Cyfroteka.pl

klikaj i czytaj online

Cyfro
Czytomierz
00273 004808 20650984 na godz. na dobę w sumie
wyszukaj dokładnie | pobierz wtyczkę
Restrukturyzacja samodzielnych publicznych zakładów opieki zdrowotnej. Współczesne wyzwania, procedury i narzędzia - ebook/pdf
Restrukturyzacja samodzielnych publicznych zakładów opieki zdrowotnej. Współczesne wyzwania, procedury i narzędzia - ebook/pdf
Autor: Liczba stron:
Wydawca: Wolters Kluwer Język publikacji: polski
ISBN: 978-83-264-5439-4 Data wydania:
Lektor:
Kategoria: ebooki >> biznes >> zarządzanie i marketing
Porównaj ceny (książka, ebook, audiobook).
Czytaj online.
Komentuj
Prezentowana publikacja dostarcza użytecznych wskazówek i narzędzi niezbędnych w procesie przekształcania samodzielnych publicznych zakładów opieki zdrowotnej w spółki kapitałowe zgodnie z zapisami ustawy o działalności leczniczej.

W opracowaniu ukazano zakres i dynamikę zmian w sektorach ochrony zdrowia w ujęciu globalnym. Na podstawie wybranych międzynarodowych doświadczeń omówiono narzędzia rekomendowane we wprowadzaniu mechanizmów rynkowych do systemów ochrony zdrowia oraz w korporatyzacji zakładów opieki zdrowotnej. W pracy przedstawiono model zmiany organizacyjnej autorstwa Burke'a i Litwina, który może być zastosowany w procesie przekształceń spzoz. Opisano również podstawowe zasady kreowania szpitala XXI wieku, czyli organizacji zdolnej do rozwoju w coraz bardziej konkurencyjnym i dynamicznym otoczeniu.

Adresaci:
 Adresatami książki są kierujący samodzielnymi publicznymi zakładami opieki zdrowotnej oraz władze samorządowe powiatów i województw - podmioty, które maja za zadanie przekształcić zadłużone samodzielne publiczne zakłady opieki zdrowotnej w spółki kapitałowe. Publikacja będzie również pomocna studentom zarządzania, ekonomii i zdrowia publicznego, a także słuchaczom studiów podyplomowych z zakresu zarządzania w ochronie zdrowia.

Znajdź podobne książki Ostatnio czytane w tej kategorii

Darmowy fragment publikacji:

RESTRUKTURYZACJA SAMODZIELNYCH PUBLICZNYCH ZAKŁADÓW OPIEKI ZDROWOTNEJ WSPÓŁCZESNE WYZWANIA, PROCEDURY I NARZĘDZIA Jacek Klich Warszawa 2013 Stan prawny na 1 października 2012 r. Wydawca Izabella Małecka Redaktor prowadzący Joanna Maź Redakcja, korekta i łamanie www.wydawnictwojak.pl Projekt grafi czny okładki i stron tytułowych Maciej Sadowski © Copyright by Wolters Kluwer Polska SA, 2013 ISBN: 978-83-264-4177-6 Wydane przez: Wolters Kluwer Polska SA Redakcja Książek 01-231 Warszawa, ul. Płocka 5a tel. 22 535 82 00, fax 22 535 81 35 e-mail: ksiazki@wolterskluwer.pl www.wolterskluwer.pl księgarnia internetowa www.profinfo.pl SPIS TREŚCI Wprowadzenie ................................................................................................. 9 Rozdział 1. Determinanty zmian organizacyjnych w zakładach opieki zdrowotnej w drugim dziesięcioleciu XXI wieku ....................................... 15 1.1. Globalizacja a zdrowie i sektor ochrony zdrowia ............................. 16 1.2. Pojęcie globalizacji ............................................................................... 17 1.3. Globalizacja a zdrowie ......................................................................... 18 1.4. Kierunki oddziaływania globalizacji na zdrowie ................................ 19 1.5. Strona popytowa wpływu globalizacji na zdrowie ............................. 21 1.6. Strona podażowa wpływu globalizacji na zdrowie ............................ 36 1.7. Inicjatywy WHO ................................................................................... 66 1.8. Wyzwania stojące przed narodowymi systemami ochrony zdrowia .................................................................................................. 67 Podsumowanie ............................................................................................. 70 Bibliografia .................................................................................................. 72 Akty prawne ................................................................................................. 80 Rozdział 2. Podejmowane działania reformatorskie w systemach ochrony zdrowia ............................................................................................... 81 2.1. Presja na wprowadzanie reform w systemach ochrony zdrowia ...... 81 2.2. Wpływy Banku Światowego na reformy ochrony zdrowia ............... 82 2.3. Skala wysiłków reformatorskich ......................................................... 84 2.4. Przyczyny reform .................................................................................. 86 2.5. Kierunki reform ................................................................................... 87 2.6. Trzy dominujące kierunki zmian w systemach ochrony zdrowia ..... 96 2.7. Reformy polskiego systemu ochrony zdrowia na tle doświadczeń międzynarodowych ............................................................................... 101 2.8. Reformy szpitali ................................................................................... 103 6 SPIS TREŚCI 2.9. Restrukturyzacja szpitali w Polsce ..................................................... 120 2.10. Rezultaty działań reformatorskich na świecie ................................. 134 2.11. Rezultaty działań reformatorskich w Polsce .................................... 142 2.12. Poszukując nowych rozwiązań ............................................................ 143 Podsumowanie ............................................................................................. 144 Bibliografia .................................................................................................. 146 Akty prawne ................................................................................................. 157 Rozdział 3. Zarządzanie zmianą ................................................................... 158 3.1. Zmiana organizacyjna ......................................................................... 159 3.2. Zarządzanie zmianą ............................................................................. 163 3.3. Zmiana w dużych organizacjach ......................................................... 198 3.4. Opór przeciwko zmianie ...................................................................... 203 3.5. Praca z oporem wobec zmian .............................................................. 211 3.6. Proces wprowadzania zmiany w organizacji – liderzy i ich rola w tym procesie ...................................................................................... 213 Podsumowanie .............................................................................................. 234 Bibliografia .................................................................................................. 235 Rozdział 4. Proces przekształcania samodzielnych publicznych zakładów opieki zdrowotnej w spółki kapitałowe ...................................... 245 4.1. Przyczyny przekształceń samodzielnych publicznych zakładów opieki zdrowotnej ................................................................................ 245 4.2. Procedura przekształceń samodzielnych publicznych zakładów opieki zdrowotnej w spółki kapitałowe ............................................... 246 4.3. Niektóre warunki brzegowe powodzenia procesu przekształcania samodzielnych publicznych zakładów opieki zdrowotnej w spółki kapitałowe.............................................................................................. 260 4.4. Procedura przekształceń samodzielnych publicznych zakładów opieki zdrowotnej w spółki kapitałowe – perspektywa agenta zmiany .................................................................................................... 264 4.5. Praca z oporem wobec zmiany ............................................................ 281 Podsumowanie .............................................................................................. 