Darmowy fragment publikacji:
Tomasz Przesławski
SŁUŻBA
WIĘZIENNA
w Polsce
Administracja
i podstawy działania
PrzeslawskiSluzba 5/30/12 5:36 PM Page 1
Tomasz Przesławski jest absolwentem Wydziału Prawa i Administracji Uni-
wersytetu Warszawskiego oraz Wydziału Teologicznego Uniwersytetu Kardy-
nała Stefana Wyszyƒskiego w Warszawie. W 2006 r. uzyskał tytuł doktora
nauk prawnych. W latach 1997–2007 – pracownik instytucji finansowych,
m.in. brał udział w realizacji programów i projektów współfinansowanych ze
Êrodków Unii Europejskiej, w latach 2008–2010 – reprezentant Skarbu
Paƒstwa w radzie nadzorczej PZU SA. Od 2007 r. – adiunkt w Zakładzie Prawa
i Polityki Penitencjarnej IPSiR UW, prowadzi równie˝ kancelari´ radcy praw -
nego. Autor i współautor licznych publikacji z zakresu prawa karnego.
Ksià˝ka jest prawnym studium o ustroju i działalnoÊci Słu˝by Wi´ziennej
w Polsce. Podstaw´ pracy stanowià analizy prawnoporównawcze prowadzone
na podstawie literatury przede wszystkim z prawa administracyjnego,
karnego wykonawczego oraz konstytucyjnego, z uwzgl´dnieniem orzecz -
nictwa sàdowego. Przedmiotem analiz jest organizacja Słu˝by Wi´ziennej,
ukierunkowana na utrzymanie własnej struktury, w tym rodzajów powiàzaƒ
pomi´dzy funkcjonariuszami SW w ramach hierarchicznego podporzàdkowa-
nia, oraz usytuowanie tej słu˝by wÊród innych podmiotów w ró˝ny sposób
przyczyniajàcych si´ do realizacji kary pozbawienia wolnoÊci.
Autor okreÊlił status prawny organów Słu˝by Wi´ziennej z punktu widzenia
konstytucyjnego podziału władzy paƒstwowej i scharakteryzował role, w ja-
kich wyst´pujà organy Słu˝by Wi´ziennej ze wzgl´du na spełniane funkcje
publiczne, zadania wewnàtrzorganizacyjne i Êwiadczenia penitencjarne. Za-
prezentował równie˝ perspektyw´ rozwoju polityki penitencjarnej w kierunku
Êwiadczenia ekspiacyjnego, którego wyrazem jest efektywne zadoÊçuczynienie
poszkodowanemu lub społeczeƒstwu przy jednoczesnym braku degradacji
sprawcy w ˝yciu społecznym.
##7#52#aSUZPUk1BVC1WaXJ0dWFsbw==
T
o
m
a
s
z
P
r
z
e
s
ł
a
w
s
k
i
S
¸
U
˚
B
A
W
I
I
¢
Z
E
N
N
A
w
P
o
l
s
c
e
1-3_Przeslawski 5/30/12 5:35 PM Page 1
SŁUŻBA
WIĘZIENNA
w Polsce
Administracja
i podstawy działania
##7#52#aSUZPUk1BVC1WaXJ0dWFsbw==
1-3_Przeslawski 5/30/12 5:35 PM Page 3
Tomasz Przesławski
SŁUŻBA
WIĘZIENNA
w Polsce
Administracja
i podstawy działania
##7#52#aSUZPUk1BVC1WaXJ0dWFsbw==
Recenzenci
Michał Porowski
Teodor Szymanowski
Projekt okładki
Anna Gogolewska
Ilustracja na okładce
© Rich Seymour/iStockphoto.com
Redaktor prowadzący
Ewa Wyszyńska
Redaktor
Danuta Trzpil
Redaktor techniczny
Zofia Kosińska
Korektor
Elwira Wyszyńska
Skład i łamanie
Dariusz Górski
Publikacja dofinansowana przez Wydział Stosowanych Nauk Społecznych
i Resocjalizacji UW
© Copyright by Wydawnictwa Uniwersytetu Warszawskiego, Warszawa 2012
ISBN 978-83-235-0948-6
Wydawnictwa Uniwersytetu Warszawskiego
00-497 Warszawa, ul. Nowy Świat 4
www.wuw.pl; e-mail: wuw@uw.edu.pl
Dział Handlowy: tel. (0 48 22) 55 31 333
e-mail: dz.handlowy@uw.edu.pl
Księgarnia internetowa: http://www.wuw.pl/ksiegarnia
Wydanie I
##7#52#aSUZPUk1BVC1WaXJ0dWFsbw==
Spis treści
WYKAZ SKRÓTÓW . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 7
WSTĘP . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 9
ROZDZIAŁ I. Służba Więzienna jako rdzeń instytucji wykonania kary pozba-
wienia wolności . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 15
1. Instytucja wykonania kary pozbawienia wolności . . . . . . . . . . . . 15
2. Pojęcie rdzenia i kręgu zewnętrznego instytucji wykonania kary pozba-
wienia wolności . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 17
3. Relatywizacja horyzontu instytucji za pośrednictwem celu . . . . . . . 27
ROZDZIAŁ II. Pozycja ustrojowa Służby Więziennej . . . . . . . . . . . 32
1. Podstawowe kierunki działania SW . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 32
2. Problem organizacji SW . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 39
3. Administracja publiczna a funkcja państwowa SW . . . . . . . . . . . . 44
4. Normy ustrojowe regulujące organizację SW . . . . . . . . . . . . . . . 51
5. Nadrzędny cel funkcjonowania SW . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 56
6. O wyrażeniach użytych w art. 2 ustawy o Służbie Więziennej . . . . . . 62
ROZDZIAŁ III. Administracja penitencjarna jako administracja świadcząca 71
1. SW narzędziem polityki penitencjarnej . . . . . . . . . . . . . . . . . 71
2. Świadczenie ekspiacyjne – alternatywa izolacji . . . . . . . . . . . . . . 76
3. Zagadnienie władztwa penitencjarnego . . . . . . . . . . . . . . . . . . 78
4. Organizacja świadczeń i osób w procesie wykonania kary . . . . . . . . 87
ROZDZIAŁ IV. Sfery działalności Służby Więziennej . . . . . . . . . . . . 92
1. Charakter struktury organizacyjnej SW . . . . . . . . . . . . . . . . . 92
2. Potrójna rola organów SW . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 97
3. SW – administracja wewnętrzna, penitencjarna oraz publiczna . . . . . 106
##7#52#aSUZPUk1BVC1WaXJ0dWFsbw==
6
Tomasz Przesławski, Służba Więzienna w Polsce...
