Cyfroteka.pl

klikaj i czytaj online

Cyfro
Czytomierz
00190 008352 24109971 na godz. na dobę w sumie
wyszukaj dokładnie | pobierz wtyczkę
Sprzedajność funkcjonariusza Policji. Aspekty normatywne i kryminologiczne - ebook/pdf
Sprzedajność funkcjonariusza Policji. Aspekty normatywne i kryminologiczne - ebook/pdf
Autor: Liczba stron:
Wydawca: Wyższa Szkoła Policji w Szczytnie Język publikacji: polski
ISBN: 978-83-7462-555-5 Data wydania:
Lektor:
Kategoria: ebooki >> naukowe i akademickie
Porównaj ceny (książka, ebook, audiobook).
Czytaj online.
Komentuj

Oddawana do rąk Czytelników monografia poświęcona została istotnemu i ważkiemu zagadnieniu, jakim jest sprzedajność funkcjonariusza Policji w ujęciach normatywnym i kryminologicznym.
Sprzedajność, określana też mianem łapownictwa biernego, korupcji administracyjnej czy korupcji urzędniczej, jest tematem często podejmowanym
w debacie publicznej, w szczególności w przedmiocie przyczyn występowania tego zjawiska i możliwości przeciwdziałania mu. Nie ulega wątpliwości,
że korupcja urzędnicza stanowi zagrożenie dla legalności działania organów państwowych i bezpieczeństwa państwa, jego porządku konstytucyjnego i prawnego. Nagminność tego zjawiska rodzi powszechne poczucie, iż załatwienie sprawy, głównie w urzędzie, w szpitalu, wymaga wręczenia łapówki,oraz że za pieniądze można kupić wszystko, w tym także bezkarność. Panuje przekonanie, że przeciętny obywatel jest wobec korupcji bezradny, a jako jedną z przyczyn tego zjawiska wskazuje się chociażby niskie wynagrodzenie funkcjonariuszy publicznych. Czy takie opinie są jednak uzasadnione? Czy wręczenie bądź przyjęcie łapówki jest kwestią indywidualnego
wyboru? Powszechność występowania zjawiska sprzedajności rodzi takie właśnie pytania o sens walki z nim, o sensowność prób ukazywania jego prawdziwego oblicza.

Znajdź podobne książki Ostatnio czytane w tej kategorii

Darmowy fragment publikacji:

Monika Porwisz Sprzedajność funkcjonariusza Policji Aspekty normatywne i kryminologiczne Szczytno 2017 ##7#52#aSUZPUk1BVC1WaXJ0dWFsbw== Recenzja insp. dr hab. Izabela Nowicka Redakcja wydawcy Agnieszka Kamińska Małgorzata Popiało Projekt okładki Agnieszka Kamińska © Wszelkie prawa zastrzeżone — Wyższa Szkoła Policji w Szczytnie ISBN 978-83-7462-554-8 e-ISBN 978-83-7462-555-5 Skład, druk i oprawa: Dział Wydawnictw i Poligrafi i Wyższej Szkoły Policji w Szczytnie 12-100 Szczytno, ul. Marszałka Józefa Piłsudskiego 111 tel. 89 621 54 10, fax 89 621 54 48 e-mail: wwip@wspol.edu.pl Objętość: 25,6 ark. wyd. ##7#52#aSUZPUk1BVC1WaXJ0dWFsbw== Spis treści Wykaz skrótów ........................................................................................ 7 Wstęp ........................................................................................................ 9 Rozdział 1  Rys historyczny przestępstwa sprzedajności ........................................ 15 1.1. Ustawy z 1920 i 1921 r. o odpowiedzialności urzędników za przestępstwa popełnione z chęci zysku ........................................ 15 1.2. Kodeks karny z 1932 r. ...................................................................... 16 1.2.1. Podmiot przestępstw urzędniczych ......................................... 18 1.2.2. Strona podmiotowa ................................................................. 21 1.2.3. Przedmiot ochrony .................................................................. 22 1.2.4. Strona przedmiotowa .............................................................. 22 1.2.5. Kary ......................................................................................... 28 1.2.6. Przekupstwo w kodeksie karnym z 1932 r. ............................. 30 1.3. Dekret z 13 czerwca 1946 r. o przestępstwach szczególnie niebezpiecznych w okresie odbudowy państwa ............................... 33 1.4. Kodeks karny z 1969 r. ...................................................................... 37 1.4.1. Podmiot przestępstwa ............................................................. 37 1.4.2. Strona podmiotowa ................................................................. 43 1.4.3. Przedmiot ochrony .................................................................. 43 1.4.4. Strona przedmiotowa .............................................................. 43 1.4.5. Kary ......................................................................................... 51 1.4.6. Przekupstwo w kodeksie karnym z 1969 r. ............................. 54 1.5. Dekrety w czasie obowiązywania stanu wojennego ......................... 56 Rozdział 2 Prawnokarne aspekty sprzedajności ..................................................... 61 2.1. Regulacja sprzedajności w kodeksie karnym z 1997 r. ..................... 61 2.1.1. Uwagi wprowadzające ............................................................. 61 2.1.2. Podmiot przestępstwa i strona podmiotowa ........................... 64 2.1.3. Przedmiot ochrony i strona przedmiotowa ............................ 100 2.1.4. Typy sprzedajności .................................................................. 109 2.1.5. Kary, środki karne, przepadek i środki kompensacyjne ......... 129 ##7#52#aSUZPUk1BVC1WaXJ0dWFsbw== 4 Sprzedajność funkcjonariusza Policji. Aspekty normatywne i kryminologiczne 2.1.6. Ustawowa klauzula subsydiarności ......................................... 140 2.1.7. Konstrukcje prawne wyłączenia lub łagodzenia odpowiedzialności ................................................................... 145 2.1.8. Podsumowanie ........................................................................ 157 2.2. Polskie regulacje antykorupcyjne ..................................................... 161 2.2.1. Regulacje ustawowe ................................................................. 161 2.2.2. Przepisy regulujące pragmatykę policyjną .............................. 169 2.2.3. Strategie antykorupcyjne ......................................................... 179 2.3. Międzynarodowe prawodawstwo antykorupcyjne ........................... 188 2.3.1. Działania antykorupcyjne Rady Europy ................................. 188 2.3.2. Działania antykorupcyjne Unii Europejskiej .......................... 193 2.3.3. Działania antykorupcyjne Organizacji Współpracy Gospodarczej i Rozwoju .......................................................... 199 2.3.4. Działania antykorupcyjne Organizacji Narodów Zjednoczonych ........................................................................ 201 2.3.5. Penalizacja korupcji na płaszczyźnie pozaeuropejskiej .......... 204 2.3.6. Podsumowanie ........................................................................ 206 Rozdział 3 Etiologia zjawiska sprzedajności ........................................................... 212 3.1. Refl eksje na temat defi nicji sprzedajności ........................................ 212 3.2. Przyczyny sprzedajności ................................................................... 238 3.3. Sprzedajność w świetle teorii kryminologicznych ............................ 250 3.3.1. Kryminologia pozytywistyczna ............................................... 250 3.3.2. Kryminologia antynaturalistyczna .......................................... 260 3.3.3. Kryminologia neoklasyczna .................................................... 265 3.3.4. Podsumowanie ........................................................................ 268 3.4. Media a zjawisko sprzedajności funkcjonariusza Policji .................. 269 Rozdział 4 Przeciwdziałanie zjawisku sprzedajności funkcjonariuszy Policji ..... 279 4.1. Uwagi wprowadzające ....................................................................... 