie(cid:285)ki?
Niestety, ku zmartwieniu wielu dzieci, okaza(cid:239)o si(cid:218), (cid:285)e ta metoda
nie dzia(cid:239)a. Dzieci wychowywane w ten sposób by(cid:239)y bardziej neuro-
tyczne, mia(cid:239)y niespójne osobowo(cid:258)ci, by(cid:239)y niepewne siebie i bardziej
niestabilne emocjonalnie ni(cid:285) te, którym rodzice stawiali sztywne, ale
jasne granice.
Susie Lamborn wraz ze wspó(cid:239)pracownikami (Lamborn i in., 1991)
zbada(cid:239)a 4000 ameryka(cid:241)skich nastolatków wychowywanych metod(cid:200)
bezstresow(cid:200). Okaza(cid:239)o si(cid:218), (cid:285)e te dzieci cz(cid:218)(cid:258)ciej dostawa(cid:239)y z(cid:239)e oceny
w szkole, chodzi(cid:239)y na wagary i nadu(cid:285)ywa(cid:239)y szkodliwych substancji.
Inne badania wykaza(cid:239)y, (cid:285)e takie dzieci cz(cid:218)sto maj(cid:200) zwi(cid:218)kszony po-
ziom agresji (Underwood i in., 2009) i (cid:285)e istnieje powi(cid:200)zanie mi(cid:218)dzy
bezstresowym wychowaniem a alkoholizmem w(cid:258)ród nastolatków
(Weiss i Schwartz, 1996; Reimuller i in., 2011).
Zaobserwowano równie(cid:285) wp(cid:239)yw bezstresowego wychowania na wag(cid:218)
dzieci — odkryto u nich wy(cid:285)szy indeks BMI (Sleddens i in., 2011).
Te dzieci równie(cid:285) cz(cid:218)(cid:258)ciej ni(cid:285) ich rówie(cid:258)nicy ogl(cid:200)da(cid:239)y telewizj(cid:218) przez
ponad cztery godziny dziennie (Jago i in., 2011).
Ten eksperyment ewidentnie si(cid:218) nie uda(cid:239). Gdy dzieci znaj(cid:200) swoje
granice, czuj(cid:200), (cid:285)e mog(cid:200) bezpiecznie funkcjonowa(cid:202) w ich ramach.
Sprawiedliwie wytyczone ramy s(cid:200) dla nich dowodem naszej mi(cid:239)o(cid:258)ci.
99
Poleć książkęKup książkę RECEPTA NA DORASTANIE
Destruktywna krytyka — to te(cid:285) nie dzia(cid:239)a
Wszyscy znamy poj(cid:218)cie konstruktywnej krytyki — czy to jednak
oznacza, (cid:285)e ka(cid:285)da krytyka jest konstruktywna?
Otó(cid:285) nie; istnieje bowiem co(cid:258) takiego jak destruktywna krytyka.
Niestety spotykamy si(cid:218) z ni(cid:200) cz(cid:218)(cid:258)ciej ni(cid:285) z t(cid:200) konstruktywn(cid:200).
Wyobra(cid:283) sobie, (cid:285)e jeste(cid:258) studentem akademii sztuk pi(cid:218)knych. Na-
malowa(cid:239)e(cid:258) obraz, który nie jest zbyt (cid:239)adny. Wyk(cid:239)adowca mówi Ci,
(cid:285)e bardzo si(cid:218) post
Pobierz darmowy fragment (pdf)