4. Administracja SW – podmiot kompetencji wewnętrznych . . . . . . . . 108
5. SW jako administracja o kompetencjach penitencjarnych . . . . . . . . 110
6. SW wykonująca kompetencję administracyjną . . . . . . . . . . . . . . 114
7. Dekoncentracja wewnętrzna a centralizacja SW . . . . . . . . . . . . . 116
ROZDZIAŁ V. Szczególne uprawnienia funkcjonariuszy Służby Więziennej 125
1. Ogólna charakterystyka uprawnień SW uregulowanych w rozdziale 3
ustawy o Służbie Więziennej . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 125
2. Relatywność określenia kompetencji porządkowej . . . . . . . . . . . . 130
3. Prawa funkcjonariuszy SW wynikające z art. 18 ustawy o Służbie
Więziennej . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 135
4. Kompetencja do stosowania środków przymusu bezpośredniego, broni
palnej lub psa służbowego . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 138
5. Obowiązek służbowy a wykonywanie czynności służbowych . . . . . . 141
6. Uprawnienia funkcjonariuszy innych formacji specjalnych . . . . . . . . 143
ROZDZIAŁ VI. Sytuacja prawna naczelnych organów państwa wobec Służby
Więziennej . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 147
1. Kompetencje Rady Ministrów i Prezesa Rady Ministrów . . . . . . . . . 147
2. Kompetencja administracyjna oraz wykonawcza Ministra Sprawiedli-
wości . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 148
a) Kierownictwo organizacyjne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 148
b) Funkcja stanowienia prawa powszechnie obowiązującego (rozporzą-
dzenia) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 153
3. Rola Ministra Sprawiedliwości w strukturze organizacyjnej wykonania
kary pozbawienia wolności . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 156
4. Rodzaje podległości występujące w SW . . . . . . . . . . . . . . . . . 169
5. Podległość organizacyjna SW Ministrowi Sprawiedliwości . . . . . . . . 176
6. Uprawnienia kierownicze Ministra Sprawiedliwości . . . . . . . . . . . 181
a) Zarządzenia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 181
b) Wytyczne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 184
c) Polecenia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 188
7. Odpowiedzialność Ministra Sprawiedliwości i funkcjonariuszy SW
na wyższych stanowiskach kierowniczych . . . . . . . . . . . . . . . . 193
ROZDZIAŁ VII. Kierownicy jednostek organizacyjnych Służby Więziennej 197
1. Pozycja ustrojowa Dyrektora Generalnego SW . . . . . . . . . . . . . . 197
2. Ustawowe kompetencje organów SW . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 202
a) Dyrektor Generalny SW . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 202
b) Dyrektor okręgowy SW . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 207
c) Dyrektor zakładu karnego i dyrektor aresztu śledczego . . . . . . . . 209
d) Komendanci COSSW, OS, ODK . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 210
PODSUMOWANIE . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 212
BIBLIOGRAFIA . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 216
##7#52#aSUZPUk1BVC1WaXJ0dWFsbw==
Wykaz skrótów
Konstytucja RP
k.k.
k.k.w.
k.p.
k.p.k.
k.k.s.
k.p.w.
k.w.
p.p.s.a.
p.u.s.a.
u.abw.aw.
u.bor.
u.cba.
u.dar.
u.polic.
u.prok.
Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej z 2 kwietnia 1997 r.
(Dz.U. Nr 78, poz. 483 ze zm.)
ustawa z 6 czerwca 1997 r. – Kodeks karny (Dz.U. Nr 88,
poz. 553 ze zm.)
ustawa z 6 czerwca 1997 r. – Kodeks karny wykonawczy
(Dz.U. Nr 90, poz. 557 ze zm.)
ustawa z 26 czerwca 1974 r. – Kodeks pracy (tekst jednolity:
Dz.U. z 1998 r. Nr 21, poz. 94 ze zm.)
ustawa z 6 czerwca 1997 r. – Kodeks postępowania karnego
(Dz.U. Nr 89, poz. 555 ze zm.)
ustawa z 10 września 1999 r. – Kodeks karny skarbowy (tekst
jednolity: Dz.U. z 2007 r. Nr 111, poz. 765)
ustawa z 24 sierpnia 2001 r. – Kodeks postępowania w spra-
wach o wykroczenia (Dz.U. Nr 106, poz. 1148 ze zm.)
ustawa z 20 maja 1971 r. – Kodeks wykroczeń (tekst jednolity:
Dz.U. z 2010 r. Nr 46, poz. 275 ze zm.)
ustawa z 30 sierpnia 2002 r. – Prawo o postępowaniu przed
sądami administracyjnymi (Dz.U. Nr 153, poz. 1270 ze zm.)
ustawa z 25 lipca 2002 r. – Prawo o ustroju sądów admini-
stracyjnych (Dz.U. Nr 153, poz. 1269 ze zm.)
ustawa z 24 maja 2002 r. o Agencji Bezpieczeństwa Wewnętrz-
nego oraz Agencji Wywiadu (tekst jednolity: Dz.U. z 2010 r.
Nr 29, poz. 154 ze zm.)
ustawa z 16 marca 2001 r. o Biurze Ochrony Rządu (tekst
jednolity: Dz.U. z 2004 r. Nr 163, poz. 1712 ze zm.)
ustawa z 9 czerwca 2006 r. o Centralnym Biurze Antykorup-
cyjnym (Dz.U. Nr 104, poz. 708 ze zm.)
ustawa z 4 września 1997 r. o działach administracji rządowej
(tekst jednolity: Dz.U. z 2007 r. Nr 65, poz. 437 ze zm.)
ustawa z 6 kwietnia 1990 r. o Policji (tekst jednolity: Dz.U.
z 2011 r. Nr 287, poz. 1687 ze zm.)
ustawa z 20 czerwca 1985 r. o prokuraturze (tekst jednolity:
Dz.U. z 2011 r. Nr 270, poz. 1599 ze zm.)
##7#52#aSUZPUk1BVC1WaXJ0dWFsbw==
8
u.psp.
u.r.m.
u.s.p.
u.s.w. z 1996
u.s.w.
u.s.c.
u.s.cel.
u.s.g.
u.w.k.p.e.
RegWykKAW
RegWykKPW
RegWykTA
SposOchronyJOSW
SprawNadzPenitR
Tomasz Przesławski, Służba Więzienna w Polsce...
ustawa z 24 sierpnia 1991 r. o Państwowej Straży Pożarnej
(tekst jednolity: Dz.U. z 2009 r. Nr 12, poz. 68 ze zm.)
ustawa z 8 sierpnia 1996 r. o Radzie Ministrów (tekst jedno-
lity: Dz.U. z 2003 r. Nr 24, poz. 199 ze zm.)
ustawa z 27 lipca 2001 r. – Prawo o ustroju sądów powszech-
nych (Dz.U. 2001 r. Nr 98, poz. 1070 ze zm.)
ustawa z 26 kwietnia 1996 r. o Służbie Więziennej (tekst
jednolity: Dz.U. z 2002 r. Nr 207, poz. 1761 ze zm.) – nie-
obowiązująca
ustawa z 9 kwietnia 2010 r. o Służbie Więziennej (Dz.U.
Nr 79, poz. 523)
ustawa z 21 listopada 2008 r. o służbie cywilnej (Dz.U.
Nr 227, poz. 1505 ze zm.)
ustawa z 27 sierpnia 2009 r. o Służbie Celnej (Dz.U. Nr 168,
poz. 1323 ze zm.)
ustawa z dnia 12 października 1990 r. o Straży Granicznej
(tekst jednolity: Dz.U. z 2011 r. Nr 116, poz. 675 ze zm.)
ustawa z 7 września 2007 r. o wykonywaniu kary pozbawienia
wolności poza zakładem karnym w systemie dozoru elektro-
nicznego (tekst jednolity: Dz.U. z 2010 r. Nr 142, poz. 960)
rozporządzenie Ministra Sprawiedliwości z 26 sierpnia 2003 r.
w sprawie regulaminu organizacyjno-porządkowego wykony-
wania kary aresztu wojskowego (Dz.U. Nr 152, poz. 1498)
rozporządzenie Ministra Sprawiedliwości z 25 sierpnia 2003 r.
w sprawie regulaminu organizacyjno-porządkowego wykony-
wania kary pozbawienia wolności (Dz.U. Nr 152, poz. 1493)
rozporządzenie Ministra Sprawiedliwości z 25 sierpnia 2003 r.
w sprawie regulaminu organizacyjno-porządkowego wykony-
wania tymczasowego aresztowania (Dz.U. Nr 152, poz. 1494)
rozporządzenie Ministra Sprawiedliwości z 31 października
2003 r. w sprawie sposobów ochrony jednostek organizacyj-
nych Służby Więziennej (Dz.U. Nr 194, poz. 1902 ze zm.)
rozporządzenie Ministra Sprawiedliwości z 26 sierpnia 2003 r.
w sprawie sposobu, zakresu i trybu sprawowania nadzoru
penitencjarnego (Dz.U. Nr 152, poz. 1496 ze zm.)
SzczegółTrybDziałFSW rozporządzenie Rady Ministrów z 4 sierpnia 2010 r. w sprawie
szczegółowego trybu działań funkcjonariuszy Służby Wię-
ziennej podczas wykonywania czynności służbowych (Dz.U.
Nr 147, poz. 984)
COSSW
CZSW
ODKSW
OISW
OSNwSK
OSSW
SW
Centralny Ośrodek Szkolenia Służby Więziennej
Centralny Zarząd Służby Więziennej
Ośrodek Doskonalenia Kadr Służby Więziennej
Okręgowy Inspektorat Służby Więziennej
Orzecznictwo Sądu Najwyższego w Sprawach Karnych
Ośrodek Szkolenia Służby Więziennej
Służba Więzienna
##7#52#aSUZPUk1BVC1WaXJ0dWFsbw==
Wstęp
W pierwszej kolejności należy wyjaśnić, że podstawą dwuczło-
nowego tytułu książki jest z jednej strony okoliczność, że Służba
Więzienna jest podstawowym ogniwem większej organizacji, której
pozostałe podmioty w różny sposób uczestniczą w wykonywaniu
kary pozbawienia wolności (administracja penitencjarna), z drugiej
zaś sama Służba Więzienna stanowi interesujące pole eksploracji
w zakresie powiązań organizacyjnych oraz kompetencji, w szcze-
gólności dotyczących jej funkcjonariuszy i pracowników (admini-
stracja służby, w tym administracja publiczna). Przedmiotem badań
jest więc zarówno ustrój samej SW i jej działalność ukierunko-
wana na utrzymanie własnej struktury organizacyjnej, aby mogła
być zdolna do realizacji wyznaczonych celów, jak i usytuowanie
SW w strukturze złożonej także z innych podmiotów, które biorą
udział w wykonywaniu kary pozbawienia wolności.
Służbę Więzienną można także rozpatrywać na szerszej
płaszczyźnie, w systemie organów postępowania wykonawczego,
o zróżnicowanym statusie prawnym, powołanych do wykonywa-
nia w ogóle orzeczeń karnych. SW od strony podmiotowej może
być ujmowana jako organizacja samodzielna bądź organizacja
stanowiąca istotny fragment większej instytucji, natomiast od
strony przedmiotowej jako wykonująca funkcje publiczne, zadania
wewnątrzorganizacyjne i świadczenia penitencjarne. W związku
z tym, że nazwa omawianej formacji jest terminem zdefiniowanym
ustawowo, przyjęta została w tytule pracy, a tym samym zrezy-
gnowaliśmy w nim z nawiązań do tradycyjnych określeń, wystę-
pujących w literaturze prawa penitencjarnego, dla rozróżnienia
##7#52#aSUZPUk1BVC1WaXJ0dWFsbw==
10
Tomasz Przesławski, Służba Więzienna w Polsce...
sfer jej działalności. Celem pracy jest rozstrzygnięcie problemu
badawczego w postaci określenia pozycji prawnej SW z punktu
widzenia podejmowanej działalności, kwalifikacji podstaw praw-
nych, na których opiera się funkcjonowanie tej służby specjalnej,
ze szczególnym uwzględnieniem charakteru norm prawnych, tra-
dycyjnie zaliczanych do różnych gałęzi prawa.
Praca została przygotowana w oparciu o dokonane analizy
prawnoporównawcze z uwzględnieniem siatki pojęciowej i sche-
matów analitycznych zaczerpniętych z teorii organizacji i zarzą-
dzania. Ze względu na przyjętą konwencję, w jakiej rozprawa
została napisana, pewne sformułowania mogą budzić wątpliwo-
ści z punktu widzenia poprawności językowej, w szczególności
gdy chodzi o zwrot typu „świadczenie kary”. Przyjęte określenie
zostało wprowadzone świadomie, gdyż wykonywania kary uprzed-
nio wymierzonej w wyroku nie rozpatrujemy wówczas w sensie
dolegliwości, będącej konsekwencją winy sprawcy (aspekt prawno-
karny), ale chodzi nam bardziej o techniczny wymiar organizacji
kary i innych środków prowadzących do izolacji (aspekt praw-
noadministracyjny). Problem ustroju administracji penitencjar-
nej i służby więziennej w dotychczasowym piśmiennictwie nie
doczekał się systematycznego opracowania, zarówno gdy chodzi
o literaturę z zakresu prawa karnego wykonawczego, jak i prawa
administracyjnego. Do nielicznych prac z tej tematyki zaliczyć
należy pionierską niepublikowaną rozprawę doktorską Michała
Porowskiego z 1975 r. pt. Funkcje administracji penitencjarnej w Polsce.
W rozdziale I podejmujemy problematykę umiejscowienia SW
w szeroko rozumianej instytucji wykonywania kary pozbawienia
wolności, przez którą rozumiemy wszelkie jednostki organizacyjne,
które przyczyniają się do realizacji tej sankcji i innych środków
skutkujących izolacją. Charakter działalności SW pozwala na
uznanie, że stanowi ona rdzeń tej instytucji, a więc to, co w teorii
organizacji wyraża najbardziej dynamiczny i dyspozycyjny człon
w spełnianiu założonych instytucjonalnych zadań. Jednocześnie
wskazujemy, że jednym z podstawowych zadań SW jest ochrona
społeczeństwa, co pozwala usytuować ją w szerszej perspektywie
organów i jednostek porządku oraz bezpieczeństwa publicznego, co
z kolei powoduje przesunięcie jej na pozycje kręgu zewnętrznego
w stosunku do najwyższych organów władzy państwowej jako
##7#52#aSUZPUk1BVC1WaXJ0dWFsbw==
Wstęp
11
organizację współprzyczyniającą się do tworzenia i utrzymywania
państwa prawa.
W rozdziale II określamy charakter prawny norm kształtują-
cych ustrój SW. Dochodzimy do wniosku, że normy organizacji
i znaczna część norm dotyczących zakresu działania organów SW
stanowią odrębne prawo wewnętrzne (organizacyjne) SW. Pozo-
stała grupa norm, do której należą normy zadaniowe, część norm
określających zakresy działań i kompetencji (nazwanych w u.s.w.
uprawnieniami SW), należy do prawa penitencjarnego. W bardzo
wąskim zakresie można mówić o normach z zakresu prawa admi-
nistracyjnego, regulujących zakresy działania w przedmiocie orga-
nizacji służby, które mogą przyjmować postać spraw administra-
cyjnych. Podstawowym kryterium tego rozróżnienia jest podział
na normy regulujące organizację, które za przedmiot mają struk-
turę SW (administracja SW), w tym określające formy działania
w postaci decyzji administracyjnych (administracja publiczna),
oraz organizację świadczeń i osób, ukierunkowaną na spełnia-
nie zadań penitencjarnych (administracja penitencjarna). Odręb-
nie zajmujemy się celami działania SW, które w naszej ocenie
w wariancie maksymalistycznym przekraczają zadania podstawowe
wyrażone w u.s.w. i właściwie znajdują swoje odniesienie w celach
kary (środka) pozbawienia wolności. Ten ostateczny rezultat dzia-
łania SW, jeśli chodzi o karę pozbawienia wolności, paradoksal-
nie ujawnia się dopiero w warunkach wolnościowych. Na końcu
tej części pracy rozważamy trafność niektórych użytych zwrotów
w u.s.w., takich jak wyrażenie „kara pozbawienia wolności”, oraz
odróżnianie tymczasowego aresztowania od środków przymusu
skutkujących pozbawieniem wolności.
W rozdziale III rozpatrujemy wykonywanie kary w kategoriach
świadczeń. Administracja penitencjarna jest w istocie administra-
cją świadczącą, która zaspokaja potrzeby konkretnego człowieka
oraz potrzeby całej społeczności. Ten dualizm usług w interesie
jednostki i całego społeczeństwa znajduje swoje wyraźne odniesie-
nie w zadaniach SW. Kara jako pozbawienie wolności jest proce-
sem wymagającym ciągłego tworzenia i utrzymywania warunków
zapewniających izolację. Z tak rozumianą usługą spełnianą przez
SW na rzecz osoby, wyrażającą się w odebraniu wolności, zwią-
zane są pozostałe świadczenia bytowe, ochronne i resocjalizacyjne.
##7#52#aSUZPUk1BVC1WaXJ0dWFsbw==
12
Tomasz Przesławski, Służba Więzienna w Polsce...
Jednocześnie pozbawienie wolności oraz podejmowane oddziały-
wania penitencjarne i reintegracyjne stanowią realizację funkcji
ochronnej społeczeństwa, dla którego istnienia ważny jest porządek
i bezpieczeństwo wewnętrzne państwa.
W dalszej części omawianego rozdziału wskazujemy również
możliwy rozwój myśli penitencjarnej w kierunku „ucywilistycz-
nienia” kary realizowanej poprzez świadczenie, które umownie
nazywamy ekspiacyjnym. Z problematyką zaspokajania potrzeb
społecznych związane jest pojęcie władztwa zakładowego, znanego
w prawie administracyjnym, do którego subsydiarnie nawiązujemy
przy określeniu terminu władztwa penitencjarnego. Wprowadzone
przez nas pojęcie władztwa penitencjarnego jest kategorią prawa
penitencjarnego i wyraża powiązanie procesu organizacji świadczeń
i osób z funkcją izolacyjną i resocjalizacyjną kary pozbawienia
wolności. W procesie wykonawczym powołana organizacja stanowi
etap stosowania prawa zabezpieczony przymusem bezpośrednim
lub użyciem siły fizycznej lub broni.
Rozdział IV poświęcony jest rozważaniom na temat organiza-
cyjnych powiązań, zachodzących w SW pomiędzy organami SW
i funkcjonariuszami SW, oraz rozlokowania i określenia rodzaju
kompetencji występujących w strukturze organizacyjnej SW. Obraz
statyczny SW odpowiada temu, co w teorii organizacji nazywa się
strukturą liniową, wykazującą cechy departamentalizacji i szta-
bowości. Stosunki organizacyjne, zachodzące zarówno wewnątrz
jednostek organizacyjnych SW, jak i pomiędzy jednostkami organi-
zacyjnymi w ramach systemu organizacyjnego SW, charakteryzuje
hierarchiczne podporządkowanie. Odpowiada to modelowi centra-
listycznemu, który podlega jednak modyfikacji, gdy analizuje się
więzi organizacyjne pomiędzy organami SW, występujące w innych
obszarach działalności, w szczególności realizacji administracji
publicznej. Przyjmujemy, że typ hierarchicznego podporządko-
wania występuje także w strefie wykonywania przez organy SW
kompetencji penitencjarnych, bezpośrednio skierowanych do osób
pozbawionych wolności, jednak ze względu na relatywność pojęć
„centralizacja” i „decentralizacja” wskazujemy możliwe inne jeszcze
sposoby interpretacji i rozumienia powiązań organizacyjnych SW.
Ze względu na treść wykonywanej kompetencji organy SW
mogą występować w potrójnej roli: jako organy wewnętrzne orga-
##7#52#aSUZPUk1BVC1WaXJ0dWFsbw==
Wstęp
13
nizacji SW, organy postępowania wykonawczego oraz organy admi-
nistracji publicznej. Każdej z wymienionych ról przysługuje różny
zakres działania, który może dotyczyć sfery wewnętrznej organi-
zacji SW (sprawy organizacji służby i organizacji świadczeń), jak
i wybiegać swoimi skutkami prawnymi poza ten obszar (sprawy
administracyjne, sprawy cywilnoprocesowe, sprawy porządkowe)
bądź odnosić się bezpośrednio do podmiotów znajdujących się
poza strukturą organizacyjną SW (sprawy wykonania kary). Przy
omawianiu zagadnienia dekoncentracji, w zależności od rodzaju
realizowanej kompetencji, wskazujemy pewną stopniowalność roz-
mieszczania kompetencji w organach SW. Mówimy o dekoncentra-
cji pierwszego stopnia w przypadku kompetencji administracyjnej,
natomiast drugiego stopnia przy kompetencjach penitencjarnych
i porządkowych.
W rozdziale V zajmujemy się szczególnymi uprawnieniami
funkcjonariuszy SW, wyrażającymi funkcję porządkową w postaci
czynności i aktów skierowanych zarówno do osób pozbawionych
wolności, jak i innych, które znajdują się na terenie lub w bli-
skim sąsiedztwie jednostek organizacyjnych SW. Dokonujemy
klasyfikacji działań SW w tym zakresie oraz przeprowadzamy
charakterystykę kompetencji porządkowej. W dalszej kolejności
omawiamy uprawnienia funkcjonariuszy SW do stosowania środ-
ków przymusu bezpośredniego, broni palnej lub psa służbowego.
Regulacje te zbliżone są do kompetencji funkcjonariuszy, wystę-
pujących w innych formacjach specjalnych.
Przedmiotem rozdziału VI jest określenie roli Ministra Spra-
wiedliwości w funkcjonowaniu Służby Więziennej. Minister odpo-
wiada politycznie za realizację swoich ustawowych kompetencji,
które mogą oddziaływać zarówno na organizację SW, jak i wypeł-
nianie zadań penitencjarnych. Wyróżniamy kompetencję admini-
stracyjną i szerszą kompetencję wykonawczą, związaną z konkrety-
zacją ustaw nienależących do prawa administracyjnego, polegającą
na wydawaniu aktów podustawowych, których przedmiotem jest
organizacja wykonania kary (środka) pozbawienia wolności. Od
strony organizacyjnej Minister Sprawiedliwości jest kierownikiem
naczelnym nad całą strukturą organizacyjną SW. Wskazujemy
treść tego kierownictwa, omawiając zarządzenia, wytyczne i pole-
cenia. W kontekście podległości Służby Więziennej Ministrowi
##7#52#aSUZPUk1BVC1WaXJ0dWFsbw==
14
Tomasz Przesławski, Służba Więzienna w Polsce...
Sprawiedliwości przedstawiamy inne zależności, które występują
w ramach działalności całej SW o charakterze organizacyjnym,
służbowym, osobowym, zakładowym i funkcjonalnym.
W rozdziale VII zajmujemy się statusem prawnym Dyrektora
Generalnego Służby Więziennej oraz pozostałych kierowników
jednostek organizacyjnych SW przez zestawienie ich podstawo-
wych kompetencji ustawowych w wymiarze wewnętrznym i peni-
tencjarnym.
##7#52#aSUZPUk1BVC1WaXJ0dWFsbw==
R O Z D Z I A Ł
I
Służba Więzienna jako rdzeń instytucji
wykonania kary pozbawienia wolności
1. Instytucja wykonania
kary pozbawienia wolności
Tradycyjnie instytucja ta nazywana jest w literaturze orga-
nizacją aparatu powołanego do wykonywania kary pozbawienia
wolności, systemem organizacyjnym aparatu wykonującego karę
pozbawienia wolności, organizacją wykonania kary pozbawienia
wolności czy też ustrojem penitencjarnym1. Tak rozumiany aparat
związany jest przede wszystkim z organizacją zakładów karnych,
w których karę pozbawienia wolności wykonuje się technicznie
przez osadzenie skazanego w zakładzie karnym, w izolacji od
społeczeństwa.
W obowiązującym porządku prawnym kara pozbawienia wol-
ności realizowana jest nie tylko w warunkach izolacji w zakładach
karnych, ale także poza zakładami karnymi, a więc na wolno-
ści. Sposób wykonania kary pozbawienia wolności w warunkach
wolnościowych treściowo zbliża ją do kary ograniczenia wolno-
ści jako kary nieizolacyjnej, w której skazany ma ograniczoną
swobodę poruszania się i jest monitorowany za pośrednictwem
środków technicznych. Zgodnie z art. 2 ust. 1 u.w.k.p.e. „system
dozoru elektronicznego jest jednym z systemów wykonywania
kary pozbawienia wolności, polegającym na kontrolowaniu zacho-
wania skazanego przebywającego poza zakładem karnym przy
użyciu aparatury monitorującej (…)”. Rozwiązanie to obecnie ma
1 S. Walczak, Prawo penitencjarne. Zarys systemu, Warszawa 1972, s. 211, 233.
##7#52#aSUZPUk1BVC1WaXJ0dWFsbw==
16
Tomasz Przesławski, Służba Więzienna w Polsce...
charakter czasowy, gdyż na podstawie art. 89 ust. 2 u.w.k.p.e. czas
obowiązywania ustawy został zakreślony do 31 sierpnia 2014 r.,
jednak w literaturze wskazuje się, że w przypadku sprawdzenia się
systemu w praktyce obowiązywanie przepisów może zostać prolon-
gowane bezterminowo2. Jednostki wykonujące karę pozbawienia
wolności ze względu na sposób jej wykonania można podzielić więc
na te, które ograniczają wolność przez izolację, i te, które moni-
torują ograniczenie wolności. Pozbawienie wolności w warunkach
izolacji w najwyższym stopniu odbiera człowiekowi konstytucyjne
prawa wyrażające utracone dobro, tj. możliwość poruszania się
po terenie Rzeczypospolitej Polskiej, swobodę wyboru miejsca
zamieszkania i pobytu, możliwość decydowania o swoim życiu
osobistym oraz o wyborze miejsca pracy (art. 52 ust. 1; art. 47;
art. 65 ust. 1 Konstytucji RP).
Przy analizie instytucji pozbawienia wolności, poza normami
prawa karnego wykonawczego, konieczne jest sięgnięcie do ter-
minologii wypracowanej w prawie administracyjnym z wyróżnie-
niem pewnych elementów z zakresu nauki organizacji i zarządza-
nia. W teorii organizacji instytucję określa się jako organizację
złożoną z zespołu ludzi i ich narzędzi3. Instytucja może być
rozważana w znaczeniu atrybutowym, rzeczowym i czynno-
ściowym. W ujęciu atrybutowym, ogólnym, oznacza skrótowo
i w uproszczeniu cechę przedmiotu lub procesu, polegającą na
tym, że części, z których się składa przedmiot lub proces, współ-
przyczyniają się do jego powodzenia, traktowanego jako całość.
Przy czym powodzenie rozumiane jest jako zbliżanie się do osiąg-
nięcia celu, do pomyślnej sytuacji. Tak ogólną cechę możemy
odnosić do rozpatrywania organizacji od strony statycznej lub
dynamicznej, co odpowiada relatywnie jej pojęciu rzeczowemu
i czynnościowemu.
2 B. Kurzępa, W. Kotowski, Dozór elektroniczny. Komentarz praktyczny, Warszawa
2009, wersja elektroniczna LexisNexis, komentarz do art. 1.
3 J. Zieleniewski, Organizacja zespołów ludzkich. Wstęp do teorii organizacji i kierowa-
nia, Warszawa 1967, s. 43–44, 84–85: „Wśród rzeczy (…) wyróżnimy rzeczy, których
struktura jest rezultatem ludzkiego działania (czyli dowolnego i celowego zachowania
się), wśród tych zaś – obok narzędzi (…) – takie, które są złożone z zespołu ludzi
i z ich aparatury. (…) Instytucja – rzecz zorganizowana, w której skład wchodzą ludzie
i ich aparatura. Rzecz zorganizowana – rzecz, której przysługuje cecha zwana (…)
organizacją”.
##7#52#aSUZPUk1BVC1WaXJ0dWFsbw==
I. Służba Więzienna jako rdzeń instytucji wykonania kary...
17
W ujęciu rzeczowym organizacja stanowi ogół elementów skła-
dających się na dany przedmiot, natomiast w podejściu czynno-
ściowym oznacza ona sam proces organizowania części złożonego
przedmiotu lub procesu tak, aby stosunek poszczególnych części
do całości przedmiotu lub procesu przyczyniał się w coraz więk-
szym stopniu do powodzenia całości4. W prawie administracyjnym
pojęciu rzeczowemu oraz czynnościowemu organizacji odpowiada
ujęcie administracji publicznej od strony organizacyjnej (podmio-
towej) i funkcjonalnej (przedmiotowej). Podejście organizacyjne
wskazuje na sposób usytuowania podmiotów administrujących
w strukturze państwa, drugie, funkcjonalne, określa sposób powią-
zań i zależności zachodzących pomiędzy podmiotami administrują-
cymi5. Na strukturę organizacyjną możemy patrzeć w kontekście jej
budowy, złożonej z jednostek i komórek organizacyjnych (moment
statyczny), bądź przez formy i sposób działania powołanych części
(wymiar dynamiczny). SW stanowi zasadniczą część instytucji,
która wypełnia zadania w zakresie wykonywania kary pozbawie-
nia wolności, tymczasowego aresztowania i środków przymusu,
skutkujących pozbawieniem wolności, na zasadach określonych
w k.k.w. (art. 1 u.s.w.)6.
2. Pojęcie rdzenia i kręgu zewnętrznego
instytucji wykonania
kary pozbawienia wolności
Każda instytucja charakteryzuje się dwoma powiązanymi ze
sobą obszarami, które w różnym stopniu współprzyczyniają się
do powodzenia jej jako całości. Pierwszy obszar stanowi ta grupa
ludzi wraz z urządzeniami, dla których cele tej instytucji mają
pierwszoplanowe znaczenie i którzy podporządkowują im całą
swoją zawodową działalność. Uczestnicy tego obszaru pozostają
4 Ibidem, s. 50–53, 83, 107.
5 Por. Z. Rybicki, S. Piątek, Zarys prawa administracyjnego i nauki administracji,
Warszawa 1984, s. 62–63; J. Zimmermann, Prawo administracyjne, Warszawa 2008,
s. 26–27, 124.
6 Organizacja SW zaliczana jest do manipulowalnych elementów systemu wię-
ziennictwa. Por. M. Porowski, A. Rzepliński, O granicach reformy więziennictwa, (w:) Spory
wokół reformy więziennictwa, (red.) S. Walczak, Warszawa 1985, s. 7.
##7#52#aSUZPUk1BVC1WaXJ0dWFsbw==
18
Tomasz Przesławski, Służba Więzienna w Polsce...
w najdalej idącej dyspozycyjności dla realizacji wyznaczonych
zadań stojących przed instytucją7. Ten zespół ludzki stanowi
wewnętrzną część instytucji, która w literaturze nazywana jest
rdzeniem instytucji (organizacją wewnętrzną).
Drugi obszar obejmuje tych członków instytucji, którzy powią-
zani są luźniej i w inny sposób z grupą wewnętrzną, lecz rów-
nież mają istotny wpływ na rezultat działalności instytucji. Tę
część instytucji nazywa się kręgiem zewnętrznym (organizacją
zewnętrzną, otoczeniem zadaniowym). To, co decyduje o zakwalifi-
kowaniu danej grupy, do rdzenia lub kręgu zewnętrznego instytucji,
to analiza kierunku działania danej społeczności.
W tym sensie pojęcia te mają charakter relatywny, których
przypisanie zależy od celu, który uczynimy przedmiotem bada-
nia. Treść celu może wyznaczać różne instytucje, dla których
poszczególne struktury organizacyjne (jednostki organizacyjne)
będą odgrywać rolę bądź to rdzenia, bądź kręgu zewnętrznego8.
7 J. Zieleniewski, Organizacja…, s. 158–159.
8 Relatywność pojęcia rdzenia jest widoczna, jeżeli weźmiemy pod uwagę wypo-
wiedź T. Szymanowskiego, Polityka karna i penitencjarna w Polsce w okresie przemian prawa
karnego, Warszawa 2004, s. 128: „Więziennictwo stanowi wśród organów państwa tę
strukturę organizacyjną, której zasadniczym zadaniem jest wykonywanie kary pozba-
wienia wolności i tymczasowego aresztowania. Najważniejszą rolę w wykonywaniu
zadań więziennictwa ma oczywiście Służba Więzienna, ponieważ zgodnie z art. 2 pkt 5
k.k.w. organem wykonawczym w zakresie kary pozbawienia wolności i tymczasowego
aresztowania mogą być odpowiedni dyrektorzy (zakładu, inspektoratu okręgowego
i Dyrektor Generalny SW), będący funkcjonariuszami SW. Mimo to nie można posta-
wić znaku równości między Służbą Więzienną a więziennictwem, ponieważ zgodnie
z postanowieniem art. 78 § 1 k.k.w. oraz art. 1 ustawy o Służbie Więziennej karę pozba-
wienia wolności i tymczasowe aresztowanie (art. 209 k.k.w.) oprócz funkcjonariuszy
SW wykonują pozostali pracownicy zakładów karnych i aresztów śledczych (np. pra-
cownicy szkolnictwa, służby zdrowia). Więziennictwo jest w ogóle pojęciem szerszym,
którego składowymi elementami są, obok kadry funkcjonariuszy i pracowników, obo-
wiązujące przepisy prawne, struktura organizacyjna, posiadana baza materialna i środki
finansowe oraz inne wyspecjalizowane służby i jednostki (służba zdrowia, szkolnictwo,
ośrodki szkolenia kadry SW itp.”. Na temat personelu więziennego por. P. Szczepa-
niak, Wybrane problemy personelu więziennego w Polsce – wzorce a rzeczywistość, (w:) Służba
Więzienna wobec problemów resocjalizacji penitencjarnej, (red.) W. Ambrozik, P. Stępniak,
Poznań–Warszawa–Kalisz 2004, s. 121–143; tenże, Aktualne problemy współpracy służb:
socjalnej i penitencjarnej, (w:) Służba Więzienna wobec…, s. 415–425; tenże, Ustawa o Służ-
bie Więziennej a model instytucji służącej readaptacji społecznej, (w:) Misja Służby Więziennej
a jej zadania wobec aktualnej polityki karnej i oczekiwań społecznych, IV Polski Kongres Peniten-
cjarny w Centralnym Ośrodku Szkolenia Służby Więziennej w Kaliszu 22–24 listopada 2006,
(red.) W. Ambrozik, H. Machel, P. Stępniak, Poznań–Gdańsk–Warszawa–Kalisz 2008,
##7#52#aSUZPUk1BVC1WaXJ0dWFsbw==
I. Służba Więzienna jako rdzeń instytucji wykonania kary...
19
Struktura organizacyjna rdzenia i kręgu zewnętrznego nie podlega
wspólnemu bezpośredniemu kierownictwu.
Jeżeli za punkt wyjścia przyjmujemy cele SW, to wiążą się
one z wykonywaniem kary pozbawienia wolności, tymczasowego
aresztowania i środków przymusu skutkujących pozbawieniem
wolności w warunkach izolacji więziennej. Wynika z tego, że SW
powołana jest do realizacji każdej kary i środka prowadzącego do
odebrania wolności i w największym zakresie wykonuje związane
z nimi zadania. W odróżnieniu od podmiotów uczestniczących
w wykonywaniu kary pozbawienia wolności w systemie dozoru
elektronicznego, SW organizuje karę pozbawienia wolności (jak
również tymczasowe aresztowanie i inne środki skutkujące pozba-
wieniem wolności), niezależnie od długości jej trwania, a więc
zarówno kary krótko- i długoterminowe, oraz bez konieczności
spełniania ze strony skazanego dodatkowych warunków poza ogól-
nym wymogiem stawienia się w zakładzie karnym. Jeżeli przez
instytucję wykonania kary pozbawienia wolności rozumiemy sze-
roką organizację, która realizuje tę karę oraz inne środki przymusu
w warunkach izolacji, jak również w systemie dozoru elektronicz-
nego, to rdzeniem tak pojętej instytucji ze względu na rozmiar
i znaczenie pozostaje SW. W dalszej części tekstu powołaną
instytucję będziemy w skrócie określać instytucją wykonania kary
pozbawienia wolności9.
W obszarze kręgu zewnętrznego umieścić należy jednostkę
organizacyjną prowadzącą w ramach kierownictwa pośredniego
nadzór administracyjny, a więc Ministra Sprawiedliwości, sędziów
penitencjarnych realizujących nadzór sądowy określany mianem
nadzoru penitencjarnego10 oraz prokuratora wykonującego nadzór
s. 301–310; H. Machel, Personel jako istotny element instytucji penitencjarnej, (w:) Więzien-
nictwo – nowe wyzwania, (red.) B. Hołyst, W. Ambrozik, P. Stępniak, Warszawa–Poznań–
–Kalisz 2001, s. 123–136; tenże, Więzienie jako instytucja karna i resocjalizacyjna, Gdańsk
2003, s. 80–141.
9 Por. S. Pawela, Prawo karne wykonawcze. Zarys wykładu, Warszawa 2007, s. 173:
„Polskie prawo karne, materialne i wykonawcze stoi na gruncie jednolitej kary pozba-
wienia wolności. Występujące różnice w zakresie nazewnictwa (kara pozbawienia wol-
ności, kara aresztu, kara aresztu wojskowego) służą podkreśleniu bądź trybu postępo-
wania, w jakim kara jest orzekana, bądź odrębnego rodzaju zakładu karnego”.
10 Zagadnienie to wśród penitencjarystów jako pierwszy podniósł M. Porowski:
„Układ zaś wzajemnych stosunków między organami administracji penitencjarnej
##7#52#aSUZPUk1BVC1WaXJ0dWFsbw==
20
Tomasz Przesławski, Służba Więzienna w Polsce...
procesowy z art. 256 k.p.k. w wykonaniu art. 35 u.prok.11. Tra-
dycyjnie treść nadzoru penitencjarnego związana jest z działal-
nością administracyjną sędziów penitencjarnych, którzy kontro-
lują decyzje aparatu Służby Więziennej12. Obecnie wprowadzenie
możliwości składania skargi przez skazanego w trybie art. 7 k.k.w.
rozszerzyło metody kontroli administracji penitencjarnej przez
sędziów penitencjarnych, występujących w roli sądu penitencjar-
nego. Sędziemu penitencjarnemu, stanowiącemu organ orzekający
w postaci sądu penitencjarnego, przyznane są kompetencje kształ-
towania (korygowania), także technicznego sposobu wykonywania
kary pozbawienia wolności, na drodze sądowej. Sędzia peniten-
cjarny współcześnie więc sprawuje kontrolę decyzji administracji
penitencjarnej nie tylko metodami administracyjnymi, ale również
w formie orzekania. Sędzia penitencjarny, który sprawuje nadzór
penitencjarny, orzeka jednocześnie jednoosobowo w składzie sądu
penitencjarnego (art. 20 k.k.w.). Z punktu widzenia organów kon-
troli decyzji, które zapadają w postępowaniu wykonawczym, są to
jednak dwa odrębne organy wykonania kary: sędzia penitencjarny
(art. 2 pkt 4) i sąd penitencjarny (art. 2 pkt 2 k.k.w.)13. Prokurator
nie jest według k.k.w. organem postępowania wykonawczego, jed-
nakże zgodnie z art. 256 k.p.k. w postępowaniu przygotowawczym
a pozostałymi instytucjami polega na tym, że te ostatnie, choć nie uczestniczą bezpo-
średnio w wykonywaniu sankcji pozbawienia wolności, to jednak przyczyniają się do
osiągnięcia celów, którym służy wykonywanie kary”, M. Porowski, Funkcje administracji
penitencjarnej w Polsce, Warszawa 1975, s. 34 (praca doktorska niepublikowana).
11 Art. 35 u.prok. stanowi: „Prokurator sprawuje, w granicach przewidzianych usta-
wami, nadzór nad wykonywaniem postanowień o tymczasowym aresztowaniu i decyzji
o pozbawieniu wolności”.
12 S. Lelental, Sędziowski nadzór penitencjarny, (w:) Księga Jubileuszowa Więziennictwa
Polskiego 1989–2009, (red.) T. Szymanowski, Warszawa 2009, s. 65–70; J. Śpiewak,
Zakres nadzoru penitencjarnego według kodeksu karnego wykonawczego z 1997 r., „Przegląd
Więziennictwa Polskiego” 2000, nr 26; A. Tomporek, Zakres nadzoru penitencjarnego
w kodeksie karnym wykonawczym, „Przegląd Więziennictwa Polskiego” 1999, nr 24–25.
13 T. Szymanowski, Z. Świda, Kodeks karny wykonawczy. Komentarz, Warszawa 1998,
s. 73, 75: „Kwestią stanowiącą problem jest fakt, że sędzia penitencjarny, sprawujący
nadzór penitencjarny, wydaje postanowienia w ramach orzecznictwa sądu peniten-
cjarnego. W praktyce w miarę możliwości, sędzia nadzorujący zakład karny powinien
wyłączać się od orzekania w sprawach dotyczących tego zakładu. (…) Spostrzeżenia
i informacje uzyskane przez sędziego w ramach sprawowanego nadzoru penitencjar-
nego mogą być inspiracją do wszczęcia z urzędu postępowań incydentalnych sądu
(art. 19 § 1)”.
##7#52#aSUZPUk1BVC1WaXJ0dWFsbw==
I. Służba Więzienna jako rdzeń instytucji wykonania kary...
21
może sprawować nadzór (obok sądu) nad prawidłowością zatrzy-
mania i wykonania środków zapobiegawczych. Jest to forma nad-
zoru procesowego, w ramach którego prokurator w postępowaniu
przygotowawczym może kontrolować merytorycznie zasadność
i legalność zatrzymania oraz prawidłowość wykonywania zatrzyma-
nia i tymczasowego aresztowania (warunków pobytu). W ramach
nadzoru prokurator może obejmować kontrolą formalną prawidło-
wość prowadzonej dokumentacji14.
Nadzór sprawowany przez sąd i prokuratora na podstawie
art. 256 k.p.k. jest niezależny od nadzoru penitencjarnego, sprawo-
wanego przez sędziego penitencjarnego w areszcie śledczym15. Na
dalszym planie, ale w obrębie wymienionego kręgu, zaliczyć należy
prezesa sądu lub upoważnionego sędziego, który podejmuje czyn-
ności związane z wykonaniem orzeczeń, w tym wyroku skazującego
na karę pozbawienia wolności i postanowienia o zastosowaniu
tymczasowego aresztowania, dalej Policję, Żandarmerię Wojskową,
dowódcę wojskowego, Agencję Bezpieczeństwa Wewnętrznego,
Straż Graniczną, Centralne Biuro Antykorupcyjne – jako jednostki
wykonujące polecenia sądu w zakresie postępowania wykonaw-
czego oraz inne organy, jeżeli postępowanie wykonawcze dotyczy
spraw, które zgodnie z przepisami prawa należą do ich właściwości
(art. 10 k.k.w.)16. Interesującym przykładem takiego innego organu
14 F. Prusak, Komentarz do kodeksu postępowania karnego, Warszawa 1999, wersja elek-
troniczna LexisNexis, komentarz do art. 256.
15 S. Lelental, Kodeks karny wykonawczy. Komentarz, Warszawa 2010, s. 841–842.
16 Zgodnie z art. 9 ust. 1 ustawy z 12 października 1990 r. o Straży Granicznej
(tekst jednolity: Dz.U. z 2011 r. Nr 116, poz. 675 ze zm.) w celu rozpoznawania,
zapobiegania i wykrywania przestępstw i wykroczeń w zakresie określonym w art. 1
ust. 2 pkt 4 i w ust. 2a funkcjonariusze Straży Granicznej pełnią służbę graniczną,
prowadzą działania graniczne, wykonują czynności operacyjno-rozpoznawcze i admi-
nistracyjno-porządkowe oraz prowadzą postępowania przygotowawcze według prze-
pisów Kodeksu postępowania karnego, a także wykonują czynności na polecenie sądu
i prokuratury oraz innych właściwych organów państwowych w zakresie, w jakim obo-
wiązek ten został określony w odrębnych przepisach.
Art. 13 ust. 2 ustawy z 9 czerwca 2006 r. o Centralnym Biurze Antykorupcyjnym
(Dz.U. Nr 104, poz. 708) stanowi, że CBA wykonuje również czynności na polecenie
sądu lub prokuratora w zakresie określonym w ustawie z 6 czerwca 1997 r. – Kodeks
postępowania karnego (Dz.U. Nr 89, poz. 555 ze zm.) oraz ustawie z 6 czerwca 1997 r.
– Kodeks karny wykonawczy (Dz.U. Nr 90, poz. 557 ze zm.).
Art. 21 ust. 2 ustawy z 24 maja 2002 r. o Agencji Bezpieczeństwa Wewnętrz-
nego oraz Agencji Wywiadu (tekst jednolity: Dz.U. z 2010 r. Nr 29, poz. 154 ze zm.)
##7#52#aSUZPUk1BVC1WaXJ0dWFsbw==
22
Tomasz Przesławski, Służba Więzienna w Polsce...
jest Straż Marszałkowska, która na terenie Sejmu wykonuje czyn-
ności związane z zastosowaniem kary porządkowej, w tym aresz-
towania osoby, która bezpodstawnie uchyla się od złożenia zeznań
lub złożenia przyrzeczenia przed sejmową komisją śledczą17.
Szczególna rola przypada Policji i Żandarmerii Wojskowej. Do
obowiązków Policji należy: doprowadzenie skazanego do zakładu
karnego w celu odbycia kary pozbawienia wolności (art. 79
§ 2 k.k.w.), wykonywanie zarządzeń o poszukiwaniu skazanego
(art. 278 k.p.k.), wykonywanie postanowień o poszukiwaniu listem
gończym skazanych ukrywających się (art. 279 § 1 k.p.k.), współ-
praca z sądem penitencjarnym w sytuacji nałożenia na skazanego
obowiązku meldowania się we wskazanej jednostce Policji, który
korzysta z przerwy w wykonywaniu kary pozbawienia wolności
(art. 153 § 2 k.k.w.). Jeżeli skazanym jest żołnierz, a sąd zarządza
doprowadzenie go do zakładu karnego, obowiązek doprowadzenia
spoczywa na właściwych organach wojskowych, tj. Żandarmerii
Wojskowej (art. 79 § 3 k.k.w.)18. W środowisku zewnętrznym insty-
tucji wykonania pozbawienia wolności znajdują się też organizacje
społeczne współdziałające ze SW w prowadzeniu działalności reso-
cjalizacyjnej w zakładach karnych i aresztach śledczych (rozdział
VII k.k.w.), a także kuratorzy sądowi, z którymi skazani w miarę
potrzeby nawiązują kontakty w okresie przygotowywania do życia
po zwolnieniu (art. 164, art. 173 § 2 pkt 10, art. 174 pkt 1 oraz
pkt 4 k.k.w.). Odrębną pozycję w otoczeniu zewnętrznym SW
zajmuje struktura organizacyjna podmiotu prowadzącego centralę
monitorowania i podmiotu dozorującego, które obok kuratora
postanawia, że ABW wykonuje również czynności na polecenie sądu lub prokuratora
w zakresie określonym w Kodeksie postępowania karnego oraz Kodeksie karnym wyko-
nawczym.
17 Art. 12 i 13 ustawy z 21 stycznia 1999 r. o sejmowej komisji śledczej (tekst
jednolity: Dz.U. z 2009 r. Nr 151, poz. 1218 ze zm.).
18 Na podstawie art. 4 ust. 1 pkt 12, ust. 3 ustawy z 24 sierpnia 2001 r. o Żan-
darmerii Wojskowej i wojskowych organach porządkowych (Dz.U. Nr 123, poz. 1353)
zadaniami Żandarmerii Wojskowej jest przymusowe doprowadzanie osób, w zakresie
i na zasadach przewidzianych w przepisach o postępowaniu karnym, karnym skarbo-
wym, karnym wykonawczym i cywilnym, jak również wykonywanie czynności na pole-
cenie sądu wojskowego i prokuratora wojskowego oraz sądu powszechnego i prokura-
tora powszechnej jednostki organizacyjnej prokuratury, a także organów administracji
rządowej, wojskowej i samorządu terytorialnego oraz Wojskowej Agencji Mieszkanio-
wej w zakresie, w jakim obowiązek ten wynika z odrębnych przepisów.
##7#52#aSUZPUk1BVC1WaXJ0dWFsbw==
Pobierz darmowy fragment (pdf)