279 4.2. Perspektywa prawna przeciwdziałania sprzedajności ...................... 281 4.3. Możliwości usprawnienia działań instytucjonalnych w zakresie przeciwdiałania sprzedajności ......................................... 302 4. Perspektywa edukacyjna przeciwdziałania sprzedajności ................... 320 ##7#52#aSUZPUk1BVC1WaXJ0dWFsbw== Spis treści 5 Rozdział 5 Zjawisko sprzedajności w świetle przeprowadzonych badań ............. 331 5.1. Założenia metodologiczne ................................................................ 331 5.1.1. Przedmiot, cel i zakres badań .................................................. 331 5.1.2. Konceptualizacja badań ........................................................... 336 5.1.3. Problemy i hipotezy badawcze ................................................ 343 5.1.4. Metody, techniki i narzędzia badawcze ................................... 349 5.1.5. Organizacja i przebieg badań .................................................. 353 5.2. Etiologia i fenomenologia zjawiska sprzedajności w świetle badań — wybrane zagadnienia ......................................... 358 5.2.1. Charakterystyka respondentów ............................................... 358 5.2.2. Obszary występowania sprzedajności w opinii respondentów .......................................................................... 366 5.2.3. Przyczyny sprzedajności i sposoby przeciwdziałania w opinii funkcjonariuszy Policji .............................................. 368 5.2.4. Rozmiary, struktura i dynamika przestępstw sprzedajności w świetle badań aktowych ....................................................... 381 5.3. Interpretacja i ocena wyników badań ............................................... 390 5.3.1. Wnioski z badań sondażowych ............................................... 390 5.3.2. Wnioski z analizy akt postępowań karnych ............................ 401 5.3.3. Wnioski i postulaty de lege ferenda .......................................... 407 Zakończenie ............................................................................................ 415 Wykaz tabel ............................................................................................. 417 Wykaz rysunków ..................................................................................... 417 Bibliografi a ............................................................................................. 419 ##7#52#aSUZPUk1BVC1WaXJ0dWFsbw== ##7#52#aSUZPUk1BVC1WaXJ0dWFsbw== — Orzecznictwo Sądów Polskich OSP OSPiKA — Orzecznictwo Sądów Polskich i Komisji Arbitrażowych OSN(K) — Orzecznictwo Sądu Najwyższego Izba Karna SN KZS OSNwSK — Orzecznictwo Sądu Najwyższego w Sprawach Karnych m.k.k. — Mały kodeks karny; Dekret z 13 czerwca 1946 r. — Sąd Najwyższy — Krakowskie Zeszyty Sądowe o przestępstwach szczególnie niebezpiecznych w okresie odbudowy Państwa k.k. — ustawa z 6 czerwca 1997 r. — Kodeks karny, tekst jednolity: k.p.k. — ustawa z 6 czerwca 1997 r. — Kodeks postępowania karnego, DzU z 2016 r. poz. 1137 DzU nr 89, poz. 555 ze zm. — sąd apelacyjny Wykaz skrótów OSA — Orzecznictwo Sądów Apelacyjnych OSAG — Orzecznictwo Sądów Apelacyjnych Apelacji Gdańskiej OSNKW — Orzecznictwo Sądu Najwyższego Izby Karnej i Wojskowej OSNPG — Orzecznictwo Sądu Najwyższego Wydawnictwo Prokuratury Generalnej SA ##7#52#aSUZPUk1BVC1WaXJ0dWFsbw== ##7#52#aSUZPUk1BVC1WaXJ0dWFsbw== Wstęp Oddawana do rąk Czytelników monografia poświęcona została istotne- mu i ważkiemu zagadnieniu, jakim jest sprzedajność funkcjonariusza Policji w ujęciach normatywnym i kryminologicznym. Sprzedajność, określana też mianem łapownictwa biernego, korupcji administracyjnej czy korupcji urzędniczej, jest tematem często podejmo- wanym w debacie publicznej, w szczególności w przedmiocie przyczyn wy- stępowania tego zjawiska i możliwości przeciwdziałania mu. Nie ulega wąt- pliwości, że korupcja urzędnicza stanowi zagrożenie dla legalności działania organów państwowych i bezpieczeństwa państwa, jego porządku konstytu- cyjnego i prawnego. Nagminność tego zjawiska rodzi powszechne poczucie, iż załatwienie sprawy, głównie w urzędzie, w szpitalu, wymaga wręczenia ła- pówki, oraz że za pieniądze można kupić wszystko, w tym także bezkarność. Panuje przekonanie, że przeciętny obywatel jest wobec korupcji bezradny, a jako jedną z przyczyn tego zjawiska wskazuje się chociażby niskie wyna- grodzenie funkcjonariuszy publicznych. Czy takie opinie są jednak uzasad- nione? Czy wręczenie bądź przyjęcie łapówki jest kwestią indywidualnego wyboru? Powszechność występowania zjawiska sprzedajności rodzi takie właśnie pytania o sens walki z nim, o sensowność prób ukazywania jego prawdziwego oblicza. Formacja, jaką jest policja, zawsze pozostawała i  będzie pozostawać obiektem zainteresowań zarówno badaczy, jak i społeczeństwa. Jej szerokie uprawnienia, pozwalające legalnie ingerować w prawa i wolności człowieka, choć konieczne i pożądane, stwarzają zagrożenie dla tych praw. Sprzedajność policjanta, mimo że ma wiele postaci, zawsze jest złem, które dotyka każdego obywatela. Jest to zjawisko zagrażające prawom człowieka i demoralizujące społeczeństwo. Zjawisko to  zagraża bowiem poczuciu legalności działania organów państwowych, a co za tym idzie, poczuciu bezpieczeństwa obywa- teli. W celu zapewnienia bezpieczeństwa obywatelom niezbędne są zidenty- fikowanie przyczyn występowania tego niepożądanego zjawiska, jego ciągły monitoring służący kontroli i eliminacji negatywnych zachowań funkcjona- riuszy publicznych. Dynamika zmian w sferze zagrożeń korupcją admini- stracyjną powoduje konieczność aktualizowania wiedzy o tej patologii i jej ##7#52#aSUZPUk1BVC1WaXJ0dWFsbw== Sprzedajność funkcjonariusza Policji. Aspekty normatywne i kryminologiczne 10 uwarunkowaniach. Stanowi to niezbędny aspekt służący wypracowaniu sku- tecznych mechanizmów przeciwdziałania zjawisku sprzedajności w policji. Przygotowanie publikacji na temat sprzedajności funkcjonariusza Policji wydaje się celowe, gdyż jego przestępna działalność narusza integralność policji i stanowi przeszkodę w realizacji jej ustawowych zadań. Można za- ryzykować stwierdzenie, iż sprzedajność stanowi jedną z patologii wystę- pujących w strukturach Policji i niejednokrotnie jest efektem występowania innych patologii w tej organizacji1. Zagrożenie przestępczością, patologie społeczne i zagrożenia cywilizacyj- ne jawią się jako główne problemy współczesnego świata. W obliczu istnie- jących zagrożeń istotne jest właściwe funkcjonowanie struktur powołanych w  celu ochrony społeczeństwa przed zagrożeniami o  charakterze przestęp- czym. Aby sprostać powyższym wyzwaniom, należy przede wszystkim zadbać o to, by funkcjonariusze Policji wiernie wypełniali rotę składanego ślubowania i pełnili swoją służbę rzetelnie, zgodnie ze standardami państwa prawa. Natężenie i rozmiary zjawiska sprzedajności stanowią podstawę do wy- sunięcia hipotezy o niewydolności funkcjonowania wielu segmentów służ- by powołanej do ochrony bezpieczeństwa i porządku publicznego. Równie istotna jest konieczność podjęcia wielokierunkowych działań przeciwdzia- łających sprzedajności. Potrzeba dogłębnej analizy tego zjawiska wynika również z niebezpie- czeństwa ulegania stereotypowym wyobrażeniom na  temat sprzedajności ze względu na kreacyjny charakter obiegowych opinii. Ujawnianie nowych afer korupcyjnych z udziałem funkcjonariuszy Policji, publiczne stawianie zarzutów o udział w procederze korupcyjnym stwarzają wrażenie wszech- obecności tego zjawiska w policji. Zakładanym celem monografii jest przedstawienie systematycznych da- nych (zarówno ilościowych, jak i jakościowych), pozwalających na dokona- nie możliwie pełnego opisu badanego zjawiska, wyjaśnienie reakcji na nie i postaw wobec niego. Wyznaczonymi celami były zarówno przedstawienie i uporządkowanie dorobku literatury w badanym obszarze, jak i dokonanie oceny regulacji prawnych de lege lata i sformułowanie postulatów de lege ferenda w zakresie przeciwdziałania sprzedajności. 1 W. Pływaczewski, Kryminologia wobec współczesnych form przestępczości [w:] K. In- decki (red. nauk.), Aktualne problemy prawa karnego, kryminologii i penitencjarystyki. Księ- ga ofiarowana profesorowi Stefanowi Lelentalowi w 45. roku pracy naukowej i dydaktycznej, Łódź 2004, s. 247. ##7#52#aSUZPUk1BVC1WaXJ0dWFsbw== 11 Uzyskane wyniki badań służą przede wszystkim nakreśleniu skutecz- nych rozwiązań dla poprawy funkcjonowania policji, a w ich efekcie — pod- niesieniu standardów jej działania. Wstęp Monografia składa się z pięciu rozdziałów. W rozdziale pierwszym został przedstawiony rys historyczny przestępstwa sprzedajności. Poddano anali- zie ustawy z 1920 i 1921 r. o odpowiedzialności urzędników za przestępstwa popełnione z chęci zysku oraz dokonano opisu zjawiska sprzedajności pod rządami kodeksu karnego z 1932 r. i kodeksu karnego z 1969 r. Nieodzowne było ponadto zaprezentowanie wybranych regulacji dekretów modyfikują- cych regulacje kodeksowe. Tło historyczne przestępstwa łapownictwa bier- nego w  aspekcie znamion ustawowych tego przestępstwa, ewolucja, jaką przeszło ono w polskim prawie karnym są niezbędne dla zobrazowania ist- niejących obecnie regulacji prawnych przestępstwa sprzedajności. W rozdziale drugim opisano prawnokarne aspekty sprzedajności oraz polskie i europejskie prawodawstwo antykorupcyjne. Zasadniczy trzon tego rozdziału stanowi dogmatyczna analiza obowiązujących przepisów karnych łapownictwa biernego. W pracy dokonano studium aktualnie obowiązują- cych przepisów karnych, ze zwróceniem uwagi zarówno na podmiot prze- stępstwa łapownictwa biernego, stronę podmiotową, przedmiot ochrony i  stronę przedmiotową, jak i  rodzaj sankcji karnych. Konieczne stało się zaprezentowanie definicji legalnej funkcjonariusza publicznego z art. 115 § 13 k.k. oraz osoby pełniącej funkcję publiczną z art. 115 § 19 k.k., a tak- że omówienie typów przestępstwa łapownictwa biernego. W opisie zdefi- niowane zostały pojęcia korzyści majątkowej i osobistej. Zostały ponadto poczynione uwagi w przedmiocie kształtowania się podstaw odpowiedzial- ności za tzw. napiwek. Uwagi te stanowią komplementarną część rozdziału. W pracy nie mogło zabraknąć analizy ustawowej klauzuli subsydiarności za- wartej w art. 231 § 4 k.k. i klauzuli niekaralności z art. 229 § 6 k.k. Wskazane powyżej przepisy ze względu na przedmiot ich regulacji mają istotne kono- tacje z unormowaniem przestępstwa łapownictwa biernego. W pracy zosta- ły ponadto wskazane i omówione regulacje kształtujące prawa i obowiązki podmiotu przestępstwa sprzedajności — funkcjonariusza Policji — oraz przepisy dotyczące zasad etyki zawodowej funkcjonariuszy Policji. W celu wypracowania skutecznego modelu przeciwdziałania sprzedaj- ności dokonano analizy innych aktów prawnych i zawartych w nich regulacji antykorupcyjnych. Antykorupcyjne regulacje prawne zostały podzielone na: przepisy dotyczące sposobu finansowania działalności politycznej, przepisy ##7#52#aSUZPUk1BVC1WaXJ0dWFsbw== Sprzedajność funkcjonariusza Policji. Aspekty normatywne i kryminologiczne 12 zakazujące konkretnym osobom udziału w życiu politycznym, przynależno- ści do związków zawodowych czy partii politycznych, przepisy zakazujące kumulacji ról publicznych, zakazy podejmowania dodatkowego zatrudnie- nia czy przepisy nakładające obowiązek składania oświadczeń majątkowych. Problem sprzedajności i korupcji, jako problem globalny, stanowi rów- nież przedmiot zainteresowania organizacji i  instytucji działających na arenie międzynarodowej. Akty prawne, takie jak konwencje czy rezolucje, wyznaczają standardy kryminalizacji i penalizacji zachowań o charakterze korupcyjnym w  prawie wewnętrznym państw członkowskich będących sygnatariuszami tych porozumień. W monografii problematyka ta została omówiona w rozdziale drugim.  Element podsumowujący rozważania prawnokarne regulacji łapownic- twa biernego stanowi syntetyczna charakterystyka najistotniejszych aspek- tów przestępstwa sprzedajności, w ujęciu porównawczym z uprzednio obo- wiązującymi regulacjami prawnymi, którym został poświęcony rozdział pierwszym monografii. Po wprowadzeniu Czytelnika w zagadnienia prawne zjawiska sprzedaj- ności, w rozdziale trzecim przedstawiona została terminologia i zakresy zna- czeniowe takich pojęć, jak sprzedajność, łapownictwo, korupcja. Kontekst dla późniejszych rozważań zostaje uzupełniony przez omówienie przyczyn zjawiska sprzedajności. W rozdziale tym dokonano ponadto przeglądu teorii kryminologicznych. Zaprezentowane zostały podstawowe nurty kryminologii pozytywistycznej, antynaturalistycznej i neoklasycznej. W pracy scharaktery- zowano także znaczenie mediów w zakresie prezentowania zjawiska sprzedaj- ności i kształtowania w tym względzie postaw społecznych. W rozdziale czwartym zostały wskazane sposoby przeciwdziałania zjawi- sku sprzedajności funkcjonariuszy Policji. Zagadnienie przeciwdziałania ujęte zostało z perspektyw prawnej, organizacyjnej i edukacyjnej. W tym aspekcie monografia ma charakter interdyscyplinarny, zostały tu bowiem wskazane tak- że pozaprawne aspekty przeciwdziałania sprzedajności, w tym zarówno kształ- towanie postaw etycznych i moralnych funkcjonariuszy, jak i kwestie związane z potrzebą wdrażania nowoczesnych mechanizmów zarządzania, pozwalają- cych na kształtowanie pozytywnych postaw i zachowań. W monografii zostały zaakcentowane problemy odpowiedzialnej i rzetelnej edukacji funkcjonariuszy Policji, a także problematyka upowszechniania wiedzy obywateli na temat za- grożeń i konsekwencji działań korupcyjnych i właściwych standardów postę- powania w celu kształtowaniu przejrzystości życia publicznego. ##7#52#aSUZPUk1BVC1WaXJ0dWFsbw== 13 Rozdział piąty poświęcony został zjawisku sprzedajności w świetle prze- prowadzonych badań. W  poszczególnych podrozdziałach zostało opisane podejście badawcze, dokonano charakterystyki terenu badań i  opisu ba- danej populacji. Szczegółowo zostały opisane metody, techniki i narzędzia badawcze przyjęte w niniejszej pracy. W sposób syntetyczny przedstawiono wyniki przeprowadzonych badań w zakresie etiologii i fenomenologii zjawi- ska sprzedajności. Przedstawione i opisane w niniejszym rozdziale wyniki badań dotyczą jedynie wybranych obszarów, istotnych z perspektywy prze- ciwdziałania sprzedajności. Po  dokonaniu systematycznej metodologicznej i  empirycznej ewalu- acji pracy nakreślono postulaty końcowe. Stanowią one zbiór spostrzeżeń i wniosków, które osiągnięto na podstawie przyjętej koncepcji pracy. Wstęp Pragnę złożyć w tym miejscu serdeczne podziękowania na ręce mojego promotora i opiekuna naukowego prof. dr. hab. Wiesława Pływaczewskiego za okazaną mi życzliwość oraz wsparcie merytoryczne, a także recenzentom mojej pracy za cenne sugestie, które wpłynęły na ostateczny jej kształt. ##7#52#aSUZPUk1BVC1WaXJ0dWFsbw== ##7#52#aSUZPUk1BVC1WaXJ0dWFsbw== Rozdział 1 Rys historyczny przestępstwa sprzedajności 1.1. Ustawy z 1920 i 1921 r. o odpowiedzialności urzędników za przestępstwa popełnione z chęci zysku Ustawy z lat 1920 i 1921 o odpowiedzialności urzędników za przestęp- stwa popełnione z chęci zysku przewidywały bardzo surową sankcję, miano- wicie karę śmierci przez rozstrzelanie. Ustawa z 30 stycznia 1920 r. w przedmiocie odpowiedzialności urzędni- ków za przestępstwa popełnione z chęci zysku1 i ustawa z 18 marca 1921 r. o zwalczaniu przestępstw z chęci zysku, popełnionych przez urzędników2 sankcjonowały nie tylko przyjęcie korzyści przez urzędnika, ale także prze- kupstwo czynne. Artykuły 2 i 3 w obu ustawach mają identyczne brzmienie. Artykuł 2 obu ustaw wskazywał, iż „urzędnik winny przyjęcia bądź podarunku lub innej korzyści majątkowej, bądź obietnicy takiego podarunku lub innej korzyści majątkowej, danych w zamiarze skłonienia go do pogwałcenia obowiązków urzędowych lub służbowych, albo żądania takiego podarunku lub korzyści majątkowej, innego przestępstwa służbowego, popełnionego z chęci zysku i z pogwałceniem obowiązków urzędowych lub służbowych w b. dzielni- cach rosyjskiej i  pruskiej, a  w  b.  dzielnicy austriackiej nadużycia władzy urzędowej, popełnionego z  chęci zysku — będzie karany śmiercią przez rozstrzelanie”. Na niższą karę (ciężkie więzienie od 4 do 15 lat) mógł liczyć urzędnik winny przyjęcia w związku z rozstrzyganiem spraw urzędowych lub służbowych podarunku lub innej korzyści majątkowej bądź obietnicy takiego podarunku lub korzyści majątkowej danych bez zamiaru skłonienia go do pogwałcenia obowiązków urzędowych lub służbowych, albo żądania takiego podarunku lub korzyści majątkowej (art. 3 w obu ustawach). Wymienione ustawy przewidywały także odpowiedzialność za przekup- stwo czynne i klauzule niekaralności. I tak art. 8 ustawy z 30 stycznia 1920 r. 1 2 DzU z 1920 r. nr 11, poz. 61. DzU z 1921 r. nr 30, poz. 177. ##7#52#aSUZPUk1BVC1WaXJ0dWFsbw== Sprzedajność funkcjonariusza Policji. Aspekty normatywne i kryminologiczne 16 w przedmiocie odpowiedzialności urzędników za przestępstwa popełnione z chęci zysku wskazywał, iż „osoby cywilne, winne karygodnego przekupie- nia urzędnika w celu skłonienia go do popełnienia przestępstwa służbowego podlegają karom określonym w tej ustawie. Osoby te jednak będą wolne od odpowiedzialności karnej, jeżeli przedtem, zanim władza powołana do ści- gania dowie się o ich czynie, przyczynią się do wykrycia lub udowodnienia dokonanego przekupstwa”. Przekupstwo czynne uregulowane było także w art. 5 ustawy z 18 marca 1921 r. o zwalczaniu przestępstw z chęci zysku, popełnionych przez urzęd- ników. Przepis ten stanowił, iż „kto osobiście lub za pośrednictwem osób trzecich, chociażby bezskutecznie, skłania urzędnika za pomocą podarun- ku, bądź innej korzyści majątkowej, bądź obietnicy tychże do pogwałcenia obowiązków urzędowych lub służbowych podlega karze ciężkiego więzienia od 4 do 15 lat. Jeżeli zaś winny dopuszcza się takiego przestępstwa zawodowo — będzie karany śmiercią przez rozstrzelanie”. Natomiast „kto osobiście lub za pośrednictwem osób trzecich, chociażby bezskutecznie skłania urzędnika do przestępstwa określonego w art. 3 tej ustawy, lub w tym ostatnim prze- stępstwie dopuszcza się udziału, będzie karany więzieniem od 1 miesiąca do 1 roku”. Klauzula niekaralności przewidziana była również w tym przepisie. W myśl regulacji: „Jednak będzie wolny od kary ten, kto przyczyni się do wykrycia lub udowodnienia dokonanego przekupienia, zanim władza, po- wołana do ścigania, dowie się o jego czynie”. Kary mógł też uniknąć urzędnik winny kradzieży lub przywłaszczenia (sprzeniewierzenia), który dobrowol- nie zwrócił mienie kradzione lub przywłaszczone (sprzeniewierzone), albo w inny sposób wynagrodził szkodę, zanim jego wina ujawniona została przed władzą do ścigania przestępstw powołaną (art. 12 ustawy z 18 marca 1921 r. o zwalczaniu przestępstw z chęci zysku, popełnionych przez urzędników). 1.2. Kodeks karny z 1932 r. Ustawa o państwowej służbie cywilnej z 17 lutego 1922 r. w brzmieniu obwieszczenia prezesa Rady Ministrów z 8 stycznia 1949 r.3 w art. 26 wska- zywała, iż „pracownikowi państwowemu nie wolno żądać ani przyjmować darów ofiarowanych w związku z jego stanowiskiem urzędowym, bezpo- średnio lub pośrednio jemu lub jego rodzinie, ani też jakimkolwiek sposo- 3 DzU z 11 marca 1949 r. nr 11, poz. 72. ##7#52#aSUZPUk1BVC1WaXJ0dWFsbw== Rozdział 1. Rys historyczny przestępstwa sprzedajności 17 bem wywoływać zaofiarowania takiego daru. Nie wolno pracownikowi pań- stwowemu przez wyzyskiwanie swego stanowiska urzędowego przysparzać lub starać się o przysporzenie sobie lub rodzinie jakichkolwiek korzyści”4. Z chwilą odzyskania przez Polskę niepodległości w 1918 r. na obszarze państwa polskiego obowiązywały kodeksy karne: austriacki z 1851 r., nie- miecki z 1871 r., rosyjski z 1903 r., a także węgierski (na obszarze Spiszu i Orawy) z 1878 r. Ustawą z 3 czerwca 1919 r. powołano Komisję Kodyfi ka- cyj ną Rzeczypospolitej Polskiej, która była organem działającym przy mi- nistrze sprawiedliwości, celem stworzenia kodeksu karnego. Zastanawiano się wówczas nad trzema możliwościami. Jedna z propozycji dotyczyła recy- powania na obszarze całej Rzeczypospolitej jednego z kodeksów karnych zaborczych. Inna propozycja dotyczyła stworzenia kompilacji kodeksów ówcześnie obowiązujących w różnych dzielnicach, i trzecia koncepcja, któ- ra ostatecznie zwyciężyła, zakładała napisanie zupełnie nowego polskiego kodeksu karnego. Komisja pracowała nad projektem kodeksu pełne 12 lat. W 1932 r. uchwalono kodeks karny, nazywany też kodeksem Makarewicza. Ta popularna nazwa pochodziła od nazwiska Juliusza Makarewicza, jednego z jego twórców. Akt prawny został wprowadzony rozporządzeniem prezy- denta Rzeczypospolitej Polskiej z 11 lipca 1932 r.5, a obowiązywał od 1 wrze- śnia 1932 r.6 Kodeks karny z 1932 r. przestępstwom urzędniczym poświęcał osiem ar- tykułów (od 286 do 293) rozdziału XLI. Z tych wymienionych przepisów za- ledwie pięć dotyczyło określonych typów czynów zabronionych pod groźbą kary, i tak art. 286 dotyczył przekroczenia władzy, art. 287 dotyczył urzęd- nika, który poświadczył nieprawdę co do pewnych okoliczności mających prawne znaczenie. Kolejny art. 288 stanowił o  urzędnikach, którzy przez niedbalstwo w urzędowaniu pozbawiają człowieka wolności. Naruszenie ta- jemnicy urzędowej regulował art. 289. Wreszcie przepis art. 290 dotyczył sprzedajności. Kolejne zaś trzy przepisy — od art. 291 do art. 293 — nie pe- nalizowały żadnych konkretnych przestępstw, a dotyczyły jedynie pewnych zagadnień związanych z  przestępstwami urzędniczymi. Przepis art.  291 przewidywał możliwość wymierzenia urzędnikowi kary wyższej o połowę 5 6 4 W. Pociej, Antynomia w kodeksie karnym, ,,Nowe Prawo” 1951, nr 10, s. 36. DzU nr 60, poz. 571. J. Kochanowski, Redukcja odpowiedzialności karnej, Warszawa 2000, s. 2–4, zob. też J. Kochanowski, Subiektywne granice sprawstwa i odpowiedzialności karnej, Warszawa 1985, s. 51 i nast. ##7#52#aSUZPUk1BVC1WaXJ0dWFsbw== Sprzedajność funkcjonariusza Policji. Aspekty normatywne i kryminologiczne 18 od najwyższego wymiaru kary przypisanego za przestępstwo ogólne, nie- urzędnicze, jeżeli urzędnik przestępstwa tego dopuścił się podczas urzędo- wania lub w związku z urzędowaniem. Kolejny przepis zawarty w art. 292 wymieniał osoby, które — choć nie były urzędnikami — ponosiły odpowie- dzialność na równi z tymi podmiotami. Ostatni przepis, z art. 293, stanowił, iż osoby, które nakłaniały urzędnika do popełnienia przestępstwa urzędni- czego lub też udzielały mu do popełnienia przestępstwa urzędniczego po- mocy traktowane były jako podżegacze bądź pomocnicy. Konsekwentnie zatem ponosiły taką samą odpowiedzialność karną, jaka przewidziana była dla urzędnika, którego do przestępstwa namówili, lub któremu do popełnie- nia przestępstwa pomogli czynem bądź słowem7. Kodeks karny z 1932 r. obowiązywał do 1969 r., z tym, że od 1944 r. uka- zał się cały szereg ustaw karnych, które postanowienia tego kodeksu zastę- powały, uzupełniały albo zawieszały. Do tych ustaw należał w szczególności tzw. mały kodeks karny, czyli dekret z 13 czerwca 1946 r.8 o przestępstwach szczególnie niebezpiecznych w okresie odbudowy państwa9, o którym bę- dzie mowa dalej. 1.2.1. Podmiot przestępstw urzędniczych Istotę sprzedajności określił w  sposób adekwatny do  ówczesnych re- aliów społeczno-politycznych Władysław Pociej: „(…) Nic więc dziwnego, że i urzędnik, w przeważnej mierze źle opłacany, wykorzystywał swe stano- wisko służbowe dla przysporzenia sobie dodatkowych korzyści. Dla przeku- pującego zaś była to normalna transakcja handlowa, która przy określonych inwestycjach przynieść miała określone zyski”10. Ustawodawca uregulował typ sprzedajności w oddzielnym przepisie, bo- wiem działanie podmiotu przestępstwa urzędniczego miało pasożytniczy i korupcyjny charakter11. 7 W. Osuchowski, Odpowiedzialność karna pracowników państwowych, samorządo- wych i spółdzielczych, Warszawa, 1948, s. 17.  9 8 DzU nr 30, poz. 192 ze zm. L. Tyszkiewicz, O sposobach przeciwdziałania solidarności między biorącym a dającym łapówkę w obronie przed odpowiedzialnością karną, „Prokuratura i Prawo” 2004, nr 11–12, s. 36; zob. też J. Bafia, Korupcja — rozszerzenie poznawalności — zaostrzenie represji karnej, „Prawo i Życie” 1961, nr 13, s. 1. 10 11 Zob. W. Pociej, Antynomia w kodeksie…, wyd. cyt., s. 28. H. Popławski, Artykuł 286 k.k. a inne przestępstwa urzędnicze z rozdziału XLI k.k. oraz ich wzajemny stosunek, „Palestra” 1962, nr 1–2, s. 99–106. ##7#52#aSUZPUk1BVC1WaXJ0dWFsbw== Rozdział 1. Rys historyczny przestępstwa sprzedajności 19 Kryminalizujący łapownictwo bierne art. 290 § 1  kodeksu karnego z 1932 r. dla charakterystyki podmiotu przestępstwa posługiwał się poję- ciem „urzędnik”, stanowiąc: „Urzędnik, który w związku z urzędowaniem przyjmuje dla siebie lub innej osoby korzyść majątkową lub osobistą, albo ich obietnicę, bądź też takiej korzyści żąda, podlega karze więzienia do lat 5”. Określenie „urzędnik” na gruncie art. 290 modyfikowała treść art. 292 ko- deksu. Przepis ten bowiem stanowił, iż: „Karom przewidzianym w rozdziale niniejszym, podlegają oprócz urzędników pozostających w służbie Państwa lub samorządu, nadto osoby wykonujące zlecone czynności w zakresie za- rządu państwowego lub samorządowego, tudzież funkcjonariusze wszelkich instytucji prawa publicznego”12. Zgodnie zaś z brzmieniem art. 290 § 2, „jeżeli sprawca uzależniał czyn- ność urzędową od otrzymania dla siebie lub innej osoby korzyści majątko- wej lub osobistej albo przyjmował korzyść taką lub jej obietnicę za czynność, która sprzeciwia się lub ma się sprzeciwić ustawie, podlegał karze więzienia do lat 10”. Zadaniem urzędnika była służba interesom państwa i  obywateli13. Postępowanie urzędnika niezgodne z przepisami ustaw, rozporządzeń lub zarządzeń oraz z samą istotą urzędowania było postępowaniem sprzecz- nym z jego zadaniami i uzasadniało jego odpowiedzialność na podstawie przepisów karnych14. Odpowiedzialności karnej przewidzianej dla urzędników według art. 292 podlegali urzędnicy pozostający w służbie państwa lub samorzą- du, osoby wykonujące zlecone czynności w zakresie zarządu państwowego lub samorządowego, a  także funkcjonariusze instytucji prawa publiczne- go i przedsiębiorstw państwowych lub samorządowych, ponadto również 12 P. Kardas, Kontrowersje wokół pojęcia „osoba pełniąca funkcję publiczną”. Rzecz o kreatywnej wykładni przyjmowanej w orzecznictwie oraz granicach zakresowych typu czynu zabronionego określonych w ustawie, „Czasopismo Prawa Karnego i Nauk Penalnych” 2011, z. 2, s. 79–80, zob. też H. Popławski, Granice odpowiedzialności karnej i cywilnej pra- cownika, „Palestra” 1961, nr 5, s. 84–94. A. Mogilnicki, Przekroczenie władzy w związku z przestępstwem ogólnym, „Państwo i Prawo” 1946, z. 7, s. 23, zob. też Z. Nyczaj, Przestępstwa urzędnicze i zawodowe, „Nowe Prawo” 1951, nr 4, s. 21–25, zob. też H. Popławski, Niedopełnienie obowiązku jako podsta- wa odpowiedzialności pracownika z art. 286 kk, „Przegląd Ustawodawstwa Gospodarczego” 1961, nr 2, s. 46–48. 13 14 H. Popławski, Kryteria stanowiące podstawy rozgraniczenia przestępstw urzędniczych od wykroczeń dyscyplinarnych, „Wojskowy Przegląd Prawniczy” 1961, nr 2, s. 214. ##7#52#aSUZPUk1BVC1WaXJ0dWFsbw== Sprzedajność funkcjonariusza Policji. Aspekty normatywne i kryminologiczne 20 funkcjonariusze przedsiębiorstw działających z udziałem finansowym pań- stwa lub samorządu, funkcjonariusze przedsiębiorstw znajdujących się pod zarządem państwowym lub samorządowym, funkcjonariusze organizacji mających zlecone czynności w zakresie zarządu państwowego lub samorzą- dowego, członkowie władz i funkcjonariusze spółdzielni oraz związku rewi- zyjnego spółdzielni15. Zatem podmiotem łapownictwa mogła być inna niż urzędnik osoba, jeśli wykonywała czynności związane z władztwem o pu- blicznym charakterze, wynikającym z przepisów zaliczanych do sfery prawa publicznego16. Reasumując: przepis art. 292 stanowił, iż  karom przewidzianym za przestępstwa urzędnicze podlegają trzy kategorie osób. Byli to mianowicie urzędnicy pozostający w służbie państwa, określani również jako urzędnicy właściwi, osoby wykonujące czynności w zakresie zarządu państwowego lub samorządowego i funkcjonariusze instytucji prawa publicznego. Ta ostatnia kategoria podmiotów wzbudzała najwięcej kontrowersji, bowiem w kodek- sie karnym nie zawarto definicji funkcjonariusza. Rozważając zagadnienie, kogo należało zaliczyć do kategorii funkcjonariuszy podlegających odpo- wiedzialności karnej na równi z urzędnikami, należało na kwestię tę spoj- rzeć przez pryzmat przepisów zawartych w rozdziale XLI kodeksu karne- go z 1932 r. (art. 290, 292, 286). Przepisy wyżej wskazane zawierają takie wyrażenia jak „władza”, „urzędowanie”, „czynność urzędowa”. Podmiotami przestępstw urzędniczych mogły być zatem osoby, których związek z tymi pojęciami był oczywisty17. Urzędnikiem w rozumieniu ustawy był zarówno funkcjonariusz mianowany, jak i kontraktowy, stały, czasowy, etatowy, nie- etatowy. Osobami zaś wykonującymi zlecone czynności w zakresie zarzą- du państwowego lub samorządowego były osoby niepozostające w służbie państwa lub samorządu, lecz pełniące funkcje należące do zakresu działań państwa lub samorządu. Warto nadmienić, iż  w  art. 292 regulującym podmioty przestępstw urzędniczych ustawodawca użył zarówno określeń „urzędnik”, jak i „funk- cjonariusz”, tym samym różnicując te podmioty. Ponadto pojęcie urzędnika będącego „w służbie Państwa lub samorządu” nie pokrywało się z pojęciem 15 O. Chybiński, W. Gutekunst, W. Świda, Prawo karne. Część szczególna, Wrocław– Warszawa 1968, s. 276–278. 16 17 P. Kardas, Kontrowersje wokół pojęcia…, wyd. cyt., s. 85–86. H. Popławski, Funkcjonariusz jako podmiot przestępstwa urzędniczego, „Nowe Prawo” 1961, nr 4, s. 504–508. ##7#52#aSUZPUk1BVC1WaXJ0dWFsbw== Rozdział 1. Rys historyczny przestępstwa sprzedajności 21 urzędnika według ustawy uposażeniowej, pragmatyk służbowych poszcze- gólnych kategorii funkcjonariuszy państwowych18. Była to więc autono- miczna regulacja. Urzędnikami byli zatem pracownicy przedsiębiorstw państwowych, pra- cownicy spółdzielczy, funkcjonariusze związków zawodowych. Do tej kate- gorii podmiotów zaliczano też wojskowych. Kodeks karny Wojska Polskiego z 1944 r.19 w art. 9 § 2 wskazywał, iż odpowiedzialność karną za przestępstwa urzędnicze wskazane w rozdziale XLI kodeksu karnego z 1932 r. ponosił żołnierz wykonujący zlecone czynności w zakresie administracji cywilnej20. Ponadto art. 83 kodeksu karnego wojskowego z 1932 r.21 przewidywał karę więzienia do 10 lat dla żołnierza, który za czyn stanowiący naruszenie obowiązku służbowego albo w związku z pełnieniem obowiązku służbowe- go przyjmuje dla siebie lub innej osoby korzyść majątkową lub osobistą bądź ich obietnicę albo też takiej korzyści żąda. Konstatując: punkt ciężkości pojęcia „urzędnik” w rozumieniu art. 292 tkwił w zwrocie „w służbie”, a więc działalności w trybie zarządu państwo- wego lub samorządowego, wykonywanej przez osobę pozostającą względem państwa lub samorządu w stosunku publiczno-prawnej „służby”. 