286 Bibliografia ................................................................................................... 287 Akty prawne ................................................................................................. 288 SPIS TREŚCI 7 Rozdział 5. Proces restrukturyzacji spółek kapitałowych ....................... 289 5.1. Diagnoza organizacji ........................................................................... 289 5.2. Proponowany proces leczenia ............................................................. 294 5.3. Narzędzia możliwe do zastosowania w procesie restrukturyzacji spółek .................................................................................................... 306 5.4. Określanie strategii i budowanie planu strategicznego spółki ......... 309 5.5. Wdrażanie planu strategicznego .......................................................... 310 Podsumowanie ............................................................................................. 312 Bibliografia .................................................................................................. 313 Akty prawne ................................................................................................. 315 Rozdział 6. W kierunku szpitala przyszłości ............................................... 316 6.1. Zmiana jako jedyny trwały element ................................................... 316 6.2. W kierunku szpitala XXI wieku ......................................................... 319 6.3. Polskie uwarunkowania ....................................................................... 335 Podsumowanie .............................................................................................. 336 Bibliografia ................................................................................................... 337 Zakończenie ..................................................................................................... 341 Spis rysunków .................................................................................................. 342 Spis tabel ........................................................................................................... 343 Aneks ................................................................................................................. 345 WPROWADZENIE Uchwalona dnia 15 kwietnia 2011 r. ustawa o działalności leczniczej (Dz. U. Nr 112, poz. 654) wprowadziła rozwiązania, które mają uczynić proces przekształcania zadłużonych samodzielnych publicznych zakła- dów opieki zdrowotnej w spółki kapitałowe prawie automatycznym. Konieczność przekształcania zadłużonych samodzielnych publicz- nych zakładów opieki zdrowotnej, którym podmiot tworzący nie pokry- je ujemnego wyniku finansowego, stanowi duże wyzwanie zarówno dla kierujących takimi zakładami menedżerów, jak i samych podmiotów tworzących. Zaistniała sytuacja stała się inspiracją do napisania tej książki, któ- rej celem jest przedstawienie procesu przekształceń samodzielnych publicznych zakładów opieki zdrowotnej (SPZOZ) w spółki z ograni- czoną odpowiedzialnością i spółki akcyjne oraz umieszczenie go w szer- szych ramach zjawisk dokonujących się na rynku zdrowia (włączając w to zmiany na poziomie globalnym), jak również wskazanie na uży- teczne podejścia i narzędzia, które mogą (i powinny) być wykorzystane w procesie przekształceń. Podstawowym przesłaniem książki jest stwierdzenie, że zmiana for- my organizacyjno-prawnej samodzielnego publicznego zakładu opieki zdrowotnej – choć ważna – jest jedynie etapem na drodze do rzeczywi- stej restrukturyzacji spółki. Opracowanie, odwołując się do doświadczeń międzynarodowych, pokazuje, że reformy narodowych systemów ochrony zdrowia muszą mieć charakter kompleksowy, to znaczy obejmować wszystkie trzy ele- menty systemu (lub podstawowe funkcje systemu ochrony zdrowia1): organizowanie i zarządzanie, udzielanie świadczeń oraz finansowanie świadczeń zdrowotnych. Planowane przekształcenia SPZOZ w spółki 1 D. Chernichovsky, Health Care Reforms in Industrialized Democracies: An Emerg- ing Paradigm, The Millbank Quarterly 1995, Vol. 73, No. 3, s. 339–372. 10 WPROWADZENIE kapitałowe w takim kontekście mają wąski wymiar, ponieważ sytuują się tylko w jednym obszarze: organizowanie i zarządzanie, a ponadto dotyczą tylko zmiany formy organizacyjno-prawnej podmiotów prowa- dzących działalność leczniczą. Spółki po ich powstaniu będą zatem musiały szybko przystąpić do budowania strategii zawierającej projekty restrukturyzacji, tak aby spółka mogła odzyskać płynność finansową oraz zdolność do rozwoju. To z kolei wymaga posiadania przez spółkę zdolności do zaprojektowa- nia i wprowadzenia zmian organizacyjnych. Drugim przesłaniem książki jest ukazanie konieczności otwarcia się zakładów opieki zdrowotnej na zmiany dokonujące się zarówno w ich otoczeniu bliższym, jak i dalszym. Są mocne podstawy, by twierdzić, że w warunkach dużych zawirowań w otoczeniu szanse na trwanie i rozwój będą miały organizacje szybko reagujące na zmiany, a zatem skłonne i zdolne do ich przeprowadzania. Akceptacja takiego podejścia impli- kuje z kolei konieczność dokonania istotnych zmian w kulturze orga- nizacyjnej zakładu opieki zdrowotnej (spółki prowadzącej działalność leczniczą) czy wręcz budowania nowej kultury organizacyjnej. To, co powyżej, kieruje nas ku trzeciemu przesłaniu książki, którym jest konieczność przekształcania nowo tworzonych spółek w organiza- cje, które będą miały cechy skutecznych współczesnych organizacji, czy- li między innymi zdolność do uczenia się. Publikacja składa się z sześciu rozdziałów. Rozdział 1. Determinanty zmian organizacyjnych w zakładach opieki zdrowotnej w drugim dziesię- cioleciu XXI wieku przedstawia wybrane czynniki z otoczenia dalsze- go podmiotów prowadzących działalność leczniczą (zakładów opieki zdrowotnej), które zmuszają je do opracowywania, a potem wdrażania projektów restrukturyzacyjnych. Rozdział ten proponuje autorskie uję- cie wpływu globalizacji na rynek zdrowia od strony popytu i podaży, prezentując wybrane kluczowe tendencje i trendy, które mogą mieć wpływ na narodowe rynki zdrowia. Sporo miejsca poświęcono nowym możliwościom tworzonym przez internet, a związanym z podażą świad- czeń i usług zdrowotnych. Na tle tych zjawisk (i wyzwań) prezentowa- ne są wpływy dwóch liczących się interesariuszy narodowych systemów ochrony zdrowia: Banku Światowego (WB) oraz Międzynarodowego Funduszu Walutowego (IMF) na kierunki reform narodowych syste- mów ochrony zdrowia. W rozdziale 2. zatytułowanym Podejmowane działania reformator- skie w systemach ochrony zdrowia zaprezentowane są kierunki refor- WPROWADZENIE 11 mowania narodowych systemów ochrony zdrowia opisywane i anali- zowane w światowej literaturze przedmiotu. Zastosowanych podejść i wykorzystanych narzędzi jest tu dużo, ale można wyróżnić trzy pod- stawowe kierunki zmian w narodowych systemach ochrony zdrowia: dążenie do poszerzania zakresu dostępu do świadczeń zdrowotnych, wprowadzanie na szeroką skalę rozwiązań racjonalizujących wydatki na zdrowie oraz poszerzanie zakresu stosowania rozwiązań i mechani- zmów rynkowych w działaniu systemów ochrony zdrowia. W tym roz- dziale szczególną uwagę poświęcono kwestii restrukturyzacji szpitali. Doświadczenia światowe w reformowaniu szpitali publicznych dają się sprowadzić do trzech kierunków: usamodzielniania szpitali, korporaty- zacji szpitali publicznych oraz zmian w sposobach organizowania pracy szpitali. Wyniki działań reformatorskich, choć intensywne i zróżnicowane, nie są satysfakcjonujące (gdyż nie likwidują podstawowego problemu, jakim jest nierównowaga między środkami na finansowanie świadczeń zdrowotnych a kosztami tych świadczeń), co sprawia, że proces refor- mowania narodowych systemów ochrony zdrowia ma charakter perma- nentny. Zatem podmioty prowadzące działalność leczniczą muszą ce- chować się skłonnością i zdolnością do projektowania i wprowadzania zmian organizacyjnych. Tej tematyce poświęcony jest rozdział 3. Zarządzanie zmianą. Za- mysłem jego powstania jest pomoc menedżerom szpitali oraz dosko- nalenie ich umiejętności w projektowaniu i wprowadzaniu zmian or- ganizacyjnych. Prezentowane są tu zatem kluczowe (podręcznikowe) elementy zmiany organizacyjnej ilustrowane przykładami pochodzący- mi z reform sektora ochrony zdrowia w różnych państwach. Zmiana organizacyjna jest przedstawiana w klasycznym ujęciu: od określenia czynników prowadzących do zmian poprzez zarządzanie zmianą (typy zmian organizacyjnych, modele zmian – w tym preferowany model Burke’a-Litwina – analiza pola wpływów Lewina, rozumienie zmian organizacyjnych w podejściu organisation development), aż do zmian w dużych organizacjach. Sporo miejsca poświęcono zagadnieniom opo- ru wobec zmian i pracy z oporem wobec zmian z odwołaniem się do specyficznych warunków systemu ochrony zdrowia oraz roli menedże- rów w planowaniu i wprowadzaniu zmiany organizacyjnej. W podej- ściu do zarządzania zmianą w sektorze ochrony zdrowia preferowane są podejścia inkrementalne oraz proaktywne, związane z organisation development czy action learning. 12 WPROWADZENIE Rozdział 4. Proces przekształcania samodzielnych publicznych za- kładów opieki zdrowotnej w spółki kapitałowe przedstawia schemat przekształceń SPZOZ ze szczególnym uwzględnieniem przekształca- nia samodzielnych publicznych zakładów opieki zdrowotnej w spółki z ograniczoną odpowiedzialnością i spółki akcyjne. Planowane do prze- prowadzenia zmiany przedstawiane są w układzie zgodnym z modelem Burke’a-Litwina i z tej właśnie perspektywy formułowane są wskazania kierowane do agentów tej zmiany. W tej części opracowania podano narzędzia możliwe do wykorzystania w procesie przekształceń SPZOZ, takie jak mapa interesariuszy oraz analiza pola wpływów Lewina. An- tycypowane są również źródła oporu przed przekształceniem SPZOZ w spółkę kapitałową i opisane sposoby zmiany tej sytuacji. W rozdziale tym wykazuje się, że samo przekształcenie SPZOZ w spółki nie roz- wiązuje najważniejszego i najbardziej aktualnego problemu, jakim jest (znów) rosnący poziom zobowiązań ogółem i zobowiązań wymagalnych SPZOZ. Wątek niezbędnych do przeprowadzenia (dalszych) zmian jest rozwinięty w rozdziale 5. Proces restrukturyzacji spółek kapitałowych. Przedstawia on – w skomprymowanej formie – podstawowe narzędzia do przeprowadzania analizy strategicznej spółek oraz kroki i procedury wykorzystywane w tym procesie. Prezentowane są te klasyczne narzę- dzia z zarządzania strategicznego, które mogą (i powinny) być stoso- wane przy analizie spółek prowadzących działalność leczniczą (PEST, analiza kluczowych czynników sukcesu), jak również cztery obszary po- tencjalnych działań restrukturyzacyjnych w spółkach, którymi są: zakres działania spółki, finanse, zatrudnienie oraz struktura organizacyjna. Ostatni, 6. rozdział zatytułowany W kierunku szpitala przyszłości stanowi próbę zdefiniowania kilku warunków powodzenia spółki pro- wadzącej działalność leczniczą na rynku ochrony zdrowia w najbliższej przyszłości. Warunki te są związane z cechami, które powinien posiadać szpital przyszłości (spółka z ograniczoną odpowiedzialnością czy spół- ka akcyjna), by móc efektywnie reagować na nowe wyzwania płynące z otoczenia politycznego, ekonomicznego, demograficznego, technolo- gicznego i społecznego, oraz radzić sobie w niepewnym otoczeniu. Cho- dzi o to, aby spółki umiały szybko pozyskiwać i przetwarzać informacje, uczyć się, tworzyć i rozpowszechniać nową wiedzę oraz nieustająco do- skonalić swoje działania. Jednym z warunków do osiągnięcia tego stanu jest głęboka zmiana istniejącej lub (nawet) zbudowanie nowej kultury organizacyjnej spółki. WPROWADZENIE 13 Książka została napisana na podstawie najnowszej literatury przed- miotu (włącznie z publikacjami, które w chwili pisania książki miały status: in press, corrected proof2) dostępnej w ScienceDirect oraz Me- dline, jak również w innych (w tym przypadku już ogólnie dostępnych) źródłach internetowych. W trosce o to, by książka oferowała nie tylko najbardziej aktualne treści z obszaru teorii nauk organizacji i zarządza- nia, ekonomii czy zdrowia publicznego, ale była również silnie osadzo- na w realiach polskiego systemu ochrony zdrowia, wykorzystane w niej zostały relewantne materiały z mediów drukowanych (na przykład Dziennik Gazeta Prawna, Rzeczpospolita, Gazeta Wyborcza czy Nasz Dziennik) oraz elektronicznych publikowanych w ostatnich tygodniach i miesiącach. Publikacja adresowana jest w pierwszym rzędzie do kierujących samodzielnymi publicznymi zakładami opieki zdrowotnej (podmioty lecznicze) oraz władz samorządowych powiatów i województw (pod- mioty tworzące), a więc tych podmiotów, które wkrótce będą aktywnie włączone w procesy przekształceń SPZOZ. Lektura książki przyniesie również korzyści studentom kierunku zarządzanie (w tym w szczegól- ności specjalności zarządzanie administracją publiczną), ekonomia oraz zdrowie publiczne. Wartością dodaną książki jest jej perspektywa oraz pole analizy. Sposób, w jaki są klasyfikowane i prezentowane zjawiska zachodzące na globalnym rynku zdrowia, a mające wpływ na funkcje narodowych systemów ochrony zdrowia, ma walor autorski. Książka jest pierwszym opracowaniem, które planowane w polskim systemie ochrony zdrowia zmiany, polegające na przekształcaniu zadłużonych samodzielnych pub- licznych zakładów opieki zdrowotnej w spółki kapitałowe, lokuje na tle zmian dokonujących się na światowym rynku zdrowia oraz doświadczeń międzynarodowych w reformowaniu szpitali. Publikacja jest konse- kwentnie profilowana pod kątem potrzeb menedżerów polskich szpitali i oferuje takie podejścia i narzędzia w zarządzaniu zmianą, które zo- stały już pozytywnie zweryfikowane w procesie reformowania systemów ochrony zdrowia w innych państwach, a które mogą być stosowane rów- nież w Polsce. Na interesującą perspektywę przyjętą w tej pracy składa- ją się również wybory preferowanych metod i narzędzi. Promowane są 2 Na przykład: S. Hilger, S. Mankel, A. Richter, The use and effectiveness of top executive dismissal, The Leadership Quarterly 2012, In Press, Corrected Proof, Available online 4 August 2012. 14 WPROWADZENIE tu bowiem proaktywne podejścia do projektów restrukturyzacji spółek i całego sektora ochrony zdrowia, takie jak organisation development czy action learning, które wydają się najlepiej korespondować z inkremen- talnym podejściem do wprowadzania zmian w spółkach prowadzących działalność leczniczą. Dokonywane w książce analizy i oceny dotyczą stanu prawnego obo- wiązującego na dzień 1 października 2012 roku. Dr hab. Jacek Klich Profesor Uniwersytetu Ekonomicznego w Krakowie Katedra Gospodarki i Administracji Publicznej Kraków, 30 października 2012 r. Rozdział 1 DETERMINANTY ZMIAN ORGANIZACYJNYCH W ZAKŁADACH OPIEKI ZDROWOTNEJ W DRUGIM DZIESIĘCIOLECIU XXI WIEKU Zakłady opieki zdrowotnej1 – podobnie jak inne podmioty gospodarcze – funkcjonują w otoczeniu, które coraz dynamiczniej się zmienia. Zmia- ny zachodzą zarówno w otoczeniu bliższym, jak i w otoczeniu dalszym zakładów opieki zdrowotnej, na które z kolei coraz większy wpływ ma globalizacja. W pewnej opozycji do tradycyjnego podejścia do analizy strategicznej zakładu opieki zdrowotnej, które akcentuje wagę (i skupia wysiłki na analizie) otoczenia bliższego zakładu, poniższe ujęcie pro- ponuje w większym zakresie prześledzić zjawiska i trendy występują- ce na poziomie globalnym i mające korzenie w procesach globalizacji. W sensie ścisłym nie jest to alternatywne, ale raczej komplementarne podejście do analizy strategicznej zakładu opieki zdrowotnej. Celem tego rozdziału jest przedstawienie najważniejszych czynników z otoczenia dalszego podmiotów wykonujących działalność leczniczą, zmuszających je do opracowywania i wdrażania projektów restruktu- ryzacyjnych. Będą one ujmowane z perspektywy zjawisk oraz zmian zachodzących na poziomie globalnym i przedstawiane w dwóch per- 1 „Zakład opieki zdrowotnej” to termin, który od dziesięcioleci funkcjonuje w polskim systemie ochrony zdrowia i jest powszechnie akceptowany. Na potrzeby tej książki będzie on używany wymiennie z pojęciem „świadczeniodawca” oraz „pod- miot wykonujący działalność leczniczą”, zgodnie z zapisem ustawy z dnia 15 kwietnia 2011 r. o działalności leczniczej (Dz. U. Nr 112, poz. 654 z późn. zm.). Będą to zatem przedsiębiorcy, samodzielne publiczne zakłady opieki zdrowotnej, jednostki budżeto- we, instytuty badawcze, fundacje i stowarzyszenia, kościoły, kościelne osoby prawne oraz związki wyznaniowe, w zakresie, w jakim wykonują działalność leczniczą (art. 4) oraz praktyki zawodowe (jednoosobowe i grupowe praktyki lekarskie i pielęgniarskie – art. 5). 16 ROZDZIAŁ 1 spektywach ich wpływu na rynek świadczeń zdrowotnych2: podażowej i popytowej. Taki obraz zostanie wzbogacony krótką prezentacją dwóch liczących się interesariuszy3 narodowych systemów ochrony zdrowia – Banku Światowego (WB) i Międzynarodowego Funduszu Walutowego (IMF) – oraz zarysowaniem wpływu, jaki WB wywiera na kierunki re- form narodowych systemów ochrony zdrowia. W rozdziale tym rysuje się wielość tendencji i trendów występują- cych na poziomie globalnym, które powinny być uwzględniane (stosow- nie do ich wagi i siły wpływu) przez polskie zakłady opieki zdrowotnej przygotowujące swoje programy restrukturyzacyjne. 1.1. Globalizacja a zdrowie i sektor ochrony zdrowia Procesy globalizacji są przedmiotem zainteresowania wielu badaczy re- prezentujących różne dyscypliny. Znamienne jest, że wśród nich rela- tywnie niski jest udział tych, którzy reprezentują dyscyplinę zarządzania i specjalizują się w sektorze ochrony zdrowia4. Może to dziwić choćby z tej przyczyny, że sektor ochrony zdrowia stanowi ważny i zyskujący na znaczeniu komponent gospodarek naro- dowych. Według szacunków Światowej Organizacji Zdrowia (WHO) pośredni i bezpośredni udział usług zdrowotnych oraz sektorów produ- kujących na potrzeby sektora ochrony zdrowia w światowym produk- cie globalnym brutto wynosił około 20 5. To pokazuje, że stanowi on bardzo ważny element światowej gospodarki6. Formułuje się przy tym 2 Pojęcie świadczenia zdrowotnego w znaczeniu nadanym mu w art. 2 ustawy o dzia- łalności leczniczej będzie na użytek tej książki używane wymiennie z usługą zdrowotną. 3 Interesariusz to osoba fizyczna lub prawna, która w sposób bezpośredni lub po- średni wpływa na organizację. 4 Sektor ochrony zdrowia jest tu rozumiany szeroko jako część gospodarki, która oferuje usługi i produkty służące promowaniu, zachowaniu, poprawie i przywracaniu zdrowia członków danej populacji. 5 OECD Observer, Healthcare Expenditure, December 2001. 6 O tym, że sektor ochrony zdrowia stanowi jeden z najważniejszych i najszybciej rozwijających się sektorów gospodarki, mówią również analizy organizacji branżo- wych czy organizacji III sektora, zob. np. Comparing Projected Growth in Health Care Expenditures and the Economy, The Henry J. Kaiser Family Foundation, May 2006, http://www.kff.org/insurance/snapshot/chcm050206oth2.cfm, data pobrania: 11 lipca 2012 r. DETERMINANTY ZMIAN ORGANIZACYJNYCH... 17 twierdzenie, że to od rozwoju sektora ochrony zdrowia w istotnym stop- niu zależy wzrost PKB danego kraju7. Co więcej, udział sektora ochrony zdrowia tak w światowym PKB, jak i w narodowych gospodarkach nie- zmiennie rośnie. Według innych szacunków WHO na świadczenia zdrowotne wy- dawanych jest w skali roku około 4,1 biliona dolarów, z czego około 750 miliardów dolarów to wydatki na zakup leków8. Argumentem potwierdzającym bardzo duże znaczenie sektora ochrony zdrowia w światowej gospodarce może być zachowanie wiel- kiego kapitału, który w końcówce lat 80. i na początku lat 90. ubiegłego wieku bardzo intensywnie inwestował w tym sektorze9. Można zatem przyjąć, że sektor ochrony zdrowia jest coraz ważniej- szą składową narodowych gospodarek. Jako taki sektor ochrony zdro- wia uczestniczy w procesach globalizacji zarówno biernie (podlegając jej procesom), jak i czynnie (współtworząc te procesy). Wydaje się za- sadne, aby przedstawić bliżej wybrane obszary tego wpływu. 1.2. Pojęcie globalizacji Jak słusznie wskazują Dreher i in., istnieje wiele definicji globalizacji i trudno jest wskazać na taką, która byłaby szeroko akceptowana10. W zależności od dyscypliny reprezentowanej przez danego autora globalizacja może być określana jako postępująca integracja rynków i państw narodowych oraz rozprzestrzenianie się postępu technologicz- nego11, wzrastające rozpowszechnianie się idei i technologii12, trans- 7 Economy Watch, Health Care Industry, 30 June 2010, http://www.economywatch. com/world-industries/health-care/, data pobrania: 11 lipca 2012 r. 8 WHO, Medicines: corruption and pharmaceuticals, Fact sheet, No. 335, Decem- ber 2009, http://www.who.int/mediacentre/factsheets/fs335/en/, data pobrania: 12 lip- ca 2012 r. 9 C. Iriart, T. Franco, E.E Merhy, The creation of the health consumer: challenges on health sector regulation after managed care era, Globalization and Health 2011, Vol. 7, Issue 2. 10 A. Dreher, N. Gaston, P. Martens, Measuring Globalisation. Gauging its Conse- quences, Springer 2008, s. 1. 1999. versity Press 1997. 11 T.L. Friedman, The Lexus and the Olive Tree, Farrar Straus Giroux, New York 12 M. Albrow, The Global Age: State and Society Beyond Modernity, Stanford Uni- 18 ROZDZIAŁ 1 formacja ekonomicznych, politycznych i kulturalnych fundamentów społeczeństw13 czy – w ujęciu skrajnym – zagrożenie dla państw naro- dowych14. Pomijając prezentację różnic w podejściu poszczególnych autorów i bardziej szczegółowe ich przedstawianie, na potrzeby tej książki przyj- muje się, że globalizacja jest wzmacniającym się procesem występują- cym w gospodarce światowej, a charakteryzującym się (między innymi) wzrastającym przepływem dóbr, kapitałów i siły roboczej w skali ogól- noświatowej, bazującym na rozwoju transportu, komunikacji, teleko- munikacji oraz szybkim przepływie informacji15. 1.3. Globalizacja a zdrowie Procesy globalizacji z definicji (ze względu na ich zasięg, skalę czy intensywność) oddziałują na zdrowie populacji i indywidualnych osób, a związki i relacje między procesami globalizacji a zdrowiem i syste- mami ochrony zdrowia badane są i opisywane w literaturze z obszaru nauk medycznych już od kilkunastu lat. Powstanie nowego czasopis- ma naukowego poświęconego wyłącznie tym zagadnieniom16 oraz dość liczne opracowania książkowe dotyczące globalizacji i zdrowia17 dają podstawę do twierdzenia, że problematyka relacji między pro- cesami globalizacji i zdrowiem przyciąga uwagę coraz większej liczby badaczy. Wpływ globalizacji na zdrowie jest wielowymiarowy, a pole zagad- nień, jakie w ramach takich analiz są podejmowane – bardzo szerokie. Z uwagi na cel i charakter tej książki zachodzi zatem potrzeba zawęże- 13 J.H. Mittelman, The Globalization Syndrome: Transformation and Resistance, Princeton University Press, Princeton 2000. 14 U. Beck, What is Globalization?, Polity Press 2000. 15 Definicja ta wyraźnie nawiązuje do encyklopedycznej definicji globalizacji, zob. Encyklopedia zarządzania, http://mfiles.pl/pl/index.php/Globalizacja, data pobrania: 11 lipca 2012 r. 16 Od kwietnia 2005 r. ukazuje się Globalization and Health. Jest recenzowanym (peer-reviewed), wydawanym online i afiliowanym przy London School of Economics czasopismem naukowym. Stanowi międzynarodowe forum do przedstawiania ory- ginalnych artykułów, toczenia debat i dyskusji na temat pozytywnych i negatywnych efektów globalizacji dotyczących zdrowia indywidualnego i zdrowia populacji (zdro- wie publiczne). 17 Jako przykład może tu służyć praca: I. Kawachi, S. Wamala (red.), Globalization and Health, Oxford University Press 2007. DETERMINANTY ZMIAN ORGANIZACYJNYCH... 19 nia obszaru refleksji. Globalizacja będzie więc redukowana do wpływu na narodowe systemy ochrony zdrowia. Na potrzeby tej książki, zgodnie z duchem definicji WHO, system ochrony zdrowia będzie definiowany jako wszystkie organizacje, insty- tucje i zasoby, których podstawowym celem jest poprawa zdrowia. Za Bankiem Światowym (WB) wśród kluczowych elementów syste- mu ochrony zdrowia można pomieścić: finansowanie systemu, regula- cje prawne określające współpracę sektora publicznego i prywatnego w systemie, system zarządzania (governance), ubezpieczenia zdrowot- ne, logistykę, opłaty za udzielone świadczenia zdrowotne, motywato- ry, system informacji, dobrze wyszkolony personel, podstawową infra- strukturę oraz dostawy18. W ujęciu wąskim system ochrony zdrowia może być sprowadzony do pięciu elementów: finansowania, opłacania świadczeń, organizacji, regulacji oraz zachowań podmiotów/elementów motywowania19. Za Chernichovskim za podstawowe funkcje systemu ochrony zdro- wia przyjmujemy: organizowanie i zarządzanie, świadczenie usług oraz finansowanie usług20. 1.4. Kierunki oddziaływania globalizacji na zdrowie Uznając wagę i znaczenie wpływu procesów globalizacji na zdrowie21 i narodowe systemy ochrony zdrowia22, należy zidentyfikować najważ- niejsze kanały i efekty wpływu globalizacji na zdrowie indywidualnych osób, zdrowie populacji (zdrowie publiczne) oraz na zakłady opieki zdrowotnej. 18 S. Weber, K. Brouhard, P. Berman, Synopsis of Health Systems Research Across The World Bank Group from 2000 to 2010 (Draft Report), The World Bank, November 2010, s. 4. 19 M. Roberts, W. Hsiao, P. Berman, M. Reich, Getting Health Reform Right, Oxford University Press 2008. 20 D. Chernichovsky, Health Care Reforms in Industrialized Democracies: An Emerging Paradigm, The Millbank Quarterly 1995, Vol. 73, No. 3, s. 339–372. 21 Przegląd głównych nurtów w badaniach nad wpływem globalizacji na zdrowie można znaleźć w: J. Klich, Globalizacja usług zdrowotnych, Gospodarka Narodowa 2008, nr 4, s. 21–40. 22 Jak wskazują Kawachi i Wamala, nie ma w chwili obecnej zgody badaczy co do tego, czy wpływ globalizacji na zdrowie jednostek i populacji jest per saldo pozytywny czy negatywny (I. Kawachi, S. Wamala (red.), Globalization..., passim). 20 ROZDZIAŁ 1 Do analizowania wpływu globalizacji i zjawisk, trendów i tendencji, które się uzewnętrzniają na poziomie ponadnarodowym, można wyko- rzystać schemat przedstawiony na rysunku 1.1. Pokazuje on dwa pod- stawowe kanały wpływu, jakie procesy globalizacji mogą wywierać na rynek świadczeń zdrowotnych: podażowy i popytowy. Rysunek 1.1. Kierunki oddziaływania globalizacji na zdrowie Źródło: opracowanie własne. Przyjęcie takiej dualnej perspektywy do analizowania wpływu glo- balizacji na zdrowie jest ze swojej istoty uproszczeniem, gdyż nieco na marginesie sytuuje tak istotne zjawiska, jak rosnąca dysproporcja w do- stępie do świadczeń zdrowotnych ze względu na miejsce zamieszkania (miasto versus wieś) oraz ze względu na poziom dochodów (bogaci ver- sus biedni), które obok kilku innych stanowią niekorzystne rezultaty globalizacji23, ale ostro zarysuje występujące tu zjawiska i tendencje. 23 T.J.B. Dummer, I.G. Cook, Health in China and India: A cross-country com- parison in a context of rapid globalisation, Social Science Medicine 2009, Vol. 67, Issue 4, s. 590–605. DETERMINANTY ZMIAN ORGANIZACYJNYCH... 21 W ujęciu podażowym globalizacja postrzegana jest jako proces pro- wadzący do poszerzenia oferty podmiotów leczniczych kierowanych do pacjentów między innymi przez oferowanie nowych produktów leczni- czych, urządzeń medycznych, technologii i procedur medycznych oraz innowacyjnych sposobów organizowania świadczeń medycznych. Od strony popytowej globalizacja może oddziaływać na zdrowie bezpośrednio (pojawianie się nowych chorób, pandemie) oraz pośred- nio (poprzez zmiany w stylu życia i w zachowaniach zdrowotnych). W pewnym uproszczeniu można powiedzieć, że procesy globalizacji prowadzą tak do zwiększania zapotrzebowania na świadczenia zdro- wotne, jak i do poszerzania oferty zakładów opieki zdrowotnej. 1.5. Strona popytowa wpływu globalizacji na zdrowie Oddziaływanie procesów globalizacji na popyt na świadczenia zdrowot- ne dokonuje się bezpośrednio poprzez wzrost dochodów i dobrobytu oraz rozprzestrzenianie się znanych chorób, pandemie i pojawianie się nowych chorób mających swoją etiologię w zintensyfikowanych proce- sami globalizacji, procesach migracji ludzi i wymiany towarów i usług. 1.5.1. Wzrost dochodów i dobrobytu Chociaż elastyczność cenowa popytu na usługi zdrowotne jest w porów- naniu z innymi usługami niska, to można skutecznie dowodzić, że popyt na usługi zdrowotne wzrasta w miarę wzrostu dochodów. Współcześnie, choć w różnym tempie, postęp dokonuje się we wszystkich państwach świata. Dane prezentowane przez WB (tabe- la 1.1) obrazujące dochód narodowy brutto w przeliczeniu na miesz- kańca24 w krajach o niskich i średnich dochodach w roku 2000 i 2009 pokazują, że mamy do czynienia ze wzrostem tego wskaźnika we wszystkich częściach świata. Wzrost bogactwa (wraz ze wzrostem do- 24 The Little Data Book on Private Sector Development, The World Bank, 2011, http://wwwwds.worldbank.org/external/default/WDSContentServer/WDSP/IB/2011/ 08/16/000386194_20110816020033/Rendered/PDF/638460WDI0Exto0Box0361527B- 0PUBLIC00.pdf, data pobrania: 4 lipca 2012 r. 22 ROZDZIAŁ 1 stępu do informacji) skutkuje między innymi wzrostem popytu obywa- teli na świadczenia zdrowotne oraz ich oczekiwań co do jakości tych usług. W sytuacji globalnej recesji obserwujemy zjawisko odwrotne: zmniejszania się efektywnego popytu na świadczenia zdrowotne (popyt potencjalny może się nawet zwiększać) i/lub zmniejszania się planów finansowych płatników25. Tabela 1.1. Dochód narodowy brutto per capita* w wybranych regionach w 2000 r. i 2009 r. (w USD) Region Świat Wschodnia Azja i rejon Pacyfiku** Europa i Azja Centralna** Ameryka Łacińska i rejon Karaibów** Środkowy Wschód i Północna Afryka** Południowa Azja** Afryka Subsaharyjska** 2000 5293 902 1756 3831 1617 442 488 2009 8732 3163 6793 7007 3597 1107 1125 * Liczony według metody stosowanej w World Bank Atlas. ** Tylko państwa o niskim i średnim dochodzie. Ich lista dla wyróżnionych w tabeli regionów dostęp- na jest na s. 1 The Little Data Book on Private Sector Development, The World Bank, 2011. Źródło: The Little Data Book on Private Sector Development, The World Bank, 2011, s. 2–8. Zjawiska ekonomiczne kształtowane przez procesy globalizacji nie oddziałują jednokierunkowo na popyt na usługi zdrowotne, tzn. nie skutkują tylko wzrostem efektywnego popytu na usługi zdrowotne i pro- dukty lecznicze. Trzeba pamiętać, że prowadzą one również do wzrostu kosztów, a więc i cen usług zdrowotnych, co z kolei ogranicza efektywny popyt na te usługi. 25 Pod koniec września 2012 r. media donosiły, że wskutek zwiększania się liczby bezrobotnych tylko od stycznia do lipca 2012 r. do kasy NFZ wpłynęło 700 mln zł mniej, niż planowano, por. Zabraknie pieniędzy. Kolejki do lekarza będą dłuższe, Dziennik Gazeta Prawna, z 29 września 2012 r. DETERMINANTY ZMIAN ORGANIZACYJNYCH... 23 Wzrost kosztów wynika między innymi z przemian demograficznych, zwiększania się liczby osób objętych powszechnym ubezpieczeniem zdrowotnym, rozwoju technologii medycznych, pojawiania się inno- wacyjnych leków, wzrostu liczby lekarzy, inflacji na lekach i materia- łach medycznych, wzrostu kosztów administrowania systemami opieki zdrowotnej itp.26 Wzrost kosztów opieki zdrowotnej we wszystkich bez wyjątku państwach OECD27 zmusił je do wprowadzania reform zorien- towanych na wzrost efektywności i redukcję kosztów28. 1.5.2. Rozprzestrzenianie się znanych chorób, nowe choroby, pandemie Rozpowszechnianie się chorób cywilizacyjnych, które w części można łączyć z procesami globalizacji i występującymi globalnie, bezpośrednio przyczynia się do zwiększenia zapotrzebowania na świadczenia zdro- wotne. Taka interpretacja może co prawda prowokować do dyskusji na temat etiologii chorób cywilizacyjnych, ale można uciec się do pośred- niego wpływu globalizacji na zdrowie poprzez zmiany stylu życia (te zagadnienia będą sygnalizowane poniżej) i w ten sposób wykazać, że globalizacja prowadzi do zwiększenia zapotrzebowania na usługi zdro- wotne. W wykazywaniu takich zależności pomocny będzie paradygmat zdrowia Lalonde’a29, według którego styl życia i zachowania zdrowotne mają decydujący wpływ na zdrowie populacji i zdrowie indywidualnych ludzi. Bardzo istotny jest też wpływ procesów globalizacji na środowi- sko przyrodnicze, w tym na zmiany klimatu30. 26 E. Mossialos, J. Le Grand (red.), Health Care and Cost Containment in the Eu- ropean Union, Aldershot, Ashgate 1999. 27 J. Hartwig, What drives health care expenditure? Baumol’s model of ‘unbalanced growth’ revisited, Journal of Health Economics 2008, Vol. 27, Issue 3, s. 603–623. 28 B. McPake, L. Kumaranayake, C. Normand, Health Economics: An Internatio- nal Perspective, Routledge, London 2002. 29 Według tej koncepcji zdrowie jest funkcją czterech zmiennych: biologii i gene- tyki, zachowań i stylu życia, środowiska (z czynnikami ekonomicznymi, społecznymi, kulturowymi i fizycznymi) oraz organizacji systemu ochrony zdrowia, zob. M.J. Wy- socki, M. Miller, Paradygmat Lalonde’a, Światowa Organizacja Zdrowia i Nowe Zdro- wie Publiczne, Przegląd Epidemiologiczny 2003, t. 57, nr 3, s. 505–512. 30 Public Health Agency of Canada, Sustainable Development in Public Health: A long term journey begins, Public Health Agency of Canada Sustainable Development 24 ROZDZIAŁ 1 Wzmożona mobilność ludzi – cecha globalizującego się świata – sprzyja przenoszeniu się chorób. Choroby znane, ale występujące do tej pory lokalnie, pojawiają się na obszarach, na których do tej pory nie wy- stępowały. Na przykład choroby występujące w Afryce są przenoszone do USA. W 2007 r. odnotowano w tym kraju 1505 przypadków malarii w sześciu regionach: Nowym Jorku oraz w pięciu stanach: New Jersey, Kalifornia, Texas, New York i Maryland31. W sierpniu 2012 r. w hrab- stwie Dallas zanotowano 175 przypadków gorączki Zachodniego Nilu, z czego dziewięć okazało się śmiertelnych32. Gorączka Zachodniego Nilu jest przenoszona przez komary, objawy ma podobne do zwykłej grypy i zazwyczaj stosunkowo lekko się ją przechodzi. U części ludzi może mieć ciężki przebieg i może prowadzić do śmierci. Innym przy- kładem nowej choroby na obszarze USA i Kanady były przywleczone w latach 80. minionego wieku przypadki choroby wywołanej bakterią Listeria monocytogenes33. Zjawisko przenoszenia się chorób na nowe kontynenty jest przed- miotem zainteresowania WHO. W związku z rosnącą liczbą podróżu- jących organizacja ta prowadzi akcję informacyjną kierowaną do tury- stów, której zadaniem jest uświadamianie potencjalnych zagrożeń dla zdrowia w podróży (samolot, statek) i w miejscach planowanego pobytu oraz informowanie o sposobach profilaktyki i prewencji34. 1.5.2.1. Wymiana handlowa a rozprzestrzenianie się chorób Transfer chorób nie jest związany tylko z migracjami ludzi, ale również z intensyfikacją wymiany handlowej. W tym miejscu można wskazać tyl- ko na dwa aspekty wymiany towarowej mające bezpośrednie przełoże- nie na zdrowie populacji. Pierwszy dotyczy obrotu handlowego produktami szkodliwymi dla zdrowia, a drugi bezpieczeństwa żywności. Strategy 2007–2010, http://www.phac-aspc.gc.ca/publicat/sds-sdd/sds-sdd2-b-eng.php, data pobrania: 2 sierpnia 2012 r. 31 Centers for Disease Control and Prevention, Malaria Surveillance in the United States, http://www.cdc.gov/features/dsmalariasurveillance/index.html, data pobrania: 21 lip ca 2012 r. 32 Atak gorączki Zachodniego Nilu w Dallas. Ogłoszono stan wyjątkowy, Gazeta Wyborcza z 10 sierpnia 2012 r. 33 J.R. Hodges, A.M. Kimball, The global diet: trade and novel infections, Globali- zation and Health 2005, Vol. 1, Issue 4. 34 WHO, International Travel and Health, 2012. DETERMINANTY ZMIAN ORGANIZACYJNYCH... 25 1.5.2.1.1. Handel produktami szkodliwymi dla zdrowia Intensyfikacja wymiany handlowej w skali świata skutkuje nie tylko rozprzestrzenianiem się znanych chorób. Zagrożeniem dla ludzkiego zdrowia mogą być również produkty dopuszczone do obrotu, których konsumpcja stwarza zagrożenie dla zdrowia, a nawet życia człowieka. Tu podręcznikowym przykładem są wyroby tytoniowe, a pouczający (i budzącym spore emocje) jest przykład Korei Południowej. W 1988 r. państwo to otworzyło swój rynek dla międzynarodowych koncernów tytoniowych. Firmy zastosowały strategię, w której główną grupę docelową (target group) stanowiły młode kobiety. Interesujące, że pomimo braku społecznej akceptacji dla palących młodych kobiet w społeczeństwie południowokoreańskim wskutek zintensyfikowanej strategii reklamowej udział młodych kobiet wśród tamtejszych palaczy wzrósł z 1,6 w 1988 r. do 13 w 1998 r.35 Przykład ten pokazuje rów- nocześnie, jak negatywne konsekwencje może mieć ekspansja obcych wzorców kulturowych i konsumpcjonizmu. 1.5.2.1.2. Bezpieczeństwo żywności Intensywna wymiana handlowa rodzi problemy przede wszystkim do- tyczące bezpieczeństwa żywności. Presja na masową produkcję mięsa doprowadziła do pojawienia się procesów wymuszających kompromisy co do bezpieczeństwa. Związane jest to ze stosowaniem substancji an- tybakteryjnych, hormonów przyspieszających przyrost masy mięśniowej czy złą infrastrukturą sanitarną w niektórych państwach produkujących żywność. Niektóre choroby zakaźne związane są bezpośrednio z hand- lem żywnością. Przykładem może tu być salmonella, która jest znana od dawna i tradycyjnie łączona z takimi produktami żywnościowymi, jak drób, jajka, surowe mięso czy produkty mleczne. Okazuje się jednak, że – między innymi wskutek intensyfikacji wymiany – przenosi się ona na orzechy, warzywa oraz owoce i staje się coraz bardziej odporna na znane antybiotyki. Wejściu na globalne rynki lokalnych producentów żywności z państw rozwijających się, gdzie standardy dotyczące czystości nie zawsze były zachowywane, towarzyszyło pojawienie się mało znanego drobnoustro- 35 K. Lee, C. Carpenter, C. Challa, S. Lee, G.N. Connolly, H.K. Koh, The strategic targeting of females by transnational tobacco companies in South Korea following trade liberalization, Globalization and Health 2009, Vol. 5, Issue 2. 26 ROZDZIAŁ 1 ju Cyclospora cayetanensis. Znany jest od 1970 r. Odkryto go najpierw wśród turystów, a potem szybko się rozprzestrzeniał w USA i Kanadzie. Po bliższych analizach okazało się, że źródłem Cyclospora cayetanensis były maliny importowane z Gwatemali36. Listę chorób towarzyszących rozwojowi wymiany handlowej moż- na jeszcze bardziej poszerzać, choćby o nowe szczepy Escherichia coli O157:H737. 1.5.2.2. Nowe choroby Obok zjawiska przenoszenia się i intensyfikacji znanych już chorób obserwujemy też występowanie nowych. Przypisywanie pojawiania się nowych chorób zjawiskom globalizacji jest metodologicznie nieco ryzy- kowne, a to z powodu złożonej etiologii chorób. Można jednak – z odpowiednimi zastrzeżeniami – wskazać na takie, których pojawienie się można powiązać pośrednio z procesami wzrasta- jącej migracji ludzi oraz towarów, a także – gdy mowa o wzorcach spo- łecznych i kulturowych – globalizacji idei. Do grupy chorób pośrednio związanych z globalizacją można byłoby zaliczyć AIDS (która po raz pierwszy została odnotowana w 1981 r. i rozpoczęła swoją tryumfalną ekspansję na inne kontynenty), chorobę legionistów (odnotowaną po raz pierwszy w 1978 r.), chorobę z Lyme (boreliozę z Lyme – 1975 r.) czy zespół płucny wywołany przez hantawirusy (1993 r.)38. Obok tych chorób, które pośrednio można wiązać z globalizacją, spotykamy obec- nie i takie, które wprost stanowią skutek uboczny przemian społecznych intensyfikowanych procesami globalizacji, takie jak zespół przewlekłe- go zmęczenia (1985 r.) czy zespół wstrząsu toksycznego (1978 r.). Lista nowych szczepów znanych wirusów czy pojawianie się nowych jest długa i nie ma tu miejsca (ani potrzeby) na jej rozbudowywanie. Pozostając przy wątku nowych chorób, trzeba wspomnieć o choro- bie szalonych krów (chorobie Creutzfeldta-Jakoba) rozprzestrzeniają- 36 J.R. Hodges, A.M. Kimball, The global diet..., passim. 37 B.P. Bell, M. Goldoft, P.M. Griffin, M.A. Davis, D.C. Gordon, P.I. Tarr, C.A. Bartleson, J.H. Lewis, T.J. Barrett, J.G. Wells, et al., A multistate outbreak of Escherichia coli O157:H7-associated bloody diarrhea and hemolytic uremic syndrome from hamburgers. The Washington experience, The Journal of the American Medical Association 1994, Vol. 272, No. 17, s. 1349–1353. 38 R. Levins, T. Awerbuch, U. Brinkmann, I. Eckardt, P. Epstein, N. Mackhoul, C. Albuquerque de Possas, C. Puccia, A. Spielman, M.E. Wilson, The Emergence of New Diseases, American Scientist 1994, Vol. 82, No. 1, s. 52–60. DETERMINANTY ZMIAN ORGANIZACYJNYCH... 27 cej się w latach 90. ubiegłego wieku w Europie39. Jej etiologia wiąże się z obu przejawami globalizacji, tj. przepływami (migracjami) ludzi oraz intensyfikacją handlu. Liczne przypadki zarażeń były nagłaśniane przez media. Na koniec warto zwrócić uwagę na przyspieszenie w cyklu rozwoju wirusów i bakterii. Przykładem mogą tu być riketsjozy, których osiem rodzajów było klinicznie oznaczonych przed 1986 r., a wystarczyło dzie- sięć lat, by pojawiło się sześć nowych40. Na początku XXI wieku w Kanadzie wykryto bakterie clostridium, które potrafią żyć bez dostępu tlenu i atakują pacjentów w stanie poope- racyjnym. Szybko przedostały się do Wielkiej Brytanii, a w 2010 r. ich obecność odnotowano w Czechach. W pierwszej połowie 2012 r. w wy- niku zarażenia bakteriami clostridium zmarło w Czechach 14 osób41. 1.5.2.3. Pandemie Nowe szczepy wirusów, jak choćby wirus H1N1, przyczyniają się do powstawania pandemii, również tej ogłoszonej przez International Health Regulations (IHR) Emergency Committee WHO 11 czerwca 2009 r. Pandemia ta spowodowana była nowym wtedy szczepem wiru- sa grypy A/H1N1 (zmutowana wersja wirusa świńskiej grypy). Wyizo- lowane próbki wirusa z Meksyku (gdzie w kwietniu 2009 r. doszło do wybuchu epidemii) okazały się identyczne z próbkami wyizolowany- mi wcześniej w Kalifornii, dlatego wirus jest niekiedy oznaczany jako A/Kalifornia/04/2009. Obecność tego wirusa potwierdzono na wszyst- kich stale zamieszkanych kontynentach. Bezpośrednio na skutek pan- demii zmarło od 105.700 do 400.000 osób, a za sprawą powikłań dalsze 46.000–179.00042. Rodzaj grypy, który wywołał pandemię, był wynikiem reasortacji genowej kilku odmian wirusa H1N1, w tym grypy ludzkiej, dwóch rodzajów świńskiej grypy oraz ptasiej grypy. Taka etiologia może być 39 A.M. Kimball, Y. Arima, J.R. Hodges, Trade related infections: farther, faster, quieter, Globalization and Health 2005, Vol. 1, Issue 3. 40 D. Raoult, V. Roux, Ricckettsioses as paradigm of new or emerging infectious diseases, Clinical Microbiology Reviews 1997, Vol. 10, No. 4, s. 694–719. 41 IAR, Clostridium. Śmiercionośna bakteria w Czechach, Gazeta Wyborcza z 24 lipca 2012 r. 42 Pandemia grypy A/H1N1 w latach 2009–2010, http://pl.wikipedia.org/wiki/Pan- demia_grypy_A/H1N1_w_latach_2009–2010, data pobrania: 2 sierpnia 2012 r. 28 ROZDZIAŁ 1 dowodem na jedną z negatywnych konsekwencji globalizacji związaną z intensywną wymianą towarów i przepływem ludzi. Pierwszy przypadek obecności tego wirusa w Polsce odnotowa- no 6 maja 2009 r. u mieszkanki Tarnobrzega, która 2 maja powróciła z USA. Według raportu Głównego Inspektora Sanitarnego z lipca 2010 r. (kiedy to WHO ogłosiła koniec pandemii) w Polsce na grypę AH1N1 zmarły 182 osoby. W sierpniu 2012 r. prasa poinformowała o pojawieniu się w Polsce komarów, które mogą przenosić z psów na człowieka dirofilariozę. Choroba ta, znana od prawie 200 lat, występowała jedynie na południu Europy, głównie we Włoszech, w Grecji, we Francji oraz w Hiszpanii i Portugalii. Spekulowano, że pasożyt prawdopodobnie trafił do Polski razem ze sprowadzonymi z zagranicy zakażonymi psami. Z przeprowa- dzonych badań wynikało, że zakażonych zostało kilka osób, które nigdy nie wyjeżdżały za granicę. Stwierdzono również występowanie pasożyta w komarach znajdujących się na terenie Polski43. 1.5.3. Zmiana stylu życia i zachowań zdrowotnych, choroby cywilizacyjne Powyżej wskazywano na przykłady bezpośredniego wpływu globalizacji na popyt na świadczenia zdrowotne. Pośrednio odbywa się to poprzez przenoszenie się idei, stylów, wartości, wzorców konsumpcji z jednych społeczeństw i kręgów kulturowych do innych. W efekcie obserwujemy zjawiska kulturowej44 i społecznej konwergencji45, która dla państw im- portujących idee, wartości i wzorce konsumpcji często jest niekorzystna. Idee i wzorce przenoszone są z bogatych państw wysokorozwiniętych (w tym głównie z USA) do państw rozwijających się. Taka konwergen- cja skutkuje w większości przypadków przejmowaniem wartości, zasad 43 Groźne komary atakują Polskę. Mogą przenosić pasożyta, Dziennik Gazeta Praw- na z 13 sierpnia 2012 r. 44 O roli internetu w kulturowej konwergencji pisze H. Jenkins, Kultura konwer- gencji. Zderzenie starych i nowych mediów, Warszawa 2007. 45 J. Berbeka, Konwergencja gospodarcza a konwergencja społeczna krajów Unii Europejskiej (15) w latach 1985–2002 (w:) M.G. Woźniak (red.), Nierówności społecz- ne a wzrost gospodarczy. Problemy globalizacji i regionalizacji. Część 1, Katedra Teorii Ekonomii, Zeszyty Naukowe Uniwersytetu Rzeszowskiego 2006, nr 8, s. 267–280. DETERMINANTY ZMIAN ORGANIZACYJNYCH... 29 i norm współżycia obcych dla kultury i tradycji państwa przyjmującego, co może skutkować pewnymi problemami. 1.5.3.1. Zmiany w modelu rodziny Rozwój cywilizacyjny i procesy globalizacji są również udziałem Pol- ski i polskiego społeczeństwa. Warto przy tej okazji zwrócić uwagę na zmiany zachodzące na polu, które wyróżniało Polskę wśród innych państw regionu Europy Środkowej i Wschodniej, czyli stosunków i rela- cji w rodzinach. Przykład zmian w modelu rodziny jest wybrany celowo ze względu na możliwość pokazania ich wpływu na zapotrzebowanie na świadczenia zdrowotne. Zmiany w modelu rodziny wynikają w części ze zmian obserwowa- nych w wielu państwach (zmiany w proporcji między czasem poświęca- nym na pracę zawodową a czasem poświęcanym rodzinie46), a w części ze zjawisk charakterystycznych dla społeczeństwa polskiego (odchodze- nie od wzorca rodzin wielopokoleniowych do rodzin dwupokoleniowych pozostających w jednym gospodarstwie domowym, coraz częściej w mo- delu 2 + 1 oraz słabnięcia więzi międzypokoleniowych47). W demografii obserwujemy między innymi przesunięcie wieku najwyższej płodności kobiet z grupy 20–24 lata do grupy 25–29 lat, a także znaczący wzrost płodności w grupie wieku 30–34 lata. Jest to efekt wyboru, jakiego do- konują ludzie młodzi, decydując się najpierw na osiągnięcie określonego poziomu wykształcenia oraz stabilizacji zawodowej i finansowej, a do- piero potem na założenie rodziny (i jej powiększanie). Konsekwencją zmiany zachowań prorodzinnych jest podwyższenie zarówno średniego wieku rodzenia dzieci przez kobiety, który w 2007 r. wynosił 27,9 roku (ok. 26 lat w połowie lat 90.), jak i średniego wieku urodzenia pierwsze- go dziecka – 25,8 w 2007 r. (ok. 23 lata w latach 90. minionego wieku). Jedną z konsekwencji przemian demograficznych i zmian w mo- delu rodziny jest też gwałtowne zmniejszanie się pod koniec minione- go stulecia i na początku nowego liczby dzieci i młodzieży (0–17 lat). W 1990 r. ich udział w ogólnej liczbie ludności wyniósł 29 , w 2000 r. – 24,4 , na końcu 2008 r. – 19,2 , a w 2010 – 19 . Według Narodowego 46 A.R. Hochschild, The Time Bind. When Work Becomes Home and Home Beco- mes Work, Metropolitan Books Henry Holt and Company, New York 1997. 47 Rodzina – przemiany współczesnej rodziny polskiej, Kongres Obywatelski, http:// www.kongresobywatelski.pl/portret-polakow-20-lat-po/jaka-jest-polska-rodzina/179- przemiany-wspolczesnej-rodziny-polskiej, data pobrania: 26 czerwca 2012 r. 30 ROZDZIAŁ 1 Spisu Powszechnego, porównując rok 2002 i 2011 r., liczba dzieci (0–14 lat) zmniejszyła się o 1,1 mln osób (16 ), co wpływa na obserwowaną w minionym dziesięcioleciu niską dzietność48. Takie zmiany w modelu rodziny mogą nie tylko implikować proble- my demograficzne (reprodukcja rozszerzona versus prosta czy wręcz zawężona), ale również powodować kłopoty z zapewnieniem opieki osobom starszym – rodzicom i innym członkom rodziny (na co wska- zują doświadczenia innych państw europejskich49), co kreuje potrzeby zaspakajane między innymi przez system ochrony zdrowia. W Polsce mamy rosnącą liczbę obywateli w wieku senioralnym, co – w połączeniu z wydłużaniem się przeciętnej trwania życia50 i wnioskami płynącymi z prognoz demograficznych – skłania do postawienia pytania o formy opieki nad tą grupą społeczną. Problem starzenia się społe- czeństwa jest obecny nie tylko w Polsce. O tym, jak duża może być skala wyzwań dla systemu ochrony zdrowia wynikających ze starzenia się spo- łeczeństwa, zaświadczyć może przykład Wielkiej Brytanii. Wyniki ba- dania przeprowadzonego w tym państwie w 2001 r. pokazały, że długo- terminowe problemy zdrowotne (typowe dla osób starszych) dotykały prawie 35 populacji (17,5 miliona z około 50 milionów mieszkańców) i angażowały 80 konsultacji lekarzy pierwszego kontaktu oraz stano- wiły powód 66 wszystkich przyjęć do szpitali51. Problem zyskuje do- datkowo na znaczeniu, gdy się pamięta o strukturze podaży świadczeń zdrowotnych w modelu brytyjskim, gdzie akcent kładziony jest na szpi- tale ostre, specjalizację szpitali oraz preferowanie postawy reaktywnej (zamiast proaktywnej), a związek z ideą służenia zbiorowości lokalnej i działaniami prewencyjnymi jest, zdaniem badaczy, symboliczny52. 48 GUS, Narodowy Spis Powszechny Ludności i Mieszkań 2011. Raport z wyników, Warszawa 2012, s. 50. 49 A. Simonazzi, Time, cash and services: Reforms for a future sustainable long-term care, Futures 2012, Vol. 44, Issue 7, s. 687–695. 50 W 2011 r. w Polsce mężczyźni żyli przeciętnie 72,4 roku, natomiast kobiety 80,9. W stosunku do 1990 r. mężczyźni żyli dłużej o 6,2 roku, natomiast kobiety o 5,7, zob. GUS, Trwanie życia w 2011 r., Warszawa 2012, s. 11. 51 P. Degeling, J. Erskine, New models of long-term care and implications for service redesign (w:) B. Rechel et al. (red.), Investing in hospitals of the future, WHO Regional Office for Europe on behalf of the European Observatory on Health Systems and Policies, Copenhagen 2009, s. 27–44. 52 T. Wilson, D. Buck, C. Ham, Rising to the challenge: will the NHS support people with long-term conditions? (Review), British Medical Journal 2005, Vol. 330, Issue 7492, s. 657–661. DETERMINANTY ZMIAN ORGANIZACYJNYCH... 31 Na zjawisko zwiększania się liczby seniorów nakładają się ograni- czenia finansowe płatnika (w Wielkiej Brytanii – państwa, w Polsce – NFZ) wynikające ze zmniejszania się liczby ludności zawodowo czyn- nej (i płacącej podatki/składki) oraz zwiększanie się udziału kobiet na rynku pracy (co ogranicza ich angażowanie się w zapewnianie opieki starym rodzicom i członkom rodziny53). Takie zjawiska występują nie tylko w Polsce, ale są obserwowane we wszystkich państwach UE54. W konsekwencji wszystkie te państwa poszukują najlepszych rozwiązań w tym zakresie. Gdyby do tego obrazu sytuacji w Polsce wprowadzić jeszcze inne zmienne, jak na przykład model pracy i życia osób zamieszkujących duże miasta (duża ilość czasu spędzanego w pracy, często pracoholizm, dochody powyżej średniej oraz deficyt czasu wolnego), to można spe- kulować, że będzie rósł popyt na różne formy opieki nad osobami star- szymi: począwszy od opieki pielęgniarskiej w domu, a skończywszy na kierowaniu osób starszych do domów z całodobową opieką pielęgniar- ską i/lub lekarską. Może to być przesłanką do założenia, że opłata za taką formę opieki w części mogłaby pochodzić ze środków prywatnych. 1.5.3.2. Multikulturowość Migracje ludzi dokonują się na coraz większa skalę, a jedną z konse- kwencji tego zjawiska jest tworzenie się społeczeństw łączących w sobie wiele kultur. Takie zjawisko definiuje nowe problemy oraz wyzwania przed narodowymi systemami ochrony zdrowia55. Najbardziej etnicznie i kulturowo zróżnicowane jest społeczeństwo USA, co skutkuje zwiększaniem popytu, jeżeli nie na same świadczenia zdrowotne (wynik wzrostu liczby przybywających do USA imigrantów), to na ich bardzo specyficzne rodzaje (wynikające na przykład ze wska- zań niektórych religii), a już na pewno na usługi towarzyszące świadcze- niom usług zdrowotnych, na przykład usługi tłumaczy56. 53 A. Simonazzi, Time, cash and services..., passim. 54 Ibidem. 55 L. Culley, Transcending transculturalism? Race, ethnicity and health-care, Nurs- ing Inquiry 2006, Vol. 13, Issue 2, s. 144–153; L. Culley, A critique of multiculturalism in health care: the challenge for nurse education, Journal of Advanced Nursing 1996, Vol. 23, Issue 3, s. 564–570. 56 E.A. Jacobs, D.S. Shepard, J.A. Suaya, E.L. Stone, Overcoming Language Bar- riers in Health Care: Costs and Benefits of Interpreter Services, American Journal of Public Health 2004, Vol. 94, Issue 5, s. 866–869. 32 ROZDZIAŁ 1 Różnice kulturowe w odniesieniu do sposobu świadczenia usług zdrowotnych występują nawet w obrębie krajów tego samego kręgu ję- zykowego, takich jak Wielka Brytania57. Wyzwania związane z multikulturowością stają się coraz ważniejsze również w Unii Europejskiej, głównie za sprawą napływu imigrantów z państw Afryki i Azji. W 2009 r. w UE według oficjalnych statystyk 4 całej populacji stanowili obywatele innych państw58 (plus od 0,39 do 0,77 wielkości europejskiej populacji, którą według szacunków stano- wią osoby przebywające w państwach UE nielegalnie59). To wszystko, jak wskazują Rechel i in., jest dużym wyzwaniem tak dla UE, jak i po- szczególnych państw członkowskich60. Unia Europejska nie wypracowała jeszcze swojej strategii rozwią- zywania problemów opieki zdrowotnej w społeczeństwach multikultu- rowych. Pojawiają się jednak publikacje będące próbami odcinkowego łagodzenia wyłaniającego się problemu, optujące za uwzględnianiem w procesie kształcenia personelu pielęgniarskiego tematów odmienno- ści kulturowych i ujmowania perspektywy pacjenta w ocenie usług oraz ich porównywaniu do wyników liderów w sektorze (benchmarking)61. Przyjmując, że polskie społeczeństwo jest raczej homogeniczne kulturowo, można z rezerwą odnieść się do wskazań diagnozowania i rozwiązywania problemu różnic kulturowych w obsługiwanej przez świadczeniodawców populacji, tak jak to jest praktykowane na przy- kład w społeczeństwie amerykańskim62. Z drugiej jednak strony trze- 57 K.J. Egenes, Health care delivery through a different lens: The lived experience of culture shock while participating in an international educational program, Nurse Edu- cation Today 2012, Vol. 32, Issue 7, s. 760–764. 58 K. Vasileva, Foreigners living in the EU are diverse and largely younger than the nationals of the EU Member State, Statistics in Focus 2010, No. 45, Luxembourg, Eu- rostat, European Commission 2010. 59 D. Vogel, Size and development of irregular migration to the EU, Clandestino Research Project. Hellenic Foundation for European and Foreign Policy, Athens 2009, http:// research.icmpd.org/fi leadmin/Research-Website/Startseite/Clandesti- no/clandestino_policy_brief_comparative_size-of-irregular-migration.pdf, data pobra- nia: 22 lipca 2012 r. 60 B. Rechel, P. Mladovsky, W. Devillé, B. Rijks, R. Petrova-Benedict, M. McKe
Pobierz darmowy fragment (pdf)

Gdzie kupić całą publikację:

Restrukturyzacja samodzielnych publicznych zakładów opieki zdrowotnej. Współczesne wyzwania, procedury i narzędzia
Autor:
Sklep
Format
Cena

Opinie na temat publikacji:

Inne popularne pozycje z tej kategorii:

Czytaj również:

Prowadzisz stronę lub blog? Wstaw link do fragmentu tej książki i współpracuj z Cyfroteką: