Cyfroteka.pl

klikaj i czytaj online

Cyfro
Czytomierz
00154 005473 22573107 na godz. na dobę w sumie
wyszukaj dokładnie | pobierz wtyczkę
Służebności gruntowe, drogowe, osobiste i przesyłu - ebook/pdf
Służebności gruntowe, drogowe, osobiste i przesyłu - ebook/pdf
Autor: Liczba stron:
Wydawca: Wolters Kluwer Język publikacji: polski
ISBN: 978-83-8092-518-2 Data wydania:
Lektor:
Kategoria: ebooki >> prawo i podatki >> cywilne
Porównaj ceny (książka, ebook, audiobook).
Czytaj online.
Komentuj
W publikacji omówiono wszystkie służebności uregulowane w kodeksie cywilnym, ze szczególnym uwzględnieniem służebności przesyłu. Ocenie zostało poddane stosowanie przez orzecznictwo na potrzeby urządzeń przesyłowych instytucji służebności gruntowej, co umożliwia jej zasiedzenie na nieruchomości obciążonej urządzeniem przesyłowym. Przedstawiono niekorzystne sytuacje właścicieli nieruchomości, na których zostały usytuowane urządzenia przesyłowe w okresie PRL.
W trzecim wydaniu książki zaprezentowano zróżnicowane poglądy orzecznictwa Sądu Najwyższego, co niewątpliwie może być cenną wskazówką obrazującą ewolucje zmian stanowiska judykatury w związku z rodzącymi się zagadnieniami prawnymi w stosowaniu zarówno hybrydowej służebności gruntowej o treści służebności przesyłu, jak i funkcjonującej od kilku lat służebności przesyłu. Autor przybliża również aktualne orzecznictwo Sądu Najwyższego odnoszące się do wyłaniających się problemów prawnych oraz postanowień uchylających prawomocne postanowienia sądów drugiej instancji, które w sprawach o zasiedzenie służebności gruntowej o treści służebności przesyłu zawierały rozstrzygnięcia nieuwzględniające kierunkowej linii orzeczniczej Sądu Najwyższego.
Książka jest skierowana do prawników praktyków: sędziów, adwokatów, radców prawnych, notariuszy, właścicieli nieruchomości, a także innych osób zainteresowanych problematyką służebności.
Znajdź podobne książki Ostatnio czytane w tej kategorii

Darmowy fragment publikacji:

Służebności gruntowe, drogowe, osobiste i przesyłu Zdzisław Gołba ZAGADNIENIA PRAWNE 3. WYDANIE WARSZAWA 2016 Stan prawny na 10 maja 2016 r. Wydawca Magdalena Stojek-Siwińska Redaktor prowadzący Katarzyna Gierłowska Wydawca Opracowanie redakcyjne Redaktor prowadzący Anna Krzesz Łamanie Opracowanie redakcyjne Wolters Kluwer Zdjęcie na okładce Łamanie iStock/heibaihui Projekt gra czny okładki i stron tytułowych Ta książka jest wspólnym dziełem twórcy i wydawcy. Prosimy, byś przestrzegał przysługujących im praw. Książkę możesz udostępnić osobom bliskim lub osobiście znanym, ale nie publikuj jej w internecie. Jeśli cytujesz fragmenty, nie zmieniaj ich treści i koniecznie zaznacz, czyje to dzieło. A jeśli musisz skopiować część, rób to jedynie na użytek osobisty. SZANUJMY PRAWO I WŁ ASNOŚĆ Więcej na www.legalnakultura.pl PLK IB ��K © Copyright by Wolters Kluwer SA, 2016 © Copyright by ISBN: 978-83-264-8989-1 Wolters Kluwer SA, 2013 3. wydanie ISBN: Dział Praw Autorskich 01-208 Warszawa, ul. Przyokopowa 33 Wydane przez: tel. 22 535 82 19 Wolters Kluwer SA e-mail: ksiazki@wolterskluwer.pl Dział Praw Autorskich www.wolterskluwer.pl 01-208 Warszawa, ul. Przyokopowa 33 księgarnia internetowa www.profinfo.pl tel. 22 535 82 00, fax 22 535 81 35 e-mail: ksiazki@wolterskluwer.pl www.wolterskluwer.pl Spis treści Wykaz skrótów / 9 Wstęp / 13 Rozdział I Służebności gruntowe / 15 1. Historia służebności / 15 1.1. 2. 3. 4. 5. 6. 1.2. Regulacje prawne służebności stosowane w prawie rzymskim / 15 Służebności na ziemiach polskich w okresie przedrozbiorowym / 16 Służebności na ziemiach dzielnicowych / 18 1.3. Normy ogólne ograniczonych praw rzeczowych (art. 244–251 k.c.) / 20 Rodzaje i funkcje służebności gruntowych / 23 Ustanowienie służebności gruntowych / 23 3.1. 