1.2.2. Strona podmiotowa Sprzedajność uregulowana w art. 290 § 1 była przestępstwem umyślnym. Sprzedajność w postaci przyjęcia korzyści lub jej obietnicy mogła być popeł- niona nie tylko w zamiarze bezpośrednim, lecz również w zamiarze ewen- tualnym. Sprzedajność zaś w postaci żądania korzyści lub jej obietnicy mo- gła być popełniona tylko w zamiarze bezpośrednim, co wynikało ze zwrotu „żąda”, użytego w przepisie22. 18 J. Nisenson, M. Siewierski, Kodeks karny i prawo o wykroczeniach. Rozporządze- nie Prezydenta Rzeczypospolitej z dnia 11 lipca 1932 r. (Dz. U. P. R. Nr 60 poz. 571 i 572) z komentarzem opartym na uzasadnieniu Komisji Kodyfikacyjnej i orzecznictwie Sądu Naj- wyższego, zestawieniem odpowiednich przepisów dotychczasowych, objaśnień i skorowidzem wraz z przepisami wprowadzającymi i utrzymanymi w mocy przepisami uchylonych kodek- sów karnych, Warszawa 1932 r., s. 165–166, zob. też K. Czajkowski, Kiedy lekarz podlega odpowiedzialności karnej przewidzianej dla urzędników, „Palestra” 1964, nr 12, s. 45. 19 Dekret Polskiego Komitetu Wyzwolenia Narodowego z 23 września 1944 r. — Kodeks karny Wojska Polskiego, DzU z 1944 r., nr 6, poz. 27. 20 21 W. Osuchowski, Odpowiedzialność karna pracowników…, wyd. cyt., s. 15.  Rozporządzenie prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej z 21 października 1932 r. — Kodeks karny wojskowy, DzU z 1932 r., nr 91, poz. 765. 22 O. Chybiński, W. Gutekunst, W. Świda, Prawo karne…, wyd. cyt., s. 286. ##7#52#aSUZPUk1BVC1WaXJ0dWFsbw== 22 Sprzedajność funkcjonariusza Policji. Aspekty normatywne i kryminologiczne 1.2.3. Przedmiot ochrony Przedmiotem ochrony było prawidłowe funkcjonowanie instytucji państwowych i  społecznych. Przestępstwo popełniane przez urzędnika skierowane było bezpośrednio przeciwko prawidłowemu funkcjonowa- niu instytucji państwowych i społecznych. Funkcjonowanie tych instytucji można było uznać za prawidłowe, gdy odbywało się w ramach kompeten- cji i na podstawie przepisów prawa. Do instytucji państwowych zaliczano wszystkie zorganizowane jednostki wchodzące w skład organizacji państwo- wej, a zatem sejm, Radę Ministrów, oraz każdy organ władzy i administracji państwowej (prokuraturę, sąd, przedsiębiorstwa państwowe, uniwersytety, szpitale). Instytucjami społecznymi były natomiast zorganizowane jednost- ki niewchodzące w skład organizacji państwowej, lecz których działalność miała charakter społeczny tak ze względu na cel jej funkcjonowania, zada- nia i strukturę organizacyjną, jak i ze względu na reprezentujące je organy (np. Polski Czerwony Krzyż, spółdzielnie)23. 1.2.4. Strona przedmiotowa Kodeks karny z 1932 r. wymieniał trzy przypadki sprzedajności urzęd- nika. Przepis art. 290 § 1 dotyczył każdego przestępstwa łapownictwa, zaś art. 290 § 2 kwalifikował specjalne, zdaniem ustawodawcy, szkodliwe wy- padki takiego łapownictwa, tj. łapownictwa połączonego z wymuszeniem łapówki oraz łapownictwa połączonego z działalnością łapownika sprzeczną z ustawą. Powyższe uwagi wymagają krótkiego komentarza. Otóż przepis art. 290 § 1  wskazywał kilka postaci, w  jakich urzędnik mógł dopuścić się tego typu przestępstwa, mianowicie przez: — przyjęcie korzyści majątkowej lub osobistej dla siebie, — przyjęcie korzyści majątkowej lub osobistej dla innej osoby, — przyjęcie obietnicy korzyści majątkowej lub osobistej dla siebie, — przyjęcie obietnicy korzyści majątkowej lub osobistej dla innej osoby, — żądanie udzielenia korzyści majątkowej lub osobistej dla siebie, — żądanie udzielenia korzyści majątkowej lub osobistej dla innej osoby24. Co  istotne, typ podstawowy (art. 209 § 1) polegał na  przyjęciu przez urzędnika nienależnych korzyści w związku z urzędowaniem. Zatem poli- 23 24 Tamże, s. 275–276. T. Guzkiewicz, Uwagi na tle art. 47 m.k.k. i art. 290 § 1 k.k., „Palestra” 1962, nr 7, s. 36. ##7#52#aSUZPUk1BVC1WaXJ0dWFsbw== Rozdział 1. Rys historyczny przestępstwa sprzedajności 23 cjant żądający łapówki lub przyjmujący ją bądź jej obietnicę w związku z na- ruszeniem obowiązku służbowego (np. wypuszczenie zatrzymanego w za- mian za otrzymanie sumy pieniężnej) odpowiadał właśnie z art. 290 § 125. Przepis tego artykułu stosowano zarówno wówczas, gdy urzędnik przyjął korzyść lub jej obietnicę daną mu w tym celu, aby go skłonić do wypełnienia danego obowiązku, jak i w tym celu, aby za wypełnienie obowiązku go wy- nagrodzić. Urzędnik mógł przyjąć taką korzyść zarówno przed jak i ex post. Przypadek sprzedajności urzędnika w typie kwalifikowanym polegają- cym na wymuszeniu łapówki (art. 290 § 2) zachodził wówczas, gdy urzędnik wykazywał inicjatywę i posuwał ją tak daleko, że uzależniał spełnienie czyn- ności urzędowej od  otrzymania wynagrodzenia (korzyści majątkowej lub osobistej). Sprawca w sposób bezprawny zmuszał osobę do określonego za- chowania: udzielenia łapówki. Podmiot wręczający korzyść urzędnikowi był zmuszony do podporządkowania się jego żądaniu w tym przedmiocie. Ujęte w art. 290 § 2 wyrażenie „uzależnia”, jako oznaczające inicjatywę urzędnika w zakresie wręczenia mu łapówki, oznaczało żądanie posunięte tak daleko, bowiem nie tylko żądał on tej korzyści, ale też uzależniał spełnienie czynno- ści urzędowej od otrzymania gratyfikacji26. Było to zatem zachowanie pole- gające na wymuszeniu łapówki. Przypadek sprzedajności urzędnika również kwalifikowany (druga część przepisu art. 290 § 2 w brzmieniu: „za czynność, która sprzeciwia się lub ma się sprzeciwić ustawie”) określał natomiast przyjęcie przez urzędnika wy- nagrodzenia za czynność sprzeczną z ustawą, a więc z obowiązkiem urzęd- nika na tej ustawie opartym27. Wyjaśnić należy zatem określenie czynności sprzecznej z ustawą. Poruszając tę problematykę, Sąd Najwyższy wskazał, iż: „(…) w art. 290 § 2 k.k. nie chodzi o działanie przewidziane w innych prze- pisach karnych, w kodeksie karnym lub innych ustawach, bo w takim wy- padku odpowiedzialność sprawcy kształtowałaby się na gruncie art. 26 i 27 k.k.28, lecz chodzi tutaj o przepisy prawne regulujące od strony merytorycznej 25 J.F. Marzec, O przestępstwach funkcjonariuszy Milicji Obywatelskiej, „Nowe Prawo” 1958, nr 6, s. 56. 26 H. Rajzman, Przegląd orzecznictwa Sądu Najwyższego w zakresie prawa karnego materialnego (II półrocze 1963 r.), „Nowe Prawo” 1964, nr 5, s. 517–518, zob. też wyrok SN z 3 września 1962 r., III K 224/60, OSPiKA, poz. 203, oraz wyrok SN z 7 lutego 1963 r., V K 521/62, OSNKiW, poz. 212. 27 J. Nisenson, M. Siewierski, Kodeks karny…, wyd. cyt., s. 163–164. Art. 26 kodeksu karnego — podżeganie, art. 27 kodeksu karnego — pomocnictwo. 28 ##7#52#aSUZPUk1BVC1WaXJ0dWFsbw== Sprzedajność funkcjonariusza Policji. Aspekty normatywne i kryminologiczne 24 i trybu postępowania daną dziedzinę, w której ramach urzędnik działa”. Dalej w wyroku Sąd podkreślał: „(…) ustawa oznacza akt normatywny ogłoszony w Dzienniku Ustaw, a zatem ustawę, dekret, rozporządzenie”29. Naruszenie aktów prawnych, takich jak zarządzenia czy instrukcje, nie było wystarcza- jące do podlegania odpowiedzialności z art. 290 § 2. Jeżeli czynność urzęd- nika nie była sprzeczna z ustawą, lecz np. z instrukcją lub wewnętrznym regulaminem, sprawca podlegał odpowiedzialności za sprzedajność typu podstawowego z art. 290 § 1.  W innym orzeczeniu Sąd Najwyższy wskazuje, że za czynność sprzeci- wiającą się ustawie, o której mowa w art. 290 § 2, należy uznać czynność zabronioną również przez ustawę karną30. Oczywiście czynności zabronione muszą pozostawać w związku ze służbową działalnością urzędnika31. Omawiany przepis art. 290 wymagał powiązania urzędowania z przy- jęciem korzyści lub jej obietnicy (w rozumieniu tego przepisu). Zatem brak jakiegokolwiek związku pomiędzy urzędowaniem a zarzucanym urzędni- kowi sprzedajnym zachowaniem wykluczał odpowiedzialność z art. 29032. Wskazany przepis nie wymagał, by czynność należała do zakresu obowiąz- ków służbowych urzędnika, wystarczający był warunek, by łapówka miała związek z urzędowaniem. Użyte przez ustawodawcę znamiona przestęp- stwa „w związku z urzędowaniem” wskazują, iż określenie to odnosiło się do całokształtu urzędowania. Ponadto nieistotne dla bytu przestępstwa było, aby uzyskanie korzyści przez urzędnika miało związek z pewną ściśle oznaczoną jego czynnością urzędową, ale też z zespołem czynności, w sen- sie generalnym — z  pełnioną funkcją. Przestępstwa tego dopuszczał się bowiem urzędnik, który łączył odniesienie korzyści majątkowej czy oso- bistej z czynnością należącą, chociażby pośrednio, do sfery jego urzędo- wania. Związek z urzędowaniem zachodził wówczas, gdy urzędnik przyj- mował korzyść majątkową lub osobistą za konkretną czynność urzędową Zob. wyrok SN z12 listopada 1960 r., I K 959/59, „Nowe Prawo” 1961, z. 4, s. 552. Wyrok SN z 3 września 1958 r., I K 862/57 OSN, wyd. Generalnej Prokuratury 29 30 31 1959 r., nr 1, s. 20 [za:] H. Popławski, Artykuł 286 k.k.…, wyd. cyt., s. 8. 32 H. Popławski, Artykuł 286 k.k.…, wyd. cyt., s. 101–102. Zob. J. Potępa, Glosa do wyroku z 11 kwietnia 1962 r., I K 175/62, „Państwo i Prawo” 1963, z. 4, s. 757–758 oraz J. Dankowski, Glosa do wyroku z 31 sierpnia 1961 r., III K 361/61, „Państwo i Prawo” 1963, z. 1, s. 167–172 oraz wyrok SN z 11 kwietnia 1962 r., I K 175/62, ,,Państwo i Prawo” 1963, z. 4, s. 756–757, a także wyrok SN z 31 sierpnia 1961 r., III K 361/61, „Państwo i Prawo” 1963, z. 1, s. 166–167 oraz wyrok SN z10 czerwca 1958 r., I K 719/57, „Państwo i Prawo” 1959, z. 8–9, s. 487–488. ##7#52#aSUZPUk1BVC1WaXJ0dWFsbw== Rozdział 1. Rys historyczny przestępstwa sprzedajności 25 oraz w przypadku, gdy wręczenie mu korzyści odbywało się ze względu na całokształt jego działalności urzędowej. Była to przykładowo sytuacja, gdy wręczający korzyść miał na celu uzyskanie przychylności urzędnika czy uniknięcie z  jego strony szykan. Osoby, które nie pełniły „czynno- ści urzędowych” i nie podejmowały czynności „w urzędowaniu”, ani też nie posiadały żadnej władzy, nie odpowiadały natomiast za  popełnienie przestępstwa z art. 29033. Krąg osób stanowiących podmioty przestępstw urzędniczych należy rozumieć nie abstrakcyjnie, nie w  oderwaniu od konkretnych funkcji pracowników, lecz właśnie w płaszczyźnie tych kon- kretnych funkcji pełnionych przez pracowników34. Określenia „czynność urzędowa” i „czynność, która sprzeciwia się lub ma się sprzeciwić ustawie” nie miały znaczenia pewnego czynu pozytywnego, zgodnego bądź sprzecz- nego z  obowiązkami służbowymi, ale były odpowiednikami wyrażeń „czyn (pozytywny czy negatywny) wchodzący w zakres czynności urzę- dowych” i  „czyn (pozytywny, bądź negatywny) sprzeciwiający się usta- wie”. Czynnością urzędową była nie tylko ostateczna decyzja w sprawie, lecz także każda czynność urzędowa, do której wykonania zobowiązany był urzędnik w związku z urzędowaniem35. Przyjęcie korzyści majątkowej nie tylko w związku z urzędowaniem, lecz uzależnieniem czynności urzę- dowej od  uzyskania tejże korzyści materialnej, wyczerpywało znamiona przestępstwa wskazanego w art. 290 § 2.  Określenie „korzyść majątkowa” użyte w  przepisie oznaczało wszelkie- go rodzaju korzyści powodujące przyrost majątku, a więc pieniądze, przed- mioty wartościowe, cesje wierzytelności, skreślenie zobowiązań pieniężnych. Ponadto formą korzyści mogły być korzystne dla danej osoby umowy. Kodeks karny z 1932 r. obok pojęcia korzyści majątkowej wprowadził pojęcie korzy- ści osobistej. Korzyść osobista to korzyść, która nie miała charakteru korzy- ści majątkowej. Mogła polegać na uzyskaniu zaszczytu czy zaistnieć w postaci 1959, z. 7–8, s. 490. 34 33 J. Potępa, Glosa do wyroku z 10 czerwca 1958 r., I K 719/59, „Państwo i Prawo” Z. Nyczaj, Pojęcie urzędnika w radzieckiej nauce prawa, „Nowe Prawo” 1950, nr 12, s. 19, zob. też A. Dobrzyński, Łapówki, „Prawo i Życie” 1960, nr 15, s. 5 oraz H. Popławski, Odpowiedzialność karna podwładnego za czyn bezprawny popełniony w wykonaniu polece- nia służbowego, „Przegląd Ustawodawstwa Gospodarczego” 1963, nr 2, s. 43–47. J. Fajnberg, M. Leonieni, Kodeks karny z orzecznictwem okresu powojennego, Łódź 1958, s. 444–450, zob. też T. Cyprian, Kauczukowy przepis, „Nowe Prawo” 1956, nr 10, s. 100–104. 35 ##7#52#aSUZPUk1BVC1WaXJ0dWFsbw== Sprzedajność funkcjonariusza Policji. Aspekty normatywne i kryminologiczne 26 stosunku płciowego36. Udzielenie korzyści mogło wyrazić się w  określonej kwocie pieniężnej, ale także mogło mieć charakter wyraźnie niemajątkowy37. Oczywiście prawo karne kwestie relacji interpersonalnych, w  tym również stosunków seksualnych, pozostawia poza obrębem swojego zainteresowania. Prawo ingeruje w tę sferę, gdy zostają naruszone pewne wolności, w tym wol- ność seksualna. Jeżeli więc urzędnik dopuszczał się w związku z urzędowa- niem zachowania polegającego na uzależnieniu wykonania czynności urzę- dowej od odbycia z nim stosunku seksualnego, to — pomijając już aspekt etyczny — zachowanie to wyczerpywało znamiona przestępstwa wskazanego w art. 290 kodeksu38. Sąd Najwyższy w tej kwestii wskazał, iż stosunek cie- lesny stanowi korzyść osobistą w rozumieniu art. 290. W uzasadnieniu Sąd podniósł, iż urzędnik w wykonywaniu czynności urzędowych winien postę- pować zgodnie z  interesem publicznym i  obowiązkami służbowymi, a  nie kierować się względami natury majątkowej lub osobistej. Pobudką działania urzędnika mogło być zarówno uzyskanie korzyści majątkowej, jak i osobistej. Ostatnie z tych pojęć dotyczyło korzyści niemajątkowej, która byłaby zachętą dla urzędnika do wykonania czynności urzędowej. Dla interesu publicznego szkodliwa jest nieprawidłowość jego urzędowania wywołana zarówno niena- leżnym świadczeniem majątkowym lub jego obietnicą (korzyść majątkowa), jak i innymi środkami (korzyść osobista)39. Sprzedajność uregulowana w art. 290 § 1 zachodziła, gdy urzędnik przyj- mował korzyść lub jej obietnicę bądź takiej korzyści żądał za dokonanie lub niedokonanie czynności urzędowej. Przestępstwo było popełniane z chwilą przyjęcia przez urzędnika korzyści lub jej obietnicy albo z chwilą jej żądania, natomiast nie miało wpływu na byt przestępstwa spełnienie lub niespełnie- nie przez sprawcę czynności, za którą przyjął korzyść lub jej zażądał. Gdy 36 Zob. wyrok z 26 kwietnia 1960 r., IV K 118/60, w którym SN stwierdził, iż „stosu- nek cielesny stanowi korzyść osobistą w rozumieniu art. 290 k.k.” W glosie do tego wyroku J. Potępa nie zgadza się ze stanowiskiem SN, bowiem jego zdaniem „dla objęcia stosunków cielesnych pojęciem korzyści nie może wystarczyć użyte w k.k. z 1932 r. pojęcie korzyści osobistej jako takie w zestawieniu na równi z korzyściami majątkowymi”. J. Potępa, Glosa do wyroku Sądu Najwyższego z 26 kwietnia 1960 r., IV K 118/60, „Państwo i Prawo” 1961, z. 8–9, s. 449–452, zob. też M. Szerer, Termin „chęć zysku” i „ko- rzyść majątkowa” w doktrynie i orzecznictwie sądowym, „Państwo i Prawo” 1964, z. 10, s. 541–552. 37 38 A. Gubiński, Glosa do wyroku Sądu Najwyższego z 26 kwietnia 1960 r., IV K 118/60, „Państwo i Prawo” 1961, z. 8–9, s. 453–454. 39 Wyrok SN z 26 kwietnia 1960 r., IV K 118/60, „Państwo i Prawo” 1961, z. 8–9, s. 448–449. ##7#52#aSUZPUk1BVC1WaXJ0dWFsbw== Rozdział 1. Rys historyczny przestępstwa sprzedajności 27 natomiast uzależniał wykonanie czynności urzędowej od otrzymania korzy- ści lub jej obietnicy, czyn ten wyczerpywał znamiona wskazane w art. 290 § 2 (sprzedajność kwalifikowana). Urzędnik mógł przyjąć korzyść bezpo- średnio lub za pośrednictwem innej osoby, przykładowo osoby trzeciej, któ- ra pozornie odbierała korzyść dla siebie40. Przestępstwo z art. 290 § 2 dokonywane było w momencie przyjmowa- nia korzyści, a nie w chwili spełnienia czynności sprzeciwiającej się ustawie. Dający łapówkę czynił to w celu uzyskania od urzędnika czynności sprzecz- nej z  ustawą, a  biorący łapówkę urzędnik utrzymywał go  w  mniemaniu, że czynność ta będzie dokonana. W kwestii czasu popełnienia przestępstwa pojawiły się opinie, poddane zresztą krytyce w literaturze41, iż przestępstwo urzędnika żądającego korzy- ści było dokonane z tą chwilą (czyli z chwilą żądania) tylko wówczas, gdy materializacja tego żądania nie nastąpiła bądź wskutek odmowy osoby, do której żądanie było skierowane, bądź z przyczyn innych, niezależnych od urzędnika i od tej osoby. W pozostałych przypadkach o czasie popełnienia przestępstwa przez urzędnika decydowała chwila przyjęcia korzyści. Relację pomiędzy żądaniem korzyści a późniejszym jej przyjęciem określano jako stosunek czynu „uprzedniego” do  czynu „następnego”. Pierwszy z  tych czynów karalny był na wypadek gdyby nie można było pociągnąć spraw- cy do odpowiedzialności za bardziej doskonałe formy czynu przestępnego. Taką „doskonałą” formą popełnienia przestępstwa sprzedajności było uzy- skanie przez urzędnika realnej korzyści i — jeżeli do takiego zachowania doszło — to można powiedzieć, iż zachodziło skonsumowanie pierwotnego żądania przez późniejsze przyjęcie korzyści42. Jeżeli natomiast urzędnik przyjmujący korzyść dopuścił się przekro- czenia uprawnień lub niedopełnienia obowiązków, powodując szkodę dla interesu publicznego lub prywatnego, to takie zachowanie urzędnika wy- czerpywało znamiona przestępstwa z art. 286 § 2, a nie z art. 290 § 1 lub 2. Takie stanowisko zajął Sąd Najwyższy, uznając, iż: „(…) dla bytu prze- stępstwa z art. 290 § 1 wymagane jest jedynie żądanie lub przyjęcie przez urzędnika korzyści majątkowej albo osobistej bądź jej obietnicy w związku 40 41 O. Chybiński, W. Gutekunst, W. Świda, Prawo karne…, wyd. cyt., s. 286–287. A. Spotowski, Z problematyki odpowiedzialności za łapownictwo, „Nowe Prawo” 42 T. Guzkiewicz, Uwagi na tle art. 47 m.k.k. i art. 290 § 1 k.k., „Palestra” 1962, nr 7, 1971, nr 10, s. 1429. s. 37–38. ##7#52#aSUZPUk1BVC1WaXJ0dWFsbw== Sprzedajność funkcjonariusza Policji. Aspekty normatywne i kryminologiczne 28 z urzędowaniem, a nie w zamian za przekroczenie władzy lub niedopełnie- nie obowiązku służbowego na szkodę interesu publicznego lub prywatnego. Urzędnik z racji zajmowanego stanowiska lub z uwagi na sprawowaną funk- cję miał obowiązek wykonać daną czynność. Jeżeli tego nie czynił z powo- dów od niego zależnych i zawinionych (a zatem nie tylko z tego powodu, iż nie otrzymał korzyści mu obiecanej), to w takim zachowaniu urzędni- ka zawarte były elementy niedopełnienia obowiązku zawarte w dyspozycji art. 286 § 1. Jeżeli nadto dochodziło do wręczenia korzyści, to w grę wcho- dził art. 286 § 2, ale również w zależności od określonego stanu faktycznego art. 290 § 2”43. 1.2.5. Kary Kodeks karny z 1932 r. w przepisie art. 37 przewidywał kary zasadni- cze. Były to: kara śmierci, więzienie, areszt, grzywna. Obok kar zasadniczych w art. 44 wskazano kary dodatkowe: utratę praw publicznych, utratę obywa- telskich praw honorowych, utratę prawa wykonywania zawodu, utratę praw rodzicielskich lub opiekuńczych, przepadek przedmiotów majątkowych i narzędzi, ogłoszenie wyroku w pismach. Karą śmierci zagrożone były w  kodeksie przestępstwa przewidziane w art. 101 § 2 (służba w wojsku nieprzyjacielskim), art. 102 (działania dy- wersyjne) i 225 § 1 (zabójstwo w typie podstawowym). Za przestępstwa te ustawa przewidywała też możliwość wymierzenia kary więzienia. Karę wię- zienia różnicowano na karę więzienia terminowego i karę więzienia doży- wotniego. Kara aresztu występowała w kodeksie samodzielnie lub równolegle z karą więzienia jako kara alternatywna, gdy czyn sprawcy ze względu na jego po- budki i charakter nie wymagał stosowania bardziej rygorystycznych kar po- zbawienia wolności44. Sąd obok kary zasadniczej wymierzał jednocześnie karę dodatkową, je- żeli zachodziły warunki przewidziane w ustawie. Sędzia miał możliwość sto- sowania kar dodatkowych zależnie od uznanej przez niego potrzeby w kon- tekście indywidualnego przypadku. Wyjątek od powyższej reguły stanowił przepis art. 47 § 1, który regulował obligatoryjną utratę praw publicznych i obywatelskich praw honorowych w przypadku skazania na karę śmierci lub 43 44 Zob. wyrok SN z 11 maja 1950 r., K 203/50, „Nowe Prawo” 1950, z. 10. M. Siewierski, Kodeks karny. Komentarz, Warszawa 1965, s. 84–85. ##7#52#aSUZPUk1BVC1WaXJ0dWFsbw== Rozdział 1. Rys historyczny przestępstwa sprzedajności 29 dożywotniego więzienia, a także w przypadku skazania na karę więzienia za zbrodnie stanu lub zbrodnie przeciw interesom zewnętrznym państwa i stosunkom międzynarodowym (art. 99–102, 104–109, i 111) oraz zbrodnie popełnione z chęci zysku. Sąd mógł orzec kumulatywnie wszystkie wskaza- ne w art. 44 kary dodatkowe, jeżeli istniały ku temu odpowiednie warunki i było to celowe. Kara dodatkowa utraty praw publicznych obejmowała utratę biernego i czynnego prawa wyboru do wszelkich ciał ustawodawczych, samorządo- wych oraz do  innych instytucji prawa publicznego, udziału w  wymiarze sprawiedliwości, utratę urzędów i stanowisk publicznych i zdolności do ich uzyskania, utratę posiadanego stopnia wojskowego i powrót do stopnia sze- regowca oraz utratę do zdolności do uzyskania wyższego stopnia wojskowe- go (art. 45 omawianego kodeksu). Utrata obywatelskich praw honorowych obejmowała utratę tytułów za- szczytnych, orderów i odznaczeń, tudzież zdolności do ich uzyskania (art. 46 tegoż kodeksu). Utrata obywatelskich praw honorowych nie obejmowała utraty tytułów, stopni naukowych oraz tytułów zawodowych. Karą dodatkową przewidzianą w kodeksie z 1932 r. była też utrata prawa wykonywania zawodu. Sąd orzekał obligatoryjnie utratę prawa wykonywa- nia zawodu w przypadkach skazania wymienionych w art. 47 § 1 (a więc w razie skazania na karę śmierci lub dożywotniego więzienia, w przypadku skazania na karę więzienia za zbrodnie stanu lub zbrodnie przeciw interesom zewnętrznym państwa i  stosunkom międzynarodowym oraz za zbrodnie popełnione z chęci zysku), w razie stwierdzenia nadużycia zawodu przy po- pełnieniu przestępstwa albo ujawnionej przy popełnieniu, a groźnej dla spo- łeczeństwa niezdolności sprawcy do wykonywania zawodu. Fakultatywnie natomiast sąd orzekał utratę prawa wykonywania zawodu w innych przy- padkach niż wymienione w art. 47 § 1, jeżeli zachodziło nadużycie zawodu lub niezdolność do wykonywania zawodu (art. 48 § 1 i 2). Pod rządami omawianego kodeksu obowiązywała kara dodatkowa: utra- ta praw rodzicielskich lub opiekuńczych w razie skazania za przestępstwo popełnione przeciwko nieletniemu poniżej 17  lat lub we  współdziałaniu z takim nieletnim (art. 49). Orzeczenie utraty tych praw nie było obowiąz- kowe, zależało od uznania sądu. Sąd mógł orzec także przepadek przedmiotów pochodzących bezpo- średnio lub pośrednio z przestępstwa oraz narzędzi, które służyły lub były przeznaczone do jego popełnienia (art. 50). Przepadkowi podlegały zatem ##7#52#aSUZPUk1BVC1WaXJ0dWFsbw== Sprzedajność funkcjonariusza Policji. Aspekty normatywne i kryminologiczne 30 nie tylko pieniądze skradzione (przywłaszczone, wyłudzone), ale także na- byte za nie przedmioty. Ogłoszenie wyroku w pisma
Pobierz darmowy fragment (pdf)

Gdzie kupić całą publikację:

Sprzedajność funkcjonariusza Policji. Aspekty normatywne i kryminologiczne
Autor:
Sklep
Format
Cena

Opinie na temat publikacji:

Inne popularne pozycje z tej kategorii:

Czytaj również:

Prowadzisz stronę lub blog? Wstaw link do fragmentu tej książki i współpracuj z Cyfroteką: