Darmowy fragment publikacji:
Rękojmia
za wady prawne
rzeczy sprzedanej
Małgorzata Podrecka
Wydanie 1
Warszawa 2011
Opra co wa nie re dak cyj ne: Katarzyna Bojarska, Marzena Jurczewska, Joanna Tyszkiewicz
Redaktor prowadzący: Katarzyna Bojarska
Redakcja techniczna: Małgorzata Duda
Projekt okładki i stron tytułowych: Agnieszka Tchórznicka
© Copyright by LexisNexis Polska Sp. z o.o. 2011
Wszelkie prawa zastrzeżone. Żadna część tej książki nie może być powielana
ani rozpowszechniana za pomocą urządzeń elektronicznych, mechanicznych, kopiujących,
nagrywających i innych – bez pisemnej zgody Autorki i wydawcy.
ISBN 978-83-7620-901-2
LexisNexis Polska Sp. z o.o.
Ochota Office Park 1, Al. Jerozolimskie 181, 02-222 Warszawa
tel. 22 572 95 00, faks 22 572 95 68
Infolinia: 22 572 99 99
Redakcja: tel. 22 572 83 26, 22 572 83 28, 22 572 83 11, faks 22 572 83 92
www.LexisNexis.pl, e-mail: biuro@LexisNexis.pl
Księgarnia Internetowa: dostępna ze strony www.LexisNexis.pl
Spis treści
Wykaz skrótów . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 13
Wprowadzenie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 15
RozdzIał I. założenia odpowiedzialności z tytułu rękojmi za wady prawne
rzeczy sprzedanej . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 21
1. Wzajemny charakter umowy sprzedaży. Cel rękojmi za wady prawne . . . . . . . . . 21
2. Zasada ryzyka . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 23
3. Ustawowa gwarancja co do stanu prawnego rzeczy czy odmienny podział ryzyka
świadczenia? . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 27
3.1. Uwagi prawnoporównawcze . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 27
3.2. Stanowisko na gruncie Kodeksu cywilnego . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 33
4. Ryzyko świadczenia w Kodeksie cywilnym . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 35
4.1. Ryzyko świadczenia i odpowiedzialność za niewykonanie i nienależyte
wykonanie zobowiązania . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 37
4.2. Ryzyko świadczenia i odpowiedzialność z tytułu rękojmi za wady prawne. . . .
40
4.3. Umowne wyłączenie odpowiedzialności a ryzyko świadczenia . . . . . . . . . . 42
4.4. Wnioski . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
44
5. Chwila miarodajna dla ustalenia odpowiedzialności sprzedawcy (istnienia wady
prawnej) i chwila miarodajna dla ustalenia okoliczności zwalniającej sprzedawcę
45
od odpowiedzialności (wiedzy kupującego o wadzie). . . . . . . . . . . . . . . . . . .
45
5.1. Uwagi prawnoporównawcze. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
5.2. Stanowisko na gruncie Kodeksu cywilnego . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 51
5.2.1. Chwila miarodajna dla ustalenia istnienia wady prawnej . . . . . . . . . . 51
5.2.2. Chwila miarodajna dla ustalenia okoliczności zwalniającej sprzedawcę
od odpowiedzialności (wiedzy kupującego o wadzie) . . . . . . . . . . . . 61
5.2.3. Chwila miarodajna dla ustalenia odpowiedzialności sprzedawcy
oraz okoliczności zwalniającej od odpowiedzialności przy sprzedaży
z zastrzeżeniem prawa własności . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 63
5.2.4. Chwila miarodajna dla ustalenia odpowiedzialności sprzedawcy
i okoliczności zwalniającej od odpowiedzialności w wypadku zawarcia
odrębnie umowy sprzedaży o skutku zobowiązującym i umowy
przenoszącej własność oraz umowy przedwstępnej sprzedaży i umowy
przyrzeczonej . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 67
5
Spis treści
RozdzIał II. Przedmiot odpowiedzialności z tytułu rękojmi za wady prawne . . 71
1. Przedmiot rękojmi za wady prawne w prawie niemieckim . . . . . . . . . . . . . . . .
71
1.1. Odpowiedzialność za przeniesienie na kupującego ogólnej (niepodzielnej)
prawnej kompetencji w stosunku do rzeczy . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
75
1.2. Odpowiedzialność za ewikcję . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 81
1.3. Odpowiedzialność za sytuację prawną rzeczy jako przedmiotu w obrocie . . . . 82
1.4. Wnioski . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 84
2. Przegląd regulacji w innych systemach prawnych . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 86
3. Przedmiot rękojmi za wady prawne w prawie polskim . . . . . . . . . . . . . . . . . . 89
3.1. Rękojmia obejmuje przypadki, gdy rzecz sprzedana stanowi własność osoby
trzeciej albo jest obciążona użytkowaniem wieczystym, ograniczonym prawem
rzeczowym lub prawem obligacyjnym skutecznym względem nabywcy rzeczy
albo prawem własności intelektualnej . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
90
3.2. Rękojmia obejmuje przypadki, gdy rzecz sprzedana stanowi własność osoby trzeciej
albo jest obciążona prawem osoby trzeciej, w tym przypadki, gdy osobie trzeciej
przysługuje uprawnienie prawokształtujące lub roszczenie, którego wykonanie
prowadzi do pozbawienia lub ograniczenia własności kupującego, jak również
sytuacje, gdy rzecz podlega normom prawnym, których zastosowanie w drodze
indywidualnie adresowanej czynności właściwego organu powoduje taki skutek . . 91
3.3. Rękojmia obejmuje wszelkie przypadki niezgodności rzeczy z umową,
która to niezgodność ma charakter prawny . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
3.4. Wnioski . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
104
107
RozdzIał III. Wada prawna jako przypadek niewykonania lub nienależytego
wykonania zobowiązania . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 110
1. Uwagi prawnoporównawcze . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 110
2. Stanowisko na gruncie Kodeksu cywilnego . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
114
116
2.1. Treść zobowiązania sprzedawcy. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
2.2. Przyjęcie świadczenia przez wierzyciela i nieadekwatność tego kryterium
dla uznania świadczenia rzeczy z wadą prawną za świadczenie nienależyte,
a nie brak świadczenia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 117
2.3. Stosunek przepisów o rękojmi do przepisów o skutkach niewykonania
3. Okoliczności, za które odpowiada sprzedawca . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
i nienależytego wykonania zobowiązań . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 120
2.4. Zastrzeżenie zadatku a wada prawna . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 125
127
3.1. Niemożliwość świadczenia a wada prawna . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 130
3.2. Zwłoka i opóźnienie, a wada prawna . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 137
RozdzIał IV. Przykłady wad prawnych . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 141
141
1. Istnienie prawa własności (istnienie rzeczy) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
2. Brak prawa po stronie zbywcy (sprzedaż rzeczy cudzej) . . . . . . . . . . . . . . . . .
143
143
2.1. Brak prawa do rzeczy będącej przedmiotem sprzedaży . . . . . . . . . . . . . . .
2.2. Brak prawa do składnika zbioru rzeczy lub praw będącego przedmiotem
sprzedaży . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 149
3. Obciążenie prawem osoby trzeciej . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 152
3.1. Treść własności i treść uprawnień wynikających z własności . . . . . . . . . . . 152
3.2. Uwagi prawnoporównawcze . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 157
3.3. Pojęcie obciążenia w Kodeksie cywilnym . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 166
3.4. Czynniki warunkujące skuteczność prawa względem nabywcy rzeczy . . . . . . 172
6
Spis treści
3.5. Czynniki warunkujące porównywalność następstw gospodarczych
ustanowienia praw ograniczonych rzeczowych i praw obligacyjnych . . . . . . . 182
3.5.1. Porównywalność oddania rzeczy w najem lub dzierżawę
z ustanowieniem użytkowania . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 183
3.5.2. Porównywalność oddania rzeczy w użyczenie z ustanowieniem
ograniczonego prawa rzeczowego. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
3.5.3. Porównywalność oddania rzeczy w leasing z ustanowieniem
ograniczonego prawa rzeczowego. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
3.5.4. Porównywalność przewłaszczenia na zabezpieczenie z ustanowieniem
184
185
zastawu lub hipoteki . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 185
186
187
4. Okoliczności mogące stanowić wadę prawną – wybrane przypadki. . . . . . . . . . .
3.6. Wnioski . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
4.1. Prawa własności intelektualnej jako okoliczność mogąca stanowić
wadę prawną rzeczy sprzedanej . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 187
4.2. Przypadki, gdy osobie trzeciej przysługuje uprawnienie prawokształtu-
jące lub roszczenie, którego wykonanie ogranicza własność nabywcy
lub pozbawia go tej własności. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
4.2.1. Prawo pierwokupu i prawo odkupu jako okoliczność mogąca stanowić
wadę prawną . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
4.2.2. Roszczenie o przeniesienie własności jako okoliczność mogąca stanowić
wadę prawną . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
4.2.2.1. Roszczenie o przeniesienie własności wynikające z umowy
zobowiązującej sprzedaży i przyszłe roszczenie o przeniesienie
własności wynikające z umowy przedwstępnej sprzedaży jako
okoliczność mogąca stanowić wadę prawną. . . . . . . . . . . . .
193
194
197
197
4.2.2.2. Roszczenie o wykonanie zapisu jako okoliczność mogąca
stanowić wadę prawną . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 201
4.2.2.3. Roszczenie samoistnego posiadacza gruntu w dobrej wierze
o przeniesienie własności działki zajętej pod budowę
(art. 231 § 1 k.c.) jako okoliczność mogąca stanowić wadę
prawną . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 202
4.2.2.4. Roszczenie o przeniesienie własności nieruchomości,
która stała się zbędna na cel określony w decyzji o wywłasz-
czeniu (art. 136 ust. 3 u.g.n.), jako okoliczność mogąca
stanowić wadę prawną . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 203
4.2.3. Prawa i roszczenia wynikające z prawa sąsiedzkiego jako okoliczność
mogąca stanowić wadę prawną . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 209
4.2.4. Ograniczenia własności wynikające z regulaminów wspólnot
mieszkaniowych jako okoliczność mogąca stanowić wadę prawną . . . . 215
4.3. Przypadki, gdy rzecz podlega normom prawnym, których zastosowanie
w drodze indywidualnie adresowanej czynności właściwego organu ogranicza
własność nabywcy lub pozbawia go tej własności . . . . . . . . . . . . . . . . . . 216
4.3.1. Ograniczenia własności wynikające z przepisów o postępowaniu
egzekucyjnym oraz upadłościowym i naprawczym jako okoliczność
mogąca stanowić wadę prawną . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 216
4.3.2. Ograniczenia własności wynikające z prawa administracyjnego
publicznego jako okoliczność mogąca stanowić wadę prawną . . . . . . . 220
4.3.3. Ograniczenia własności wynikające z ustawy o gospodarce
nieruchomościami jako okoliczność mogąca stanowić wadę prawną . . . 221
7
Spis treści
5. Ewikcja. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
225
6. Wpis nieistniejącego prawa . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 228
7. Niezgodność rzeczy z umową. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
234
RozdzIał V. Przesłanki odpowiedzialności z tytułu rękojmi za wady prawne . . 250
1. Istnienie wady. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
250
1.1. Przesłanki odpowiedzialności na podstawie rękojmi za roszczenia osób
trzecich dotyczące rzeczy . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 252
1.1.1. Roszczenia niewynikające z własności lub prawa obciążającego rzecz . . 252
1.1.2. Roszczenia, których uwzględnienie prowadzi do powstania prawa
podmiotowego na rzecz osoby trzeciej, tzn. prawa własności lub prawa
obciążającego rzecz . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 254
1.1.3. Roszczenia, które są zasadne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 256
1.1.4. Roszczenia, o których wiedział sprzedawca? . . . . . . . . . . . . . . . . . 259
2. Wina sprzedawcy . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 260
3. Wiedza sprzedawcy o wadzie. Obowiązek poinformowania kupującego . . . . . . . . 263
3.1. Uwagi prawnoporównawcze . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 263
3.2. Obowiązek poinformowania kupującego o stosunkach prawnych dotyczących
rzeczy sprzedanej i skutki naruszenia tego obowiązku przez sprzedawcę . . . . 265
3.2.1. Wiedza sprzedawcy o wadzie a podstępne zatajenie wady . . . . . . . . . 266
3.2.2. Różnice w kodeksowym ujęciu ograniczeń wyłączenia odpowiedzialnoś-
ci sprzedawcy z tytułu rękojmi w sprzedaży komisowej i niekomisowej . .
271
272
4. Zapewnienie przez sprzedawcę o braku wad . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
5. Dobra i zła wiara sprzedawcy. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
274
6. Akty staranności kupującego . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 275
6.1. Zasada jawności rejestru zastawów. Wiedza kupującego o wpisie
oraz powinność takiej wiedzy . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 276
6.2. Zasada jawności ksiąg wieczystych. Wiedza kupującego o wpisie lub wzmiance
o wniosku oraz powinność takiej wiedzy . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 284
6.3. Obowiązek poinformowania sprzedawcy o dochodzeniu przez osobę trzecią
roszczeń dotyczących rzeczy sprzedanej i wezwania sprzedawcy do wzięcia
udziału w sprawie (art. 573 k.c.) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
287
7. Wiedza kupującego o wadzie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 288
7.1. Uwagi prawnoporównawcze . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 290
7.2. Artykuł 557 i 575 k.c. – wiedza kupującego o wadzie czy powinność
wiedzy?. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
7.2.1. Problem: podmiot, którego wiedza o wadzie ma znaczenie dla zwolnienia
295
sprzedawcy od odpowiedzialności w stosunkach wielopodmiotowych
(na przykładzie leasingu) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 296
7.3. Ciężar dowodu co do wiedzy kupującego o wadzie . . . . . . . . . . . . . . . . . 296
7.4. Skutki prawne wiedzy kupującego o wadzie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 300
8. Dobra wiara kupującego . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 301
8.1. Uwagi prawnoporównawcze . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 301
8.2. Stanowisko literatury i orzecznictwa na gruncie art. 169 k.c. . . . . . . . . . . . 302
8.3. Przesłanki nabycia w dobrej wierze od nieuprawnionego na gruncie
art. 169 i 170 k.c., art. 5 i n. u.k.w.h. oraz art. 1028 k.c. . . . . . . . . . . . . . .
8.4. Odmienność przesłanek ochrony kupującego na podstawie rękojmi
305
za wady prawne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 309
9. Istotność wady. Usuwalność wady . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 311
8
Spis treści
10. Wydanie rzeczy nabywcy . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 317
11. Odebranie rzeczy kupującemu . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 318
12. Uznanie ewikcji lub praw osoby trzeciej przez sąd . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
319
RozdzIał VI. Uprawnienia kupującego na podstawie rękojmi za wady prawne
i na podstawie przepisów o wykonaniu zobowiązań i skutkach
ich niewykonania . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 321
1. Uwagi prawnoporównawcze . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 321
2. Odstąpienie od umowy (art. 560 § 1 i 2 k.c.) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 331
2.1. Forma oświadczenia o odstąpieniu od umowy . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 332
2.2. Przesłanki odstąpienia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 332
2.2.1. Istotny charakter wady . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 334
2.2.2. Niezwłoczna wymiana rzeczy albo usunięcie wady przez sprzedawcę –
uprawnienie kupującego na podstawie rękojmi czy uprawnienie
sprzedawcy na podstawie przepisów ogólnych o zobowiązaniach . . . . . 336
2.2.3. Zwrot rzeczy przesłanką odstąpienia? . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 341
2.3. Odstąpienie od całości umowy mimo wadliwości części świadczenia . . . . . . . 342
2.4. Skutki odstąpienia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 343
2.4.1. Skuteczność ex nunc . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 343
2.4.2. Automatyczny upadek przeniesienia własności – skutek rzeczowy
odstąpienia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 344
2.4.3. Odpadnięcie podstawy prawnej spełnionych świadczeń.
Zwrot świadczeń . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 346
2.4.4. Alternatywna koncepcja: stosunek zobowiązaniowy zwrotu . . . . . . . . 348
2.4.5. Prawo zatrzymania . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 350
2.4.6. Odpowiedzialność za niemożliwość zwrotu świadczenia . . . . . . . . . . 351
2.4.7. Brak potrzeby analogicznego stosowania art. 395 § 2 k.c. . . . . . . . . . 351
3. Obniżenie ceny (art. 560 § 1 zd. 1 i § 3 k.c.) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 352
3.1. Uprawnienie kształtujące czy roszczenie? . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 353
3.2. Ustalenie kwoty obniżenia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
355
4. Odszkodowanie (art. 574 k.c.) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 357
4.1. Podstawa prawna roszczenia o odszkodowanie. Dochodzenie odszkodowania
a wykonanie uprawnień z tytułu rękojmi za wady prawne . . . . . . . . . . . . . 359
4.2. Zakres należnego odszkodowania . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 363
4.2.1. Wzrost cen wskutek inflacji w okresie między zapłatą ceny za rzecz
wadliwą a zwrotem tej ceny w wyniku odstąpienia. . . . . . . . . . . . . .
4.2.2. Ustalenie wartości według cen z daty wyrokowania czy z daty, w której
świadczenie powinno być spełnione?. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
365
367
4.3. Pojęcie i zakres odszkodowania w granicach pozytywnego oraz negatywnego
interesu umowy . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 368
4.3.1. Utracone korzyści a odszkodowanie w granicach negatywnego interesu
umowy na podstawie art. 574 k.c. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 370
4.3.2. Możliwe postaci uszczerbku majątkowego i ich kwalifikacja do
poszczególnych podstaw prawnych roszczenia odszkodowawczego . . . . 371
5. Wymiana rzeczy na wolną od wad i usunięcie wady . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 375
5.1. Wymiana rzeczy i usunięcie wady jako uprawnienia przysługujące kupującemu
w ramach żądania należytego (ponownego) wykonania umowy na podstawie
art. 353 § 1 w zw. z art. 354 § 1 k.c. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 381
6. Roszczenie o wydanie surogatów (art. 475 § 2 k.c.) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 384
9
Spis treści
7. Zastępcze wykonanie i zastępcze nabycie na koszt dłużnika . . . . . . . . . . . . . . 385
7.1. Odmowa przez sprzedawcę usunięcia wady. Zaspokojenie interesu kupujące-
go w drodze dozwolonej samopomocy (art. 480 k.c.) . . . . . . . . . . . . . . . 385
7.2. Artykuł 5751 k.c. jako przypadek dozwolonej samopomocy. . . . . . . . . . . .
388
7.3. Zwrot kosztów poniesionych w związku z zastępczym wykonaniem. . . . . . .
388
7.4. Zastępcze nabycie i żądanie zapłaty wartości rzeczy (art. 479 k.c.) . . . . . . . 389
8. Odmowa przyjęcia świadczenia (art. 477 § 2 k.c.) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
391
9. Wstrzymanie świadczenia (art. 488 § 2 i art. 490 k.c.) . . . . . . . . . . . . . . . . . 393
10. Przedawnienie i terminy zawite . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 395
11. Przejście uprawnień z rękojmi na dalszych nabywców rzeczy . . . . . . . . . . . . . 400
11.1. Przelew jako czynność przenosząca uprawnienia z tytułu rękojmi
na dalszych nabywców rzeczy . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 400
11.2. Zakres uprawnień przenoszonych na kolejnego nabywcę rzeczy . . . . . . . . 404
408
11.3. Przejście uprawnień z tytułu rękojmi w stosunku leasingu. . . . . . . . . . . .
RozdzIał VII. zbieg środków ochrony prawnej kupującego na podstawie
rękojmi za wady prawne i innych instytucji prawa cywilnego . . . 411
1. Uwagi wprowadzające . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 411
2. Zbieg z przepisami o niewykonaniu i nienależytym wykonaniu zobowiązania . . . . 417
2.1. Kara umowna . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 422
3. Zbieg z przepisami o rękojmi za wady fizyczne i o gwarancji jakości . . . . . . . . . . 427
4. Zbieg z przepisami o odpowiedzialności odszkodowawczej ex delicto . . . . . . . . . 428
5. Zbieg z przepisami o nabyciu w dobrej wierze od nieuprawnionego . . . . . . . . . . 430
6. Zbieg z przepisami o ochronie prawa warunkowego . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 432
7. Wadliwość czynności prawnej. Zbieg z przepisami o wadach oświadczenia woli . . . 434
7.1. Brak zgody na dokonanie czynności prawnej . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 435
7.2. Zbieg z przepisami o ochronie wierzyciela na wypadek niewypłacalności
dłużnika (actio pauliana) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 440
7.3. Zbieg z actio in rem . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 442
7.4. Zbieg z przepisami o błędzie i podstępie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 444
RozdzIał VIII. Rozszerzenie, wyłączenie i ograniczenie oraz zwolnienie
1. Uwagi ogólne o modyfikacji odpowiedzialności za niewykonanie i nienależyte
od odpowiedzialności z tytułu rękojmi za wady prawne . . . . . . 449
wykonanie zobowiązania . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 449
2. Uwagi ogólne o modyfikacji odpowiedzialności z tytułu rękojmi za wady prawne . 453
3. Okoliczności modyfikujące odpowiedzialność sprzedawcy . . . . . . . . . . . . . . . 460
4. Umowne wyłączenie odpowiedzialności. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
461
5. Nabycie rzeczy przez kupującego na własne niebezpieczeństwo oraz w sytuacji,
gdy kupujący wiedział, że prawa sprzedawcy były sporne (art. 575 k.c.) . . . . . . 467
6. Zwrócenie kupującemu sumy zapłaconej osobie trzeciej lub wartości spełnionego
świadczenia wraz z odsetkami i kosztami (art. 5751 k.c.). . . . . . . . . . . . . . . .
470
7. Niezawiadomienie sprzedawcy o procesie (art. 573 k.c.) . . . . . . . . . . . . . . . 471
8. Przedawnienie i upływ terminu zawitego (art. 576 k.c.) . . . . . . . . . . . . . . . . 473
9. Przypadek i siła wyższa – analiza porównawcza . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
474
10. Siła wyższa jako okoliczność zwalniająca sprzedawcę od odpowiedzialności
za wady prawne rzeczy sprzedanej . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
477
10
Spis treści
11. Nabycie rzeczy w postępowaniu egzekucyjnym . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 480
12. Brak winy sprzedawcy . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 482
13. Umowne ograniczenie odpowiedzialności . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 482
14. Umowne rozszerzenie odpowiedzialności . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 487
RozdzIał IX. zakres zastosowania przepisów o rękojmi za wady prawne rzeczy
sprzedanej . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 493
1. Stosowanie przepisów o sprzedaży . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 495
1.1. Umowa sprzedaży . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
495
1.2. Szczególne rodzaje sprzedaży. Sprzedaż na raty. Prawo odkupu . . . . . . . . . 497
1.3. Sprzedaż komisowa . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 500
1.4. Umowa pośrednictwa . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 502
1.5. Umowa lombardowa . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
503
1.6. Umowa leasingu . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 504
2. Analogiczne stosowanie przepisów o sprzedaży a rękojmia . . . . . . . . . . . . . . . 506
2.1. Zbycie przedsiębiorstwa . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 507
2.2. Zbycie gospodarstwa rolnego . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 509
2.3. Zbycie spadku . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 509
2.4. Zbycie innych przedmiotów . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 511
3. Odpowiednie i analogiczne stosowanie przepisów o rękojmi przy sprzedaży . . . . . 512
3.1. Świadczenie w miejsce wykonania (datio in solutum) . . . . . . . . . . . . . . . . 513
3.2. Umowa o przepadek przedmiotu zastawu . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 515
3.3. Umowa przewłaszczenia na zabezpieczenie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 518
3.4. Rozwiązanie umowy za zgodą stron . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 522
3.5. Umowa o zniesienie współwłasności . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 525
3.6. Umowa o dział spadku . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 528
3.7. Umowa o podział majątku po ustaniu ustawowej wspólności majątkowej
małżeńskiej . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 530
4. Stosowanie przepisów o przeniesieniu własności a rękojmia . . . . . . . . . . . . . . 532
4.1. Nabycie pierwotne i pochodne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 533
4.2. Nabycie konstytutywne i translatywne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
537
4.3. Ustanowienie i przeniesienie użytkowania wieczystego i ograniczonych praw
rzeczowych . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 540
4.4. Ustanowienie licencji i przeniesienie autorskich praw majątkowych . . . . . . . 542
RozdzIał X. odpowiedzialność za wady prawne rzeczy sprzedanej
de lege ferenda . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 546
1. Rękojmia za wady prawne w świetle projektu przepisów o wykonaniu i skutkach
naruszenia zobowiązań . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 547
2. Reforma przepisów o rękojmi w obecnej regulacji Kodeksu cywilnego . . . . . . . . 553
2.1. Cel zmiany przepisów o rękojmi . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 553
2.2. Podstawowe założenia reformy . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 554
2.3. Zmiana art. 535 k.c. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 556
2.4. Zmiana art. 556 § 2 k.c. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 557
2.5. Próba nowego ujęcia rękojmi za wady prawne na tle przepisów o skutkach
niewykonania zobowiązań (art. 471 i n. k.c.) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 560
2.6. Zmiana art. 557 k.c. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 562
11
Spis treści
2.7. Zmiana art. 558 § 2 lub art. 770 k.c. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
563
2.8. Zmiana art. 548 i art. 559 k.c. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 565
2.9. Odrębna regulacja roszczenia o wydanie surogatów (art. 475 § 2 k.c.) . . . . .
566
2.10. Zmiana w zakresie uprawnień przysługujących kupującemu . . . . . . . . . . . 566
Bibliografia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 569
Wykaz orzecznictwa . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 577
Wykaz skrótów
Biul. SN
–
dyrektywa 99/44/WE –
Biuletyn Informacyjny Sądu Najwyższego
dyrektywa Parlamentu Europejskiego i Rady nr 99/44/WE z 25 maja
1999 r. w sprawie niektórych aspektów sprzedaży towarów konsumpcyj-
nych i związanych z tym gwarancji (Dz.Urz. WE 1999 L 171/12)
ustawa z 23 kwietnia 1964 r. – Kodeks cywilny (Dz.U. Nr 16, poz. 93 ze zm.)
– Główna Komisja Arbitrażowa
–
– kodeks cywilny austriacki
– kodeks cywilny francuski
– kodeks cywilny niemiecki
– kodeks cywilny rosyjski
–
– kodeks cywilny ukraiński
– kodeks cywilny włoski
–
– kodeks postępowania karnego niemieckiego
–
kodeks postępowania cywilnego włoski
kodeks cywilny szwajcarski
GKA
k.c.
k.c. austr.
k.c. franc.
k.c. niem.
k.c. ros.
k.c. szwaj.
k.c. ukr.
k.c. wł.
k.p.c. wł.
k.p.k. niem.
k.r.o.
k.s.h.
k.z.
Konstytucja
KPP
KSP
Lex
LexPolonica
Mon. Pr.
niem. kodeks
handl. HGB
OSA i SN
OSNC
OSNCP
OSP
OSPiKA
OSSG
OTK
–
–
ustawa z 25 lutego 1964 r. – Kodeks rodzinny i opiekuńczy (Dz.U. Nr 9,
poz. 59 ze zm.)
ustawa z 15 września 2000 r. – Kodeks spółek handlowych (Dz.U. Nr 94,
poz. 1037 ze zm.)
rozporządzenie Prezydenta Rzeczypospolitej z 27 października 1933 r. –
Kodeks zobowiązań (Dz.U. Nr 82, poz. 598 ze zm.) – nie obowiązuje
Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej (Dz.U. Nr 78, poz. 483 ze sprost. i zm.)
„Kwartalnik Prawa Prywatnego”
„Krakowskie Studia Prawnicze”
system informacji prawnej Wydawnictwa Wolters Kluwer
–
–
–
–
– Serwis Prawniczy LexisNexis
–
– niemiecki kodeks handlowy
„Monitor Prawniczy”
– Orzecznictwo Sądów Administracyjnych i Sądu Najwyższego
– Orzecznictwo Sądu Najwyższego. Izba Cywilna
–
Orzecznictwo Sądu Najwyższego Izby Cywilnej, Pracy i Ubezpieczeń Spo-
łecznych
„Orzecznictwo Sądów Polskich”
–
– Orzecznictwo Sądów Polskich i Komisji Arbitrażowych
– Orzecznictwo Sądów w Sprawach Gospodarczych
–
Orzecznictwo Trybunału Konstytucyjnego
13
Wykaz skrótów
p.w.p.
Pal.
PiP
PPH
pr. aut.
pr. bud.
pr. spółdz.
pr. up. i napr.
Prok. i Pr.
PS
PUG
Rej.
RPEiS
SA
StPO
szwajc. pr. zob.
TPP
u.g.g.
u.g.n.
u.k.w.h.
u.o.b.d.
u.sz.z.s.k.
u.z.r. i r.z.
WoBindG
Wok.
–
–
–
–
–
–
–
–
–
–
–
–
–
–
–
ustawa z 30 czerwca 2000 r. – Prawo własności przemysłowej (tekst jedn.
Dz.U. z 2003 r. Nr 119, poz. 1117 ze zm.)
„Palestra”
„Państwo i Prawo”
„Przegląd Prawa Handlowego”
ustawa z 4 lutego 1994 r. o prawie autorskim i prawach pokrewnych (tekst
jedn. Dz.U. z 2006 r. Nr 90, poz. 631 ze zm.)
ustawa z 7 lipca 1994 r. – Prawo budowlane (tekst jedn. Dz.U. z 2010 r.
Nr 243, poz. 1623 ze zm.)
ustawa z 16 września 1982 r. – Prawo spółdzielcze (tekst jedn. Dz.U.
z 2003 r. Nr 188, poz. 1848 ze zm.)
ustawa z 28 lutego 2009 r. – Prawo upadłościowe i naprawcze (tekst jedn.
Dz.U. z 2009 r. Nr 175, poz. 1361 ze zm.)
„Prokuratura i Prawo”
„Przegląd Sądowy”
„Przegląd Ustawodawstwa Gospodarczego”
„Rejent”
„Ruch Prawniczy, Ekonomiczny i Socjologiczny”
–
–
–
–
–
– Sąd Apelacyjny
– niemiecki kodeks postępowania karnego
–
–
–
szwajcarskie prawo zobowiązań
„Transformacje Prawa Prywatnego”
ustawa z 29 kwietnia 1985 r. o gospodarce gruntami i wywłaszczaniu nie-
ruchomości (tekst jedn. Dz.U. z 1991 r. Nr 30, poz. 127 ze zm.) – nie obo-
wiązuje
ustawa z 21 sierpnia 1997 r. o gospodarce nieruchomościami (tekst jedn.
Dz.U. z 2010 r. Nr 102, poz. 651 ze zm.)
ustawa z 6 lipca 1982 r. o księgach wieczystych i hipotece (tekst jedn. Dz.U.
z 2001 r. Nr 124, poz. 1361 ze zm.)
ustawa z 27 lipca 2001 r. o ochronie baz danych (Dz.U. Nr 128, poz. 1402
ze zm.)
ustawa z 27 lipca 2002 r. o szczególnych zasadach sprzedaży konsumenc-
kiej oraz o zmianie Kodeksu cywilnego (Dz.U. Nr 141, poz. 1176 ze zm.)
(ustawa powoływana także jako ustawa o szczególnych warunkach sprze-
daży konsumenckiej)
ustawa z 6 grudnia 1996 r. o zastawie rejestrowym i rejestrze zastawów
(tekst jedn. Dz.U. z 2009 r. Nr 67, poz. 569 ze zm.)
niemiecka ustawa o najmie lokali socjalnych: Gesetz zur Sicherung
der Zweckbestimmung von Sozialwohnungen (Wohnungsbindungsgesetz)
„Wokanda”
Wprowadzenie
Przedmiotem książki jest analiza rękojmi za wady prawne przy sprzedaży rzeczy.
Temat jest interesujący z kilku powodów.
Po pierwsze, obecnie w zasadzie nie wiadomo, za co sprzedawca odpowiada na pod-
stawie rękojmi. Z jednej strony dynamiczny rozwój stosunków prawnych, a z drugiej
wprowadzenie nowych regulacji rękojmi w innych systemach prawnych spowodo-
wały, że także w polskiej literaturze i orzecznictwie zakres okoliczności objętych rękoj-
mią jest różnie ujmowany. Brak przy tym wyraźnego rozgraniczenia okoliczności,
które powodują odpowiedzialność z tytułu rękojmi za wady prawne, i okoliczności,
za które sprzedawca odpowiada w inny sposób, w szczególności na podstawie prze-
pisów o niewykonaniu i nienależytym wykonaniu zobowiązania. Rękojmia, będąca
odrębnie uregulowaną instytucją prawną, stanowi sankcję za niewykonanie lub nie-
należyte wykonanie zobowiązania przez sprzedawcę, a jednocześnie odpowiedzial-
ność ta jest oparta na innych zasadach niż wynikające z art. 471 i n. k.c.; w szczegól-
ności odpowiedzialność ta jest niezależna od winy i wiedzy sprzedawcy o wadzie.
Powstaje pytanie o konsekwencje wynikające z takiej odrębnej regulacji, w tym o do-
puszczalny zakres okoliczności objętych rękojmią oraz o zbieg z przepisami o niewy-
konaniu i nienależytym wykonaniu zobowiązania.
Po drugie, w Polsce prowadzone są prace nad projektem nowego Kodeksu cywil-
nego. Niektóre z zaproponowanych rozwiązań eliminują z obszaru prawa zobowią-
zań rękojmię jako odrębną instytucję prawa. Powoduje to pytanie, czy rękojmia za
wady prawne jest potrzebna w polskim systemie prawnym, a jeżeli tak, to jak nale-
żałoby zmienić obowiązujące uregulowanie, aby stała się ona bardziej funkcjo-
nalna, a z drugiej strony, aby nie wiązała się z nadmiernym ryzykiem odpowie-
dzialności po stronie sprzedawcy?
Próbując odnieść się do pierwszego ze wspomnianych zagadnień, należy stwier-
dzić, że ustalenie przypadków objętych rękojmią za wady prawne przy sprzedaży
rzeczy wymaga uprzedniego rozstrzygnięcia dwóch zagadnień.
Najpierw trzeba określić, jakiego rodzaju ograniczenia treści lub wykonywania
własności mogą stanowić wadę prawną. Kwestia ta jest ściśle związana z wykład-
nią art. 556 § 2 k.c. Ogólnie rzecz ujmując, można wskazać trzy koncepcje doty-
15
Wprowadzenie
czące przedmiotu odpowiedzialności z tytułu rękojmi za wady prawne. Każda
z nich wiąże się z innym zakresem okoliczności objętych tą odpowiedzialnością.
Można przyjąć, że rękojmia obejmuje wyłącznie przypadki, gdy rzecz sprzedana
stanowi własność osoby trzeciej albo jest obciążona użytkowaniem wieczystym,
ograniczonym prawem rzeczowym lub prawem obligacyjnym skutecznym wzglę-
dem nabywcy rzeczy albo prawem własności intelektualnej. Chodzi tu o odpowie-
dzialność za tzw. nieprzeniesienie pełnej prawnej kompetencji w stosunku do rze-
czy, a więc o sytuację, w której osobie trzeciej przysługuje prawo, którego treść
pokrywa się częściowo z treścią prawa własności, a przez to ogranicza to ostatnie.
Innymi słowy, osoba trzecia ma swoją własną kompetencję w stosunku do rzeczy,
która ogranicza kompetencję nabywcy i może mu być skutecznie przeciwstawiona.
Konstrukcja ta jest najbliższa wykładni literalnej i systemowej art. 556 § 2 k.c.,
opierającej się na przyporządkowaniu pojęcia obciążenia rzeczy do kategorii czyn-
ności rozporządzających (art. 57 § 1 k.c.).
Według drugiej koncepcji rękojmia obejmuje przypadki, gdy rzecz sprzedana sta-
nowi własność osoby trzeciej albo jest obciążona prawem osoby trzeciej, w tym
przypadki, gdy osobie trzeciej przysługuje uprawnienie prawokształtujące lub
roszczenie, którego wykonanie prowadzi do pozbawienia lub ograniczenia własno-
ści kupującego, jak również sytuacje, gdy rzecz podlega normom prawnym, któ-
rych zastosowanie w drodze indywidualnie adresowanej czynności właściwego
organu powoduje taki skutek. Chodzi tu o objęcie rękojmią wszelkich przypadków
nabycia własności bez tzw. trwałości prawnej, gdy kupujący utracił własność rze-
czy po jej nabyciu, ale podstawy umożliwiające to istniały już w chwili miarodajnej
dla ustalenia istnienia wady prawnej. W świetle tej koncepcji wadą prawną mogą
być nie tylko prawa, które stanowią „wycinek” własności przeniesionej na kupują-
cego, ale wszelkie prawa rzeczowe i obligacyjne, które ograniczają zarówno treść,
jak i wykonywanie prawa własności, w tym takie, które mogą doprowadzić do po-
zbawienia lub ograniczenia własności kupującego w przyszłości. W drodze analo-
gii rękojmią mogą być objęte również przypadki, gdy pozbawienie lub ograniczenie
własności kupującego nie jest skutkiem wykonywania prawa przez osobę trzecią,
ale wynika z czynności właściwych organów. Przyjęcie takiej koncepcji odpowie-
dzialności za rękojmię można uzasadnić przede wszystkim historycznym rozwojem
tej instytucji oraz potrzebą dostosowania jej funkcji do dynamicznego rozwoju
prawa. Ewolucja odpowiedzialności z tytułu rękojmi za wady prawne w większości
systemów prowadziła od odpowiedzialności za ewikcję rozumianą jako rzeczywi-
ste pozbawienie kupującego rzeczy, przez objęcie tą odpowiedzialnością przypad-
ków samego tylko istnienia prawa, obciążającego rzecz z jednej strony, a z drugiej
– przez taką wykładnię przepisów o ewikcji, która samo podniesienie roszczenia
w stosunku do nabywcy traktuje jako przypadek ewikcji całkowitej lub częściowej,
w zależności od treści tego roszczenia. Objęcie rękojmią przypadków uprawnień
16
Wprowadzenie
prawokształtujących i roszczeń, których wykonanie prowadzi do pozbawienia lub
ograniczenia własności kupującego, uzasadnione jest wykładnią funkcjonalną
art. 556 § 2 k.c. Objęcie rękojmią przypadków, gdy rzecz podlega określonej normie
prawnej, której zastosowanie w drodze indywidualnie adresowanej decyzji powo-
duje pozbawienie lub ograniczenie własności kupującego, jest wynikiem zastoso-
wania w tych przypadkach art. 556 § 2 per analogiam k.c.
W myśl trzeciej koncepcji, rękojmia jest odpowiedzialnością za niezgodność rzeczy
z umową i obejmuje nie tylko prawa osoby trzeciej w stosunku do rzeczy, ale także
zobowiązania, które z mocy prawa przechodzą na nabywcę rzeczy, mimo że nie
stanowią prawa obciążającego rzecz w rozumieniu jednej z dwóch poprzednio
przedstawionych koncepcji.
Następnie należy się zastanowić, jaka jest chwila miarodajna dla ustalenia istnienia
wady prawnej. Kwestia ta jest związana z celem rękojmi. Ogólnie rzecz ujmując,
celem tym jest ochrona kupującego. Ochrona ta jest realizowana przez zapewnie-
nie nabycia przez kupującego rzeczy w stanie wolnym od wad prawnych, co ma
z kolei służyć zapewnieniu ekwiwalentności świadczeń po obydwu stronach umowy
sprzedaży. W takim wypadku rozsądne wydaje się przyjęcie, że, co do zasady,
chwilą miarodajną dla ustalenia istnienia wady prawnej powinna być chwila speł-
nienia świadczenia, to jest moment przeniesienia własności, a jeżeli nie doszło do
przejścia własności – to chwila, w której w normalnym toku zdarzeń powinno ono
nastąpić. Oznacza to, że wady powstałe po zawarciu umowy, a przed przeniesie-
niem własności, bądź przed nastąpieniem chwili, w której powinno nastąpić przej-
ście własności, powinny być objęte odpowiedzialnością z tytułu rękojmi. Taki po-
gląd może spotkać się z zarzutem, że ochrona kupującego jest posunięta zbyt
daleko kosztem sprzedawcy. Można by przecież przyjąć, że za wady powstałe po
zawarciu umowy (lub zindywidualizowaniu rzeczy – przy sprzedaży rzeczy przy-
szłych i oznaczonych co do gatunku) zbywca odpowiada na zasadzie winy, to jest
według przepisów art. 471 i n. k.c. Taki argument jest rozsądny, jednak to samo
można by powiedzieć o odpowiedzialności za wady istniejące w momencie zawar-
cia umowy (zindywidualizowania rzeczy), a jednak ustawodawca zdecydował się
na wprowadzenie odrębnego reżimu odpowiedzialności za wady, w którym odpo-
wiedzialność sprzedawcy nie jest uzależniona od jego winy, przy czym ustawo-
dawca nie przesądził, jaka chwila jest miarodajna dla ustalenia tej odpowiedzialno-
ści. Po zawarciu umowy zobowiązującej do przeniesienia własności albo umowy
przedwstępnej sprzedaży, a przed przeniesieniem własności – jeżeli nastąpią oko-
liczności mogące prowadzić do pozbawienia lub ograniczenia własności kupują-
cego, niezależne od sprzedawcy, a nie stanowiące przypadku siły wyższej – sprze-
dawcy nie przysługują środki prawne zmierzające do uchylenia się od zawarcia
umowy przenoszącej własność (albo przyrzeczonej) w celu uniknięcia odpowie-
dzialności z tytułu rękojmi. Jeżeli sprzedawca ma odpowiadać za wystąpienie ta-
17
Wprowadzenie
kich okoliczności na podstawie rękojmi, to oznacza to znacznie większe ryzyko po
jego stronie, niż w przypadku przyjęcia, że chwilą miarodajną dla ustalenia istnie-
nia wady prawnej jest chwila zawarcia umowy, a za ewentualne wadliwości prze-
noszonego tytułu powstałe później odpowiada on na innej podstawie, w szczegól-
ności na zasadach określonych w art. 471 i n. k.c.
Także kupujący znajduje się w niekorzystnej sytuacji w przypadku, gdy po zawar-
ciu umowy zobowiązującej do przeniesienia własności albo umowy przedwstępnej
sprzedaży nastąpią okoliczności powodujące wadę prawną rzeczy sprzedanej.
Trzeba silnych argumentów, aby przyjąć, że wystąpienie takich okoliczności jest
objęte ryzykiem kupującego. Moim zdaniem nie ma tu miejsca na ryzyko kupują-
cego, chyba że strony postanowiły inaczej. W takiej sytuacji należy kupującemu
przyznać prawo odmowy przyjęcia świadczenia i odstąpienia od zawarcia umowy
przenoszącej własność bądź umowy przyrzeczonej na podstawie przepisów o rę-
kojmi w oparciu o wnioskowanie a maiori ad minus. To oznacza, że sprzedawca
odpowiada na zasadzie rękojmi nie tylko za wady istniejące w chwili zawarcia
umowy zobowiązującej do przeniesienia własności (albo umowy przedwstępnej
sprzedaży, albo umowy sprzedaży z zastrzeżeniem prawa własności), ale przede
wszystkim za wady istniejące w chwili przeniesienia własności albo w chwili,
w której powinno nastąpić przejście własności.
W zakresie drugiego ze wspomnianych zagadnień, to jest celowości utrzymania od-
rębnej regulacji z tytułu rękojmi za wady rzeczy, należy powiedzieć, że znaczenie
rękojmi jest nie do przecenienia. Warunkiem zapewnienia w ten sposób skutecznej
ochrony kupującego jest wyeliminowanie wszelkich wątpliwości, które mogą mieć
wpływ na skuteczne wykorzystanie tego instrumentu ochrony prawnej. O wskaza-
nych zmianach w ustawodawstwie piszę w rozdziale ostatnim, poświęconym pro-
ponowanym zmianom w ustawodawstwie.
W niniejszej pracy podejmuję zagadnienia dotyczące rękojmi za wady prawne przy
sprzedaży rzeczy. Instytucja ta, w odniesieniu do sprzedaży praw, wykazuje wiele
odrębności i z tego powodu zasadnym wydaje się uporządkowanie w pierwszej ko-
lejności zagadnień dotyczących rękojmi przy sprzedaży rzeczy i systemowe przed-
stawienie tej instytucji. Rękojmia za wady prawne przy sprzedaży praw wydaje się
być tematem na odrębne opracowanie1.
W Polsce obowiązują obecnie dwie, a według niektórych autorów nawet trzy, regu-
lacje znajdujące zastosowanie do wad prawnych przy sprzedaży rzeczy.
Po pierwsze, kwestie te normuje Kodeks cywilny (art. 556 § 2 i n. k.c.). Regulacja
ta znajduje zastosowanie do wszystkich umów sprzedaży, dla których właściwe jest
prawo polskie, z wyjątkiem umów sprzedaży międzynarodowej. Te ostatnie podle-
Zagadnienia te zostały częściowo podjęte w odrębnie opublikowanym artykule; M. Podrecka, Odpo
1
wiedzialność sprzedawcy za istnienie prawa, KPP 2011, nr 3.
18
Wprowadzenie
gają regulacji odpowiedzialności za wady prawne zawartej w konwencji Narodów
Zjednoczonych o międzynarodowej sprzedaży towarów. W zakresie nieunormowa-
nym w konwencji stosuje się przepisy Kodeksu cywilnego, o ile prawo polskie jest
prawem właściwym dla umowy.
Po drugie, umowy sprzedaży w obrocie konsumenckim poddane są przepisom
ustawy z 27 lipca 2002 r. o szczególnych warunkach sprzedaży konsumenckiej
oraz o zmianie Kodeksu cywilnego2. W literaturze wyrażane są wątpliwości co do
tego, czy regulacja zawarta w tej ustawie jest kompleksowa, w szczególności czy
obejmuje ona odpowiedzialność za wady prawne towaru konsumpcyjnego. W pracy
tej prezentuję stanowisko, według którego w takim przypadku stosuje się przepisy
Kodeksu cywilnego o rękojmi za wady prawne, a nie przepisy ustawy.
Problematyka odpowiedzialności za wady prawne na gruncie konwencji wiedeń-
skiej nie jest przedmiotem niniejszej książki. W niektórych jej fragmentach odwo-
łuję się do poglądów wyrażanych w odniesieniu do rękojmi przy sprzedaży między-
narodowej w celach porównawczych.
Książka poświęcona jest rękojmi za wady prawne przy sprzedaży rzeczy w prawie
polskim. Nie stanowi opracowania o charakterze prawnoporównawczym. W niektó-
rych jej fragmentach odwołuję się do przepisów i poglądów wyrażanych w innych
systemach prawnych, w celu pokazania możliwych rozwiązań danego zagadnienia
i implikacji związanych z przyjęciem takich rozwiązań. W szczególności dużo miej-
sca poświęcam przedstawieniu niektórych zagadnień w prawie niemieckim, a to
z uwagi na ich podobieństwo do problemów wymagających odniesienia się na grun-
cie prawa polskiego, jak również dostępność bogatej literatury przedmiotu.
Przygotowując się do pisania tej pracy starałam się uzyskać dostęp do wiodących
w danych krajach publikacji w zakresie literatury przedmiotu. Przedstawiane po-
glądy wynikają z lektury zwykle dwóch lub trzech źródeł dotyczących danego sys-
temu prawa. W większości przypadków opieram się na własnym tłumaczeniu prze-
pisów prawnych oraz poglądów wyrażanych w innych krajach. Przytaczane poglądy
stanowią głównie cytaty zaczerpnięte z tłumaczonych dzieł. Odwołania te nie mają
charakteru kompleksowego. Nie powinny być również traktowane jako przedsta-
wienie najbardziej aktualnych poglądów na określone zagadnienie. W dobie panu-
jącej, zwłaszcza w Europie, ogólnej tendencji do modernizowania prawa zobowią-
zań zarówno przedstawiane regulacje prawne, jak i oparte na nich poglądy mogły
ulec zmianie przed publikacją książki. Z przedstawionych powyżej powodów prze-
pisy i poglądy dotyczące obcych systemów prawnych mają jedynie stanowić tło dla
analizy poszczególnych rozwiązań dotyczących rękojmi za wady prawne przy
sprzedaży rzeczy na gruncie prawa polskiego.
Zapraszam do lektury.
2
Dz.U. Nr 141, poz. 1176 ze zm.
19
Rozdział I
założenia odpowiedzialności z tytułu
rękojmi za wady prawne rzeczy sprzedanej
1. Wzajemny charakter umowy sprzedaży.
Cel rękojmi za wady prawne
W rozważaniach na temat rękojmi za wady prawne nie sposób pominąć celu tej
odpowiedzialności jako czynnika determinującego przyjęcie określonych założeń
i przedmiotu rękojmi. Ogólnie rzecz ujmując, celem tym jest ochrona kupującego.
Jest ona realizowana przez zapewnienie nabycia przez kupującego rzeczy w stanie
wolnym od wad, co ma z kolei służyć zapewnieniu ekwiwalentności świadczeń
obydwu stron umowy sprzedaży1. Uzasadnieniem omawianej koncepcji odpowie-
dzialności jest istota umów wzajemnych, w których występuje (oceniana subiek-
tywnie) ekwiwalentność świadczeń stron. Ujawnienie się wad po wydaniu przed-
miotu sprzedaży prowadzi do zburzenia pierwotnej równowagi świadczeń, a celem
rękojmi jest przywrócenie tej równowagi (w takim zakresie, w jakim jest to moż-
liwe) lub zlikwidowanie stosunku umownego2. W literaturze uzasadniano odpo-
wiedzialność z tytułu rękojmi naturą umowy wzajemnej, czyli takiej, która każdej
stronie zapewnia odpowiednik jej świadczenia, jak również ochroną uzasadnio-
Można by się zastanawiać, czy tak samo należy ujmować cel rękojmi za wady prawne przy sprzedaży
1
praw, w szczególności w przypadku sprzedaży prawa, które nie istnieje (art. 556 § 2 in fine k.c.). W ta-
kim wypadku kupujący może skorzystać z określonych uprawnień, ale trudno byłoby zgodzić się z po-
glądem, że wykonanie tych uprawnień ma zapewnić ekwiwalentność świadczeń. Wydaje się, że w przy-
padku sprzedaży prawa, które nie istnieje, ochrona kupującego realizowana jest przede wszystkim
przez zapewnienie mu należytego odszkodowania i ułatwienie jego dochodzenia. W przeciwnym razie
znajdowałyby zastosowanie przepisy o pierwotnej lub następczej niemożliwości świadczenia; zob.
M. Podrecka, Odpowiedzialność sprzedawcy za istnienie prawa, KPP 2011, nr 3.
A. Brzozowski, w: K. Pietrzykowski (red.), Kodeks cywilny. Komentarz do art. 450–1088, t. II, Warsza-
2
wa 2005, s. 244. Wydaje się, że w przypadku wad prawnych należy mówić o ujawnieniu się wad po
zawarciu umowy lub po przejściu własności.
21
I. Założenia odpowiedzialności z tytułu rękojmi za wady prawne rzeczy sprzedanej
nego zaufania kupującego co do właściwości świadczenia, w zamian za które przy-
rzekło się swoje świadczenie3.
Z takiego ujęcia celu rękojmi mogą wynikać idące dalej konsekwencje. Będą się one
przejawiać głównie w określeniu zasady odpowiedzialności i związanych z tym
okoliczności zwalniających od odpowiedzialności. Według niektórych autorów za-
łożenie, że funkcją rękojmi jest przywrócenie ekwiwalentności świadczeń powo-
duje, iż nie tylko nie może ona zależeć od winy dłużnika, ale także nie może być
wyłączona ze względu na siłę wyższą, która stanowi bezwzględne ograniczenie od-
powiedzialności odszkodowawczej. W tej materii możliwe jest również stanowisko,
w świetle którego rękojmia jest oparta na zasadzie ryzyka i dopuszczalne jest zwol-
nienie się od tej odpowiedzialności z powodu okoliczności, które stanowią granicę
odpowiedzialności opartej na zasadzie ryzyka. Nie stoi temu na przeszkodzie cel
rękojmi, ponieważ zarówno uprawnienia kupującego, służące realizacji tego celu,
jak i przesłanki odpowiedzialności sprzedawcy, w tym okoliczności zwalniające od
tej odpowiedzialności, są elementem pewnej całości, na którą należy patrzeć rów-
nież przez pryzmat podziału ryzyka świadczenia. Zachowanie równowagi w tym
zakresie jest nadrzędne i nie można nadmiernie obciążać odpowiedzialnością
sprzedawcy, powołując się na cel rękojmi.
Cel rękojmi ma znaczenie dla właściwego określenia chwili miarodajnej do ustale-
nia istnienia wady prawnej. Skoro celem tym jest zapewnienie ekwiwalentności
świadczeń, to sprzedawca powinien odpowiadać na podstawie rękojmi nie tylko za
wady istniejące w chwili zawarcia umowy, ale przede wszystkim za wady istniejące
w chwili spełnienia świadczenia, to jest w chwili przeniesienia własności, a jeżeli
nie doszło do przejścia własności, to w chwili, w której w normalnym toku zdarzeń
powinno ono nastąpić, a więc także za wady powstałe po zawarciu umowy.
Kolejną konsekwencją przyjęcia, że celem rękojmi jest doprowadzenie do ekwiwa-
lentności świadczeń jest to, że w takim zakresie, w jakim wykonanie uprawnień
z rękojmi realizuje ten cel, należy takie wykonanie uprawnień postrzegać w katego-
riach otrzymania należnego świadczenia przez kupującego, a nie odpowiedzialności
sprzedawcy. Ma to znaczenie przede wszystkim dla wykładni postanowień umowy
o ograniczeniu odpowiedzialności sprzedawcy z tytułu rękojmi za wady prawne.
Cel rękojmi nie stoi na przeszkodzie rozszerzaniu odpowiedzialności na okoliczno-
ści, które w świetle art. 556 § 2 k.c. nie stanowią wady prawnej. Takie rozszerzenie
odpowiedzialności oznacza w istocie przyjęcie przez strony reżimu rękojmi za wady
prawne do innych wskazanych w umowie wypadków niezgodności świadczenia
z umową, jeżeli ta niezgodność ma naturę prawną. W takiej sytuacji przepisy o rę-
kojmi za wady prawne należy stosować odpowiednio.
Więcej na temat poglądów ukształtowanych na gruncie Kodeksu zobowiązań zob. A. Falkowska, Od
3
powiedzialność sprzedawcy z tytułu rękojmi za wady fizyczne rzeczy, Warszawa 2010, s. 125 i n.
22
2. Zasada ryzyka
Realizacja celu musi być zapewniona przez określone środki. W obszarze rękojmi
środkami tymi są przede wszystkim uprawnienia kupującego na wypadek świad-
czenia rzeczy z wadą prawną. Taki charakter niewątpliwie ma żądanie obniżenia
ceny. Nieco inaczej sytuacja wygląda w przypadku prawa odstąpienia od umowy
z powodu wady. Prima facie trudno argumentować, aby czynność, której skutkiem
jest rozwiązanie umowy, miała na celu zapewnienie ekwiwalentności świadczeń
stron. Zważywszy jednak na to, że prawo odstąpienia nie przysługuje kupującemu,
jeżeli wada jest nieistotna, można powiedzieć, że stosuje się je tylko w tych przy-
padkach, w których osiągnięcie celu w postaci ekwiwalentności świadczeń nie jest
możliwe. W takiej sytuacji ochrona kupującego realizowana jest przede wszystkim
przez zapewnienie mu należytego odszkodowania i ułatwienie jego dochodzenia.
Do środków służących realizacji celu rękojmi należy zaliczyć również uprawnienie
sprzedawcy do ponownego zaoferowania należytego świadczenia, na przykład
przez usunięcie wady (usunięcie istniejącego obciążenia rzeczy). Uprawnienie to
wynika z właściwej prawu polskiemu tendencji do utrzymania stosunku zobowią-
zaniowego, zamiast zastąpienia roszczenia pierwotnego o spełnienie świadczenia
roszczeniami wtórnymi o odszkodowanie. Kupujący może odmówić przyjęcia po-
nownie zaoferowanego niewadliwego świadczenia tylko wówczas, gdy świadcze-
nie utraciło dla niego znaczenie całkowicie lub w przeważającym stopniu.
Z celu rękojmi wynika również to, że kupujący powinien mieć możliwość korzysta-
nia z uprawnień na podstawie rękojmi tak długo, aż otrzymane przez niego świad-
czenie nie uzyska poziomu ekwiwalentności z tym, co sam świadczył – z zastrzeże-
niem, że osiągnięciu tego celu mogą stanąć na przeszkodzie wyłącznie okoliczności
wyłączające rękojmię lub zwalniające od tej odpowiedzialności. Oznacza to, że nie
można wprowadzać innych ograniczeń korzystania z uprawnień na podstawie rę-
kojmi. W szczególności dyskusyjny jest pogląd o tzw. jednokrotności wykonania
uprawnień na podstawie rękojmi, jak również stanowisko, w świetle którego ter-
min rękojmi nie biegnie od nowa w przypadku, gdy przedmiot świadczenia po-
mimo usuwania wady nadal jest wadliwy.
Wspomniane zagadnienia związane z celem rękojmi za wady prawne omówiono
w poszczególnych rozdziałach pracy.
2. zasada ryzyka
Rękojmia jest instytucją funkcjonującą w ramach odpowiedzialności kontrakto-
wej. Odpowiedzialność za niewykonanie lub nienależyte wykonanie umowy jest
oparta na zasadzie winy, ale w reżimie kontraktowym występuje również zasada
ryzyka. Tak jest ukształtowana m.in. odpowiedzialność z tytułu rękojmi za wady
rzeczy. Istota odpowiedzialności za sam skutek ukształtowanej na zasadzie ry-
zyka polega na tym, że powstaje ona bez obowiązku udowodnienia winy osobie
23
I. Założenia odpowiedzialności z tytułu rękojmi za wady prawne rzeczy sprzedanej
odpowiedzialnej za szkodę, a dowód braku winy przeprowadzony przez tę osobę
nie zwalnia jej od odpowiedzialności. Liczne przepisy dopuszczają natomiast
ekscepcję egzoneracyjną, polegającą na przeprowadzeniu dowodu określonych
okoliczności uchylających odpowiedzialność pozwanego. Nie da się sformuło-
wać jednej ogólnej reguły w tym względzie, np. tej treści, że granicą działania
zasady odpowiedzialności ukształtowanej na zasadzie ryzyka są okoliczności
wymienione w art. 435 k.c. Jeżeli przepis nakłada odpowiedzialność za powstałą
szkodę w oderwaniu od przesłanki winy i nie przewiduje żadnych okoliczności
egzoneracyjnych, mamy do czynienia z odpowiedzialnością określaną jako abso-
lutna; według niektórych autorów należy tu m.in. odpowiedzialność za szkodę
w granicach interesu ujemnego przewidziana w przepisach o rękojmi (art. 566
§ 1 zd. 2, art. 574 zd. 2 k.c.)4. W. Katner uważa, że odpowiedzialność z tytułu
rękojmi nie polega na zasadzie ryzyka, ale w całości jest odpowiedzialnością
obiektywną (absolutną) w tym sensie, że jest oderwana nie tylko od winy, ale
także od wiedzy sprzedawcy. Po stronie sprzedawcy nie ma ryzyka wystąpienia
wad, tylko odpowiedzialność za ich wystąpienie5. Podobnie W. Kocot uważa, że
odpowiedzialność z tytułu rękojmi ma co prawda charakter bezwzględny, ale
opiera się nie na wzajemnym ryzyku kontraktowym obu stron, lecz na zasadzie
ryzyka samego sprzedawcy, gdyż powstaje wyłącznie na skutek istnienia wady
przedmiotu sprzedaży6. Według A. Brzozowskiego rękojmia jest odpowiedzial-
nością o charakterze absolutnym, co oznacza, że jest ona niezależna od winy
sprzedawcy czy
Pobierz darmowy fragment (pdf)