Darmowy fragment publikacji:
Prawo Sądowe
S¹dy polubowne i mediacja
S¹dy polubowne
i mediacja
Pod redakcj¹
Jana Olszewskiego
Aneta Arkuszewska – Uniwersytet Rzeszowski, Aneta Bia³y – Katolicki Uniwer-
sytet Lubelski im. Jana Paw³a II, Arkadiusz Bieliñski – Uniwersytet w Bia³ymsto-
ku, dr £ukasz B³aszczak – Uniwersytet Wroc³awski, Maria Bosak – Uniwersytet
Rzeszowski, dr Kinga Flaga-Gieruszyñska – Uniwersytet Szczeciñski, Izabella Gil
– Uniwersytet Wroc³awski, dr Robert Kulski – Uniwersytet £ódzki, dr Katarzyna
K³osowska – Uniwersytet Rzeszowski, Anna Krawczyk – Uniwersytet Warmiñ-
sko-Mazurski w Olsztynie, Kamila Grabowska – Uniwersytet Warmiñsko-Ma-
zurski w Olsztynie, prof. dr hab. Jan £ukasiewicz – Uniwersytet Rzeszowski,
dr Monika Michalska – Uniwersytet £ódzki, Tomasz Miœko – Uniwersytet Rze-
szowski, Rafa³ Morek – Uniwersytet Warszawski, prof. dr hab. Jan Olszewski –
Uniwersytet Rzeszowski, Dominika Sagan – Uniwersytet Rzeszowski, dr Beata
Sagan – Uniwersytet Rzeszowski, dr Piotr Szreniawski – Uniwersytet Marii
Curie-Sk³odowskiej w Lublinie, Ma³gorzata Szreniawska, dr Roman Uliasz – Uni-
wersytet Rzeszowski, Pawe³ Waszkiewicz – Uniwersytet Warszawski, Magdalena
¯urawska – Uniwersytet Warszawski
S¹dy polubowne
i mediacje
Pod redakcj¹
Jana Olszewskiego
Aneta Arkuszewska – Uniwersytet Rzeszowski, Aneta Bia³y – Katolicki Uniwer-
sytet Lubelski im. Jana Paw³a II, Arkadiusz Bieliñski – Uniwersytet w Bia³ymsto-
ku, dr £ukasz B³aszczak – Uniwersytet Wroc³awski, Maria Bosak – Uniwersytet
Rzeszowski, dr Kinga Flaga-Gieruszyñska – Uniwersytet Szczeciñski, Izabella Gil
– Uniwersytet Wroc³awski, dr Robert Kulski – Uniwersytet £ódzki, dr Katarzyna
K³osowska – Uniwersytet Rzeszowski, Anna Krawczyk – Uniwersytet Warmiñ-
sko-Mazurski w Olsztynie, Kamila Grabowska – Uniwersytet Warmiñsko-Ma-
zurski w Olsztynie, prof. dr hab. Jan £ukasiewicz – Uniwersytet Rzeszowski,
dr Monika Michalska – Uniwersytet £ódzki, Tomasz Miœko – Uniwersytet Rze-
szowski, Rafa³ Morek – Uniwersytet Warszawski, prof. dr hab. Jan Olszewski –
Uniwersytet Rzeszowski, Dominika Sagan – Uniwersytet Rzeszowski, dr Beata
Sagan – Uniwersytet Rzeszowski, dr Piotr Szreniawski – Uniwersytet Marii
Curie-Sk³odowskiej w Lublinie, Ma³gorzata Szreniawska, dr Roman Uliasz – Uni-
wersytet Rzeszowski, Pawe³ Waszkiewicz – Uniwersytet Warszawski, Magdalena
¯urawska – Uniwersytet Warszawski
Redakcja: Joanna Cybulska
© Wydawnictwo C. H. Beck 2008
Wydawnictwo C. H. Beck Sp. z o.o.
ul. Gen. Zaj¹czka 9, 01-518 Warszawa
Sk³ad i ³amanie: Marta Œwierk
Druk i oprawa: Elpil, Siedlce
ISBN 978-83-7483-858-0
Spis treœci
Spis treœci
Spis treœci
IX
Przedmowa . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Wykaz skrótów . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . XI
Czêœæ I. Pojêcia podstawowe, aspekty aksjologiczne
i prakseologiczne
Rozdzia³ 1. Aksjologiczne i prakseologiczne przes³anki
kszta³towania polubownego rozstrzygania sporów i mediacji . . . .
Rozdzia³ 2. Filozoficzne aspekty mediacji . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Rozdzia³ 3. Razem czy osobno: uwagi o znaczeniach pojêæ mediacji
3
11
i koncyliacji . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
21
Czêœæ II. Zasady ogólne mediacji
Rozdzia³ 1. Uwagi wstêpne na temat mediacji . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Rozdzia³ 2. Problematyka poufnoœci s¹downictwa polubownego . . . .
Rozdzia³ 3. Mediacja jako jedna z alternatywnych metod
37
47
rozwi¹zywania sporów gospodarczych. Zagadnienia wybrane . . .
55
Rozdzia³ 4. Stan obecny i perspektywy rozwoju mediacji
„sprawca – ofiara” w Polsce . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
4.1. Za³o¿enia teoretyczne dotycz¹ce metod rozstrzygania
67
sporów . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
67
4.2. Mediacja w spo³ecznoœciach przedpañstwowych i jej
„odkrycie’’ we wspó³czesnych rozwiniêtych pañstwach . . . . . .
4.3. Historia i rozwój mediacji w Polsce i w Niemczech . . . . . . . . .
4.4. Przeszkody stoj¹ce na drodze do szerszego wykorzystania
70
72
mediacji w Polsce . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
75
4.5. Perspektywy rozwoju mediacji w sprawach karnych
w Polsce . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
81
Czêœæ III. Szczególne postêpowanie mediacyjne
Rozdzia³ 1. Skutki prawne wszczêcia i przeprowadzenia mediacji
w postêpowaniu cywilnym i s¹dowoadministracyjnym . . . . . . . . .
1.1. Mediacja w sprawach cywilnych . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
85
86
VI
Spis treœci
1.2. Mediacja w postêpowaniu s¹dowoadministracyjnym . . . . . . . .
93
Rozdzia³ 2. Mediacja jako nowa metoda rozwi¹zywania sporów
z zakresu prawa pracy . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 101
2.1. Istota konfliktu . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 101
2.2. Konflikt i spór w sprawach z zakresu prawa pracy . . . . . . . . . . 102
2.3. Metody likwidowania indywidualnych sporów pracy . . . . . . . . 104
2.4. Alternatywne Metody Rozwi¹zywania Sporów – definicja,
geneza, podstawowe rodzaje . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 107
2.5. Podstawowe rodzaje ADR . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 108
2.6. Mediacja . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 110
2.7. DopuszczalnoϾ mediacji w sprawach z zakresu prawa
pracy. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 112
2.8. Zasady dotycz¹ce mediacji . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 113
2.9. Mediator . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 114
2.10. Korzyœci p³yn¹ce z mediacji . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 119
2.11. Korzyœci wewnêtrzne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 119
2.12. Korzyœci zewnêtrzne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 123
2.13. Czynniki mog¹ce stanowiæ przeszkodê dla wprowadzenia
mediacji w sprawach z zakresu prawa pracy . . . . . . . . . . . . . . . 124
2.14. Doœwiadczenia Stanów Zjednoczonych i Wielkiej Brytanii
w zakresie stosowania mediacji . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 125
Rozdzia³ 3. Znaczenie mediacji na tle innych metod rozwi¹zywa-
nia sporów w sprawach gospodarczych . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 129
3.1. Istota mediacji . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 129
3.2. Postulat ugodowego za³atwienia sprawy w postêpowaniu
cywilnym . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 132
3.3. Próby ugodowego rozwi¹zania sporu przed wszczêciem
postêpowania w sprawie gospodarczej . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 137
3.4. Mediacja w toku postêpowania w sprawach gospodarczych . . . . 148
3.5. Wnioski . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 152
Rozdzia³ 4. Mediacja jako metoda rozwi¹zywania indywidualnych
i zbiorowych sporów z zakresu prawa pracy . . . . . . . . . . . . . . . . . . 155
4.1. Wstêp . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 155
4.2. Mediacja jako metoda rozwi¹zywania sporów indywidual-
nych . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 156
4.2.1. Pojêcie sporu . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 156
4.2.2. Sposoby rozwi¹zywania indywidualnych sporów
pracy . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 157
4.2.3. Mediacja jako metoda ADR – rodzaje mediacji . . . . . . . 159
4.2.4. Podstawowe cechy mediacji w sprawach pracowni-
czych . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 162
4.2.5. Sposoby zakoñczenia postêpowania mediacyjnego. . . . . 168
4.3. Mediacja jako pokojowa faza rozwi¹zywania sporów zbio-
rowych w polskim prawie pracy. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 172
Spis treœci
VII
4.3.1. Pokojowe i niepokojowe sposoby rozwi¹zywania
sporów zbiorowych. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 172
4.3.2. Procedura mediacyjna . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 173
4.3.3. Rola mediatora . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 175
4.3.4. Wspó³praca stron jako niezbêdny element prawid³o-
wego przebiegu mediacji . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 177
Rozdzia³ 5. Mediacja w polskim prawie telekomunikacyjnym . . . . . . 179
Rozdzia³ 6. Ugoda administracyjna w œwietle teorii prawnych
form dzia³ania administracji. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 187
Czêœæ IV. Dzia³alnoœæ s¹dów polubownych (arbitra¿owych).
Umowa o arbitra¿, wybrane elementy postêpowania
Rozdzia³ 1. Zarys historii s¹downictwa polubownego do 1939 r. . . . . 205
Rozdzia³ 2. Zabezpieczenie roszczeñ dochodzonych przed s¹dem
polubownym (wybrane zagadnienia) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 239
Rozdzia³ 3. Konstrukcja prawna umowy o arbitra¿ stosowana
w obrocie gospodarczym w œwietle uregulowañ prawa
polskiego . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 255
3.1. Wstêp . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 255
3.2. Zakres przedmiotowy umowy o arbitra¿ . . . . . . . . . . . . . . . . . . 256
3.3. Treœæ umowy o arbitra¿ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 257
3.4. Zakres podmiotowy umowy o arbitra¿ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 259
3.5. Forma umowy o arbitra¿ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 260
3.6. Prawo w³aœciwe – podstawy orzekania s¹du arbitra¿owego . . . . 261
3.7. Miejsce arbitra¿u . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 264
3.8. Wybór arbitrów . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 265
3.9. Podsumowanie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 267
Rozdzia³ 4. Sposób prowadzenia dowodów w postêpowaniu przed
s¹dem polubownym . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 269
Czêœæ V. Arbitra¿ miêdzynarodowy, postêpowanie
zagraniczne
Rozdzia³ 1. Kierunki zmian Regulaminu Arbitra¿owego
UNCITRAL z 1976 r. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 291
1.1. Zagadnienia ogólne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 291
1.2. Kalendarium prac II Grupy Roboczej w zakresie rewizji
Regulaminu Arbitra¿owego . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 293
1.3. Proponowane zmiany. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 295
1.4. Zakoñczenie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 309
Rozdzia³ 2. Zagadnienia ogólne umowy o arbitra¿ w œwietle
uregulowañ prawa miêdzynarodowego . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 311
VIII
Spis treœci
Rozdzia³ 3. S¹d polubowny wed³ug w³oskiego Kodeksu postêpo-
wania cywilnego . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 323
3.1. Uwagi ogólne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 323
3.2. Umowa o arbitra¿. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 325
3.3. Arbitrzy . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 326
3.4. Przebieg postêpowania arbitra¿owego . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 328
3.5. Wyrok . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 330
3.6. Zaskar¿enie wyroku s¹du polubownego . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 333
Rozdzia³ 4. Arbitra¿ w rejonie Azji, Australii i Oceanii . . . . . . . . . . . 337
4.1. Uwagi ogólne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 337
4.2. Australia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 338
4.3. Nowa Zelandia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 343
4.4. Malezja . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 344
4.5. Singapur
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 348
4.6. Indonezja . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 352
4.7. Filipiny . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 355
4.8. Fid¿i . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 357
4.9. Indie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 358
Rozdzia³ 5. Wybrane instytucje s¹downictwa polubownego na
Ukrainie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 359
5.1. Uwagi wstêpne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 359
5.2. Organizacje uprawnione do tworzenia s¹dów polubownych
i wa¿niejsze obowi¹zki formalne zwi¹zane z tym procesem . . . 361
5.3. Zasady organizacji i dzia³alnoœci s¹dów . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 362
5.4. Rejestracja s¹downictwa polubownego . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 363
5.5. Regulamin s¹du polubownego. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 364
5.6. Forma umowy o s¹d polubowny . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 365
5.7. Przepisy stosowane przez s¹dy polubowne . . . . . . . . . . . . . . . . 366
5.8. Klauzula na s¹d polubowny. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 366
5.9. Wyznaczenie b¹dŸ wybranie s¹du polubownego oraz
sêdziów polubownych . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 367
5.10. Liczba sêdziów, sk³ad s¹du polubownego . . . . . . . . . . . . . . . . 367
5.11. Odpowiedzialnoœæ sêdziego. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 369
5.12. PoufnoϾ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 370
5.13. Terminy rozstrzygania sporów . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 370
5.14. Samorz¹d s¹dów polubownych . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 371
5.15. Wnioski koñcowe. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 372
Indeks rzeczowy . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 375
Przedmowa
Przedmowa
Przedmowa
Rozwój i popularyzacja arbitra¿u (s¹dów polubownych) oraz mediacji
ma wymiar wieloaspektowy i przynosi szczególne korzyœci. Jest to przede
wszystkim dzia³anie o œciœle praktycznym podejœciu, które ma za zadanie
zachêciæ przedsiêbiorców do rozstrzygania sporów w sposób bardziej profe-
sjonalny, ni¿ robi¹ to s¹dy powszechne. Znane s¹ te¿ inne zalety tego s¹dow-
nictwa, np. w postaci oszczêdnoœci, lepszej specjalizacji i szybkoœci tych
procedur.
Podstawow¹ zalet¹ niniejszej pracy jest naœwietlenie problematycznych
obszarów, tak¿e takich, gdzie istnieje potrzeba podjêcia intensywnych badañ
ustalaj¹cych i interpretuj¹cych polskie przepisy o arbitra¿u. Reguluje je
Kodeks postêpowania cywilnego (art. 1154–1217), i ze wzglêdu na ich œwie-
¿oœæ (nowelizacja przeprowadzona zosta³a w 2005 r.) oraz bardzo ma³y za-
kres doœwiadczeñ w zakresie ich praktycznego stosowania, nie wypracowa-
no dotychczas stabilnych ocen norm tam zawartych. Jeœli ju¿ pojawiaj¹ siê
pewne komentarze lub uwagi krytyczne czy te¿ sugestie zmian, to rozpro-
szony rynek s¹dów arbitra¿owych i centrów mediacji nie u³atwia ujednoli-
cenia czêsto s³usznych postulatów, nie docieraj¹ te¿ one do ustawodawcy.
W ten sposób zawarte w pracy wyjaœnienia i diagnozy prawa maj¹ przyczy-
niæ siê do jego doskonalenia.
Kolejn¹ zalet¹ pracy, jak¹ przedstawia czêœæ autorów, jest próba synchro-
nizacji polskiego prawa arbitra¿owego (mediacji) i jego regu³ z olbrzymim
ju¿ dorobkiem z zagranicy. Instytucje, które tam powsta³y (i zreszt¹ ci¹gle
powstaj¹), powinny byæ umiejêtnie adaptowane, rozpoznawane i porówny-
wane do instytucji nam ju¿ znanych, wyjaœnione, jeœli brak odpowiedników
w prawie polskim. Takie przybli¿enie regulacji obcych to nie tylko wartoœæ
poznawcza, ale tak¿e szansa na umiejêtne uczestnictwo w powstawaniu in-
stytucji arbitra¿owych za granic¹.
Niniejsza praca ukazuje tak¿e dzia³alnoœæ s¹dów arbitra¿owych i media-
cji jako swoistej konkurencyjnej alternatywy dla s¹dów powszechnych.
Uwa¿amy, ¿e przy tak wielu obszarach liberalizacji gospodarki mo¿liwe jest
oczekiwanie, aby s¹downictwo arbitra¿owe stawa³o siê znacz¹cym uzu-
pe³nieniem, a nawet w pewnych przypadkach konkurencj¹ dla s¹dów po-
wszechnych i wnosi³o, jak to zwykle czyni konkurencja, o¿ywcze impulsy
do podnoszenia standardów orzekania, sprzyja³o wzrostowi wra¿liwoœci na
strony i przedmiot sporów.
X
Przedmowa
Niew¹tpliw¹ zalet¹ ksi¹¿ki jest te¿ to, ¿e obejmuje prezentacjê dorobku
naukowego i praktycznego osób zwi¹zanych z instytucjami, które s¹ ju¿ za-
anga¿owane w problematykê arbitra¿u i mediacji. Pochodz¹ one w szczegól-
noœci ze Sta³ego Podkarpackiego S¹du Polubownego (Arbitra¿owego)
dzia³aj¹cego przy Towarzystwie Naukowym Organizacji i Kierownictwa
w Rzeszowie, a tak¿e Wydzia³ów Prawa i Administracji polskich i s³owac-
kich uniwersytetów, w szczególnoœci Wydzia³u Prawa Uniwersytetu Rze-
szowskiego (Zak³adu Prawa Handlowego i Gospodarczego).
Nale¿y tu dodaæ, ¿e ksi¹¿ka, któr¹ oddajemy do r¹k Czytelników, jest
kontynuacj¹ dorobku tych instytucji, tzn. najstarszego w Polsce Stowarzy-
szenia Mened¿erskiego (Towarzystwo Naukowe Organizacji i Kierownictwa
– jego podkarpackiej organizacji) oraz Zak³adu Prawa Handlowego i Gos-
podarczego Wydzia³u Prawa Uniwersytetu Rzeszowskiego, gdy¿ praca ta
nawi¹zuje do wczeœniejszych inicjatyw tych instytucji, m.in. konferencji
pt. „Arbitra¿ i mediacja jako instrumenty wspierania przedsiêbiorczoœci”,
która odby³a siê w Rzeszowie w dniach 22–23.9.2006 r.
Przegl¹d wypowiedzi poszczególnych autorów dziêki temu, ¿e jest tak
zró¿nicowany, stanowi wartoœciowy katalog pogl¹dów prawników, którzy
dziêki publikacji swoich uwag popartych badaniami naukowymi i spostrze-
¿eñ poczynionych w praktyce, powinni byæ uznawani za potencjalnych spe-
cjalistów tego nowego obszaru prawnego.
Jan Olszewski
Wykaz skrótów
1. ród³a prawa
Wykaz skrótów
Wykaz skrótów
KC . . . . . . . . . . . . . Kodeks cywilny
KP . . . . . . . . . . . . . Kodeks pracy
KPC . . . . . . . . . . . . Kodeks postêpowania cywilnego
KSH . . . . . . . . . . . . Kodeks spó³ek handlowych
PPM . . . . . . . . . . . . Prawo prywatne miêdzynarodowe
PPSA . . . . . . . . . . . Prawo o postêpowaniu przed s¹dami administracyjnymi
2. Organy orzekaj¹ce
TK . . . . . . . . . . . . . Trybuna³ Konstytucyjny
SA . . . . . . . . . . . . . S¹d apelacyjny
SN . . . . . . . . . . . . . S¹d Najwy¿szy
SN (7). . . . . . . . . . . S¹d Najwy¿szy w sk³adzie 7 sêdziów
3. Czasopisma
Dz.U. . . . . . . . . . . . Dziennik Ustaw
EP. . . . . . . . . . . . . . Edukacja Prawnicza
KPP . . . . . . . . . . . . Kwartalnik Prawa Prywatnego
MP . . . . . . . . . . . . . Monitor Polski
MoP . . . . . . . . . . . . Monitor Prawniczy
MoPod . . . . . . . . . . Monitor Podatkowy
MPP . . . . . . . . . . . . Monitor Prawa Pracy
NP . . . . . . . . . . . . . Nowe Prawo
Pal.
PS . . . . . . . . . . . . . . Przegl¹d S¹dowy
PPHZ . . . . . . . . . . . Prawne Problemy Handlu Zagranicznego
PiP . . . . . . . . . . . . . Pañstwo i Prawo
PiZS . . . . . . . . . . . . Praca i Zabezpieczenie Spo³eczne
PPH . . . . . . . . . . . . Przegl¹d Prawa Handlowego
Rad. Pr.
. . . . . . . . . Radca Prawny
. . . . . . . . . . . . Palestra
4. Inne skróty
ADR . . . . . . . . . . . . Alternatywne Metody Rozwi¹zywania Sporów
art. . . . . . . . . . . . . .
artyku³
XII
Wykaz skrótów
. . . . . . . . . . . . . czêœæ
. . . . . . . . . . . . orzeczenie
. . . . . . . . . . . . porównaj
. . . . . . . . . . . . pozycja
. . . . . . . . . . . . redakcja
. . . . . . . . . . . . regulamin
cz.
GUS . . . . . . . . . . . . G³ówny Urz¹d Statystyczny
itd. . . . . . . . . . . . . . i tak dalej
. . . . . . . . . . . miêdzy innymi
m.in.
nast. . . . . . . . . . . . . nastêpny (a,e)
Nr . . . . . . . . . . . . . . numer
np. . . . . . . . . . . . . . na przyk³ad
Min. Spr. . . . . . . . . Minister Sprawiedliwoœci
op. cit. . . . . . . . . . . dzie³o cytowane
orz.
pkt . . . . . . . . . . . . . punkt
por.
poz.
red.
reg.
rozp.
tj. . . . . . . . . . . . . . . to jest
t.j.
tzn.
tzw.
uchw. . . . . . . . . . . . uchwa³a
rozdz.
. . . . . . . . . . rozdzia³
s.
. . . . . . . . . . . . . . strona
wyr. . . . . . . . . . . . . wyrok
zd.
. . . . . . . . . . . . . zdanie
ze zm.
zob.
. . . . . . . . . . . rozporz¹dzenie
. . . . . . . . . . . . . tekst jednolity
. . . . . . . . . . . . to znaczy
. . . . . . . . . . . . tak zwany (a,e)
. . . . . . . . . . ze zmianami
. . . . . . . . . . . . zobacz
Czêœæ I.
Pojêcia podstawowe, aspekty
aksjologiczne i prakseologiczne
Jan £ukasiewicz
Rozdzia³ 1. Aksjologiczne i prakseologiczne
przes³anki kszta³towania polubownego
rozstrzygania sporów i mediacji
Nie jest celem niniejszej pracy pe³na charakterystyka aksjolo-
Czêœæ I. Pojêcia podstawowe, aspekty aksjologiczne...
Rozdzia³ 1. Aksjologiczne i prakseologiczne przes³anki...
gicznych aspektów polubownego rozstrzygniêcia sporów. Jego
geneza, teoria i praktyka oraz efektywnoœæ mieszcz¹ w sobie
wielop³aszczyznowe w¹tki wykraczaj¹ce poza ramy badawcze
jednej dyscypliny. Wiêkszoœæ opracowañ dotyczy g³ównie pro-
ceduralnych aspektów polubownego rozstrzygania sporów i zakre-
su przedmiotowego tego postêpowania. Znacznie rzadsze s¹ na-
tomiast prace poœwiêcone zwi¹zkom postêpowania polubownego
i mediacji z przes³ankami aksjologicznymi
i prakseologiczny-
mi. Stopieñ ich z³o¿onoœci, wielowarstwowy charakter nie poz-
walaj¹ w tak krótkim szkicu na pe³ne, choæby w zarysie, ich
ujêcie, sk³aniaj¹ raczej do przedstawienia kilku wybranych as-
pektów.
Celem niniejszego opracowania nie jest rozstrzyganie meryto-
rycznych zagadnieñ, lecz prezentacja kilku refleksji nad pozanor-
matywnymi aspektami zjawisk mediacji i arbitra¿u. Mog¹ byæ one
pewnym kontekstem dla w¹tków prawnych dominuj¹cych, zgod-
nie zreszt¹ z przyjêtymi za³o¿eniami w zdecydowanej wiêkszoœci
referatów i prac.
Temat konferencji: arbitra¿ i mediacja jako instrumenty wspie-
rania przedsiêbiorczoœci mieœci w sobie kilka pojêæ, których kon-
teksty wykraczaj¹ poza mo¿liwoœci badawcze jednej dyscypliny
naukowej. Z ca³¹ pewnoœci¹ przedsiêbiorczoœæ jest zjawiskiem
bêd¹cym przedmiotem ekonomii i nauk o zarz¹dzaniu – jest zjawi-
skiem aktywnoœci, której istota sprowadza siê do stawiania sobie
i
troski o ich sprawn¹
innym celów z w³asnej
inicjatywy i
4
Czêœæ I. Pojêcia podstawowe, aspekty aksjologiczne...
realizacjê1. Poszukiwanie uwarunkowañ przedsiêbiorczoœci i d¹¿e-
nie do podnoszenia efektywnoœci zorganizowanych struktur dzia-
³ania jest przedmiotem zarówno badañ naukowych, jak i dzia³añ
praktycznych. Znaczna czêœæ tych uwarunkowañ zale¿y od czyn-
ników wewnêtrznych – systemowych – sposobu zorganizowania
przedsiêbiorstwa i stopnia jego „logiki wewnêtrznej” – oraz kadro-
wych – jakoœci, kwalifikacji, systemów motywacji, reprezentowa-
nych wartoœci. Jednak¿e od kilkudziesiêciu lat poszukiwania de-
terminantów efektywnoœci koncentruj¹ siê w coraz wiêkszym
stopniu na czynnikach zewnêtrznych – na relacjach miêdzy przed-
siêbiorstwem a otoczeniem, najczêœciej dynamicznym i z³o¿onym.
Zdecydowana wiêkszoœæ noœników niepewnoœci tkwi w tym oto-
czeniu, st¹d te¿ stopieñ efektywnoœci uzale¿niony jest od charakte-
ru relacji przedsiêbiorstwa z otoczeniem.
Z tradycji gospodarki rynkowej wyrasta zjawisko: konkurencja
– rywalizacja – walka, w której przeciwne strony d¹¿¹ do
wywo³ania pewnego zdarzenia. Mo¿e byæ ono osi¹gniête tylko
przez jedn¹ stronê2. Znakomita wiêkszoœæ prac z dziedziny ekono-
mii i zarz¹dzania koncentrowa³a siê niegdyœ przede wszystkim na
zjawiskach konkurencji. Dominowa³ pogl¹d, ¿e konkurencja jest
czynnikiem rozwoju spo³ecznego. W ujêciu marksistowskim ak-
centowano rolê konfliktu w rozwoju spo³ecznym, a teoriê walki
klas wywodzono z uznania twórczej roli walki przeciwieñstw.
We wspó³czesnych teoriach zarz¹dzania szczególnie silnie ak-
centuje siê rolê i funkcje procesów komunikacyjnych w rozwoju
spo³ecznym, ujmowania okreœlonych jednostek organizacyjnych
jako szeroko rozumianego otoczenia3. W szczególnoœci podkreœla
siê pozytywny wp³yw otoczenia na funkcjonowanie organizacji
bêd¹cej systemem otwartym, rozwija siê badania sprzê¿eñ zwrot-
nych, adaptywnoœci organizacji i jej reakcji na zmienne i z³o¿one
otoczenie4. Organizacja mo¿e wchodziæ w ró¿nego typu relacje
1 T. Pszczo³owski, Ma³a encyklopedia prakseologii i teorii organizacji, Wroc³aw 1978,
s. 192.
2 T. Pszczo³owski, op. cit., s. 215.
3 Por. szerzej M. Stefaniuk, Wybrane zagadnienia myœli organizatorskiej, Lublin 2000,
s. 78 i nast.
4 M. Stefaniuk, op. cit., s. 80–81.
Rozdzia³ 1. Aksjologiczne i prakseologiczne przes³anki...
5
z otoczeniem. Mog¹ to byæ relacje neutralnoœci, sojuszów i kon-
fliktu. Poszczególne typy relacji wi¹¿¹ siê ze zró¿nicowanymi
dzia³aniami organizacji. W charakterystykach spo³eczeñstwa oby-
watelskiego akcentuje siê wartoœæ utylitarystycznych tendencji,
wartoœæ godzenia interesu jednostkowego i zdolnoœci jego samoo-
graniczenia dla dobra jednostkowego i wspólnego. Idee konsen-
sualnego rozstrzygniêcia sporów zyskuj¹ we wspó³czesnych
pañstwach demokratycznych coraz wiêksz¹ liczbê zwolenników –
podkreœlona jest przy tym rola komunikacji i dialogu1.
Warto w tym miejscu zaznaczyæ rozró¿nienie zjawisk sporu
i konfliktu. Zdaniem A. Korybskiego konflikt to uk³ad skierowa-
nych przeciw sobie zachowañ dwóch podmiotów spo³ecznych
(jednostek, grup b¹dŸ ich organizacji), z których ka¿dy d¹¿y do re-
alizacji w³asnych celów (interesów) i napotyka przeciwdzia³anie
pozosta³ych uczestników konfliktu2. Zdaniem tego Autora spór
jest szczególnym przypadkiem konfliktu jako zjawiska o szerszej
treœci, odnosz¹cego siê do pewnego typu relacji spo³ecznych3.
Interesuj¹ce jest wyró¿nienie przez A. Korybskiego faz kszta³towa-
nia siê i rozwoju konfliktu. Nale¿y do nich ukszta³towanie siê sy-
tuacji konfliktowej, manifestacje przeciwstawnych zachowañ
stron, eskalacja konfliktu, poddanie konfliktu obserwacji otocze-
nia
ewentualne oddzia³ywanie otoczenia
spo³ecznego na uczestników konfliktu, inicjacja procesu rozwi¹zy-
wania b¹dŸ rozstrzygania sporu, wreszcie rozwi¹zanie lub roz-
strzygniêcie sporu4. Zdaniem A. Korybskiego konflikt ujawniony
wobec otoczenia spo³ecznego i poddany jego obserwacji prze-
kszta³ca siê w spór5. Podobnie istotê konfliktu okreœla A. Sanka³a,
który ujmuje konflikty miêdzyludzkie jako napiêcia pomiêdzy
dwiema lub wiêcej osobami albo grupami, które maj¹ sprzeczne
spo³ecznego oraz
1 J. Radwanowicz, Mediacja a jakoϾ administracji publicznej, [w:] JakoϾ administracji
publicznej, pod. red. J. £ukasiewicza, Miêdzynarodowa Konferencja Naukowa – Cedzyna,
Rzeszów 2004, s. 352.
2 A. Korybski, Alternatywne rozwi¹zanie sporów w USA. Studium teoretycznoprawne,
Lublin 1993, s. 20.
3 A. Korybski, op. cit., s. 15.
4 Ibidem, s. 23.
5 Ibidem, s. 24.
6
Czêœæ I. Pojêcia podstawowe, aspekty aksjologiczne...
cele. Autor ten wyró¿nia cztery fazy ka¿dego konfliktu: sytuacjê
poprzedzaj¹c¹, okres prowokacji (inicjacja konfliktu), okres eska-
lacji (rozbudowanie konfliktu) oraz fazê konfrontacji (walka
o zwyciêstwo). O ile kontrolowanie konfliktu jest naj³atwiejsze
w dwóch pierwszych stadiach, o tyle póŸniej, jak zauwa¿a A. Han-
ka³a, staje siê trudniejsze1. Istniej¹ ró¿norodne czynniki determi-
nuj¹ce wyst¹pienie i przebiegu konfliktu – wzajemna zale¿noœæ,
czyli to, na ile skutki dzia³ania jednej strony zale¿¹ od dzia³ania
drugiej strony; niepewnoœæ bêd¹ca skutkiem negatywnych doznañ
i mog¹ca sprzyjaæ wystêpowaniu dzia³añ agresywnych; przeszko-
dy w komunikacji zarówno fizyczne, jak i spo³eczne; negatywne
cechy osobowoœci obu stron lub jednej strony2.
Nie wdaj¹c siê w psychologiczn¹ warstwê zagadnienia, niew¹t-
pliwie jedn¹ z podstawowych, warto zauwa¿yæ, ¿e fazy wymienio-
ne przez cytowanych Autorów charakteryzuj¹ siê ró¿norodnoœci¹
stopnia dynamiki. O ile fazy wstêpne wi¹¿¹ siê z werbalizacj¹ inte-
resów, stron oraz rodzajem prezentacji, o tyle nastêpne fazy
wykraczaj¹ poza funkcje poznawcze i wi¹¿¹ siê rodzajem
instrumentalizacji dzia³añ, w szczególnoœci z doborem œrodków
i metod osi¹gania celów, strategiami wykonawczymi, harmono-
gramem dzia³añ i innymi czynnoœciami. Warto zauwa¿yæ nastê-
puj¹ce momenty. Po pierwsze, poszczególne konflikty mog¹ siê
charakteryzowaæ ró¿nym stopniem zaanga¿owania. Dotyczy to za-
równo jednej lub drugiej strony, jak i obu naraz. W praktyce mog¹
to byæ sytuacje chaotycznych dzia³añ obu stron, chaotycznych
dzia³añ jednej strony przy równoczesnej racjonalizacji dzia³añ dru-
giej strony, racjonalnoœci dzia³añ obu stron i ca³ej gamy sytuacji
poœrednich. Po drugie, dzia³ania stron konfliktu mog¹ charaktery-
zowaæ siê ró¿nym stopniem sformalizowania. Niew¹tpliwie wi¹¿e
siê to z powtarzalnoœci¹ pewnych dzia³añ i poszukiwaniem najlep-
szych z dotychczas poznanych sposobów dzia³ania. Przyjêcie
przez stronê konfliktu sta³ych regu³ dzia³ania jest elementem pro-
cesu formalizowania, jest odnow¹ realizacji celów na podstawie
1 A. Hanka³a, Konflikty miêdzyludzkie, [w:] Wielka encyklopedia prawa, pod red.
E. Smoktunowicza, Bia³ystok–Warszawa 2000, s. 364, za: J. Radwanowicz, op. cit., s. 355.
2 A. Hanka³a, op. cit., s. 364, cyt. za: J. Radwanowicz, op. cit., s. 355.
Rozdzia³ 1. Aksjologiczne i prakseologiczne przes³anki...
7
przyjêtych wzorców dzia³ania1. Jeœli obie strony konfliktu przyj-
muj¹ dobrowolnie lub w sposób zewnêtrznie wymuszony okreœlo-
ne sta³e regu³y prowadzenia sporu, nastêpuje wówczas jego insty-
tucjonalizacja. Rzecz¹ nader istotn¹, wrêcz zasadnicz¹ jest stopieñ
instytucjonalizacji konfliktu i tworzenia okreœlonej procedury jego
prowadzenia oraz rozstrzygania. Ponadto istotny jest zakres stop-
nia dobrowolnoœci poddania siê procedurze. Mo¿e byæ ona wymu-
szona zewnêtrznie, co jest zasadnicz¹ cech¹ procedur nale¿¹cych
do systemu prawa.
Warto w tym miejscu zaznaczyæ nastêpuj¹ce momenty. Przede
wszystkim okreœlone procedury s¹ odzwierciedleniem cyklu zor-
ganizowanego dzia³ania – jego zasadniczych etapów, do jakich za-
licza siê przygotowanie, realizacjê i kontrolê oraz szczegó³owych
dzia³añ. Tworz¹ one uk³ad logicznie po sobie nastêpuj¹cych czyn-
noœci, których realizacja zbli¿a podmiot dzia³ania do okreœlonego
celu2. Te etapy mog¹ byæ ujête w procedury – postêpowania za-
wartego w szeregu wytycznych, wyra¿aj¹cych siê czêsto przepi-
sem, jak wykonaæ zadanie. Mo¿na rozró¿niæ procedury rozumiane
jako tok dzia³ania od procedur – opisu dzia³ania, zawieraj¹cego
wskazówki w dzia³aniu i wyszczególniaj¹cego dok³adnie sposoby,
jakimi nale¿y siê pos³ugiwaæ w przeprowadzaniu okreœlonych
dzia³añ – ich podstaw¹ jest chronologiczna kolejnoœæ3. Procedura
jako opis dzia³ania jest okreœlona planem dzia³ania. Zawiera taki
rodzaj wytycznych, które mog¹ kszta³towaæ racjonalnoœæ i niwelo-
waæ w okreœlonym stopniu niepewnoœæ. Procedura mieœci w sobie
predykcjê – jest wywiedzeniem ze znajomoœci stanu pocz¹tkowe-
go i na podstawie pewnej „teorii” („prawa”) charakterystyki jakie-
goœ stanu nieznanego4. Zakres predykcji zale¿y niew¹tpliwie od
stanu wiedzy wyjœciowej i od stopnia z³o¿onoœci oraz dynamiki
1 Por. m.in. J. Kurnal, Zarys teorii organizacji i zarz¹dzania, Warszawa 1970, s. 171–172.
2 Por. szerzej na temat zwi¹zków cyklu organizatorskiego z procedur¹ administracyjn¹
J. £ukasiewicz, L. ¯ukowski, Decyzje terenowych organów administracji pañstwowej, refe-
rat na konferencjê: Doskonalenie procesu decyzyjnego w systemie terenowych organów
w³adzy i administracji pañstwowej, Rzeszów 1978.
3 T. Pszczo³owski, op. cit., s. 185.
4 H. Koontz, C.O. Donnell, Zasady zarz¹dzania, Warszawa 1969, s. 514. cyt. za:
T. Pszczo³owski, op. cit., s. 185.
Pobierz darmowy fragment (pdf)