3.1.1. 3.1.2. 3.1.3. Służebności czynne i bierne / 27 Funkcja gospodarcza (art. 285 § 2 k.c.) / 33 Umowne ustanowienie służebności gruntowych / 23 Postępowanie sądowe / 25 Postępowanie administracyjne / 27 3.2. 3.3. Wykonywanie służebności / 41 4.1. 4.2. Ograniczenia w wykonywaniu służebności / 41 Uprawnienie właściciela nieruchomości obciążonej do żądania zmiany treści lub sposobu wykonywania służebności (art. 291 k.c.) / 43 Zniesienie służebności gruntowej za wynagrodzeniem i bez niego (art. 294–295 k.c.) / 47 4.3. Podział nieruchomości władnącej i służebnej / 50 Utrzymanie urządzeń / 52 5 Spis treści 7. 8. Zasiedzenie służebności gruntowej (art. 292 k.c.) / 53 Wygaśnięcie służebności gruntowej / 61 1. Rozdział II Sytuacja polityczna państwowych przedsiębiorstw przesyłowych i właścicieli nieruchomości w latach tzw. władzy ludowej / 64 Korzystanie bez tytułu prawnego przez przedsiębiorstwa państwowe z cudzych nieruchomości na potrzeby urządzeń przesyłowych / 64 Stanowisko ustawodawcy / 72 Sytuacja polityczno-ekonomiczna rolników w okresie PRL / 81 Bariera świadomości społecznej / 87 Powody niepozwalające na stwierdzenie zasiedzenia służebności gruntowych na rzecz Skarbu Państwa do 31 stycznia 1989 r. / 90 2. 3. 4. 5. Rozdział III Droga konieczna / 101 1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. 8. 9. 10. Ustawowa regulacja służebności drogowej / 101 Inna czynność prawna / 102 Interes społeczno-gospodarczy / 103 Odpowiedni dostęp do drogi publicznej / 105 Regulacja służebności drogi koniecznej / 101 1.1. 1.2. 1.3. 1.4. Ustanowienie służebności drogowej / 111 Wynagrodzenie za ustanowienie drogi koniecznej / 114 Utrzymanie urządzeń drogi koniecznej / 117 Zmiana treści i sposobu wykonywania służebności drogowej / 117 Zniesienie służebności drogowej / 118 Zasiedzenie służebności drogi koniecznej / 120 Wygaśnięcie służebności drogowej / 122 Droga konieczna dla urządzeń przesyłowych / 123 Sprawy proceduralne / 127 Rozdział IV Służebności osobiste / 130 1. Różnice między służebnościami osobistymi a gruntowymi / 130 6 Spis treści 2. 3. 4. 5. Odpowiednie stosowanie przepisów o służebnościach gruntowych (art. 297 k.c.) / 131 Źródła powstania służebności osobistych / 132 Treść służebności osobistych / 134 4.1. Zmiana treści i sposobu wykonywania służebności osobistych / 134 Niezbywalność służebności osobistych / 136 4.2. Służebność mieszkania / 137 5.1. 5.2. 5.3. 5.4. Unormowania szczególne / 137 Odpowiednie stosowanie przepisów o użytkowaniu / 140 Zamiana na rentę / 141 Wygaśnięcie służebności osobistej / 142 Rozdział V Służebność przesyłu / 144 1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. Umowa stron / 156 Postanowienie sądowe / 157 Wynagrodzenie / 158 Nowelizacja art. 49 k.c. / 144 Regulacja ustawowa służebności przesyłu / 149 Ustanowienie służebności przesyłu / 156 3.1. 3.2. 3.3. Zmiana treści lub sposobu wykonywania służebności przesyłu / 163 Zasiedzenie / 166 5.1. Różnice funkcjonalne „urządzeń” na tle zasiedzenia służebności gruntowej o treści przesyłu / 166 Zasiedzenie służebności przesyłu / 171 5.2. Wygaśnięcie, zniesienie służebności przesyłu / 179 Kwestie proceduralne / 181 Rozdział VI Kontrowersyjne orzecznictwo Sądu Najwyższego w sprawach o zasiedzenie służebności gruntowych o treści przesyłu / 185 1. 2. 3. Urządzenia przesyłowe / 185 Trwałe i widoczne urządzenie / 187 Transformacja nieruchomości władnącej / 191 7 Spis treści 4. 5. 6. Skutki posiadania służebności w sferze imperium lub w sferze dominium / 199 Zaniechanie wymogu samoistnego posiadania służebności / 205 Zasiedzenie służebności gruntowej o treści służebności przesyłu na podstawie decyzji wydanej w trybie art. 35 ust. 1 i 2 u.z.t.w.n. i wykluczenie możliwości jej zasiedzenia / 209 Literatura / 215 8 Wykaz skrótów Konstytucja RP Konstytucja PRL k.c. k.p.c. ABGB pr. rzecz. pr. upadł. u.g.n. Akty prawne Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 2 kwietnia 1997 r. (Dz. U. Nr 78, poz. 483 z późn. zm.) Konstytucja Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej z dnia 22 lipca 1952 r. (tekst jedn.: Dz. U. z 1976 r. Nr 7, poz. 36 z późn. zm.) ustawa z dnia 23 kwietnia 1964 r. – Kodeks cywilny (tekst jedn.: Dz. U. z 2016 r. poz. 380 z późn. zm.) ustawa z dnia 17 listopada 1964 r. – Kodeks postępo- wania cywilnego (tekst jedn.: Dz. U. z 2014 r. poz. 101 z późn. zm.) Allgemeines bürgerliches Gesetzbuch (powszechny austriacki kodeks cywilny) dekret z dnia 11 października 1946 r. – Prawo rzeczo- we (Dz. U. Nr 57, poz. 319) ustawa z dnia 28 lutego 2003 r. – Prawo upadłościo- we (tekst jedn.: Dz. U. z 2015 r. poz. 233 z późn. zm.) ustawa z dnia 21 sierpnia 1997 r. o gospodarce nieru- chomościami (tekst jedn.: Dz. U. z 2015 r. poz. 1774 z późn. zm.) 9 Wykaz skrótów u.k.w.h. ustawa nowelizująca u.z.t.w.n. ustawa z dnia 6 lipca 1982 r. o księgach wieczystych i hipotece (tekst jedn.: Dz. U. z 2013 r. poz. 707 z późn. zm.) ustawa z dnia 30 maja 2008 r. o zmianie ustawy – Kodeks cywilny oraz niektórych innych ustaw (Dz. U. Nr 116, poz. 731) ustawa z dnia 12 marca 1958 r. o zasadach i trybie wywłaszczania nieruchomości (tekst jedn.: Dz. U. z 1974 r. Nr 10, poz. 64 z późn. zm.) Czasopisma i publikatory Biuletyn Sądu Najwyższego Monitor Prawniczy Orzecznictwo Naczelnego Sądu Administracyjnego Orzecznictwo Sądu Najwyższego (od 1945 do 1962 r.) Orzecznictwo Sądu Najwyższego – Izba Cywilna (od 1995 r.) Orzecznictwo Sądu Najwyższego – Izba Cywilna oraz Administracyjna, Pracy i Ubezpieczeń Społecznych (od 1963 do 1995) Orzecznictwo Sądu Najwyższego – Izba Cywilna. Zbiór Dodatkowy Orzecznictwo Sądu Najwyższego, Zbiór Urzędowy – Izba Pracy, Ubezpieczeń Społecznych i Spraw Publicznych Orzecznictwo Sądu Najwyższego, Wydawnictwo Prokuratury Generalnej Orzecznictwo Sądów Polskich Orzecznictwo Sądów Polskich i Komisji Arbitrażo- wych (od 1957 do 1989 r.) Orzecznictwo Trybunału Konstytucyjnego Biul. SN Mon. Praw. ONSA OSN OSNC OSNCP OSNC-ZD OSNP OSNPG OSP OSPiKA OTK 10 Wykaz skrótów Urzędy i instytucje SN TK Sąd Najwyższy Trybunał Konstytucyjny 11 Wstęp Służebności od zarania powstania cywilizacyjnych skupisk ludzkich są insty- tucją umożliwiającą korzystanie z cudzej nieruchomości, jeśli jest to niezbęd- ne dla nieruchomości sąsiedniej. W obowiązującym od 1965 r. kodeksie cywilnym zostały zawarte normy prawne służebności gruntowych, drogi koniecznej i służebności osobistych, które stały się także tematem tej pracy w rozdziałach I, III i IV. Z trzech wymienionych służebności najbardziej rozbudowany system prawny dotyczy służebności gruntowej, co niewątpliwie zadecydowało o tym, że jej przepisy są odpowiednio stosowane do modelu służebności osobistych oraz służebności drogi koniecznej, a także obowiązującej od 3 sierpnia 2008 r. służebności przesyłu. Stało się to możliwe, ponieważ służebności te łączy jedno wspólne ogniwo konstrukcyjne, którym jest nieruchomość, występu- jąca również w postaci budynkowej. Po zmianach ustrojowych dokonanych w 1989 r., w wyniku których powstała III Rzeczpospolita, służebność gruntowa stała się problemem żywo omawia- nym w orzecznictwie i piśmiennictwie. Zostało to spowodowane pozosta- wioną po latach władzy ludowej infrastrukturą przesyłową, która „rozgościła się” na cudzych gruntach z pogwałceniem praw ich właścicieli. Nowa władza wykonawcza, choć deklarowała poszanowanie prawa własności, przekazała poszczególne urządzenia przesyłowe odpowiednim spółkom akcyjnym lub spółkom z ograniczoną odpowiedzialnością bez jakichkolwiek 13 Wstęp wiążących dyrektyw w zakresie unormowania stanu prawnego urządzeń przesyłowych znajdujących się na cudzych gruntach, a przede wszystkim zaniedbała wystąpienia z inicjatywą ustawodawczą w celu umożliwienia zawierania takich umów. Przedsiębiorstwa przesyłowe, które stały się właścicielami tych urządzeń, z oczywistych względów nie spieszyły się z zawarciem odpowiedniej umowy z właścicielami gruntów, skoro związane to było z opłatą na rzecz właścicieli. Taka sytuacja sprzyjała narastaniu fali procesów sądowych, w których wła- ściciele obciążonych gruntów domagali się od przedsiębiorców przesyłowych zapłaty za bezumowne korzystanie z ich nieruchomości lub usunięcia znaj- dujących się na nich urządzeń przesyłowych. W odpowiedzi pozwane przedsiębiorstwa przesyłowe zaczęły występować z wnioskami o zasiedzenie służebności gruntowej. Wnioski te, choć z kontrowersyjnymi uzasadnieniami, spotkały się ze zróż- nicowaną oceną orzecznictwa, ponieważ nie sposób było nie dostrzec zasad- niczych różnic funkcjonowania urządzeń przesyłowych i służebności grun- towych, a przede wszystkim braku możliwości przeciwstawienia się przez właścicieli nieruchomości budowie urządzeń przesyłowych, gdy na ich nie- ruchomość wkraczały ekipy montażowe przedsiębiorstw państwowych w celu ich zbudowania. Zabrakło jednak zdecydowanego stanowiska judy- katury stwierdzającego, że na uwzględnienie praw właścicieli nieruchomości nie pozwalają zarówno względy prawne, jak i polityczne. W efekcie dochodzi do takich orzeczeń, na podstawie których rolnik – bezprawnie ograniczony w korzystaniu ze swojego prawa własności przez kilkadziesiąt lat władzy totalitarnej – w III Rzeczpospolitej z mocy prawa nadal jest w nim ograni- czony na skutek zasiedzenia służebności. Kwestie te zostały szerzej przedsta- wione w rozdziale II. Mimo krótkiego czasu, jaki upłynął od pierwszego wydania tej książki, problematyka służebnościowa znajduje znaczące miejsce w dorobku judy- katury i doktryny, który został uwzględniony w drugim wydaniu. Dotyczy to zwłaszcza służebności przesyłu, mimo krótkiego czasu trwania tej insty- tucji w kodeksie cywilnym, a także kontrowersyjnej służebności gruntowej o treści przesyłu. 14 Rozdział I Służebności gruntowe 1. Historia służebności 1.1. Regulacje prawne służebności stosowane w prawie rzymskim Rozwiązania prawne dotyczące służebności, którymi posługiwało się prawo rzymskie, stosowane są nadal, oczywiście w niepełnym zakresie, w ustawo- dawstwach europejskich. Stało się tak, ponieważ zostały wypracowane doj- rzałe, a zarazem bogate treściowo określenia odnoszące się do poszczególnych rodzajów służebności, jak również do ich funkcji i sposobu wykonywania, które wówczas występowały w znacznie szerszym zakresie. Prawo rzymskie opracowało także zasady dotyczące wszystkich służebności, które do dziś są aktualne. Należą do nich: 1) servitus servitutis esse non potest – nie można mieć służebności na własnym gruncie; 2) servitutibus civiliter utendum est – służebność musi być wykonywana lojalnie, czyli w miarę potrzeby, a nie dla samej szykany; 3) praedia debent esse vicina – służebności winny przynosić korzyści gruntowi. W ramach służebności gruntowych przestrzegany był podział na służebności wiejskie i miejskie. Kryterium tego podziału było czytelne, ponieważ służeb- ności wiejskie dotyczyły gruntu, a służebności miejskie budynków, niezależ- nie od tego, czy znajdowały się w mieście, czy na wsi. 15 Rozdział I. Służebności gruntowe Do często występujących służebności wiejskich należały: drogowa, pobierania wody, pędzenia bydła przez cudzy grunt, wypasania bydła. Do służebności miejskich należało prawo wpuszczania belki do otworu w ścianie sąsiedniego budynku, prawo oparcia budowli o mur przyległy, prawo widoku, prawo ścieku. Służebność powstawała przez zawarcie umowy między stronami, w drodze czynności sądowej oraz przez zasiedzenie. Wygaśnięcie następowało wów- czas, gdy jedna osoba stawała się właścicielem nieruchomości władnącej i służebnej (confusio), gdy uprawniony zrzekł się służebności lub służebność nie była przez niego wykonywana. Uprawnionemu do korzystania ze służebności przysługiwało powództwo petytoryjne (actio confessoria) przeciwko osobie, która utrudniała mu korzy- stanie z takiej służebności lub nie uznawała jego prawa. Natomiast ochrona posesoryjna służyła posiadaczowi służebności1. 1.2. Służebności na ziemiach polskich w okresie przedrozbiorowym Na ziemiach polskich w okresie przedrozbiorowym służebności były określane jako wolności (libertates). Znane były wówczas wolności leśne umożliwiające w cudzym lesie: korzystanie z wyrębu drzewa, wypas bydła, zbieranie chrustu i jagód, występowały też wolności bartnicze. Wyodrębnioną grupę stanowiły wolności gruntowe i wolności drogowe umożliwiające ko- rzystanie z cudzego gruntu2. Dokonanie kodyfikacji prawa polskiego, zarówno cywilnego, jak i karnego, nakazała dopiero Konstytucja 3 Maja w art. VIII dotyczącym władzy sądow- niczej, który w ostatnim zdaniu stanowił: „Nowy Kodeks praw cywilnych i kryminalnych przez wyznaczone przez Sejm osoby spisać rozkazujemy”3. 1 W. Osuchowski, Zarys rzymskiego prawa prywatnego, Warszawa 1966, s. 354–365. 2 J. Bardach, Historia państwa i prawa Polski, t. I, Warszawa 1973, s. 302–303. 3 J. Sawicki, Wybór tekstów źródłowych historii państwa i prawa polskiego, t. I, Warszawa 1951, s. 95. 16 1. Historia służebności Po rozbiorach na ziemiach powstałego w 1807 r. Księstwa Warszawskiego, a następnie (w 1815 r.) Królestwa Polskiego, obowiązywał Kodeks Napoleona. W tym zbiorze praw służebnościom poświęcony został tytuł IV „O służeb- nościach, czyli służbach gruntowych”, który podzielono na kilka działów, a te z kolei na oddziały. W sumie zawierały one 73 szczegółowe normy prawne, które dotyczyły różnych problemów związanych ze służebnościami. Wynika to wprost z tytułów poszczególnych działów lub oddziałów, które trafnie wskazywały zawarte w nich regulacje i z którymi warto się zapoznać, aby uniknąć bliższego ich omawiania. Bezpośrednio pod tytułem II znajdował się art. 637, który stanowił: „Służeb- ność jest to ciężar włożony na dziedzinę, dla użytku i korzyści dziedziny należącej do innego właściciela”. Poszczególne działy i ich oddziały zostały zatytułowane: – dział I – „O służebnościach wypływających z położenia miejsca”; – dział II – „O służebnościach ustanowionych przez prawo”; • oddział 1 – „O wspólnym murze i rowie”, • oddział 2 – „O odległości i urządzeniach pośrednich wymaganych przy niektórych budowach”, • oddział 3 – „O widoku na własność sąsiada”, • oddział 4 – „O ścieku z dachów”, • oddział 5 – „O prawie przechodu”; – dział III – „O służebnościach ustanowionych z woli człowieka”; • oddział 1 – „O rozmaitych rodzajach służebności, jakie na majątkach ustanowione być mogą”, • oddział 2 – „Jak ustanawiają się służebności”, • oddział 3 – „O prawach właściciela nieruchomości, której służebność się należy”, • oddział 4 – „W jaki sposób służebności gasną”. W porównaniu z prawem rzymskim, które ujmuje błyskotliwą zwięzłością, Kodeks Napoleona grzeszy nadmierną kazuistyką przy posługiwaniu się rozwiązaniami przyjętymi w rzymskim pierwowzorze, choć niektóre z nich zostały wiernie powtórzone. Zachowany został podział na służebności bu- 17 Rozdział I. Służebności gruntowe dynkowe – nazwane miejskimi, bez względu na miejsce położenia budynku (na wsi lub w mieście) – oraz gruntowe, nazwane wiejskimi4. 1.3. Służebności na ziemiach dzielnicowych W tych częściach państwa polskiego, które po rozbiorach włączone zostały do Cesarstwa Austriackiego, obowiązywał Allgemeines bürgerliches Gesetzbuch – powszechny kodeks obywatelski (ABGB). Kodeks ten zawierał szeroko rozbudowane, szczegółowe unormowania instytucji służebności, w podstawowej konstrukcji wzorowane na prawie rzymskim. Pojęcie prawa służebności definiował § 472: „Prawo o służebności zobowiązuje właściciela, by na korzyść drugiego znosił coś lub zaniechał czegoś ze względu na swą rzecz. Jest ono prawem rzeczowym skutecznym przeciw każdemu posiada- czowi rzeczy służebnej”. ABGB dzielił służebności na gruntowe i osobiste, a w ramach gruntowych – na wiejskie i miejskie, przyznając im te same funkcje co w prawie rzymskim i w Kodeksie Napoleona. Przykładem nadmiernie rozbudowanych służeb- ności miejskich czynnych może być § 475, który wyliczał je w następującej kolejności: 1) prawo oparcia budynku o budynek cudzy, 2) prawo wpuszcza- nia belki lub krokwi w cudzą ścianę, 3) prawo otworu okna, 4) prawo wyle- wania płynów na grunt sąsiada, 5) prawo budowania dachu lub balkonu nad słupem powietrza sąsiada, 6) prawo prowadzenia dymu przez komin sąsiada, 7) prawo prowadzenia okapu na cudzy grunt. Zaznaczyć jednocześ- nie należy, że nie jest to zamknięty spis tych służebności. Paragraf 476 dotyczył natomiast służebności miejskich biernych, którymi były: 1) zakaz podwyższania domu, 2) zakaz zaniżania domu, 3) zakaz zabie- rania budynkowi panującemu światła i widoku, 4) zakaz odwracania okapu od gruntu sąsiada, jeśli woda deszczowa mogła być przydatna. Liczne były również służebności wiejskie; do ważniejszych z nich należały: 1) prawo utrzymywania na cudzym gruncie ścieżki, wygonu bydła lub drogi do jeżdżenia, 2) prawo czerpania wody, pojenia bydła, 3) prawo paszy, 4 Kodeks Napoleona, Kodeks Cywilny Królestwa Polskiego, Kodeks zobowiązań i inne przepisy obowiązujące w województwach centralnych, Warszawa 2008, s. 36–48. 18 1. Historia służebności 4) prawo wyrębu drzewa, zbierania suchych gałęzi i chrustu, zbierania żołę- dzi, grabienia liści, 5) prawo polowania, łowienia ryb, łapania ptaków, 6) prawo łamania kamienia, brania piasku, wypalania wapna (§ 477). Dalej, w oddzielnych paragrafach, ABGB zawierał drobiazgowy opis uprawnień, jakie dawały służebności i w jaki sposób miały być wykonywane, np.: „Mający prawo ścieżki ma prawo chodzić po niej, dać się po niej przez ludzi nosić lub innym ludziom do siebie przez nią przychodzić. Z prawem wygonu bydła połączone jest prawo używania taczek, a z prawem drogi do jeżdżenia prawo jeżdżenia po niej jednym lub więcej zaprzęgami” (§ 492). Tytuł do posiadania służebności mogła stanowić umowa stron, orzeczenie sądowe, przedawnienie (przez to określenie należy rozumieć zasiedzenie). Istotny był natomiast sposób nabycia wymienionych służebności, które według ABGB uznawane były za prawa rzeczowe, i jeśli były wpisane do ksiąg publicznych, można było je nabyć tylko przez wpisanie do tych ksiąg5. Po odzyskaniu niepodległości przepisy normujące służebności w Kodeksie Napoleona, w Allgemeines bürgerliches Gesetzbuch czy w Bürgerliches Gesetzbuch (niemieckim kodeksie cywilnym) nadal obowiązywały, ale były stopniowo ograniczane wydawanymi przez państwo polskie aktami prawny- mi. Na podstawie rozporządzenia Prezydenta RP z dnia 1 lutego 1927 r. o zniesieniu służebności w województwie kieleckim, lubelskim, łódzkim, warszawskim i zachodniej części województwa białostockiego6 uległy one zniesieniu za wynagrodzeniem. Zgodnie z art. 47 tego rozporządzenia ko- rzystającym ze służebności były przyznawane tytułem wynagrodzenia grunty wolne od wszelkich ciężarów. Ustawą z dnia 21 czerwca 1939 r. o zniesieniu służebności na ziemiach włączonych do Cesarstwa Austriackiego7 zostały zniesione za odszkodowa- niem służebności: prawa wyrębu, poboru drzewa i innych produktów leśnych obciążające cudze grunta rolne, prawa paszy na cudzych gruntach, prawa poboru traw, szuwarów i innych roślin rosnących na cudzych wodach stoją- 5 S. Wróblewski, Powszechny Austriacki Kodeks Cywilny, Kraków 1914, s. 439–458. 6 Dz. U. Nr 10, poz. 74 z późn. zm. 7 Dz. U. Nr 59, poz. 389. 19 Rozdział I. Służebności gruntowe cych oraz wszelkie inne służebności obciążające grunty rolne i leśne, które powstały przed 1 stycznia 1909 r. Artykuł 16 powołanej ustawy przewidywał, tytułem tego odszkodowania, grunty wolne od wszelkich ciężarów albo wypłatę odpowiedniej kwoty. Obowiązujące na ziemiach polskich kodeksy: austriacki, niemiecki i Napo- leona zostały uchylone dopiero na podstawie przepisów wprowadzających prawo rzeczowe, które zaczęło obowiązywać od 1 stycznia 1947 r.8 W przeciwieństwie do obowiązujących w poszczególnych dzielnicach do 31 grudnia 1946 r. nadmiernie kazuistycznych przepisów kodeksowych, prawo rzeczowe przedstawiło zwięzłe konstrukcje prawne, które z nieznacz- nymi zmianami znalazły swoje miejsce w obowiązującym od 1965 r. kodeksie cywilnym9. Stąd też nawet skrótowe ich omówienie staje się zbyteczne, z wyjątkiem art. 187 pr. rzecz., który stanowił, że służebność wpisana w księdze wieczystej nie wygasała, mimo połączenia w jednej osobie właści- ciela nieruchomości władnącej i służebnej. Z art. 187 § 2 pr. rzecz. wynikało natomiast, że właściciel dwóch nieruchomości mógł obciążyć jedną z nich służebnością na rzecz drugiej i dokonać odpowiedniego wpisu w księdze wieczystej. Natomiast art. 247 k.c. zawiera stwierdzenie, że ograniczone prawo rzeczowe wygasa, jeżeli przejdzie na właściciela rzeczy obciążonej albo jeżeli ten, komu prawo takie przysługuje, nabędzie własność rzeczy obciążonej (konfuzja). Tym samym służebność, jako ograniczone prawo rzeczowe, w takiej sytuacji również wygasa. 2. Normy ogólne ograniczonych praw rzeczowych (art. 244–251 k.c.) Katalog ograniczonych praw rzeczowych przedstawiony został w art. 244 § 1 k.c. w następującej kolejności: użytkowanie, służebność, zastaw, spółdziel- cze własnościowe prawo do lokalu10 oraz hipoteka, z tym że dwa ostatnie 8 Dekret z dnia 11 października 1946 r. – Prawo rzeczowe (Dz. U. Nr 57, poz. 319 z późn. zm.). 9 Por. R. Czarnecki, Służebności gruntowe na tle prawa rzeczowego z 1946 r. (art. 167–175 i 184–189) oraz projektu Kodeksu cywilnego (art. 249–259), Palestra 1962, z. 6. 10 O ustawowych zmianach dotyczących spółdzielczego własnościowego prawa do lokalu z ustano- wieniem prawa własności włącznie piszą: S. Rudnicki, G. Rudnicki, Komentarz do Kodeksu cy- 20 2. Normy ogólne ograniczonych praw rzeczowych... prawa regulowane są przez odrębne przepisy (art. 244 § 2 k.c.). Jak sama nazwa wskazuje, ograniczone prawa rzeczowe w porównaniu z prawem własności, które prezentuje pełną władzę nad rzeczą (art. 140, 143 k.c.), mają określony zakres uprawnień na rzeczy cudzej (iura in re aliena). Z tego powodu ograniczone prawa rzeczowe stanowią zamknięty katalog, który nie może być dowolnie zmieniany ani rozszerzany. Zasada ta znalazła pełne potwierdzenie w postanowieniu Sądu Najwyższego z dnia 12 listopada 1997 r., I CKN 321/9711, w którym Sąd podkreślił, że każde z ograniczonych praw rzeczowych ma ustawowo określoną treść i sposób działania, a pod- mioty prawa cywilnego nie są uprawnione do dokonywania pozaustawowych zmian lub ich modyfikacji. Wśród przepisów ogólnych, które dotyczą ograniczonych praw rzeczowych, największe znaczenie, z punktu widzenia problematyki służebności, mają art. 245–248 oraz art. 251 k.c. Z dyspozycji art. 245 § 1 k.c. wynika konieczność odpowiedniego stosowania przepisów o przeniesieniu prawa własności (art. 155–158 k.c.) do ustanowie- nia ograniczonego prawa rzeczowego. Natomiast w art. 245 § 2 k.c. zapewnia się możliwość szerszego ich stosowania przez pominięcie rygoru niedopusz- czalności zawarcia umowy pod warunkiem lub z zastrzeżeniem terminu (art. 157 § 1 k.c.). Również obowiązek zachowania formy aktu notarialnego został zastrzeżony tylko dla oświadczenia właściciela nieruchomości ustana- wiającego prawo. W wyroku z dnia 12 maja 2000 r., V CKN 30/0012, Sąd Najwyższy stwierdził, że w formie aktu notarialnego powinno być także złożone oświadczenie o zobowiązaniu do ustanowienia ograniczonego prawa rzeczowego. Nabywca tego prawa nie ma bliżej określonego wymogu dla dokonania tej czynności. Do ustanowienia ograniczonego prawa rzeczowego dochodzi najczęściej w drodze umowy o charakterze konsensualnym. Jeśli przedmiotem umowy wilnego. Księga druga. Własność i inne prawa rzeczowe, Warszawa 2008, s. 499–503; E. Gniewek, Prawo rzeczowe, wyd. 8, Warszawa 2010, s. 177, 221–229; G. Bieniek, Odrębna własność lokali w budynkach spółdzielni mieszkaniowych, cz. I, Rejent 2007, nr 11; cz. II, Rejent 2007, nr 12; tenże, Ustawa o własności lokali w praktyce, Bydgoszcz 2010. 11 LEX nr 50520. 12 OSNC 2001, nr 9, poz. 125. 21 Rozdział I. Służebności gruntowe jest ustanowienie służebności, jej stronami są właściciel nieruchomości ob- ciążonej i właściciel nieruchomości władnącej. Umowa winna dokładnie precyzować treść i sposób wykonywania ustanowionego prawa, ale nie może naruszać wiążących przepisów prawa rzeczowego13. Źródłem powstania ograniczonego prawa rzeczowego może być również postanowienie sądu wydane w postępowaniu nieprocesowym na wniosek strony zainteresowanej jego ustanowieniem, jeśli przeprowadzone rozmowy nie doprowadziły do zawarcia umowy. Taka potrzeba może wystąpić również w sprawach o dział spadku, o zniesienie współwłasności, przekroczenie granic cudzego gruntu przy stawianiu budynku. Również decyzja administracyjna może kreować powstanie ograniczonego prawa rzeczowego. Wydanie decyzji o ustanowieniu służebności drogi ko- niecznej bądź służebności gruntowej często jest niezbędne w postępowaniu uwłaszczeniowym. Należy jednak podkreślić, że wywłaszczenie nieruchomo- ści może być dokonane na cele publiczne, jeśli nie doszło do zawarcia umowy (art. 112 ust. 2 u.g.n.), zatem również w postępowaniu administra- cyjnym zawarcie umowy wyprzedza wydanie decyzji administracyjnej. W szczególnych okolicznościach ograniczone prawo rzeczowe może powstać z mocy samego prawa. Takim ograniczonym prawem rzeczowym jest przede wszystkim służebność gruntowa, jeśli polega na korzystaniu z trwałego i widocznego urządzenia (art. 292 k.c.) przy równoczesnym spełnieniu wy- mogów koniecznych do zasiedzenia, czyli upływu 20 lub 30 lat (art. 172 k.c.) posiadania służebności (art. 352 k.c.). W rozumieniu art. 2451 k.c. ograniczone prawo rzeczowe ustanowione na nieruchomości może być przedmiotem przeniesienia na podstawie umowy między uprawnionym a nabywcą; jeżeli przenoszone prawo było ujawnione w księdze wieczystej, wymagany jest odpowiedni wpis w tej księdze. W świetle podziału ograniczonych praw rzeczowych na zbywalne i niezby- walne, którymi są użytkowanie i służebności osobiste, tylko te pierwsze mogą być przenoszone. Natomiast służebności gruntowe, jako stanowiące 13 Por. E. Gniewek, Prawo rzeczowe..., s. 179. 22
Pobierz darmowy fragment (pdf)

Gdzie kupić całą publikację:

Służebności gruntowe, drogowe, osobiste i przesyłu
Autor:
Sklep
Format
Cena

Opinie na temat publikacji:

Inne popularne pozycje z tej kategorii:

Czytaj również:

Prowadzisz stronę lub blog? Wstaw link do fragmentu tej książki i współpracuj z Cyfroteką: